Тәуелсіздік жылдарындағы Белорусияның саяси-әлеуметтік дамуы
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова
Ериков Қабижан
Тәуелсіздік жылдарындағы Белорусияның САЯСИ- ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Мамандығы (050114) Тарих
Специальность
Көкшетау 2014
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Тақырыбы:
На тему: Тәуелсіздік жылдарындағы Белорусияның саяси-әлеуметтік дамуы
Мамандығы
Специальность (050114) Тарих
Орындады:
Выполнил: ________________ Ериков Қабижан
Жетекші
Руководитель ________________ Шаймерденова Ж.К.
Қорғауға жіберілді
Допускается к защите
Кафедра меңгерушісі
Зав. Кафедрой ________________ Кушпаева А.Б.____
Көкшетау 2014
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ТӘУЕЛСІЗ БЕЛОРУСЬ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1Станислав Шушкевичтен Александр Лукашенко дәуіріндегі
Белорусиядағы саяси
билік ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2 Белоруссияның ХХ ғасырдың 90-шы жылдарындағы әлеуметтік -
экономикалық даму
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .17
2 ХХІ ҒАСЫРДАҒЫ БЕЛАРУСЬ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖАҢА ӨРКЕНДЕУ КЕЗЕҢІ
2.1 Беларусь Республикасының 2000-шы жылдардан кейінгі әлеуметтік-
экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...23
2.2 Беларусь Республикасының сыртқы
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3 Жалпы тарихы курсы бойынша Беларусь Республикасы тақырыбын өткізу
әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .60
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. 1991 ж. желтоқсанда Минск қаласында КСРО-ның
бастапқы құрылтайшылары болған одақтас республикалар Беларусь, Ресей,
Украина басшылары өздерінің КСРО-ны тарататындықтарын жариялады (қ. Беловеж
келісімі). Сөйтіп, КСРО өзінің өмір сүруін тоқтатты. 1991 ж. 21 желтоқсанда
бұрынғы КСРО республикалары Армения, Әзербайжан, Беларусь, Қазақстан,
Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан, Өзбекстан, Украина Алматы қаласында
өздерінің Тәуелсіз мемлекеттер Достастығын құратындықтары жөніндегі
декларацияға қол қойды [1].
КСРО- ның Беловеж нуындағы 1991 ж 8– ші желтоқсандағы Ресей, Украина,
Беларусь республикаларының басшылары Борис Ельцин, Л. Кравчук, С.
Шушкеевич келісімі ХХ ғасырдың соңындағы әлемдік тарихтағы ең зор оқиға
болды деп айтуға болады осы сәттен бастап әлемдік екінші супердержава
өзінің өмір сүруін тоқтатты. Бұл тарихи оқиғаны уақыт өте келе зерттеуші
тарихшылар мен саясаттанушылар белгілі саяси қайраткерлер әрқыйлы бағалады.
Алғашқыда әсіресе ұлттық республикаларда ол ыдырау тарихи әділетті әр
халықтың саяси – рухани экономикалық жағынан еркін дамуына жол ашқан
прогрессивті, әрі жағымды тарихи акт ретінде бағаланса, кейіннен әсіресе
Ресейде ол қазіргі Ресей президентінің сөзімен айтқанда: КСРО – ның
ыдырауы ол ХХ ғасырдағы ең ірі саяси апат ретінде бағаланды.
Екінші жағынан КСРО сияқты әлем құрлығының алтыдан бір бөлегін алып жатқан,
адам ресурстарына бай, мұнай басқа да энергетикалық көздер бойынша әлемде
жетекші орынға ие, екінші ядролық потенциалы бар елдің тез арада ыдырауы
АҚШ бастаған Батыс елдері мен Қытай сияқты таяу көршілеріміз үшін мүлдем
күтпеген дамудың сценариі болатын.
