Спорттық-сауықтыру лагерьлер мен студентердің дене тәрбиесінің әдісі мен ұйымдастырылуы
қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Абенов Максат Туктибаевич
Спорттық-сауықтыру лагерьлер мен студентердің дене тәрбиесінің әдісі мен
ұйымдастырылуы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050108 – Дене шынықтыру және спорт
Көкшетау, 2011
Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберіледі
Дене мәдениеті және спорт
теориясы мен практикасы
кафедрасының меңгерушісі
____________ Шумеков С.Ш.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Спорттық-сауықтыру лагерьлер мен студентердің дене тәрбиесінің
әдісі мен ұйымдастырылуы
050108 – Дене шынықтыру және спорт мамандығы
Орындаған: ___________________ Абенов Максат Туктибаевич
Жетекші: ____________________ Мажитов Сабыр Шадатович
Көкшетау, 2011
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .11
1. Спорттық сауықтыру лагерьлеріндегі
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. Жазға демалыс лагерьлеріндегі спорттық-сауықтыру жұмыстары ... ... ..22
3. Дене тәрбиесінің әдісі мен
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...25
4. Мектептен тыс дене тәрбиесі мен спорт жұмыстарының түрлері ... ... ... 33
2.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .50
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 56
КІРІСПЕ
Егемендік алып дербес мемлекетке айналған Қазақстан Республикасының
білім мен тәрбие беру саласына тән өзгерістер енгізіліп, жаңа талап,
міндеттер қойылып отыр. Егеменді еліміздің ертеңгі иелері, бүгінгі мектеп
қабырғасындағы жас жеткіншектердің денсаулығын сақтау, нығайту, оларды
салауатты өмір сүруге дағдыландыру мақсатын көздейтін дене шынықтыру
пәндері салауатты өмір салтын қалыптастыруға мол мүмкіндік береді.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан-2030” Қазақстан халқына Жолдауында
“Салауатты өмір салты мен дұрыс тамақтануды, тазалық пен санитария
ережелерін насихаттайтын пәрменді ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі қажет”
–деп көрсетілген. Салауатты өмір салты әрбір адам өмірінің ең негізгі,
өзекті мақсатына айналуы тиіс. Өйткені дүниеде адам денсаулығынан артық
байлық жоқ. Осыған орай біздің де университетімізде игі істердің қадамдары
жүргізіліп жатыр. Ондағы мақсатымыз: Университет студенттерінің өздерінің
денсаулықтарына жауапкершілікпен қарауға, жаман әдеттерден (ішімдік,
темекі, есірткіні пайдалану) жирендіруге, үйлесімді мінез-құлыққа
тәрбиелеп, олардың санитарлық-гигиеналық сауаттылығын көтеру және
салауатты өмір сүру дағдыларын қалыптастыру.
Осы мақсатты шешу үшін алдымызға міндеттер қойдық:
1 Студент бойында салауатты өмір салтының жүйесін қалыптастыру.
2. Студенттің өз денсаулығына деген жоғары жауапкершілігін тәрбиелеу.
3. Салауаттану саласындағы ғылым жетістіктерінен хабардар болу.
4. Нормативтік-құқықтық құжаттарды білу.
Студенттердің бойында салауатты өмір салтын қалыптастыру жұмысы бірнеше
бағыттан тұрады.
Студенттердің денсаулығына есеп жүргізу
1.Дене шынықтыру пәндерінен практикалық сабақтар өткізу
2.Оқушылардың сабаққа қатысуы.
3.Санитарлық гигиенаның сақталуы.
4.Курстағы жұмыстың жоспарлануы.
5.Дәріс кестесі.
Студенттердің психологиялық және қозғалыс жүктемесі.
1.Спорт секцияларын,үйірмелерді,клубтарды ұйымдастыру.
2. Оқу бағдарламасына ырғақ сабағын енгізу.
3. Жалпы таңертеңгілік жаттығулар жасату.
4.Денсаулық күні және денсаулық айлығын өткізу
5. Университеттік сауықтыру лагерін ұйымдастыру
сабақ және сабақтан тыс кезіндегі жұмыс.
1.ашық сабақ өткізу
2.Кафедрааралық және факультетаралық бойынша спорттық іс-шаралар өткізу.
3.Спорт секцияларын және үйірмелерді ұйымдастыру
4. “Салауатты өмір салты”клубын ашу
8. Жалпы университет бойынша баскетбол, волейбол, минифутбол, шахмат,
дойбы, тоғызқұмалақ бойынша жарыстар өткізу.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін оқытудың және тәрбиелеудің мынандай
түрлері мен әдістерін қолданамыз:
1. Қозғалыс белсенділігін арттыру- гиподинамиямен күресудің негізгі
құралы, осы мақсатпен міндетті түрде таңертеңгілік кешенді гимнастика
ұйымдастырылады.
2. Ағзаның қорғаныс күшін арттыру, дәрумендер жетіспеушілігін толықтыру
және тыныс мүшелерінің өткір ауруларының алдын алу мақсатымен
студенттердің арнайы жиналған жеміс-жидектерден, жапырақтардан “фито
шай” дайындалып, таратылады.
3. Студенттердің еңбек қабілеттілігінің артуына, қажығандықты
болдырмауға жасына және денсаулығына сәйкес құрылған күн тәртібі үлкен
әсер етеді.
4. Биология курсында жұқпалы аурулардың негізгі себебі және таралу
жолдары қарастырылып, студенттердің денсаулығын сақтау жолдары үйретіледі.
Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жалпы білім беру жүйесіне,
оның ішінде педагогикалық білім беру жүйесіне де өз әсерін тигізуде.
Қазіргі мектепке теориялық білімдерді, кәсіби қабілеттер мен дағдыларды
тұтастай пайдалана білетін, педагогикалық ойлау деңгейі жоғары,
педагогикалық міндеттерді өз бетінше шығармашылық тұрғыдан шеше алатын
мұғалімдер қажет. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
Қазақстан халқына Жолдауында ...мұғалімдердің біліктілігін неғұрлым
сапалы деңгейге көтеру мәселесін атап көрсеткен болатын. Оқушылардың
денсаулығының нашарлауы және олардың дене дайындығы деңгейінің төмендеуі
педагогикалық жоғары оқу орындарындағы студенттердің кәсіби даярлығына
жаңаша тұрғыдан келудің қажеттілігін шарттайды. Қазақстан
Республикасының Білім туралы Заңында (2007 ж.) ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде тұлғаны
қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және
оның шығармашылық, рухани және тән күш-қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-
жақты дамуына жағдай жасау міндеті көзделген.
Бұл міндеттердің ойдағыдай жүзеге асырылуы педагогикалық жоғары оқу
орындарының жаңа тұрпаттағы мұғалімді, яғни шығармашылық ойлау қабілеті,
кәсіби-педагогикалық біліктілік деңгейі жоғары, рухани дамыған педагог
– маманды даярлау мәселесіне жаңа тұрғыдан келуіне тікелей байланысты.
Салауатты өмір салтына үйретудің үлгілері (медициналық, білімдік,
саяси және т.б.) жеке тұлғаның еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігінің
факторы және адамның өзін-өзі жүзеге асыруы мен бақытты болуының шарты
ретінде қарастырылып, сынақтан өткізілуде. Сонымен қатар педагогикалық іс-
әрекеттің тиімділігі мен нәтижелілігін қамтамасыз ететін шешуші шарттардың
бірі мұғалімнің мықты рухының және денінің саулығына негізделетін жалпы
еңбекке қабілеттілігі болып табылады.
Педагогтың біртұтас дене мәдениетін тәрбиелеу мәселесі елдегі
әлеуметтік-демографиялық жағдайға, сонымен қатар негізгі белгілері оқыту
процесінің жоғары психикалық және дене күшін, маманның жоғары
жауапкершілігін, білім беру жүйесіндегі педагогтың жоғары деңгейдегі
денсаулықты қалыптастырушы кәсібилігін қажет ететін білім беру
кеңістігінің педагогикалық - психологиялық факторларына да байланысты
екендігі туралы мәселені өзектендіре түседі.
Жоғары педагогикалық оқу орындары оқушылардың денсаулығына байланысты
мәселелерге белгілі бір назар аударады.
Дегенмен мұғалімдерде өскелең ұрпақтың дене мәдениетін тәрбиелеуге,
олардың денсаулығындағы кеңінен таралған ауытқулардың алдын алуға мүмкіндік
беретін практикалық қабілеттер мен дағдылардың қалыптастырылуы жүзеге
асырылмауда. Педагогтарды даярлау стандарты мұғалімдердің дене мәдениетін
қалыптастыру бойынша қандай да бір сауықтыру іс-шараларын өткізу бойынша іс-
әрекетінің тиімділігін бағалау мәселелерін қарастырмайды.
Теория мен тәжірибе педагогикалық іс-әрекеттің мәндік ерекшеліктерін
анықтау оның әкімшілік билікке ғана емес, сонымен қатар рухани беделге
құрылатындығына басты назар аударылатындығын көрсетті. Сондықтан рухани
мәдениет өзінің барлық ерекшеліктерімен бірге басым сипатқа ие болады.
Болашақ мұғалімдердің денсаулықты қалыптастырушы тұлғалық - кәсіби
дамуының мақсатын, мазмұны мен тәсілдерін анықтайтын рухани мәдениетті
қалыптастырудың қажетті шарты ретінде дене тәрбиесі процесінде жүзеге
асырылатын қозғалыс әрекетін қарастыруға болады. Сонымен қатар
мұғалімдерді кәсіби даярлау жүйесіндегі дене тәрбиесінің теориясы мен
тәжірибесіне ізгілендіру үрдісі әсерінің күшеюі анық байқалады. Бұл, өз
кезегінде, рухани және дене тәрбиесінің интеграциясын, оның дене
мәдениетін қалыптастырудағы мүмкіндіктерінің зерттелуін шарттайды.
Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (БДҰ) мәліметтері бойынша
халық денсаулығының 49-52 пайызы өмір сүру салтына, яғни әр адамның өз
денсаулығын күте білуіне, 17-20 пайызы тұқым қуалау арқылы берілетін
жағдайларға, 8-10 пайызы ғана денсаулық сақтау саласындағы жүргізілген
шараларға байланысты екен. Олай болса, қазіргі мектептердегі
жаратытыстану пәндерінің жас ұрпақтарымыздың денін сау, еңбекке
қабілетті, мәдениетті азамат болып қалыптасуына тигізетін ықпалы мол.
Көреген халқымыз “Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде” дегендей,
салауаттану бағытында жүргізілген іс-шаралар мен берілген білім
студенттердің денсаулығын жастайынан күтуін және ауруға шалдығудың алдын
алуын қамтамассыз етеді.
Зерттеу мақсаты: спорттық сауықтыру лагерьлері мен студенттердің дене
тәрбиесінің әдісі мен ұйымдастырылуы қарастырылады. Тұлғалық-кәсіби даму
процесіндегі болашақ мұғалімдердің рухани және дене тәрбиесінің мәнін,
ерекшеліктері мен деңгейлерін ашып көрсету. Педагогикалық оқу
орындарындағы студенттердің рухани және дене тәрбиесін интеграциялаудың
мәні мен алғышарттарын анықтау. Кәсіби –педагогикалық даярлау процесіндегі
болашақ мұғалімдердің рухани және дене тәрбиесін интеграциялаудың
педагогикалық моделін дайындау. Болашақ мұғалімдердің рухани және дене
тәрбиесін интеграциялаудың кезеңдік технологиясын дайындау және
эксперименттік сынақтан өткізу. Педагогикалық оқу орындарындағы
студенттерді тұлғалық – кәсіби дамыту процесінде рухани және дене
тәрбиесін интеграциялаудың ғылыми – теориялық және ғылыми -әдістемелік
негіздерін дайындау денсаулықты, салауатты өмір салтын білім берудің
негізгі құндылығы ретінде қарастырып, оны мақсатты түрде жүзеге асыра
алатын болашақ маман тұлғасын қалыптастыруды шарттайды. жеке тұлғаның
рухани және дене тәрбиесі мен дамуы мәселесі, кәсіби педагогикалық әдеп,
білім беру философиясы, жеке тұлғаны жан-жақты дамыту теориясы саласындағы
отандық және шетел ғалымдарының еңбектері; тұлғаның мәдениетін
педагогикалық-психологиялық құбылыс ретіндегі, дамудың тұлғаның өзін-өзі
дамытуын ынталандырушы педагогикалық процесс ретіндегі, мәдениеттің
әлеуметтік феномен ретіндегі көп аспектілі табиғатын ашып көрсететін
философиялық, әлеуметтанушылық, педагогикалық және психологиялық
тұжырымдамалар және т.б. бақылау, сауалнама әдістеріне, сонымен қатар
болашақ мұғалімдердің оқу, рухани, дене және дене тәрбиесі-спорттық іс-
әрекетінің нәтижелерін, құжаттарды зерделеуге негізделген әдістер;
эмпирикалық әдістердің жекелеген әдістері осы деңгейдегі жалпы әдістермен
– педагогикалық оқу орындары оқытушыларының жұмыс тәжірибесін зерделеу және
жалпылау, эксперттік бағалау, педагогикалық эксперимент, диагностикалық
тапсырмаларды талдау әдістерімен толықтырылды. Зерттеу мәселесі бойынша
философтардың, психологтардың, педагогтардың және дене тәрбиесі бойынша
мамандардың ғылыми еңбектері, ресми материалдар мен құжаттар (ҚР
Конституциясы, ҚР Білім туралы Заңы, ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді
дамыту тұжырымдамасы, ҚР Қазақстан-2030 даму стратегиясы, ҚР білім беру
ұйымдарында тәрбие берудің кешенді бағдарламасы, Дене тәрбиесі
тұжырымдамасы және т.б.), оқу-әдістемелік әдебиеттер, мерзімді баспа
материалдары, бағдарламалар, озат педагогикалық тәжірибе, автордың
педагогикалық—зерттеушілік тәжірибесі.
Зерттеудің ұғымдық аппараты қалыптастырылды; рухани және дене
тәрбиесінің теориясы мен тәжірибесі, спорттық сауықтыру лагерьлер мәселесі
бойынша отандық және шетел әдебиеттеріне талдау жасалды; эксперименттік
материалдар дайындалды; анықтаушы эксперимент жүзеге асырылды. Мұның
аясында педагогикалық эксперимент өткізіліп, эксперименттік мәліметтерді
жинақтау жүзеге асырылды. Жинақталған материал жүйеленіп, жалпыланды және
оның теориялық негіздемесін дайындау (статистикалық өңдеу, салыстырмалы
талдау, алынған мәліметтерге түсініктеме беру) жүзеге асырылды.
Диплом кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен
және қосымшадан тұрады.
Зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, болжамы,
зерттеу әдістері, кезеңдері беріліп, дипломның практикалық мәні ғылыми
жаңалығы мен қорғауға ұсынылатын тұжырымдар берілген.
Дене тәрбиесін, жаңа технология мен озат тәжірибені ұлттық және
жалпыадамзаттық құндылық қағидаларымен сабақтастыра зерттеу – бүгінгі күн
талабынан туындап отырған педагогика ғылымының міндеттерінің бірі. Дене
тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына сәйкес қарастыру – бұл адамды
өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене мәдениеті,
адамгершілік қарым-қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен
айқындалады. Қоғамның елеулі өзгерістерге түсуі, адамның мақсат-
мұраттарына, тұрмыс-тіршілігі мен мінез-құлқына, сондай-ақ өзінің жеке
басына да субъект ретінде өзгеріс енгізуде. Оның үстіне қоғамдағы
салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу
тегі және атқаратын қызметтері туралы жан-жақты зерттеу, оқушылардың дене
тәрбиесін салауаттылық дене мәдениеті мәселесімен байланыста қарастыру
қажеттігі біздің тақырыбымыздың өзектілігін айқындай түседі.
Ғылым, техника, мәдениет және білім дамуының өзара байланыстылығы мен
өзара сабақтастығы тарихи сипатта екендігін ескере отырып, жүргізген
теориялық зерттеулеріміз қорытындылары, озат тәжірибелерді оқып үйрену мен
жүйелеу, көп жылдық тәжірибеміз көрсетіп отырғандай, болашақ дене тәрбиесі
мұғалімдерін сапалы даярлауда олардың болашақ кәсіби әрекетінде оқушылардың
салауатты өмір сүру дағдыларына баулу, дене тәрбиесін жүзеге асыру, дене
тәрбиесі мәселесін теориялық талдау мен дене тәрбиесіндегі тәжірибелерді
объективті тұрғыда талдаудың маңыздылығы өте жоғары екендігі айқындалды.
Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене
тәрбиесі жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның
қызметі мен құрылымын танып, білудің қажеттілігі білім мен тәрбие
талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін қамтамасыз ету
үшін керек. Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы ғана емес,
ол сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі
екенін ескерсек, қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене
тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға
бойындағы биологиялық-психологиялық қажеттіліктердің жан-жақты жетілуіне,
өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді.
Мұндай маңызды әдістеме ғылыми және оқу пәні ретінде жетекші рөл атқаратын,
дене тәрбиесі саласындағы кәсіптік бағытта болашақ мұғалімдерді дайындауды
жүзеге асыратын жоғары оқу орындарындағы оқыту жүйесіне тікелей байланысты.
Дене тәрбиесі мәселелерін шығармашылық тұрғыда шешуге, өзгермелі өмір
жағдайында инновациялық процестер мен жаңашыл бағыттарды дер кезінде
меңгере отырып, тәжірибеге сын көзбен қарап, дене тәрбиесі міндеттерін
жүзеге асыруға белсенді, салауаттылық пен дене мәдениетін меңгерген маман
даярлаудың маңыздылығы артуда.
Дене тәрбиесі өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру
саласының бір тармағы болып табылады және ол жеке тұлғаның жан-жақты
дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, ұзақ уақыт шығармашылық еңбекке
жарамды адамды қалыптастыруға, оны Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет
етеді.
Демек, жоғары оқу орындарына болашақ мамандарды кәсіби дайындау
денсаулығы мықты, жан-жақты дамыған, алуан түрлі дене және ақыл-ой
еңбектерін тәрбиелеуге қабілетті ұрпақты дайындау жөніндегі мемлекеттік
қажеттілік талаптарына байланысты жүргізілетін іс. Қазақстан Республикасы
2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының алға қойып отырған
басты міндеттерінің бірі – халықаралық білім жүйесіне ену.
Жоғары білімді дамытудың жаңа ұлттық тұжырымдамасы мен бағдарламасына,
жоғары білімдегі құрылымдық өзгерістерге байланысты білім мазмұнына оның
жаңаша педагогикалық негіздерін енгізу қажеттігі туды, біздің зерттеуіміз
дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыруға болашақ мұғалімдерді дайындау үдерісі
тұрғысынан қарастырылды.
Республикамыздағы білім беру саласында және әртүрлі қолдану салаларына
байланысты жаңа бағыттағы спорт, дене тәрбиесі жүйесі бойынша мамандарға
деген сұраныстардың артуы, оларды дайындаудағы білімділігі мен
қабілеттілігі, біліктіліктің қазіргі талаптарға сай болуы өте үлкен маңызды
жұмыстарды атқаруды талап етеді және болашақ педагогтардың кәсіби
даярлығын, білім стандартына, мазмұнына сай жетілдіру мәселелері көкейкесті
мәселе болып отыр.
Көрсетілген міндеттерді толық жүзеге асыру дене тәрбиесі жүйесіне тікелей
байланысты. Дене тәрбиесін жүзеге асыру – денсаулықты нығайту, білім беру,
дамыту, тәрбиелеу міндеттерін шешуге арналған педагогикалық жұмыстардың
бірі бола отырып, жеке тұлғаның денсаулық деңгейін арттыру, табиғи күш-
қуатын нығайту, дене мүшелерін гигиеналық негіздері мен дене-қозғалыс
қабілеті мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл-қозғалыс жаттығуларын
орындап, өзін-өзі үнемі дамытып, көңілді де сергек жүруге баулиды.
Болашақ ұрпағымыздың денсаулығының мықтылығы, салауатты өмір сүруі мектеп
мұғалімінің жеке басымен оның жоғары оқу орнындағы теориялық жеке
тәжірибелік дайындығының дәрежесіне тікелей байланысты. Осыған орай
оқушылардың дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыру жұмыстарын ұйымдастыруға
болашақ мұғалімдерді даярлау ісін кәсіби дайындықтың ажырамас бөлігі
ретінде қарастыру керек. Дене тәрбиесі және спорт мамандары күрделі
әлеуметтік міндеттерді шешуге араласумен бірге оқушылардың психологиялық
ерекшеліктеріне сай, оқу-тәрбие міндеттерін шешуде олардың рухани жетекшісі
де болуы тиіс.
Қазіргі кезде дене тәрбиесі мұғалімі биологиялық (физиология, анатомия,
биохимия, спорттық метрология т.б.), педагогикалық (педагогика, психология,
дене мәдениетінің ілімін, спорттық жаттығу негіздері, дидактика т.б.)
пәндерді философия, әлеуметтану, медицина, математика ғылымдарын және
басқару мен ұйымдастыруды жете меңгеруі қажеттігін ескерсек, дене тәрбиесі
жүйесін жүзеге асыруда педагог кадрлар дайындау мәселесінің өзектілігі
айқындалып, оның түрлі бағыттары бойынша ауқымды зерттеулердің қажеттілігі
байқалады.
Бүгінгі таңда болашақ мұғалімдерді студенттердің дене тәрбиесі жүйесін
жүзеге асыруды ескере отырып дайындаудың қажеттігі мен бұл мәселенің ғылыми-
теориялық тұрғыда талданбауы және болашақ мұғалімдердің кәсіби дайындығын
ғылыми - әдістемелік тұрғыдан жеткілікті деңгейде қамтамасыз ету сұранысы
мен осы уақытқа дейін педагогика ілімінде аталған мәселенің арнайы жүйе
ретінде қарастырылмауы арасында қарама-қайшылықтар орын алып отырғаны
байқалады. Қарама-қайшылықтар бізге зерттеу проблемасын айқындап, тақырыпты
Болашақ мұғалімдерді спорттық сауықтыру лагерьлер мен студенттердің дене
тәрбиесі әдісі мен ұйымдастырылуы жүйесін жүзеге асыруға дайындаудың ғылыми
- педагогикалық негіздері деп таңдауымызға себепші болды
1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Спорттық-сауықтыру лагерлеріндегі жұмыстары.
Ата-аналар балаларының денсаулықтары мықты, шыныққан, күшті, болуын
қалайды. Сол үшін оқу мерзімі кездерінде мектептерде дене тәрбиесі және
сыныптан тыс спорттық-сауықтыру жұмыстары жүргізіледі. Дене тәрбиесі, спорт
мамандары оқушылармен ол жұмыстарды жүргізіп, баланың күндік козғалыс
белсенділігі 14 сағаттан кем болмауына ұмтылады.
Жаз уақытында ата-аналар ең ұзақ демалыс (каникул) кезінде балаларының
тоғыз ай мектептегі уақыттары секілді дене тәрбиесі, спорт жаттығуларымен
үзбей, жүйелі, тұрақты айналысуын ұйымдастыра ала ма? Ұйымдастыра алмайды.
Оның ең бір тиімді жолы бар. Ол жол көптеген жылдар бойы ұйымдастырылып
жүрген балалар демалыс-сауықтыру лагерлеріне балаңызды жіберу.
Балалардың жаздық сауықтыру лагерлерін 7-15 жастағы оқушыларға арнап
кәсіпорындар мен мекемелердің, халыққа білім беру департаментінің,
денсаулық басқармаларының кәсіподақ комитеттері кұрап, ұйымдастырады. Ол
кәсіпорындар, мекемелер көп қала жанындағы лагерлер мен кейбір аудандардағы
экономикасы мықты кәсіпорындар ұйымдастырған лагерлер. Ауылдық жерлерде
бұрынғы кеңес заманында әрбір ауданның халыққа білім беру бөлімінің
басқаруымен балалар денсаулық лагері ұйымдастырылатын. Аудандағы
мектептер өз оқушыларын сол лагерге жіберетін. Қазіргі кездерде ол лагерлер
жабылып жұмыс істемей қалды да, орта жалпы білім беру мектептерінің жанынан
еңбек - сауықтыру лагерлері ұйымдастырылды. Сонымен қатар спорт
мекемелерінің қаржыландыруымен спорттық-сауықтыру лагерлері
ұйымдастырылады. Бұл лагерлердің барлық жұмыстары ұқсас болып келетіндіктен
біз өзіміздің кітабымызда ары қарай дене тәрбиесі жұмыстарын баяндағанда
демалыс лагері деп атаймыз да, сол демалыс лагерінің жұмыстары туралы
мағлұматтар береміз,
Балалар демалыс лагерлеріндегі барлық жұмыстарды ұйымдастыру лагердің
бастығы басқарған мамандарға жүктеледі. Ол мамандар құрамы: аға тәрбиеші,
ұстаз, тәрбиешілер, дене тәрбиесі нұсқаушылары, суға жүзу спортының
нұсқаушысы, дәрігер және медбике.
Мектептегі секілді лагердегі жұмыстарды басқаруға педагогикалық кеңес
құрылады. Кеңесті басқару лагердің бастығына жүктеледі. Кеңестің құрамына
жоғарыда айтылған барлық мамандар және оқушылар сайлаған белсенді оқушылар
кіреді.
Оқушылар лагерьге келген күннен бастап отрядтарға бөлінеді де, әрбір
отрядтың барлық жұмыстарын ұйымдастыруға ұстаз — тәрбиеші бекітіледі.
Тәрбиеші лагерьдегі балалардың барлық өмірлерін басқарады. Ұстаз - тәрбиеші
дене тәрбиесі және спорт жұмыстарын, тәрбие жұмыстарын жақсы білуге тиісті.
Лагерьде дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру үшін мектептегі секілді
дене мәдениеті кеңесі кұрылады. Дене мәдениеті кеңесіне отряд жиналысы
ұсынған жақсы спортшылар мен ұйымдастыру қабілеті бар оқушылар сайланады.
Оның кұрамы лагерьдегі оқушылар санына байланысты 7-11 адамдай болуы
мүмкін. Кеңестің төрағасы болып жалпы лагерьлік спорт жұмысына жауап
беретін адам сайланады. Кеңес құрамының мүшелері кеңестің отырысында
бөлінген міндеттері бойынша әрбір дене тәрбиесі, спорт жұмыстарының
түрлеріне жауап береді. Сол белінген жұмыстары бойынша лагердің спорт
нұсқаушысына көмектеседі. Олар жауап беретін жұмыстар: сауықтыру шараларын
өткізу.
Ол шаралар: таңғы бой жазу жаттығулары, суға түсу шаралары, дене
тәрбиесі, спорт жаттықтырулары лагерьдегі спорттың шараларды өткізу,
отрядтағы өткізілетін спорт шараларына бақылау жасау. Отрядтардағы спорт
ұйымдастырушыларының жұмыстарын ұйымдастыру. Лагерь радиосы арқылы
ақпараттар мен мағлұматтар, мерекелерде спорт түрлерінен керсетілімдер
ұйымдастыру, дене тәрбиесі бұрыштарын кұру. Дене тәрбиесі мен спорттың
маңызы, гигиена ережелері, тамақтану, спорт түрлерімен айналысу режимдері
туралы әңгімелер өткізу. Лагерьдегі спорттық құрылыстарды жақсарту,
спорттық құрал жабдықтарды сақтау, жөндеу. Спорттық сауықтыру лагерьлері
бойынша бірнеше мысал келтіретін болсақ,
Солтүстік Қазақстан облысы жазғы сауықтыру лагерлері туралы ақпарат
Жаз, күннің көзі, таза ауа, көңіл-күй және қуанышты сезімі — осының барлығы
қала сыртындағы сауықтыру лагерлерінде жақсы демалысты қамтамасыз етеді.
Солтүстік Қазақстан облысындағы жазғы лагерлерде балалардың демалуы — бұл
таза ауада белсенді сабақ, қызықты жарыстар мен оқиғалар, театрландырылған
қойылымдар және спорттық жарыстар, жорықтар мен экскурсиялар, жарқын
әсерлер мен жақсы көңіл күй!
Балалар үшін жақсы білім қажет, сондай-ақ қызықты балалық шақ үшін ата-
аналарын алғыстарын білдіретін есте қаларлық, салауатты және белсенді
балалар демалысы. Солтүстік Қазақстан облысының аумағында барлығы
20 сауықтыру лагерьлері қызмет жасайды, олардың ішінде 2 лагерь жеке
меншікте, 18 лагерь мемлекет қарамағында (олардың ішінде 5-еуі интернаттық
мекемелерге қарайды). Лагерлерде көбінесе Жаппай оқу қорынан бөлінген
қаражат арқылы тұрмысы төмен және көп балалы отбасы балалары, жетім және
ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар демалады. Балалар лагерлері
экологиялық таза орындарда орналасқан, көп бөлігін табиғатта өткізеді, өмір
сүру деңгейі — келешек ұрпақтың денсаулық кепілі және тамақпен қамтамасыз
ету дұрыс жолға қойылған, осының барлығына медициналық қызметкерлер
қадағалайды. Лагерлерде әр баланың жақсы көңіл күйі мен белсенді демалысын
қамтамасыз ететін білікті ұстаздар мен вожатыйлар жұмыс жасайды. Лагерде
құқық бұзушылықтың алдын алу үшін учаскелік инспекторлар — полиция
қызметкерлері кезекшілік етеді. Солтүстік Қазақстан облысының барлық
лагерлерінде лицензиясы бар, мамыр мен тамыз айларында қабылдау актілерінен
кейін өз қызметін жасайды. Орташа маусым аралығында 150-ден астам бала
демалады. Жазғы каникул уақытында 7000-нан астам бала сауығады. Лагерлер
аймағында спорттық құрылғылар, ойын алаңдары, аттракциондар, демалу
орындары орналасқан. Лагерлерде 5 мезгіл дәрумендендірілген тамақ,
құрамында табиғи шырындар, жемістер мен көкөністер, сүтті, етті және балық
тағамдары, пісірілген нандар. Лагерлердің барлығында баланың еркін есепке
ала үйірме жұмыстары жүргізіледі, мемлекеттік тілді оқыту топ бөлігі
бойынша ойын түрінде өткізіледі.