Одақтас Республикалардың әр қайсысысының бастапқыдағы жағдайлары
старттық мүмкіндіктері әрқилы болып шықты. Ресей немесе
Түркменстан,Қазақстан сияқты елдер шикізат қорына бай елдер болса Беларусь
КСРО дағы индустриалды ел болғанымен шикізат көздеріне мейлінше жұтаң
болатын. Сондықтан Беларусияның тәуелсіздік кезеңдегі дамуы, әсіресе
экономикалық және саяси дамуы өзгеше форматта өрбіді.С.Шушкевич тұсындағы
либералдық қозғалыстың А.Лукашенко тұсында жалғасын таппауының өзіндік
себептері болды. Саяси жүйелердің ақырғы толқыны саяси
трасформациялану болжамы туралы көзқарастарды өзгертті,сондай-ақ кейбір
жеке елдердің саяси жүйелерін тіпті толық қоғамдардың жеке және
жалпы ерекшеліктерін сараптама жасау қажеттігін көрсетті. КСРО
тарқағаннан кейін жаңа тәуелсіз елдерде болып жатқан саяси
үрдістер зерттеушілердің алдында бірқатар мәселелерді қойды. Көптеген
құбылыстардың ерекшеліктерін түсіну қажет. Сол себепті де Беларусиядағы
саяси реформа консервативті бағытта дамыды, либералдық реформалар
қысқартылып Беларусияның экономикасы мен саяси жүйесіндегі реформалар көрші
Ресей мен Қазақстаннан айтарлықтай ерекшеленді. Алдымен келесі
құбылыстарың себептерін түсіндіру қажет:
- неге посткеңестік трансформация шығыстыкінен бір жағынан
айырмашылығы бар, ал екінші жағынан өз ішінде бір КСРО
мемлекетінің құрамында болғанына қарамастан Беларусия сияқты елдің
эконмикалық және саяси құрылымында айтарлықтай айырмашылығы бар;
- неге бұрынғы ТМД елдері барлық айырмашылықтарға қарамастан
бірыңғай демократияға келмеді;
- неге ТМД елдерінің саяси жүйелері бір бірінен айырмашылығы уақыт
өткен сайын зорая түседі;
- неге посткеңестік кеңістіктің өзі кішігірім саяси, әскери,
экономикалық одақтарға және құрылымдарға ыдырады.
- осы реттегі Беларусияның орны мен рөлі қандай болды.
- неліктен бұл елдердегі билік жүйесінде биліктің вертикалды құрлымы
күшейіп, азаматтық қоғам мен демократиялық жүйелердің қалыптасуында елеулі
қиындықтар пайда болды.
Жуық арадағы кейбір посткеңестік мемлекеттерде саяси
элитаны күштеп ауыстыруы да зерттеушілердің алдында осы үрдістерді
зерттеудің күрделілігін, трансформацияның сыртқы және ішкі факторларын
және элитаны өзгерту барысында жаңа саяси режимге келуін,
посткеңестік кеңістікте революциялардың өзгешелігін, олардың басқа
ТМД республикаларында қайталану мүмкіншілігін зерттеу болып табылады.
Белорусияның оның алғашқы жүйелік жаңару дәуірінде көптеген
посткеңестік елдердегі сияқты тоталитарлық авторитаризм ерекшеліктері
байқалды. Біріншіден Белорусия басқа республикалар сияқты тек
өздік құндылықтарға негізделген ғана емес, ұлттық мәдениет пен
тарихи дәстүрлерге негізделген демократиялық қоғамды орнатуды
жариялады. Атақты батыс саясаткері Проф Ру жазғандай авторитетке
негізделген.
Екіншіден бұл саяси феноменде өтпелі кезеңнің қоғамдық
даму бағыты айқындалды.Тоталитарлық жүйеден құтылу оңай емес,
біртіндеп кезеңдермен өту жүреді, яғни күшті тоталитарлық жүйеден
реальді демократиялық бағытта жылжу болды. Мұны кезінде атақты
аменрикандық зерттеуші Марта Олкот күрделі кеңестік қоғамның
трансформациясы баяу жүруі мүмкін деген.
Сондықтанда Белорусияның дамуы, оның тарихындағы Александр
Лукашенконың ролі, сыртқы саяси мұрасы мен тағдыры тарих
ғылымында әлі де толығымен зерттелмегендіктен және сараптама
жасалмағандықтан бұл тақырыптың өзектілігін айқындайды.