Қызылжар ауданы білім бөлімінің Серебряный бор сауықтыру лагері
Экологиялық таза, жоғары кислороды бар қылқанды қарағайлы жерде, көркем
Есіл өзенінің жанында орналасқан. Лагер 6 жастан 14 жасқа дейінгі
160 орынға арналған, жалпы аумағының көлемі 5 гектарды құрайды. Жыл сайын
Серебряный бор қабылдау комиссиясының бағалауынша облысымыздың ең үздік
сауықтыру лагерлері болып есептеледі. Лагерде: жаңа жиһаздар (бір және екі
ярусты кереуеттер, жұмсақ жиһаз), компьютер, үлкен түсті теледидар, жаңа
үлгідегі музыка орталығы, бассейн, 2 спорт алаңдары, іс-шара өткізу үшін
сахнасы бар. Балалардың дамуы мен сан-алуан қызықты демалуы, сапалы сауығуы
үшін жағдай жасалған. Олардың ішінде:
• Фитотерапия
• Тағамдарды дәрумендендіру
• Емдік денешынықтыруы (шөптің шығында серуендеу, суға түсу шаралары,
тұзды ашытқылары)
• Туристік жорықтар
• Ықыласына қарай Жас полиглот үйірмелері (мемлекеттік және ағылшын
тілдерінде), Шебер қолдар, Жас программист, Оқулық сүйгіш және
т.б. үйірмелері.
• Психологиялық тренингтер
• Спорттық секциялар (футбол, волейбол, пионербол, лапта, тоғыз құмалақ
және т.б.)
• Ойын-сауық іс-шаралары (Үнділер күні, Нептун күні, Керісінше күні,
Зарница, би кештері және т.б.)
15 күнге жолдама 12 500 теңгені құрайды.
Қызылжар ауданы білім бөлімінің Үміт түзету сауықтыру лагері
Лагер қиын өмірлік жағдайға тап болған, сондай-ақ тұрмысы төмен және көп
балалы отбасы балалары, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
балалардың дамуында мүмкіншілігі шектеулі жасөспірімдер мен балалар үшін
жыл бойы қызмет жасайды. Балалар екі қабатты, жылуы бар жайлы үйде 6-
7 адамнан тұрады. 1-ші қабатында 3 ойын бөлмелері, кітапхана, асхана,
үйірме жұмыстары бөлмесі, әкімшілік блоктары және медициналық бөлмесі, ал
2 қабатында жатақ бөлмелері, ойын және үлкен фойе орналасқан. Лагердің
бағдарламасында балаларға ұнайтын, танымдық, дамытушылық, спорттық іс-
шаралар өткізу қарастырылған. Бұл лагер туралы балалардың пікір кітабы
дәлелдейді. Жеке қызығушылығы мен шығармашылық дамуына ықпал етуі үшін
лагерде 10 үйірме жұмыс жасайды.
• Спорттық (үстел ұлттық ойындары)
• Қуыршақ театры
• Қазақ тілі үйірмесі
• Шебер қолдар
• Бауырсақ
• Теремок
• Былғары доп
• Вокалды
• Көңілашар
• Би
15 күнге жолдама 12 500 теңгені құрайды.
Есіл ауданы білім бөлімінің Родник сауықтыру лагері
Лагер өзінің атауын әдемі орман алабынан ағатын бұлақтан алды. Лагер сол
бұлақтың аумағында орналасқан. Корпустары 7 жастан 15 жасқа дейінгі
117 балаға арналған. Лагердің электрондық мекен-жайы, телефоны бар.
Лагердің аумағында стадион, клуб, монша, душ, құтқару құралдарымен ашық
үлкен бассейні, ойын алаңы, үйірме жұмыстарына арналған бөлме, теннис
үстелі бар. Денешынықтыру және спортпен айналысу үшін стадионда волейбол
және баскетбол алаңдары, футбол алаңы жабдықталған. Спорттық ойындармен
шұғылдану үшін доптар, скакалкалар, дартс, бадминтон және теннис ойындары
үшін ракетка. Ұйықтайтын корпустарда жаңа үлгідегі ағаш кереуеттер,
тумбочкалар, матрастар, көрпелер, төсек жапқыштар, төсек-орын
комплектілері. Балалардың белсенді және жақсы демалуы мақсатында
қарастырылды:
• Жидектер мен саңырауқұлақтар үшін ағашқа жорықтар
• Есіл магистралдық су құбырын басқаруға экскурсия
• Тәжірибелі бапкердің қадағалауымен бассейнде шомылу
• Юнга және Солнышко аттракциондарында сырғанау
• Спорттық және қимыл ойындары
• Балалар мен вожатый арасында топтық жарыс
• Әлеуметтік ұстаздың сабағы
• Дәстүрлі және жаңа көңіл ашарлық іс-шаралар (Үнділер күні, Ғашықтар
күні, Ертегілер күні, Дарындар аукционы, Бұлақ ханымы және т.б)
• Таза ауада қыдыру, ойын-сауық құру (жарыстар, ойындар), би.
Мамлют ауданы білім бөлімінің Искра сауықтыру лагері
Лагер 150 адамға арналған. Балалар 9 жылытылатын корпустарға
орналастырылған, әр отрядқа вожатый тіркелген, одан басқа 5 вожатый жұмыс
жасайды: аға вожатый, информатика, денешынықтыру, қазақ тілі, ағылшын тілі
мұғалімі, музыкалық жетекші, медбике. Кезек уақытында балалар үшін ауқымды
мәдени және спорттық бағдарлама дайындалды. әр күні түрлі жарыстар және
концерттер өткізіледі. Дәстүрлі мәдени іс-шаралардың арасынан мыналарды
атап кетуге болады: танысу кеші, КВН, Үнділер күні, Ғашықтар күні, Нептун
күні. Лагерде балаларды сауықтыру мен демалуын ұйымдастыру мақсатында:
• Бадминтон, теннис, футбол, баскетбол, волейбол бойынша спорттық
үйірмелер
• Күн сайынғы ұлттық киіз үйде қазақ тілі үйірмесі, информатика, би, ән,
сурет үйірмелері
• Психологиялық тренингілер
• Туристік жорықтар
• Қалаға шығу экскурсиялары
• Экспедициялар
Шал ақын ауданы білім бөлімінің Аю-Тас сауықтыру лагері
Лагерь орман алабының жанында орналасқан. Штат аудан мектептерінің білікті
жас ұстаздарымен жинақталған. Лагерьде барлық қажетті тұрмыстық құралдар
бар, жаңа үлгідегі жиһаздар, жаңа жұмсақ және спорттық құрал-жабдықтар.
Лагердің аумағында душ кабиналары, клуб, спорттық және ойын алаңдары бар.
Балаларды суға шомылу орындары бар.
• Спорттық іс-шаралар футбол, волейбол, теннис, бадминтон, қимыл
ойындары, эстафета, жарыстар, үстел ойындары (шахмат, лото шашки);
• Лагердің аумағы ағаш мүсіндермен көркемделген, жануарлар
кейіпкерлерінің, әдемі боялған катер;
• Суға шомылдыру жетекшісінің қарауымен суға шомылу;
• Сергеевка қаласының өлке-тану музейіне экскурсия;
• Ағашқа жорықтар;
• Баланың тілегі мен жас ерекшелігін ескере отырып ауқымды үйірме
жұмыстары;
• Белсенді ойындар мен спорт — бағдарламаның қажетті бөлігін құрайды.
Лагердің жұмысы аудан әкімдігі мен білім бөлімімен үнемі бақылауда
болады.
Жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған облыстық
мектеп-интернатының Золотая осень сауықтыру лагері
Лагер жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған
облыстық мектеп-интернатына жатады. Лагерде жыл сайын 172 бала сауығады.
Лагердің аумағында 3 тұрғылықты корпус, кітапхана, қазақ тілі кабинеті,
медбике кабинеті, асхана, монша, бассейн орналасқан.
• Спортпен шұғылдану үшін барлық жағдай жасалған — футбол, волейбол
алаңы, теннис үстелі.
• Үйірме жұмыстары: спортты, музыкалық Қызықты ноталар, Денсаулық.
• Күн сайын мемлекеттік тілді оқыту бойынша сабақтар жүргізіледі.
• Лагерде Америкадан келген Ребекка Джонсон еріктілері жұмыс жасайды.
Балалардың ағылшын тілін оқып білуіне мүмкіншіліктері бар.
• Іс-шара үш тілде өтеді: қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде
• Спорттық алаңдар жаппай-спорттық іс-шаралар өткізу үшін қажетті құрал-
жабдықтармен қамтамасыз етілген.
• Балалар жас мезгілі кезінде медбике жетекшілігімен дәрілік
өсімдіктерді жинап, фито шайын жасайды.
Жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған Соколовка
арнайы түзету мектеп-интернатының Орлёнок демалу және еңбек ету сауықтыру
лагері
Орленок демалу және еңбек ету балалар сауықтыру лагері Соколовка ауылынан
3 километрдегі қайыңды орман алқабында орналасқан. Лагер 150 адамға
арналған. Лагер аумағында келесі құрылыстар орналасқан: екі тұрғылықты
ұйықтайтын корпустар, әр біреуінде екі подъезден және 5 бөлмеден; медбике
бөлмесі ажыратқыш екі орынды, кітапхана, ойын бөлмесі, кір жуатын орын,
душ.
• Балалардың бос уақытын пайдалану үшін қажеттің барлығы бар: музыка
құралдары, спутникті телеарнамен теледидар, спорттық құрал-жабдықтар,
үстел ойындары.
• Жаппай-ойын-сауық іс-шаралары: Лукоморья рекорды, Күн мерекесі,
Мойдодырда қонақта, Шире круг, Күлкі күні және т.б.
• Спорттық: Қызықты старт, волейбол, пионербол, футболдан, үстел
теннисінен турнир.
Сауықтыру шаралары: тұзды ашытқы, фототерапия, витаминотерапия, шынығу,
денешынықтыру, суға шомылдыру жетекшісінің және тәрбиешісінің қарауымен
суға шомылуЕліміздегі жоғары кәсіби білім берудің көп деңгейлі құрылымы
және жоғары мектептің халықаралық білім беру жүйесіне жоспарлы
интеграциялануы, жоғары оқу орнын қазіргі заманның талаптарына сай басқару
мәселелері жаңа тәсілдерді талап етеді. Болашақ мамандардың шығармашылық
мүмкіндіктерінің дамуына, олардың білім беруде кредиттік жүйені енгізу
жағдайларында кәсіби хабардарлығының бейімделуі жоғары оқу орындарында оқу
үдерістерін ұйымдастыруда сапалы өзгерістердің қажеттілігін көрсетеді.
Заманның жаңа даму сатысында білім беру жүйесі қоғамның жаңа
экономикалық саясат, әлеуметтік және интеллектуалдық деңгейіне сай келуі
тиіс. Осыған орай білімнің мақсаты, мазмұны және оны оқыту тәсілдері қайта
жетілдіру, оқу жүйесін реттеу, ұйымдастыру мәселелері зерттеліп, өз шешімін
табуды қажет етеді.
Жаңа тұлғаны тәрбиелеу мен оқытуда жоғары мектептің алатын орны -ерекше.
Оның қызметі үнемі дамуда. Жаңа заман талаптарына сәйкес жоғары мектептің
дамуы көптеген қоғамдық-әлеуметтік мәселелерді шешуді қамтамасыз етуі
керек. Заман талабына сай жоғарғы мектептің алдына қойған мақсаттың ең
маңыздысы - қоғамға қажетті жоғары білімді мамандарды даярлау.
ХХІ ғасырдың басында ғылыми техникалық прогрестің және ақпарат көлемінің
өсуі жоғары оқу орындарындағы алынған білім қорының белсенді кәсіби іс-
әрекетінің барлық кезеңіне емес, тек қысқа уақытқа ғана оның мұқтаждығын
қанағаттандыратындығын көрсетті. Болашақ дене мәдениеті саласындағы
мамандардың кәсіби міндеттерді шешу үшін өз бетінше ізденуге және білімді
игеруге даярлау қажеттігі туындайды.
Бұл талаптардың зерттелуін алдымен әдіснамалық тұрғыда қарастырдық.
"Әдіснама" деген термин сөзді пайдаланып, оған: “3ерттелетін объектіні
ғылыми тұрғыда танып, оны өзгертуге, немесе жаңартуға бағытталған істі
ұйымдастырудың принциптерін, құралдарын, әдіс-тәсілдерін айқындау туралы
философиялық ойлардың жиынтығы” деп анықтама бердік.
Әдіснамалыќ негізде табиғат, қоғам және ойлау (таным үдерісі) дамуының
жалпы заңдары зерттелетіндігі мәлім. Ғылыми танымның ерекшелік табиғаты
логика мен әдіснама және әдіс деген ±ғымдардың мән-мағынасын ашуды ќажет
етеді. Ғылым логикасы - материалистік диалектикаға сүйенеді, өйткені,
ғылыми таным ќарама-ќайшылықта және өзара байланыста болатын күрделі
әлеуметтік үдеріс. Ғылыми танымның әдіснамасы - адамның танымдыќ және
кәсіби қызметінің әдістері мен тәсілдері туралы ілім. Ал, әдіс деп танымдық
мәселелерді шешудің тәсілін түсінеміз. Ендеше, әдіс адамның танымдық және
практикалык іс-әрекетінде реттеушілік қызмет атќарады. Демек, қорыта
келгенде, дамудың жалпы философиялық теориясы (таным теориясы) және логика
мен әдіснамасы материалистік диалектика негізінде дұрыс түсіндіріледі. Ол
адамның жаңаша ойлануының да және әлеуметтік шығармашылығының да логикасы
болып саналады.
Дене мәдениеті саласы мамандарын кєсіби даярлауды ғылыми-әдіснамалық
тұрғыдан зерттеудің қажеттілігі туындайды. Олар:
1. Ѓылыми-техникалық прогресс пен дене мәдениеті және спорт маманының іс-
єрекетінің ерекшеліктері;
2. Дене мәдениетіне байланысты ұғымдар;
3. Дене мәдениеті маманының дара т±лғалық іс-єрекеті мен ќабілеті,
кәсіби ойлауы мен шығармашылық іс-әрекеті;
4. Дене мәдениеті және спорт мамандарыныњ кєсіби білімі, іскерлігі,
дағдысы, шеберлігі;
5. Кәсіби білімдері мен біліктіліктерінің жүйесі;
6. Жоѓары білім беруде дене мәдениеті және спорт мамандыѓы студенттерін
оќытудыњ єдістемелік ж‰йесін ќалыптастырудыњ заманауи проблемаларыныњ
зерттеу дењгейін аныќтау қажеттігі туындайды. Б±л мәселелер осы
диссертациямыздың тармақтарында әр қырынан біршама талданады.
Білгір мамандар даярлау мәселесі адамның жеке басының ќабілеттілігін
жетілдіріп, оның еңбек ебдейлігі мен дағдысын ќалыптастырумен тығыз
байланысты. Адамның қабілеті іс-әрекет үстінде дамитыны мәлім, ал ебдейлік
пен дағдының нәтижесінде ол жетіле түседі.
Біз аныќтаѓалы отырѓан дене мәдениеті және спорт- маманыныњ іс-
єрекеттері мен білім салаларыныњ тізімі кәсіби дене мәдениеті маманыныњ
кәсіби шеберлігініњ негізі бола алады.
Жеке адамныњ қоғамнан тыс өмір сүруі мүмкін емес. Демек, оның дамуы
қоғамның дамуымен байланысты. Ендеше, адамның психологиялық ерекшеліктерін,
өзіне тән қасиеттерін оның әлеуметтік жағдайына, нақтылы кәсібіне, іс-
әрекетіне, білім қабілетіне байланысты аныќтайды. Жеке адамның психологиясы
айналасындағы ортамен қарым-қатынас жасау, қоғамдық тәрбие мен білім алу,
кәсіптік қызмет істеу арқылы қалыптасады. Адам әрекет жасау үстінде ғана
өсіп жетіледі. Қызмет ету барысында оның ќабілеті артады, ебдейлігі мен
дағдысы дамиды, кәсіптік іскерлігі молаяды, өмірлік белсенді позициясы
қалыптасады жєне жетіле т‰седі.
Еліміздіњ жоѓары оќу орындары ќоѓамда болып жатќан µзгерістерді ой
елегінен µткізіп, сол ќоѓамдаѓы ќозѓаушы, жасампаз к‰ш болуы ‰шін жєне
интеграциялыќ ‰дерістерді, яѓни бµлшектелген д‰ниені біріктіру, бір
маќсатќа ж±мыс істеу ‰шін біршама шараларды ж‰зеге асыруда. Ќазаќстандаѓы
жоѓары оќу орындар сатылы білім беру ж‰йесіне өтіп, кезењдік-модульдік
оќыту технологиясы мен білімді баѓалаудыњ рейтингтілік ж‰йесін енгізді.
Себебі, єлемдік білім беру кењестігінде µмір с‰ріп отырѓан білім беру
ж‰йелерініњ арасында кµп сатылы білім беру ж‰йесі µз артыќшылыѓын кµрсетті
жєне біздіњ жастарымыздыњ дамыѓан елдерде кедергісіз білімін жетілдіруге
м‰мкіндік беретін бірден-бір ж‰йе болып табылады. Б±л ж‰йеніњ Лиссабон
келісіміне сай жоѓары білім туралы ќ±жаттардыњ танылуына жаѓдай жасалып
жатқаны белгілі.
¤ткен ХХ ѓасыр єрбір ±лттыњ даму дењгейі мынадай мєселелерге байланысты
екендігін кµрсетті: жања ѓылыми жањалыќтар, мамандардыњ сапасы жєне
кєсіптік білімніњ дењгейіне байланысты. Ал, енді де білім берудіњ ѓылыммен,
ѓылымныњ µндіріспен интеграциясын талап етеді.
Қазақстандағы жоѓары кәсіби білім берудің көп деңгейлі ќ±рылымы және
жоғары мектептің халықаралық білім беру жүйесіне жоспарлы интеграциялануы,
жоғары оқу орнын қазіргі заманның талаптарына сай басқару мәселелері жаңа
тәсілдерді талап етеді. Болашақ мамандардың шыѓармашылық мүмкіндіктерінің
дамуына, олардың білім беруде кредиттік жүйені енгізу жағдайларында кәсіби
хабардарлығының бейімделуі жоғары оқу орындарында оқу ‰дерістерін
ұйымдастыруда сапалы өзгерістердің қажеттілігін көрсетеді.
Дене мәдениеті ғылымына және дене мәдениеті және спорт маманына деген
көзқарас қазіргі күнге дейін толық қалыптаспаған. Бірақ, кєсіби білікті
дене мәдениеті мамандарын даярлауды ертеңге қалдыруға болмайды. Сол
себептен, ѓылыми-єдістемелік зерттеулер тұрғысынан дене мәдениеті
мамандарын даярлауға қажетті мәліметтерді жинаќтап жетілдіріле т‰су ќажет.
Негізгі мақсат – жоғары оқу орындарында дене мәдениеті мамандарын
даярлау кезінде оќытудыњ єдістемелік ж‰йесін жетілдіру.
Демек, заманауи дене мәдениеті саласы маманыныњ кәсіби іс-єрекеті
экономикамен, эргономикамен, психологиямен, жалпы және спорттық
психологиямен, кәсіпкерлікпен байланысты түрде дамытылуы тиіс.
Ќазіргі кездегі жоғары білімнің мақсатына жаңаша түсінікпен қарасақ, оны
дамытудың басты стратегиялық бағдары - өмірге жауапкершілікпен қарайтын,
дүниетанымдық мәдениеті жетілген, шығармашылық ойлауға дағдыланған,
іскерлік кабілеттілігі биік, гуманистік ойлауы басым, информатика ілімімен
қаруланған адамгершілік қасиеттері мол білікті мамандардың жаңа ±рпағын
қалыптастыру болып табылады.
Дүние жүзі елдерінде жоғары білімді реформалау кашан да өте баяу және
қиындықпен өткен. Дүние жүзі аймақтарындағы жоғары білімнің жағдайы мен
оның даму тенденциясын тарихи және салыстырмалы перспективада ќарастырған
жөн, өйткені жоғары білімнің заманауи жүйелерінде олар пайда болып, дамыған
әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағдайлардың ұлттық ерекшеліктер мен
дәстүрлердің таңбалары саќталған.
Қазіргі адам дамуының элементі болып табылатын дене мәдениеті білімінің
маңыздылығымен анықталатын, оның оқу-тәрбие үрдісіндегі үлесін, онымен
қоса, қалыптаса бастаған білім беру философиясының шеңберіндегі дене
шынықтыру-сауықтыру жұмыстарының жаңа мақсаттарын және оны меңгеруде
қалыптасқан жүйенің жоқтығын ескере отырып, болашақ мамандарды даярлауды
жеке мәселе ретінде тек практикалық қана емес, теориялық тұрғыдан да айырып
көрсету керек.
Білім мазм±нын, оќыту процесін, оќу баѓдарламалары мен жоспарларын жєне
оќу ќ±рылымын тиімділеу республика бойынша жоѓары оќу орындарында мамандыќ
бойынша жоѓары кєсіптік білім жањаша кµзќарасќа ие болды.
Ќорыта келгенде, республикамыздаѓы дене мәдениет саласы бойынша жоѓары
білімді мамандар даярлауда, жоѓары кєсіби білімін реформалауда
ќаржыландырудыњ кµпсалалы ж‰йесін ќалыптастыру, аймаќтыќ оќу-ѓылыми-
µндірістік кешенін ќ±ру, д‰ниеж‰зілік білім беру ж‰йесіне ену, оќытудыњ
дєст‰рлі технологиясын жетілдіре отырып, заманауи аќпаратты оќыту
технологиясын енгізу жєне ѓылыми ж±мысты ж‰ргізуге жаѓдай туѓызу сияќты
өзекті мєселелерді шешуді талап етеді.
Білім берудің басты сипаттары - оның тұтастығы, оқытудың мазм±ны мен
сапасына қойылатын мемлекеттік талаптардың бірегейлігі, икемдігі мен
көпсатылылыѓы, мазм±нын жақсарту мен білім жүйесін басќаруды
демократияландыру болуға тиіс.
Дене мәдениеті мамандарын даярлау мазмұнының күй-жайын әр түрлі оқу
орындарында, әр қилы мамандандыруларда талқылай келе, қазіргі күні
салауатты өмір салты мен оның студенттердің кәсіби даярлануына әсері туралы
мағлұматтарды әңгімелесу, интервью, сауалнама сұрақтары арқылы жинап,
болашақ дене мәдениеті мамандарын даярлауда арнайы кәсіби пәндерді оқыту
жеткілікті дәрежеде жүргізілмей жатқандығына көз жеткізіп, бұл шешімін
таппай жатқан проблемалы мәселе екенін дәлелдей түстік.
Сонымен мәдениет дегеніміз - бұл жасампаз адамның шығармашылық еңбегі.
Адамның дене және ой-сана қабілетінің дамуы, олардың өнегелік пен
әсемдік қасиеттерінің сапасын, мәдени-тарихтың даму негізін және мазмұнын
құрайды. Сондықтан, қоғамның материалдық және рухани мәдениеті, мәдениеттің
ажырамас, міндетті кұрамдас бір бөлігі болып табылады.
Дене мәдениеті, дене жаттығулары мен кимыл-қозғалыстары арқылы, сонымен
бірге табиғаттың табиғи күштерін, тазалығын және еңбек тәртібін, тұрмысын,
демалысын ескере және тиімді пайдалана отырып, адамдарды өмірге және
еңбекке баулып дайындауға бағытталған. Дене мәдениетінде қызметтік
(саналық, педагогикалық, ұйымдастырушылық, шаруашылық және т.б.) және
нәтижелік (спорттық жетістіктер мен табыстар, дененің шынығу дәрежесі мен
көрсеткіштері, әдістік тәсілдері мен амалдары және т.б.) жақтары бар. Дене
мәдениеті және спорт белгілі мағынада бүтін бір қоғамның жағдайына әсер
етеді және оның әлеуметтік, саяси және адамгершілік құрылымын көрсететін
бір түрі болып табылады.
Біздің қоғамымызда дене мәдениеті мен спорт бүкілхалықтық игілікке
айналды, ал оны одан әрі дамытып өркендетуге атсалысу - қоғамның әрбір
саналы да зерделі азаматтарының міндеті мен құқығы.
Дене мәдениеті саласында ерекше және жалпы мәдени мұрат-мақсаттары бірге
орындала береді. Солардың ішінде, мысалыға, халықты мәдени кұндылықтар
өндірісі ортасына (қатысушы, жасаушы) тарту, білімді, білікті мамандарды
дайындау мен тәрбиелеу, белгілі бір көпшілік пен қауымды білімге,
ептілікке, дағдыға, кажеттілікті дамытуға, өзін жеке тұлға ретінде танытуға
және көрсетуге, шығармашылықты, тарихты, ұлтаралық қарым-қатынасты және
т.б. көрсету үшін, әртүрлі шарттарды, әдістерді, жолдар мен амалдарды
пайдалануға жұмылдыру сияқтылар бар.
Сонымен бірге, дене мәдениеті қызметінде тәжірибенің жинақталуы мен оның
кейінгі ұрпаққа таралып отыруы, жаңа әдістердің, амалдар мен тәсілдердің
жарыққа шығып пайдаланылып жүзеге асырылуы, адамдардың ақыл-ойына,
психологиясына ықпал етілуі үнемі айқын көрінетіні байқалады.
Жеке тұлғаның рухани дамып жетілуі, оның жұмыс уақытындағы кызмет
түрінде ғана емес, сол сияқты бос уақытында да анықталады. Адамның мәдени
деңгейінің қаншалықты екені оның демалыс уақытының өзін ұтымды, әрі тиімді
және толыққанды пайдалана білуінен байқалады. Дене мәдениеті және спорт,
әлеуметтік-тұрмыстық және мәдени қызметтер жүйесінде бос уақытты тиімді
пайдалануды қамтамасыз етуде маңызды орын алады.
Дене мәдениетінің адам қызметтерінің әртүрлі саласымен күрделі, әрі жан-
жақты байланысы, өзінің ой-санасы мен даму заңы, өзара ішкі күрделі
байланысы мен өзара тәуелділігі, өзінің әдісі мен тарихы бар.
Адам қоғамының тарихында тіршілік етіп өмір сүрген халықтар мен
мемлекеттердің қайсыбірін алсақ та, дене мәденетінің ең қарапайым түріне
болса да, қатысы болған. Дене мәдениетінің даму деңгейі мен оның қалыпты
деңгейі қай кезде болғанда да географиялық ортаға, еңбек пен тұрмыстық
өмірдің шарттары мен жағдайына, өндірістік күш пен мәдениеттің, әлеуметтік
экономикалық және әртүрлі қозғаушы күштердің даму мен жетілу дәрежесіне
байланысты болып келген.
Дене мәдениеті материалдық қарым-қатынас пен еңбек, өнер мен дәстүр
мәдениеттері сияқты, адамның дүниеге келуі мен қалыптасып жетілуі қоғамында
пайда болады және дамиды.
Дене мәдениетінің ілімі мен әдістемесінің негізгі ұғымдары болып мыналар
саналады: дене мәдениеті, дене тәрбиесі, спорт. Бұлардың арасындағы
өзара байланыстар мен айырмашылықтарды ұғу үшін мына кескіндемеге назар
аударайық (Сурет 1).
Суретте барынша жалпы ұғым дене мәдениеті болып табылады. Ал дене
тәрбиесі оның бірнеше кәсіби бағыттағы қызмет аясының бөлімдеріне кіреді
(жалпы дене дайындығы, кәсіптік қолданбалы дене дайындығы және спорттық
дайындық, дене мәдениеті аясында көрінетін өндірістік, медициналық,
тұрмыстық т.б.). Спорт - дене мәдениетінің бөлімі, ал педагогикалық, яғни
спорттық дайындығы жағынан дене тәрбиесінің бір бөлігі ретінде көрінеді.
Дене мәдениеті деген ұғым жалпы мәдениеттің жеке бір бөлігі. Тұжырымдап
айтқанда дене мәдениеті жалпы халық мәдениетінің құрамдас бір бөлігі болып,
қоғамның материалдық, рухани құндылығының жиынтығын құрап, ол адамдардың
дене шынықтыру жүйесін жетілдіру үшін құрылып және оларға қызмет етуі тиіс.
Дене мәдениетінің басқа қоғамдық құбылыстар сияқты, өзінің әлеуметтік
қызметі бар. Біздің қоғамда бұл қызметтер адамның жан-жақты рухани және
денесінің үйлесімді дамуының жетілуіне көмек береді.
1. Қоғамдық құбылыстар сияқты дене мәдениетінің ең басты әлеуметтік
қызметі - барлық Қазақстан халықтарының тәрбиесіне ықпал ету болып
табылады. Әрине, тәрбиелеу қызметі тек бір дене мәдениетіне тән деп айтуға
болмайды. Адамды өмірдің өзі, әртүрлі қарым-қатынастар арқылы, яғни мектеп,
жоғары оқу орны, кәсіподақ, жастар ұйымдары және т.б. тәрбиелейді.
Дене мәдениеті жеке тұлғаның дүниеге көзқарасын, саяси тәрбиесін және
идеологиялық дайындығын қалыптастыруға ықпал етеді. Дене мәдениеті және
спорт ортасында, адамдар үнемі әртүрлі өзара қарым-қатынастар мен
байланыстарда болады. Бұл өзара қарым-қатынастар мен байланыстар бірдей,
бір реттегі, тәртіппен ұйымдасқан түрде немесе қарама-қайшы ретсіз,
тәртіпсіз күйде болады. Осыдан барып тәрбиенің оңды жақтарының ықпалының
тиімді немесе кері әсер етілуін байқауға, яғни дене мәдениетінің тәрбиелік
ықпалының оңды жақтарының бағыттары көбінесе кәсіби
1.2 Жазғы демалыс лагерлеріндегі спорттық-сауықтыру жұмыстары.