Тақырыптың өзектілігі тағы да бүгінгі күні біз жаңа дүние
құрылысының қалыптасуын және бұл үдерістегі Беларусияның рөлін бағамдау
маңызды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қалыптасқан бұрынғы
халықаралық қауіпсіздік жүйесі КСРО мен социалистік елдер лагері ыдыраған
соң ескіріп, жаңа күш орталықтары мен геосаяси альянстар
қалыптасуда.Белорусияның сыртқы саяси бағытын қалыптастыруда қазіргі
заманның қауіптеріне сабырлық танытып, дұрыс шешімін тауып, осы
өзгеріп жатқан дүниеде өзінің тиімді орнын табуға ізденіс жасауда.
КСРО ыдырап, Ресей аз уақытқа әлсіреген уақыттағы
Шығыс Еуропалық аймақтың халықаралық рөлінің күшеюіне
байланысты және алпауыт мемлекеттердің осы аймаққа ықпалын күшейту
жолындағы бәсекелестігі де осы тақырыптың өзектілігін аша түседі.
Шығыс Европа елдері мен Балтық елдері және Молдова ал соңғы уақытта
Украинаның Батыстық векторды ұстануы мәселенің қаншалықты күрделі екендігін
байқатады.
Белоруссияға деген зерттеу қызығушылығы алдымен бұл
мемлекеттің ірілігімен және Шығыс Еуропалық аймақта өзінің әлеуметтік-
экономикалық потенциалымен, үнемі осы аймақтың саяси, экономикалық
және рухани көшбасшы болуға ұмтылуымен және оның қайта күш алып келе
жатқан Ресеймен әртүрлі салалардағы тығыз одақтастығымен түсіндіріледі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Белоруссияның
трансформациялану үрдісіне арналған отандық тарихнамада аз, бірақта
әртүрлі әдістемелермен және әртүрлі материалдар деңгейінде зерттеуге
деген ұмтылыс бар.Әдістемелік мақсатта барлық әдебиетті ресейлік,
шетелдік және отандық деп үшке бөлуге болады.
Отандық зерттеушілер негізіне саясаткерлер, олардың
сараптамаларын атап өтуге болады.
Арнайы мемлекеттік бағдарлама бойынша Тәуелсіз Белоруссия
тарихын зерттеуде көптеген фундаментальді зерттеулер жазылды: Белорус
халқы мен ұлтының қалыптасуы мен даму тарихы. Ұлттық үдерістер және
қазіргі кезеңдегі ұлттық қатынастар (1990 – 1995); Белоруссияның
ұлттық тарихы, өнері, фольклор, этномәдени дәстүрлері славян
мәдениетінің контексінде, қазіргі дүниеде ғаламдық этноконфессиональді
үдерістерді дамыту (2001 – 2005), Беларусь ХХ ғасырдың соғыс және
соғыс қақтығыстарында , Белорусь Республикасы қайта құру жүйесінде:
тарих және қазіргі кезең, Жалпы тарих, халықаралық қатынастар,
мемлекет аралық бірегейлену үдерістері: тәжірибе, болашағы. Осы ғылыми
зерттеулер негізінен, Белорус Мемлекеттік университетінде, Могилев
мемлекеттік университетінде, Брест мемлекет университетінде, Гроднен
және Витебск мемлекеттік университетінде, Белорус мемлекеттік
педагогикалық университетінде, Белорус мемлекеттік экономикалық
университетінде және т.б. жоғарғы оқу орындарының тарихи
кафедраларында жазылып, 60 доктор және 165 ғылым кандидаттары қатысты.
Шлындиков В.М. Белорусь-экономика дағдарысының хроникасы еңбегінде
Тәуелсіздік дәуірінің бастауындағы белорусиядағы дағдарыс мәселелері
қарастырылған. Осы тақырыпқа осы автордың Злотников Л.К. бірігіп
жазылған Экономикалық саясат: анализ және альтернатива ғылыми
зерттеулері, әсіресе Круталевич В.А. Өзін-өзі айқындау: БХР-БКСР-БР,
Республика Белорусь: әкімшілік-территориалдық құрылым атты
еңбектерінде Республиканың әлеуметтік-экономикалық, саяси дамулары
зерттеледі.
Зерттеудің мақсаттары: Зерттеу жұмысының мақсаты Белоруссияның
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жиырма үш жылдық тарихын қарастыру,
Республиканың саяси жүйесінің трансформациясына сараптама жасау.