Спорт мектептері спорт түрлері бағыты бойынша арнайы және кешенді
болып екіге бөлінеді. Арнайы спорт мектептері: қысқы спорт түрлері, спорт
ойыидары, жеке сайыс спорт түрлері мектептері деп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Абенов Максат Туктибаевич
Спорттық-сауықтыру лагерьлер мен студентердің дене тәрбиесінің әдісі мен
ұйымдастырылуы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050108 – Дене шынықтыру және спорт
Көкшетау, 2011
Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберіледі
Дене мәдениеті және спорт
теориясы мен практикасы
кафедрасының меңгерушісі
____________ Шумеков С.Ш.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Спорттық-сауықтыру лагерьлер мен студентердің дене тәрбиесінің
әдісі мен ұйымдастырылуы
050108 – Дене шынықтыру және спорт мамандығы
Орындаған: ___________________ Абенов Максат Туктибаевич
Жетекші: ____________________ Мажитов Сабыр Шадатович
Көкшетау, 2011
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1. НЕГІЗГІ
БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .11
1. Спорттық сауықтыру лагерьлеріндегі
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. Жазға демалыс лагерьлеріндегі спорттық-сауықтыру жұмыстары ... ... ..22
3. Дене тәрбиесінің әдісі мен
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...25
4. Мектептен тыс дене тәрбиесі мен спорт жұмыстарының түрлері ... ... ... 33
2.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .50
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 56
КІРІСПЕ
Егемендік алып дербес мемлекетке айналған Қазақстан Республикасының
білім мен тәрбие беру саласына тән өзгерістер енгізіліп, жаңа талап,
міндеттер қойылып отыр. Егеменді еліміздің ертеңгі иелері, бүгінгі мектеп
қабырғасындағы жас жеткіншектердің денсаулығын сақтау, нығайту, оларды
салауатты өмір сүруге дағдыландыру мақсатын көздейтін дене шынықтыру
пәндері салауатты өмір салтын қалыптастыруға мол мүмкіндік береді.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан-2030” Қазақстан халқына Жолдауында
“Салауатты өмір салты мен дұрыс тамақтануды, тазалық пен санитария
ережелерін насихаттайтын пәрменді ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі қажет”
–деп көрсетілген. Салауатты өмір салты әрбір адам өмірінің ең негізгі,
өзекті мақсатына айналуы тиіс. Өйткені дүниеде адам денсаулығынан артық
байлық жоқ. Осыған орай біздің де университетімізде игі істердің қадамдары
жүргізіліп жатыр. Ондағы мақсатымыз: Университет студенттерінің өздерінің
денсаулықтарына жауапкершілікпен қарауға, жаман әдеттерден (ішімдік,
темекі, есірткіні пайдалану) жирендіруге, үйлесімді мінез-құлыққа
тәрбиелеп, олардың санитарлық-гигиеналық сауаттылығын көтеру және
салауатты өмір сүру дағдыларын қалыптастыру.
Осы мақсатты шешу үшін алдымызға міндеттер қойдық:
1 Студент бойында салауатты өмір салтының жүйесін қалыптастыру.
2. Студенттің өз денсаулығына деген жоғары жауапкершілігін тәрбиелеу.
3. Салауаттану саласындағы ғылым жетістіктерінен хабардар болу.
4. Нормативтік-құқықтық құжаттарды білу.
Студенттердің бойында салауатты өмір салтын қалыптастыру жұмысы бірнеше
бағыттан тұрады.
Студенттердің денсаулығына есеп жүргізу
1.Дене шынықтыру пәндерінен практикалық сабақтар өткізу
2.Оқушылардың сабаққа қатысуы.
3.Санитарлық гигиенаның сақталуы.
4.Курстағы жұмыстың жоспарлануы.
5.Дәріс кестесі.
Студенттердің психологиялық және қозғалыс жүктемесі.
1.Спорт секцияларын,үйірмелерді,клубтарды ұйымдастыру.
2. Оқу бағдарламасына ырғақ сабағын енгізу.
3. Жалпы таңертеңгілік жаттығулар жасату.
4.Денсаулық күні және денсаулық айлығын өткізу
5. Университеттік сауықтыру лагерін ұйымдастыру
сабақ және сабақтан тыс кезіндегі жұмыс.
1.ашық сабақ өткізу
2.Кафедрааралық және факультетаралық бойынша спорттық іс-шаралар өткізу.
3.Спорт секцияларын және үйірмелерді ұйымдастыру
4. “Салауатты өмір салты”клубын ашу
8. Жалпы университет бойынша баскетбол, волейбол, минифутбол, шахмат,
дойбы, тоғызқұмалақ бойынша жарыстар өткізу.
Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін оқытудың және тәрбиелеудің мынандай
түрлері мен әдістерін қолданамыз:
1. Қозғалыс белсенділігін арттыру- гиподинамиямен күресудің негізгі
құралы, осы мақсатпен міндетті түрде таңертеңгілік кешенді гимнастика
ұйымдастырылады.
2. Ағзаның қорғаныс күшін арттыру, дәрумендер жетіспеушілігін толықтыру
және тыныс мүшелерінің өткір ауруларының алдын алу мақсатымен
студенттердің арнайы жиналған жеміс-жидектерден, жапырақтардан “фито
шай” дайындалып, таратылады.
3. Студенттердің еңбек қабілеттілігінің артуына, қажығандықты
болдырмауға жасына және денсаулығына сәйкес құрылған күн тәртібі үлкен
әсер етеді.
4. Биология курсында жұқпалы аурулардың негізгі себебі және таралу
жолдары қарастырылып, студенттердің денсаулығын сақтау жолдары үйретіледі.
Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жалпы білім беру жүйесіне,
оның ішінде педагогикалық білім беру жүйесіне де өз әсерін тигізуде.
Қазіргі мектепке теориялық білімдерді, кәсіби қабілеттер мен дағдыларды
тұтастай пайдалана білетін, педагогикалық ойлау деңгейі жоғары,
педагогикалық міндеттерді өз бетінше шығармашылық тұрғыдан шеше алатын
мұғалімдер қажет. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
Қазақстан халқына Жолдауында ...мұғалімдердің біліктілігін неғұрлым
сапалы деңгейге көтеру мәселесін атап көрсеткен болатын. Оқушылардың
денсаулығының нашарлауы және олардың дене дайындығы деңгейінің төмендеуі
педагогикалық жоғары оқу орындарындағы студенттердің кәсіби даярлығына
жаңаша тұрғыдан келудің қажеттілігін шарттайды. Қазақстан
Республикасының Білім туралы Заңында (2007 ж.) ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде тұлғаны
қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және
оның шығармашылық, рухани және тән күш-қуатын жетілдіру, жеке тұлғаның жан-
жақты дамуына жағдай жасау міндеті көзделген.
Бұл міндеттердің ойдағыдай жүзеге асырылуы педагогикалық жоғары оқу
орындарының жаңа тұрпаттағы мұғалімді, яғни шығармашылық ойлау қабілеті,
кәсіби-педагогикалық біліктілік деңгейі жоғары, рухани дамыған педагог
– маманды даярлау мәселесіне жаңа тұрғыдан келуіне тікелей байланысты.
Салауатты өмір салтына үйретудің үлгілері (медициналық, білімдік,
саяси және т.б.) жеке тұлғаның еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігінің
факторы және адамның өзін-өзі жүзеге асыруы мен бақытты болуының шарты
ретінде қарастырылып, сынақтан өткізілуде. Сонымен қатар педагогикалық іс-
әрекеттің тиімділігі мен нәтижелілігін қамтамасыз ететін шешуші шарттардың
бірі мұғалімнің мықты рухының және денінің саулығына негізделетін жалпы
еңбекке қабілеттілігі болып табылады.
Педагогтың біртұтас дене мәдениетін тәрбиелеу мәселесі елдегі
әлеуметтік-демографиялық жағдайға, сонымен қатар негізгі белгілері оқыту
процесінің жоғары психикалық және дене күшін, маманның жоғары
жауапкершілігін, білім беру жүйесіндегі педагогтың жоғары деңгейдегі
денсаулықты қалыптастырушы кәсібилігін қажет ететін білім беру
кеңістігінің педагогикалық - психологиялық факторларына да байланысты
екендігі туралы мәселені өзектендіре түседі.
Жоғары педагогикалық оқу орындары оқушылардың денсаулығына байланысты
мәселелерге белгілі бір назар аударады.
Дегенмен мұғалімдерде өскелең ұрпақтың дене мәдениетін тәрбиелеуге,
олардың денсаулығындағы кеңінен таралған ауытқулардың алдын алуға мүмкіндік
беретін практикалық қабілеттер мен дағдылардың қалыптастырылуы жүзеге
асырылмауда. Педагогтарды даярлау стандарты мұғалімдердің дене мәдениетін
қалыптастыру бойынша қандай да бір сауықтыру іс-шараларын өткізу бойынша іс-
әрекетінің тиімділігін бағалау мәселелерін қарастырмайды.
Теория мен тәжірибе педагогикалық іс-әрекеттің мәндік ерекшеліктерін
анықтау оның әкімшілік билікке ғана емес, сонымен қатар рухани беделге
құрылатындығына басты назар аударылатындығын көрсетті. Сондықтан рухани
мәдениет өзінің барлық ерекшеліктерімен бірге басым сипатқа ие болады.
Болашақ мұғалімдердің денсаулықты қалыптастырушы тұлғалық - кәсіби
дамуының мақсатын, мазмұны мен тәсілдерін анықтайтын рухани мәдениетті
қалыптастырудың қажетті шарты ретінде дене тәрбиесі процесінде жүзеге
асырылатын қозғалыс әрекетін қарастыруға болады. Сонымен қатар
мұғалімдерді кәсіби даярлау жүйесіндегі дене тәрбиесінің теориясы мен
тәжірибесіне ізгілендіру үрдісі әсерінің күшеюі анық байқалады. Бұл, өз
кезегінде, рухани және дене тәрбиесінің интеграциясын, оның дене
мәдениетін қалыптастырудағы мүмкіндіктерінің зерттелуін шарттайды.
Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (БДҰ) мәліметтері бойынша
халық денсаулығының 49-52 пайызы өмір сүру салтына, яғни әр адамның өз
денсаулығын күте білуіне, 17-20 пайызы тұқым қуалау арқылы берілетін
жағдайларға, 8-10 пайызы ғана денсаулық сақтау саласындағы жүргізілген
шараларға байланысты екен. Олай болса, қазіргі мектептердегі
жаратытыстану пәндерінің жас ұрпақтарымыздың денін сау, еңбекке
қабілетті, мәдениетті азамат болып қалыптасуына тигізетін ықпалы мол.
Көреген халқымыз “Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде” дегендей,
салауаттану бағытында жүргізілген іс-шаралар мен берілген білім
студенттердің денсаулығын жастайынан күтуін және ауруға шалдығудың алдын
алуын қамтамассыз етеді.
Зерттеу мақсаты: спорттық сауықтыру лагерьлері мен студенттердің дене
тәрбиесінің әдісі мен ұйымдастырылуы қарастырылады. Тұлғалық-кәсіби даму
процесіндегі болашақ мұғалімдердің рухани және дене тәрбиесінің мәнін,
ерекшеліктері мен деңгейлерін ашып көрсету. Педагогикалық оқу
орындарындағы студенттердің рухани және дене тәрбиесін интеграциялаудың
мәні мен алғышарттарын анықтау. Кәсіби –педагогикалық даярлау процесіндегі
болашақ мұғалімдердің рухани және дене тәрбиесін интеграциялаудың
педагогикалық моделін дайындау. Болашақ мұғалімдердің рухани және дене
тәрбиесін интеграциялаудың кезеңдік технологиясын дайындау және
эксперименттік сынақтан өткізу. Педагогикалық оқу орындарындағы
студенттерді тұлғалық – кәсіби дамыту процесінде рухани және дене
тәрбиесін интеграциялаудың ғылыми – теориялық және ғылыми -әдістемелік
негіздерін дайындау денсаулықты, салауатты өмір салтын білім берудің
негізгі құндылығы ретінде қарастырып, оны мақсатты түрде жүзеге асыра
алатын болашақ маман тұлғасын қалыптастыруды шарттайды. жеке тұлғаның
рухани және дене тәрбиесі мен дамуы мәселесі, кәсіби педагогикалық әдеп,
білім беру философиясы, жеке тұлғаны жан-жақты дамыту теориясы саласындағы
отандық және шетел ғалымдарының еңбектері; тұлғаның мәдениетін
педагогикалық-психологиялық құбылыс ретіндегі, дамудың тұлғаның өзін-өзі
дамытуын ынталандырушы педагогикалық процесс ретіндегі, мәдениеттің
әлеуметтік феномен ретіндегі көп аспектілі табиғатын ашып көрсететін
философиялық, әлеуметтанушылық, педагогикалық және психологиялық
тұжырымдамалар және т.б. бақылау, сауалнама әдістеріне, сонымен қатар
болашақ мұғалімдердің оқу, рухани, дене және дене тәрбиесі-спорттық іс-
әрекетінің нәтижелерін, құжаттарды зерделеуге негізделген әдістер;
эмпирикалық әдістердің жекелеген әдістері осы деңгейдегі жалпы әдістермен
– педагогикалық оқу орындары оқытушыларының жұмыс тәжірибесін зерделеу және
жалпылау, эксперттік бағалау, педагогикалық эксперимент, диагностикалық
тапсырмаларды талдау әдістерімен толықтырылды. Зерттеу мәселесі бойынша
философтардың, психологтардың, педагогтардың және дене тәрбиесі бойынша
мамандардың ғылыми еңбектері, ресми материалдар мен құжаттар (ҚР
Конституциясы, ҚР Білім туралы Заңы, ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді
дамыту тұжырымдамасы, ҚР Қазақстан-2030 даму стратегиясы, ҚР білім беру
ұйымдарында тәрбие берудің кешенді бағдарламасы, Дене тәрбиесі
тұжырымдамасы және т.б.), оқу-әдістемелік әдебиеттер, мерзімді баспа
материалдары, бағдарламалар, озат педагогикалық тәжірибе, автордың
педагогикалық—зерттеушілік тәжірибесі.
Зерттеудің ұғымдық аппараты қалыптастырылды; рухани және дене
тәрбиесінің теориясы мен тәжірибесі, спорттық сауықтыру лагерьлер мәселесі
бойынша отандық және шетел әдебиеттеріне талдау жасалды; эксперименттік
материалдар дайындалды; анықтаушы эксперимент жүзеге асырылды. Мұның
аясында педагогикалық эксперимент өткізіліп, эксперименттік мәліметтерді
жинақтау жүзеге асырылды. Жинақталған материал жүйеленіп, жалпыланды және
оның теориялық негіздемесін дайындау (статистикалық өңдеу, салыстырмалы
талдау, алынған мәліметтерге түсініктеме беру) жүзеге асырылды.
Диплом кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен
және қосымшадан тұрады.
Зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, болжамы,
зерттеу әдістері, кезеңдері беріліп, дипломның практикалық мәні ғылыми
жаңалығы мен қорғауға ұсынылатын тұжырымдар берілген.
Дене тәрбиесін, жаңа технология мен озат тәжірибені ұлттық және
жалпыадамзаттық құндылық қағидаларымен сабақтастыра зерттеу – бүгінгі күн
талабынан туындап отырған педагогика ғылымының міндеттерінің бірі. Дене
тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа заман талабына сәйкес қарастыру – бұл адамды
өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана емес, сол ортадағы дене мәдениеті,
адамгершілік қарым-қатынасы әрекетімен көрінетін субъект деп танылуымен
айқындалады. Қоғамның елеулі өзгерістерге түсуі, адамның мақсат-
мұраттарына, тұрмыс-тіршілігі мен мінез-құлқына, сондай-ақ өзінің жеке
басына да субъект ретінде өзгеріс енгізуде. Оның үстіне қоғамдағы
салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу
тегі және атқаратын қызметтері туралы жан-жақты зерттеу, оқушылардың дене
тәрбиесін салауаттылық дене мәдениеті мәселесімен байланыста қарастыру
қажеттігі біздің тақырыбымыздың өзектілігін айқындай түседі.