Александр Лукашенконың тұсындағы Белорусияның даму ерекшеліктерін
айқындау болып табылады.Қазіргі заманның тарих ғылымының талабына
сай, кейбір аспектілердің қарастыруларын ескере отырып, Белорусь
Республикасының саясатының басты бағыттарына жан-жақты сараптама жасау
болып табылады.
Осы мақсатқа байланысты келесі міндеттерді шешу қажет:
-Белорусияның бұрынғы саяси режимдерінің трансформациялық үрдістерін
қарастыру;
- Белорусия Президентінің халықаралық аренадағы рөлін айқындау;
-Александр Лукашенконың саясатына ғылыми сараптама жасауға
әрекеттену;
- Белорусь дәстүрлі қоғамындағы өзгерістер;
- Белорусияның даму ерекшеліктері, оның ішінде Белорусияның тұрақты
даму концепциясының жүзеге асуы;
- Белорусияның ХХ ғасырды аяғы мен ХХІ ғасырдағы даму
айырмашылықтары;
- Белорусь Республикасының қазіргі халықаралық қатынас жүйесіндегі
рөліне ғаламдық және аймақтық үрдістерді ескеру арқылы сараптама
жасау;
- Белорусияның екі жақты ТМД, Еуропа, Азия, Жақын және Орта Азия
елдерімен олардың ерекшеліктерін ескере отырып келісімдеріне
салыстырмалы саралау;
- Белорусияның халықаралық және аймақтық ұйымдарда қатысуларын
зерттеу, олардың елдің сыртқы саясатының қалыптасуы мен дамуын
көрсету;
-Белорусияның таяу уақыттағы саяси жетістіктерінің тәжірибелік жолы
мен тәсілдерін қарастыру.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы алдымен Белоруссиядада
қоғамдық-саяси және мемлекеттік жүйе ауысқаннан кейінгі жиырма үш жыл
тарихына алғаш рет жан-жақты зерттеу жүргізу болып табылады. Зерттеу
жұмысында Алескандр Лукашенко билігінің тұсындағы Белорусь
Республикасының сыртқы және ішкі саясаттарына сараптама жасап,
халықаралық жағдайдың қалыптасуына байланысты оның өзгеруін,
Белорусияның жақын және алыс шетелдермен екі немесе көпжақты
қатынастарының ерекшеліктері мен сипатын айқындап, аймақтық және
ғаламдық қауіпсіздіктің жаңа қауіптерін көрсету, оған Белорусь
Республикасының Президенті мен үкіметінің көзқарасы мен әрекетін
қарастыру болып табылады.
Зерттеу жұмысының әдіснамасы тарихи және обьективті
принципке, Белорусь мемлекеттілігінің қалыптасу тарихына жүйелі
сараптамаға негізделген.Тарихи- салыстырмалы әдістер белорусь
тарихындағы бірнеше рет қайталанатын саяси үрдістерді қарастыруға,
оның генетикалық ұқсастығына және сол кездегі пайда болған және
соның ықпалымен дамыған халықаралық тарихи жағдайларды салыстыруға
және олардың мемлекеттің дамуының әртүрлі кезеңінде сапалы
өзгерістерін қарастыруға мүмкіндік береді. Жүйелі көзқарас
Республиканың жалпы дамуын, сонымен қатар оның маңызды элементтерінің
өзара тәуелділігін және өзара байланыстылығын қарастыруға мүмкіндік
береді.
Зерттеу обьектісі Белорусь Республикасының ХХ ғ. 90-шы жылдары
мен ХХІ ғ. алғашқы он жылдығындағы Белорусияның тарихи дамуы, оның
басты басымдарына әсер ететін факторлар.
Зерттеу пәні Белорусь Республикасының жиырма үш жыл даму
жолындағы әлеуметтік экономикалық және саяси жағдайы.
Зерттеудің деректемелік базасы: Зерттеу жұмысын жазу
барысында әртүрлі жарияланымдар қолданылды, олардың ішінде осы
тақырыпты зерттеген өлкетанушы тарихшылардың ғылыми зерттеулері мен
монографиялық еңбектері, елдің үкіметі мен министрліктерінің
нормативті материалы,статистикалық деректер, баспа, сондай-ақ ғаламтор
деректері.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы үш тараудан, кіріспе
мен қорытындыдан тұрады
Бірінші тарауда Александр Лукашенконың билік басына
келуі мен Белорусияның өткен ғасырдың ақырғы он жылдығында дамуы
қарастырылған.