Ғылым, техника, мәдениет және білім дамуының өзара байланыстылығы мен
өзара сабақтастығы тарихи сипатта екендігін ескере отырып, жүргізген
теориялық зерттеулеріміз қорытындылары, озат тәжірибелерді оқып үйрену мен
жүйелеу, көп жылдық тәжірибеміз көрсетіп отырғандай, болашақ дене тәрбиесі
мұғалімдерін сапалы даярлауда олардың болашақ кәсіби әрекетінде оқушылардың
салауатты өмір сүру дағдыларына баулу, дене тәрбиесін жүзеге асыру, дене
тәрбиесі мәселесін теориялық талдау мен дене тәрбиесіндегі тәжірибелерді
объективті тұрғыда талдаудың маңыздылығы өте жоғары екендігі айқындалды.
Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және қоғамдық құбылыс есебінде дене
тәрбиесі жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының негізгі заңдылықтарын, оның
қызметі мен құрылымын танып, білудің қажеттілігі білім мен тәрбие
талаптарына сәйкес өсіп келе жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін қамтамасыз ету
үшін керек. Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы ғана емес,
ол сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі
екенін ескерсек, қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене
тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға
бойындағы биологиялық-психологиялық қажеттіліктердің жан-жақты жетілуіне,
өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті қатынастарын дамытуды меңзейді.
Мұндай маңызды әдістеме ғылыми және оқу пәні ретінде жетекші рөл атқаратын,
дене тәрбиесі саласындағы кәсіптік бағытта болашақ мұғалімдерді дайындауды
жүзеге асыратын жоғары оқу орындарындағы оқыту жүйесіне тікелей байланысты.
Дене тәрбиесі мәселелерін шығармашылық тұрғыда шешуге, өзгермелі өмір
жағдайында инновациялық процестер мен жаңашыл бағыттарды дер кезінде
меңгере отырып, тәжірибеге сын көзбен қарап, дене тәрбиесі міндеттерін
жүзеге асыруға белсенді, салауаттылық пен дене мәдениетін меңгерген маман
даярлаудың маңыздылығы артуда.
Дене тәрбиесі өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру
саласының бір тармағы болып табылады және ол жеке тұлғаның жан-жақты
дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, ұзақ уақыт шығармашылық еңбекке
жарамды адамды қалыптастыруға, оны Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет
етеді.
Демек, жоғары оқу орындарына болашақ мамандарды кәсіби дайындау
денсаулығы мықты, жан-жақты дамыған, алуан түрлі дене және ақыл-ой
еңбектерін тәрбиелеуге қабілетті ұрпақты дайындау жөніндегі мемлекеттік
қажеттілік талаптарына байланысты жүргізілетін іс. Қазақстан Республикасы
2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының алға қойып отырған
басты міндеттерінің бірі – халықаралық білім жүйесіне ену.
Жоғары білімді дамытудың жаңа ұлттық тұжырымдамасы мен бағдарламасына,
жоғары білімдегі құрылымдық өзгерістерге байланысты білім мазмұнына оның
жаңаша педагогикалық негіздерін енгізу қажеттігі туды, біздің зерттеуіміз
дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыруға болашақ мұғалімдерді дайындау үдерісі
тұрғысынан қарастырылды.
Республикамыздағы білім беру саласында және әртүрлі қолдану салаларына
байланысты жаңа бағыттағы спорт, дене тәрбиесі жүйесі бойынша мамандарға
деген сұраныстардың артуы, оларды дайындаудағы білімділігі мен
қабілеттілігі, біліктіліктің қазіргі талаптарға сай болуы өте үлкен маңызды
жұмыстарды атқаруды талап етеді және болашақ педагогтардың кәсіби
даярлығын, білім стандартына, мазмұнына сай жетілдіру мәселелері көкейкесті
мәселе болып отыр.
Көрсетілген міндеттерді толық жүзеге асыру дене тәрбиесі жүйесіне тікелей
байланысты. Дене тәрбиесін жүзеге асыру – денсаулықты нығайту, білім беру,
дамыту, тәрбиелеу міндеттерін шешуге арналған педагогикалық жұмыстардың
бірі бола отырып, жеке тұлғаның денсаулық деңгейін арттыру, табиғи күш-
қуатын нығайту, дене мүшелерін гигиеналық негіздері мен дене-қозғалыс
қабілеті мүмкіндіктеріне сай, өз бетінше қимыл-қозғалыс жаттығуларын
орындап, өзін-өзі үнемі дамытып, көңілді де сергек жүруге баулиды.
Болашақ ұрпағымыздың денсаулығының мықтылығы, салауатты өмір сүруі мектеп
мұғалімінің жеке басымен оның жоғары оқу орнындағы теориялық жеке
тәжірибелік дайындығының дәрежесіне тікелей байланысты. Осыған орай
оқушылардың дене тәрбиесі жүйесін жүзеге асыру жұмыстарын ұйымдастыруға
болашақ мұғалімдерді даярлау ісін кәсіби дайындықтың ажырамас бөлігі
ретінде қарастыру керек. Дене тәрбиесі және спорт мамандары күрделі
әлеуметтік міндеттерді шешуге араласумен бірге оқушылардың психологиялық
ерекшеліктеріне сай, оқу-тәрбие міндеттерін шешуде олардың рухани жетекшісі
де болуы тиіс.
Қазіргі кезде дене тәрбиесі мұғалімі биологиялық (физиология, анатомия,
биохимия, спорттық метрология т.б.), педагогикалық (педагогика, психология,
дене мәдениетінің ілімін, спорттық жаттығу негіздері, дидактика т.б.)
пәндерді философия, әлеуметтану, медицина, математика ғылымдарын және
басқару мен ұйымдастыруды жете меңгеруі қажеттігін ескерсек, дене тәрбиесі
жүйесін жүзеге асыруда педагог кадрлар дайындау мәселесінің өзектілігі
айқындалып, оның түрлі бағыттары бойынша ауқымды зерттеулердің қажеттілігі
байқалады.
Бүгінгі таңда болашақ мұғалімдерді студенттердің дене тәрбиесі жүйесін
жүзеге асыруды ескере отырып дайындаудың қажеттігі мен бұл мәселенің ғылыми-
теориялық тұрғыда талданбауы және болашақ мұғалімдердің кәсіби дайындығын
ғылыми - әдістемелік тұрғыдан жеткілікті деңгейде қамтамасыз ету сұранысы
мен осы уақытқа дейін педагогика ілімінде аталған мәселенің арнайы жүйе
ретінде қарастырылмауы арасында қарама-қайшылықтар орын алып отырғаны
байқалады. Қарама-қайшылықтар бізге зерттеу проблемасын айқындап, тақырыпты
Болашақ мұғалімдерді спорттық сауықтыру лагерьлер мен студенттердің дене
тәрбиесі әдісі мен ұйымдастырылуы жүйесін жүзеге асыруға дайындаудың ғылыми
- педагогикалық негіздері деп таңдауымызға себепші болды
1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Спорттық-сауықтыру лагерлеріндегі жұмыстары.
Ата-аналар балаларының денсаулықтары мықты, шыныққан, күшті, болуын
қалайды. Сол үшін оқу мерзімі кездерінде мектептерде дене тәрбиесі және
сыныптан тыс спорттық-сауықтыру жұмыстары жүргізіледі. Дене тәрбиесі, спорт
мамандары оқушылармен ол жұмыстарды жүргізіп, баланың күндік козғалыс
белсенділігі 14 сағаттан кем болмауына ұмтылады.
Жаз уақытында ата-аналар ең ұзақ демалыс (каникул) кезінде балаларының
тоғыз ай мектептегі уақыттары секілді дене тәрбиесі, спорт жаттығуларымен
үзбей, жүйелі, тұрақты айналысуын ұйымдастыра ала ма? Ұйымдастыра алмайды.
Оның ең бір тиімді жолы бар. Ол жол көптеген жылдар бойы ұйымдастырылып
жүрген балалар демалыс-сауықтыру лагерлеріне балаңызды жіберу.
Балалардың жаздық сауықтыру лагерлерін 7-15 жастағы оқушыларға арнап
кәсіпорындар мен мекемелердің, халыққа білім беру департаментінің,
денсаулық басқармаларының кәсіподақ комитеттері кұрап, ұйымдастырады. Ол
кәсіпорындар, мекемелер көп қала жанындағы лагерлер мен кейбір аудандардағы
экономикасы мықты кәсіпорындар ұйымдастырған лагерлер. Ауылдық жерлерде
бұрынғы кеңес заманында әрбір ауданның халыққа білім беру бөлімінің
басқаруымен балалар денсаулық лагері ұйымдастырылатын. Аудандағы
мектептер өз оқушыларын сол лагерге жіберетін. Қазіргі кездерде ол лагерлер
жабылып жұмыс істемей қалды да, орта жалпы білім беру мектептерінің жанынан
еңбек - сауықтыру лагерлері ұйымдастырылды. Сонымен қатар спорт
мекемелерінің қаржыландыруымен спорттық-сауықтыру лагерлері
ұйымдастырылады. Бұл лагерлердің барлық жұмыстары ұқсас болып келетіндіктен
біз өзіміздің кітабымызда ары қарай дене тәрбиесі жұмыстарын баяндағанда
демалыс лагері деп атаймыз да, сол демалыс лагерінің жұмыстары туралы
мағлұматтар береміз,
Балалар демалыс лагерлеріндегі барлық жұмыстарды ұйымдастыру лагердің
бастығы басқарған мамандарға жүктеледі. Ол мамандар құрамы: аға тәрбиеші,
ұстаз, тәрбиешілер, дене тәрбиесі нұсқаушылары, суға жүзу спортының
нұсқаушысы, дәрігер және медбике.
Мектептегі секілді лагердегі жұмыстарды басқаруға педагогикалық кеңес
құрылады. Кеңесті басқару лагердің бастығына жүктеледі. Кеңестің құрамына
жоғарыда айтылған барлық мамандар және оқушылар сайлаған белсенді оқушылар
кіреді.
Оқушылар лагерьге келген күннен бастап отрядтарға бөлінеді де, әрбір
отрядтың барлық жұмыстарын ұйымдастыруға ұстаз — тәрбиеші бекітіледі.
Тәрбиеші лагерьдегі балалардың барлық өмірлерін басқарады. Ұстаз - тәрбиеші
дене тәрбиесі және спорт жұмыстарын, тәрбие жұмыстарын жақсы білуге тиісті.
Лагерьде дене тәрбиесі жұмыстарын ұйымдастыру үшін мектептегі секілді
дене мәдениеті кеңесі кұрылады. Дене мәдениеті кеңесіне отряд жиналысы
ұсынған жақсы спортшылар мен ұйымдастыру қабілеті бар оқушылар сайланады.
Оның кұрамы лагерьдегі оқушылар санына байланысты 7-11 адамдай болуы
мүмкін. Кеңестің төрағасы болып жалпы лагерьлік спорт жұмысына жауап
беретін адам сайланады. Кеңес құрамының мүшелері кеңестің отырысында
бөлінген міндеттері бойынша әрбір дене тәрбиесі, спорт жұмыстарының
түрлеріне жауап береді. Сол белінген жұмыстары бойынша лагердің спорт
нұсқаушысына көмектеседі. Олар жауап беретін жұмыстар: сауықтыру шараларын
өткізу.
Ол шаралар: таңғы бой жазу жаттығулары, суға түсу шаралары, дене
тәрбиесі, спорт жаттықтырулары лагерьдегі спорттың шараларды өткізу,
отрядтағы өткізілетін спорт шараларына бақылау жасау. Отрядтардағы спорт
ұйымдастырушыларының жұмыстарын ұйымдастыру. Лагерь радиосы арқылы
ақпараттар мен мағлұматтар, мерекелерде спорт түрлерінен керсетілімдер
ұйымдастыру, дене тәрбиесі бұрыштарын кұру. Дене тәрбиесі мен спорттың
маңызы, гигиена ережелері, тамақтану, спорт түрлерімен айналысу режимдері
туралы әңгімелер өткізу. Лагерьдегі спорттық құрылыстарды жақсарту,
спорттық құрал жабдықтарды сақтау, жөндеу. Спорттық сауықтыру лагерьлері
бойынша бірнеше мысал келтіретін болсақ,
Солтүстік Қазақстан облысы жазғы сауықтыру лагерлері туралы ақпарат
Жаз, күннің көзі, таза ауа, көңіл-күй және қуанышты сезімі — осының барлығы
қала сыртындағы сауықтыру лагерлерінде жақсы демалысты қамтамасыз етеді.
Солтүстік Қазақстан облысындағы жазғы лагерлерде балалардың демалуы — бұл
таза ауада белсенді сабақ, қызықты жарыстар мен оқиғалар, театрландырылған
қойылымдар және спорттық жарыстар, жорықтар мен экскурсиялар, жарқын
әсерлер мен жақсы көңіл күй!
Балалар үшін жақсы білім қажет, сондай-ақ қызықты балалық шақ үшін ата-
аналарын алғыстарын білдіретін есте қаларлық, салауатты және белсенді
балалар демалысы. Солтүстік Қазақстан облысының аумағында барлығы
20 сауықтыру лагерьлері қызмет жасайды, олардың ішінде 2 лагерь жеке
меншікте, 18 лагерь мемлекет қарамағында (олардың ішінде 5-еуі интернаттық
мекемелерге қарайды). Лагерлерде көбінесе Жаппай оқу қорынан бөлінген
қаражат арқылы тұрмысы төмен және көп балалы отбасы балалары, жетім және
ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар демалады. Балалар лагерлері
экологиялық таза орындарда орналасқан, көп бөлігін табиғатта өткізеді, өмір
сүру деңгейі — келешек ұрпақтың денсаулық кепілі және тамақпен қамтамасыз
ету дұрыс жолға қойылған, осының барлығына медициналық қызметкерлер
қадағалайды. Лагерлерде әр баланың жақсы көңіл күйі мен белсенді демалысын
қамтамасыз ететін білікті ұстаздар мен вожатыйлар жұмыс жасайды. Лагерде
құқық бұзушылықтың алдын алу үшін учаскелік инспекторлар — полиция
қызметкерлері кезекшілік етеді. Солтүстік Қазақстан облысының барлық
лагерлерінде лицензиясы бар, мамыр мен тамыз айларында қабылдау актілерінен
кейін өз қызметін жасайды. Орташа маусым аралығында 150-ден астам бала
демалады. Жазғы каникул уақытында 7000-нан астам бала сауығады. Лагерлер
аймағында спорттық құрылғылар, ойын алаңдары, аттракциондар, демалу
орындары орналасқан. Лагерлерде 5 мезгіл дәрумендендірілген тамақ,
құрамында табиғи шырындар, жемістер мен көкөністер, сүтті, етті және балық
тағамдары, пісірілген нандар. Лагерлердің барлығында баланың еркін есепке
ала үйірме жұмыстары жүргізіледі, мемлекеттік тілді оқыту топ бөлігі
бойынша ойын түрінде өткізіледі.