Екінші тарауда Белорусь Республикасының ХХІ ғасырдағы жаңа
өркендеу кезеңі, оның халықаралық аренадағы рөлі, аймақтағы орны
қамтылған.
Үшінші тарауда Белрусь Республикасының даму тарихына
арналған жалпы тарих бойынша сыныптан тыс жұмыстың әдестемесі
берілген.
Қорытындыда зерттеу жұмысының әрбір бөлімі және оның бөлімдеріне
қатысты ғылыми тұжырымдар мен қорытындылар беріліп, қолданыс жағы
көрсетілді.
1 ТӘУЕЛСІЗ БЕЛОРУСЬ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Станислав Шушкевичтен Александр Лукашенко дәуіріндегі
Белорусиядағы саяси билік
1990 жылы 27 шілдеде БКСР Жоғарғы Кеңесі мемлекеттік
егемендік туралы Декларация қабылдады. Декларацияны дайындау туралы
шешім 1990 жылдың 18 маусымда РСФСР - дің 12 маусымдағы мемлекеттік
егемендік Декларацияның ықпалымен қабылданды. Декларация жобасы 23
маусымда ұсынылды және статьялар мен жеке құрастыруларды бекітуде
еді. Нәтижесінде 27 шілдеде Декларацияны толығымен қабылдау үшін 232
тіркелген депутаттан 229 депутат дауыс берді (үшеуі дауыс берген
жоқ) [3].
Сол кезеңде, 17 наурыз 1991 жылы КСРО сақтау референдум
қорытындысы бойынша КСРО сақтау үшін 82,7 % дауыс берді.
Алайда 1991 жылғы тамыздағы оқиғадан кейін БКСР Жоғарғы
Кеңесі 25 тамызда Мемлекеттік егемендік Декларацияға конституциялық
заң статусын беру туралы шешім қабылдады [25,5]. Сол күні
республиканың саяси және экономикалық еркіндігін қамтамасыз ету және
БКП қызметін тоқтату туралы қаулы қабылданды.1991 жылы 19 қыркүйекте
Белорус Кеңестік Социалистік Республикасы (БССР) Беларусь Республикасы
болып өзгертілді, жаңа мемлекеттік елтаңбасы және мемлекеттік ту,
кейіннен — жаңа Конституция және азаматтық төлқұжат қабылданды.
1993 жылы Республика Беларусь ядролық қаруды таратпау туралы
Келісімге қол қойды — және кейіннен барлық ядролық қарулар түгелімен
шығарылды.
1994 жылдың 15 наурызында Жоғарғы Кеңес Белоруссияның
Конституциясын қабылдады, ол бойынша Белоруссия унитарлы
демократиялық әлеуметті құқықтық мемлекет болып жарияланды.
Конституцияға сәйкес Белоруссия президенттік республика болып
табылады.
1994 жылдың маусым-шілде айларында екі турдан тұрған
Президенттік сайлау өтті. Бүкіл халықтық дауыс беру нәтижесінде 10
шілдеде алғашқы және жалғыз Белорусияның Президенті болып Александр
Лукашенко сайланды. 1995 жылы прошли выборы в Жоғарғы кеңестің XIII
шақыруына сайлаулар өтті. Жоғарғы Кеңестің төрағасы болып аграрлы
партиясының көшбасшысы Семён Шарецкий сайланды. Референдумның
нәтижесі бойынша жаңа ту мен елтаңба қабылданды, жаңа
елтаңбалардың негізіне БКСР туы мен елтаңбасы алынды.
2 апреля 1996 жылдың 2 сәуірінде экономикалық және
гуманитарлық кеңістікті біріктіру үшін координациялық және орындаушы
органдарымен Ресей мен Белорусияның Одағы құрылды.
Беларусь Республикасы (белор. Рэспубліка Беларусь, орыс.
Республика Беларусь) — Шығыс Еуропадағы мемлекет. Жері көлемі — 207,6 мың
км2. Халқы — 10 млн. 203 мың адам (1997). Негізгі халқы — белорустар (80%),
бұған қоса орыстар (13,6%), поляктар (4,1%) тұрады. Астанасы — Минск (1,6
млн.). Ірі қалалары Брест, Витебск, Гомель. Әкімшілік басқарылуы тұрғысынан
жағынан 6 облысқа бөлінеді. Мемлекеттік тілі — беларусь тілі. Орыс тілі
мемлекеттік тілмен қатар жүреді. Діні — православие (70%). Ақшасы — рубль.