Қызылжар ауданы білім бөлімінің Серебряный бор сауықтыру лагері
Экологиялық таза, жоғары кислороды бар қылқанды қарағайлы жерде, көркем
Есіл өзенінің жанында орналасқан. Лагер 6 жастан 14 жасқа дейінгі
160 орынға арналған, жалпы аумағының көлемі 5 гектарды құрайды. Жыл сайын
Серебряный бор қабылдау комиссиясының бағалауынша облысымыздың ең үздік
сауықтыру лагерлері болып есептеледі. Лагерде: жаңа жиһаздар (бір және екі
ярусты кереуеттер, жұмсақ жиһаз), компьютер, үлкен түсті теледидар, жаңа
үлгідегі музыка орталығы, бассейн, 2 спорт алаңдары, іс-шара өткізу үшін
сахнасы бар. Балалардың дамуы мен сан-алуан қызықты демалуы, сапалы сауығуы
үшін жағдай жасалған. Олардың ішінде:
• Фитотерапия
• Тағамдарды дәрумендендіру
• Емдік денешынықтыруы (шөптің шығында серуендеу, суға түсу шаралары,
тұзды ашытқылары)
• Туристік жорықтар
• Ықыласына қарай Жас полиглот үйірмелері (мемлекеттік және ағылшын
тілдерінде), Шебер қолдар, Жас программист, Оқулық сүйгіш және
т.б. үйірмелері.
• Психологиялық тренингтер
• Спорттық секциялар (футбол, волейбол, пионербол, лапта, тоғыз құмалақ
және т.б.)
• Ойын-сауық іс-шаралары (Үнділер күні, Нептун күні, Керісінше күні,
Зарница, би кештері және т.б.)
15 күнге жолдама 12 500 теңгені құрайды.
Қызылжар ауданы білім бөлімінің Үміт түзету сауықтыру лагері
Лагер қиын өмірлік жағдайға тап болған, сондай-ақ тұрмысы төмен және көп
балалы отбасы балалары, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған
балалардың дамуында мүмкіншілігі шектеулі жасөспірімдер мен балалар үшін
жыл бойы қызмет жасайды. Балалар екі қабатты, жылуы бар жайлы үйде 6-
7 адамнан тұрады. 1-ші қабатында 3 ойын бөлмелері, кітапхана, асхана,
үйірме жұмыстары бөлмесі, әкімшілік блоктары және медициналық бөлмесі, ал
2 қабатында жатақ бөлмелері, ойын және үлкен фойе орналасқан. Лагердің
бағдарламасында балаларға ұнайтын, танымдық, дамытушылық, спорттық іс-
шаралар өткізу қарастырылған. Бұл лагер туралы балалардың пікір кітабы
дәлелдейді. Жеке қызығушылығы мен шығармашылық дамуына ықпал етуі үшін
лагерде 10 үйірме жұмыс жасайды.
• Спорттық (үстел ұлттық ойындары)
• Қуыршақ театры
• Қазақ тілі үйірмесі
• Шебер қолдар
• Бауырсақ
• Теремок
• Былғары доп
• Вокалды
• Көңілашар
• Би
15 күнге жолдама 12 500 теңгені құрайды.
Есіл ауданы білім бөлімінің Родник сауықтыру лагері
Лагер өзінің атауын әдемі орман алабынан ағатын бұлақтан алды. Лагер сол
бұлақтың аумағында орналасқан. Корпустары 7 жастан 15 жасқа дейінгі
117 балаға арналған. Лагердің электрондық мекен-жайы, телефоны бар.
Лагердің аумағында стадион, клуб, монша, душ, құтқару құралдарымен ашық
үлкен бассейні, ойын алаңы, үйірме жұмыстарына арналған бөлме, теннис
үстелі бар. Денешынықтыру және спортпен айналысу үшін стадионда волейбол
және баскетбол алаңдары, футбол алаңы жабдықталған. Спорттық ойындармен
шұғылдану үшін доптар, скакалкалар, дартс, бадминтон және теннис ойындары
үшін ракетка. Ұйықтайтын корпустарда жаңа үлгідегі ағаш кереуеттер,
тумбочкалар, матрастар, көрпелер, төсек жапқыштар, төсек-орын
комплектілері. Балалардың белсенді және жақсы демалуы мақсатында
қарастырылды:
• Жидектер мен саңырауқұлақтар үшін ағашқа жорықтар
• Есіл магистралдық су құбырын басқаруға экскурсия
• Тәжірибелі бапкердің қадағалауымен бассейнде шомылу
• Юнга және Солнышко аттракциондарында сырғанау
• Спорттық және қимыл ойындары
• Балалар мен вожатый арасында топтық жарыс
• Әлеуметтік ұстаздың сабағы
• Дәстүрлі және жаңа көңіл ашарлық іс-шаралар (Үнділер күні, Ғашықтар
күні, Ертегілер күні, Дарындар аукционы, Бұлақ ханымы және т.б)
• Таза ауада қыдыру, ойын-сауық құру (жарыстар, ойындар), би.
Мамлют ауданы білім бөлімінің Искра сауықтыру лагері
Лагер 150 адамға арналған. Балалар 9 жылытылатын корпустарға
орналастырылған, әр отрядқа вожатый тіркелген, одан басқа 5 вожатый жұмыс
жасайды: аға вожатый, информатика, денешынықтыру, қазақ тілі, ағылшын тілі
мұғалімі, музыкалық жетекші, медбике. Кезек уақытында балалар үшін ауқымды
мәдени және спорттық бағдарлама дайындалды. әр күні түрлі жарыстар және
концерттер өткізіледі. Дәстүрлі мәдени іс-шаралардың арасынан мыналарды
атап кетуге болады: танысу кеші, КВН, Үнділер күні, Ғашықтар күні, Нептун
күні. Лагерде балаларды сауықтыру мен демалуын ұйымдастыру мақсатында:
• Бадминтон, теннис, футбол, баскетбол, волейбол бойынша спорттық
үйірмелер
• Күн сайынғы ұлттық киіз үйде қазақ тілі үйірмесі, информатика, би, ән,
сурет үйірмелері
• Психологиялық тренингілер
• Туристік жорықтар
• Қалаға шығу экскурсиялары
• Экспедициялар
Шал ақын ауданы білім бөлімінің Аю-Тас сауықтыру лагері
Лагерь орман алабының жанында орналасқан. Штат аудан мектептерінің білікті
жас ұстаздарымен жинақталған. Лагерьде барлық қажетті тұрмыстық құралдар
бар, жаңа үлгідегі жиһаздар, жаңа жұмсақ және спорттық құрал-жабдықтар.
Лагердің аумағында душ кабиналары, клуб, спорттық және ойын алаңдары бар.
Балаларды суға шомылу орындары бар.
• Спорттық іс-шаралар футбол, волейбол, теннис, бадминтон, қимыл
ойындары, эстафета, жарыстар, үстел ойындары (шахмат, лото шашки);
• Лагердің аумағы ағаш мүсіндермен көркемделген, жануарлар
кейіпкерлерінің, әдемі боялған катер;
• Суға шомылдыру жетекшісінің қарауымен суға шомылу;
• Сергеевка қаласының өлке-тану музейіне экскурсия;
• Ағашқа жорықтар;
• Баланың тілегі мен жас ерекшелігін ескере отырып ауқымды үйірме
жұмыстары;
• Белсенді ойындар мен спорт — бағдарламаның қажетті бөлігін құрайды.
Лагердің жұмысы аудан әкімдігі мен білім бөлімімен үнемі бақылауда
болады.
Жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған облыстық
мектеп-интернатының Золотая осень сауықтыру лагері
Лагер жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған
облыстық мектеп-интернатына жатады. Лагерде жыл сайын 172 бала сауығады.
Лагердің аумағында 3 тұрғылықты корпус, кітапхана, қазақ тілі кабинеті,
медбике кабинеті, асхана, монша, бассейн орналасқан.
• Спортпен шұғылдану үшін барлық жағдай жасалған — футбол, волейбол
алаңы, теннис үстелі.
• Үйірме жұмыстары: спортты, музыкалық Қызықты ноталар, Денсаулық.
• Күн сайын мемлекеттік тілді оқыту бойынша сабақтар жүргізіледі.
• Лагерде Америкадан келген Ребекка Джонсон еріктілері жұмыс жасайды.
Балалардың ағылшын тілін оқып білуіне мүмкіншіліктері бар.
• Іс-шара үш тілде өтеді: қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде
• Спорттық алаңдар жаппай-спорттық іс-шаралар өткізу үшін қажетті құрал-
жабдықтармен қамтамасыз етілген.
• Балалар жас мезгілі кезінде медбике жетекшілігімен дәрілік
өсімдіктерді жинап, фито шайын жасайды.
Жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған Соколовка
арнайы түзету мектеп-интернатының Орлёнок демалу және еңбек ету сауықтыру
лагері
Орленок демалу және еңбек ету балалар сауықтыру лагері Соколовка ауылынан
3 километрдегі қайыңды орман алқабында орналасқан. Лагер 150 адамға
арналған. Лагер аумағында келесі құрылыстар орналасқан: екі тұрғылықты
ұйықтайтын корпустар, әр біреуінде екі подъезден және 5 бөлмеден; медбике
бөлмесі ажыратқыш екі орынды, кітапхана, ойын бөлмесі, кір жуатын орын,
душ.
• Балалардың бос уақытын пайдалану үшін қажеттің барлығы бар: музыка
құралдары, спутникті телеарнамен теледидар, спорттық құрал-жабдықтар,
үстел ойындары.
• Жаппай-ойын-сауық іс-шаралары: Лукоморья рекорды, Күн мерекесі,
Мойдодырда қонақта, Шире круг, Күлкі күні және т.б.
• Спорттық: Қызықты старт, волейбол, пионербол, футболдан, үстел
теннисінен турнир.
Сауықтыру шаралары: тұзды ашытқы, фототерапия, витаминотерапия, шынығу,
денешынықтыру, суға шомылдыру жетекшісінің және тәрбиешісінің қарауымен
суға шомылуЕліміздегі жоғары кәсіби білім берудің көп деңгейлі құрылымы
және жоғары мектептің халықаралық білім беру жүйесіне жоспарлы
интеграциялануы, жоғары оқу орнын қазіргі заманның талаптарына сай басқару
мәселелері жаңа тәсілдерді талап етеді. Болашақ мамандардың шығармашылық
мүмкіндіктерінің дамуына, олардың білім беруде кредиттік жүйені енгізу
жағдайларында кәсіби хабардарлығының бейімделуі жоғары оқу орындарында оқу
үдерістерін ұйымдастыруда сапалы өзгерістердің қажеттілігін көрсетеді.
Заманның жаңа даму сатысында білім беру жүйесі қоғамның жаңа
экономикалық саясат, әлеуметтік және интеллектуалдық деңгейіне сай келуі
тиіс. Осыған орай білімнің мақсаты, мазмұны және оны оқыту тәсілдері қайта
жетілдіру, оқу жүйесін реттеу, ұйымдастыру мәселелері зерттеліп, өз шешімін
табуды қажет етеді.
Жаңа тұлғаны тәрбиелеу мен оқытуда жоғары мектептің алатын орны -ерекше.
Оның қызметі үнемі дамуда. Жаңа заман талаптарына сәйкес жоғары мектептің
дамуы көптеген қоғамдық-әлеуметтік мәселелерді шешуді қамтамасыз етуі
керек. Заман талабына сай жоғарғы мектептің алдына қойған мақсаттың ең
маңыздысы - қоғамға қажетті жоғары білімді мамандарды даярлау.
ХХІ ғасырдың басында ғылыми техникалық прогрестің және ақпарат көлемінің
өсуі жоғары оқу орындарындағы алынған білім қорының белсенді кәсіби іс-
әрекетінің барлық кезеңіне емес, тек қысқа уақытқа ғана оның мұқтаждығын
қанағаттандыратындығын көрсетті. Болашақ дене мәдениеті саласындағы
мамандардың кәсіби міндеттерді шешу үшін өз бетінше ізденуге және білімді
игеруге даярлау қажеттігі туындайды.
Бұл талаптардың зерттелуін алдымен әдіснамалық тұрғыда қарастырдық.
"Әдіснама" деген термин сөзді пайдаланып, оған: “3ерттелетін объектіні
ғылыми тұрғыда танып, оны өзгертуге, немесе жаңартуға бағытталған істі
ұйымдастырудың принциптерін, құралдарын, әдіс-тәсілдерін айқындау туралы
философиялық ойлардың жиынтығы” деп анықтама бердік.
Әдіснамалыќ негізде табиғат, қоғам және ойлау (таным үдерісі) дамуының
жалпы заңдары зерттелетіндігі мәлім. Ғылыми танымның ерекшелік табиғаты
логика мен әдіснама және әдіс деген ±ғымдардың мән-мағынасын ашуды ќажет
етеді. Ғылым логикасы - материалистік диалектикаға сүйенеді, өйткені,
ғылыми таным ќарама-ќайшылықта және өзара байланыста болатын күрделі
әлеуметтік үдеріс. Ғылыми танымның әдіснамасы - адамның танымдыќ және
кәсіби қызметінің әдістері мен тәсілдері туралы ілім. Ал, әдіс деп танымдық
мәселелерді шешудің тәсілін түсінеміз. Ендеше, әдіс адамның танымдық және
практикалык іс-әрекетінде реттеушілік қызмет атќарады. Демек, қорыта
келгенде, дамудың жалпы философиялық теориясы (таным теориясы) және логика
мен әдіснамасы материалистік диалектика негізінде дұрыс түсіндіріледі. Ол
адамның жаңаша ойлануының да және әлеуметтік шығармашылығының да логикасы
болып саналады.
Дене мәдениеті саласы мамандарын кєсіби даярлауды ғылыми-әдіснамалық
тұрғыдан зерттеудің қажеттілігі туындайды. Олар:
1. Ѓылыми-техникалық прогресс пен дене мәдениеті және спорт маманының іс-
єрекетінің ерекшеліктері;
2. Дене мәдениетіне байланысты ұғымдар;
3. Дене мәдениеті маманының дара т±лғалық іс-єрекеті мен ќабілеті,
кәсіби ойлауы мен шығармашылық іс-әрекеті;
4. Дене мәдениеті және спорт мамандарыныњ кєсіби білімі, іскерлігі,
дағдысы, шеберлігі;
5. Кәсіби білімдері мен біліктіліктерінің жүйесі;
6. Жоѓары білім беруде дене мәдениеті және спорт мамандыѓы студенттерін
оќытудыњ єдістемелік ж‰йесін ќалыптастырудыњ заманауи проблемаларыныњ
зерттеу дењгейін аныќтау қажеттігі туындайды. Б±л мәселелер осы
диссертациямыздың тармақтарында әр қырынан біршама талданады.
Білгір мамандар даярлау мәселесі адамның жеке басының ќабілеттілігін
жетілдіріп, оның еңбек ебдейлігі мен дағдысын ќалыптастырумен тығыз
байланысты. Адамның қабілеті іс-әрекет үстінде дамитыны мәлім, ал ебдейлік
пен дағдының нәтижесінде ол жетіле түседі.