Ұлттық мейрамы — 3 шілдедегі Республика күні. Мемлекет басшысы — президент.
Жоғарғы заң шығарушы органы — екі палаталы парламент (Ұлттық жиналыс). Ол
төменгі (өкілдер кеңесі) және жоғарғы (Республика Кеңесі) палаталарынан
тұрады [26,15].
Беларусь Қазақстан тәуелсіздігін 1991 жылы таныды. Екі ел арасында
экономикалық, кедендік және мәдени келісімдер жасалынып, достық қарым-
қатынас орнаған. Беларусь Кеден одағына, БҰҰ-на, ТМД-ға мүше. Ресей
Федерациясымен Беларусь арасында қол қойылған (1999, желтоқсан) шартқа
сәйкес жаңа одақтық келісім жасалынды. Беларусьта химия өнеркәсібі,
автомобиль және трактор жасау, қорғаныс өнеркәсіп кешендері, электр
бұйымдарын шығару, ет-сүт, ауылшаруашылығы және т.б. өндіріс салалары
дамыған. Республикада қалий, тұз, көмір, мұнай, темір, фосфорит кен
орындары бар [10,1-4].
ХХ ғасырдың 90-жылдары ел экономикасы дағдарысқа ұшырап, жалпы
ішкі өнім 10 жыл ішінде 12%-ке төмендеп кетті. Экономикалық құрылымындағы
мемлекеттік емес салалардың үлесі экономикада 34%, (1998), ал шеттен
тартылған инвестиция мөлшері 6,5% (1997). Негізінен Кеден одағы елдеріне
(Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, [Тәжікстан) жүк тасушы автомобильдер,
тракторлар, тоңазытқыштар, кір жуатын машиналар және т.б. электр бұйымдары,
химия және ет-сүт өнімдерін экспортқа шығарады. Елде жылу-электр ресурстары
(мұнай, табиғи газ, таскөмір) мүлдем жеткіліксіз болғандықтан, отындық
шикізатты шеттен, соның ішінде 60%-дан астамын Ресейден әкелуге мәжбүр.
Бұған қоса қара және түсті металлургия, халық тұтынатын тауарлар, ағаш
өнімдері, цемент шеттен әкелінеді. Экономикалық байланыстардың үзілуі, жылу-
электр ресурстарына бағаның көтерілуі ел экономикасын аса қиын жағдайда
қалдырды. Дегенмен ұсақ өндіріс салаларында 900 шетелдік және 2000-нан аса
бірлескен кәсіпорындар (негізінен Польша, ГФР, АҚШ фирмалары) жұмыс
істейді. Негізгі сауда серіктестері: Ресей, Украина, Польша, Германия
елдері.
Беларусь Республикасы солтүстік-батысында Литва және Латвия
мемлекеттерімен, шығысында Ресеймен, оңтүстігінде Украинамен, ал батысында
Польшамен шектеседі. Беларусь Шығыс Еуропа жазығында Днепр, Батыс Двина мен
Неман өзендерінің аңғарларын алып жатыр. Жерінің басым бөлігі теңіз
деңгейінен 100—200 м ғана биік. Климаты қоңыржай континенттік. Қысы аса
суық емес, ылғалды; жазы салқын, жаңбырлы. Жауын-шашынның жылдық мөлшері
600 — 700 мм. Батпақ жиі кездеседі. Басты өзендері: Днепр (салалары
Припять, Сож, Березина), Батыс Двина, Неман (саласы — Вилия). Жерінің 33%-і
орман болып келеді. Ормансыз жерлері — шалғын, жайылым. Хайуанаттардан
зубр, елік, тиін, түлкі, қоян, т.б. мекендейді. Березина қорығы мен Беловеж
нуы сирек кездесетін аңдардың көбеюіне септігін тигізуде.
2004 жылдың соңына қарай Беларусь халқының саны 9,8 млн
адамға жетті. Беларусь Республикасы - ТМД елдері арасында халықының саны
өте баяу өсіп келе жатқан елдердің бірі