Біз аныќтаѓалы отырѓан дене мәдениеті және спорт- маманыныњ іс-
єрекеттері мен білім салаларыныњ тізімі кәсіби дене мәдениеті маманыныњ
кәсіби шеберлігініњ негізі бола алады.
Жеке адамныњ қоғамнан тыс өмір сүруі мүмкін емес. Демек, оның дамуы
қоғамның дамуымен байланысты. Ендеше, адамның психологиялық ерекшеліктерін,
өзіне тән қасиеттерін оның әлеуметтік жағдайына, нақтылы кәсібіне, іс-
әрекетіне, білім қабілетіне байланысты аныќтайды. Жеке адамның психологиясы
айналасындағы ортамен қарым-қатынас жасау, қоғамдық тәрбие мен білім алу,
кәсіптік қызмет істеу арқылы қалыптасады. Адам әрекет жасау үстінде ғана
өсіп жетіледі. Қызмет ету барысында оның ќабілеті артады, ебдейлігі мен
дағдысы дамиды, кәсіптік іскерлігі молаяды, өмірлік белсенді позициясы
қалыптасады жєне жетіле т‰седі.
Еліміздіњ жоѓары оќу орындары ќоѓамда болып жатќан µзгерістерді ой
елегінен µткізіп, сол ќоѓамдаѓы ќозѓаушы, жасампаз к‰ш болуы ‰шін жєне
интеграциялыќ ‰дерістерді, яѓни бµлшектелген д‰ниені біріктіру, бір
маќсатќа ж±мыс істеу ‰шін біршама шараларды ж‰зеге асыруда. Ќазаќстандаѓы
жоѓары оќу орындар сатылы білім беру ж‰йесіне өтіп, кезењдік-модульдік
оќыту технологиясы мен білімді баѓалаудыњ рейтингтілік ж‰йесін енгізді.
Себебі, єлемдік білім беру кењестігінде µмір с‰ріп отырѓан білім беру
ж‰йелерініњ арасында кµп сатылы білім беру ж‰йесі µз артыќшылыѓын кµрсетті
жєне біздіњ жастарымыздыњ дамыѓан елдерде кедергісіз білімін жетілдіруге
м‰мкіндік беретін бірден-бір ж‰йе болып табылады. Б±л ж‰йеніњ Лиссабон
келісіміне сай жоѓары білім туралы ќ±жаттардыњ танылуына жаѓдай жасалып
жатқаны белгілі.
¤ткен ХХ ѓасыр єрбір ±лттыњ даму дењгейі мынадай мєселелерге байланысты
екендігін кµрсетті: жања ѓылыми жањалыќтар, мамандардыњ сапасы жєне
кєсіптік білімніњ дењгейіне байланысты. Ал, енді де білім берудіњ ѓылыммен,
ѓылымныњ µндіріспен интеграциясын талап етеді.
Қазақстандағы жоѓары кәсіби білім берудің көп деңгейлі ќ±рылымы және
жоғары мектептің халықаралық білім беру жүйесіне жоспарлы интеграциялануы,
жоғары оқу орнын қазіргі заманның талаптарына сай басқару мәселелері жаңа
тәсілдерді талап етеді. Болашақ мамандардың шыѓармашылық мүмкіндіктерінің
дамуына, олардың білім беруде кредиттік жүйені енгізу жағдайларында кәсіби
хабардарлығының бейімделуі жоғары оқу орындарында оқу ‰дерістерін
ұйымдастыруда сапалы өзгерістердің қажеттілігін көрсетеді.
Дене мәдениеті ғылымына және дене мәдениеті және спорт маманына деген
көзқарас қазіргі күнге дейін толық қалыптаспаған. Бірақ, кєсіби білікті
дене мәдениеті мамандарын даярлауды ертеңге қалдыруға болмайды. Сол
себептен, ѓылыми-єдістемелік зерттеулер тұрғысынан дене мәдениеті
мамандарын даярлауға қажетті мәліметтерді жинаќтап жетілдіріле т‰су ќажет.
Негізгі мақсат – жоғары оқу орындарында дене мәдениеті мамандарын
даярлау кезінде оќытудыњ єдістемелік ж‰йесін жетілдіру.
Демек, заманауи дене мәдениеті саласы маманыныњ кәсіби іс-єрекеті
экономикамен, эргономикамен, психологиямен, жалпы және спорттық
психологиямен, кәсіпкерлікпен байланысты түрде дамытылуы тиіс.
Ќазіргі кездегі жоғары білімнің мақсатына жаңаша түсінікпен қарасақ, оны
дамытудың басты стратегиялық бағдары - өмірге жауапкершілікпен қарайтын,
дүниетанымдық мәдениеті жетілген, шығармашылық ойлауға дағдыланған,
іскерлік кабілеттілігі биік, гуманистік ойлауы басым, информатика ілімімен
қаруланған адамгершілік қасиеттері мол білікті мамандардың жаңа ±рпағын
қалыптастыру болып табылады.
Дүние жүзі елдерінде жоғары білімді реформалау кашан да өте баяу және
қиындықпен өткен. Дүние жүзі аймақтарындағы жоғары білімнің жағдайы мен
оның даму тенденциясын тарихи және салыстырмалы перспективада ќарастырған
жөн, өйткені жоғары білімнің заманауи жүйелерінде олар пайда болып, дамыған
әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағдайлардың ұлттық ерекшеліктер мен
дәстүрлердің таңбалары саќталған.
Қазіргі адам дамуының элементі болып табылатын дене мәдениеті білімінің
маңыздылығымен анықталатын, оның оқу-тәрбие үрдісіндегі үлесін, онымен
қоса, қалыптаса бастаған білім беру философиясының шеңберіндегі дене
шынықтыру-сауықтыру жұмыстарының жаңа мақсаттарын және оны меңгеруде
қалыптасқан жүйенің жоқтығын ескере отырып, болашақ мамандарды даярлауды
жеке мәселе ретінде тек практикалық қана емес, теориялық тұрғыдан да айырып
көрсету керек.
Білім мазм±нын, оќыту процесін, оќу баѓдарламалары мен жоспарларын жєне
оќу ќ±рылымын тиімділеу республика бойынша жоѓары оќу орындарында мамандыќ
бойынша жоѓары кєсіптік білім жањаша кµзќарасќа ие болды.
Ќорыта келгенде, республикамыздаѓы дене мәдениет саласы бойынша жоѓары
білімді мамандар даярлауда, жоѓары кєсіби білімін реформалауда
ќаржыландырудыњ кµпсалалы ж‰йесін ќалыптастыру, аймаќтыќ оќу-ѓылыми-
µндірістік кешенін ќ±ру, д‰ниеж‰зілік білім беру ж‰йесіне ену, оќытудыњ
дєст‰рлі технологиясын жетілдіре отырып, заманауи аќпаратты оќыту
технологиясын енгізу жєне ѓылыми ж±мысты ж‰ргізуге жаѓдай туѓызу сияќты
өзекті мєселелерді шешуді талап етеді.
Білім берудің басты сипаттары - оның тұтастығы, оқытудың мазм±ны мен
сапасына қойылатын мемлекеттік талаптардың бірегейлігі, икемдігі мен
көпсатылылыѓы, мазм±нын жақсарту мен білім жүйесін басќаруды
демократияландыру болуға тиіс.
Дене мәдениеті мамандарын даярлау мазмұнының күй-жайын әр түрлі оқу
орындарында, әр қилы мамандандыруларда талқылай келе, қазіргі күні
салауатты өмір салты мен оның студенттердің кәсіби даярлануына әсері туралы
мағлұматтарды әңгімелесу, интервью, сауалнама сұрақтары арқылы жинап,
болашақ дене мәдениеті мамандарын даярлауда арнайы кәсіби пәндерді оқыту
жеткілікті дәрежеде жүргізілмей жатқандығына көз жеткізіп, бұл шешімін
таппай жатқан проблемалы мәселе екенін дәлелдей түстік.
Сонымен мәдениет дегеніміз - бұл жасампаз адамның шығармашылық еңбегі.
Адамның дене және ой-сана қабілетінің дамуы, олардың өнегелік пен
әсемдік қасиеттерінің сапасын, мәдени-тарихтың даму негізін және мазмұнын
құрайды. Сондықтан, қоғамның материалдық және рухани мәдениеті, мәдениеттің
ажырамас, міндетті кұрамдас бір бөлігі болып табылады.
Дене мәдениеті, дене жаттығулары мен кимыл-қозғалыстары арқылы, сонымен
бірге табиғаттың табиғи күштерін, тазалығын және еңбек тәртібін, тұрмысын,
демалысын ескере және тиімді пайдалана отырып, адамдарды өмірге және
еңбекке баулып дайындауға бағытталған. Дене мәдениетінде қызметтік
(саналық, педагогикалық, ұйымдастырушылық, шаруашылық және т.б.) және
нәтижелік (спорттық жетістіктер мен табыстар, дененің шынығу дәрежесі мен
көрсеткіштері, әдістік тәсілдері мен амалдары және т.б.) жақтары бар. Дене
мәдениеті және спорт белгілі мағынада бүтін бір қоғамның жағдайына әсер
етеді және оның әлеуметтік, саяси және адамгершілік құрылымын көрсететін
бір түрі болып табылады.
Біздің қоғамымызда дене мәдениеті мен спорт бүкілхалықтық игілікке
айналды, ал оны одан әрі дамытып өркендетуге атсалысу - қоғамның әрбір
саналы да зерделі азаматтарының міндеті мен құқығы.
Дене мәдениеті саласында ерекше және жалпы мәдени мұрат-мақсаттары бірге
орындала береді. Солардың ішінде, мысалыға, халықты мәдени кұндылықтар
өндірісі ортасына (қатысушы, жасаушы) тарту, білімді, білікті мамандарды
дайындау мен тәрбиелеу, белгілі бір көпшілік пен қауымды білімге,
ептілікке, дағдыға, кажеттілікті дамытуға, өзін жеке тұлға ретінде танытуға
және көрсетуге, шығармашылықты, тарихты, ұлтаралық қарым-қатынасты және
т.б. көрсету үшін, әртүрлі шарттарды, әдістерді, жолдар мен амалдарды
пайдалануға жұмылдыру сияқтылар бар.
Сонымен бірге, дене мәдениеті қызметінде тәжірибенің жинақталуы мен оның
кейінгі ұрпаққа таралып отыруы, жаңа әдістердің, амалдар мен тәсілдердің
жарыққа шығып пайдаланылып жүзеге асырылуы, адамдардың ақыл-ойына,
психологиясына ықпал етілуі үнемі айқын көрінетіні байқалады.
Жеке тұлғаның рухани дамып жетілуі, оның жұмыс уақытындағы кызмет
түрінде ғана емес, сол сияқты бос уақытында да анықталады. Адамның мәдени
деңгейінің қаншалықты екені оның демалыс уақытының өзін ұтымды, әрі тиімді
және толыққанды пайдалана білуінен байқалады. Дене мәдениеті және спорт,
әлеуметтік-тұрмыстық және мәдени қызметтер жүйесінде бос уақытты тиімді
пайдалануды қамтамасыз етуде маңызды орын алады.
Дене мәдениетінің адам қызметтерінің әртүрлі саласымен күрделі, әрі жан-
жақты байланысы, өзінің ой-санасы мен даму заңы, өзара ішкі күрделі
байланысы мен өзара тәуелділігі, өзінің әдісі мен тарихы бар.
Адам қоғамының тарихында тіршілік етіп өмір сүрген халықтар мен
мемлекеттердің қайсыбірін алсақ та, дене мәденетінің ең қарапайым түріне
болса да, қатысы болған. Дене мәдениетінің даму деңгейі мен оның қалыпты
деңгейі қай кезде болғанда да географиялық ортаға, еңбек пен тұрмыстық
өмірдің шарттары мен жағдайына, өндірістік күш пен мәдениеттің, әлеуметтік
экономикалық және әртүрлі қозғаушы күштердің даму мен жетілу дәрежесіне
байланысты болып келген.
Дене мәдениеті материалдық қарым-қатынас пен еңбек, өнер мен дәстүр
мәдениеттері сияқты, адамның дүниеге келуі мен қалыптасып жетілуі қоғамында
пайда болады және дамиды.
Дене мәдениетінің ілімі мен әдістемесінің негізгі ұғымдары болып мыналар
саналады: дене мәдениеті, дене тәрбиесі, спорт. Бұлардың арасындағы
өзара байланыстар мен айырмашылықтарды ұғу үшін мына кескіндемеге назар
аударайық (Сурет 1).
Суретте барынша жалпы ұғым дене мәдениеті болып табылады. Ал дене
тәрбиесі оның бірнеше кәсіби бағыттағы қызмет аясының бөлімдеріне кіреді
(жалпы дене дайындығы, кәсіптік қолданбалы дене дайындығы және спорттық
дайындық, дене мәдениеті аясында көрінетін өндірістік, медициналық,
тұрмыстық т.б.). Спорт - дене мәдениетінің бөлімі, ал педагогикалық, яғни
спорттық дайындығы жағынан дене тәрбиесінің бір бөлігі ретінде көрінеді.
Дене мәдениеті деген ұғым жалпы мәдениеттің жеке бір бөлігі. Тұжырымдап
айтқанда дене мәдениеті жалпы халық мәдениетінің құрамдас бір бөлігі болып,
қоғамның материалдық, рухани құндылығының жиынтығын құрап, ол адамдардың
дене шынықтыру жүйесін жетілдіру үшін құрылып және оларға қызмет етуі тиіс.
Дене мәдениетінің басқа қоғамдық құбылыстар сияқты, өзінің әлеуметтік
қызметі бар. Біздің қоғамда бұл қызметтер адамның жан-жақты рухани және
денесінің үйлесімді дамуының жетілуіне көмек береді.
1. Қоғамдық құбылыстар сияқты дене мәдениетінің ең басты әлеуметтік
қызметі - барлық Қазақстан халықтарының тәрбиесіне ықпал ету болып
табылады. Әрине, тәрбиелеу қызметі тек бір дене мәдениетіне тән деп айтуға
болмайды. Адамды өмірдің өзі, әртүрлі қарым-қатынастар арқылы, яғни мектеп,
жоғары оқу орны, кәсіподақ, жастар ұйымдары және т.б. тәрбиелейді.
Дене мәдениеті жеке тұлғаның дүниеге көзқарасын, саяси тәрбиесін және
идеологиялық дайындығын қалыптастыруға ықпал етеді. Дене мәдениеті және
спорт ортасында, адамдар үнемі әртүрлі өзара қарым-қатынастар мен
байланыстарда болады. Бұл өзара қарым-қатынастар мен байланыстар бірдей,
бір реттегі, тәртіппен ұйымдасқан түрде немесе қарама-қайшы ретсіз,
тәртіпсіз күйде болады. Осыдан барып тәрбиенің оңды жақтарының ықпалының
тиімді немесе кері әсер етілуін байқауға, яғни дене мәдениетінің тәрбиелік
ықпалының оңды жақтарының бағыттары көбінесе кәсіби
1.2 Жазғы демалыс лагерлеріндегі спорттық-сауықтыру жұмыстары.
Спорт мектептері спорт түрлері бағыты бойынша арнайы және кешенді
болып екіге бөлінеді. Арнайы спорт мектептері: қысқы спорт түрлері, спорт
ойыидары, жеке сайыс спорт түрлері мектептері деп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz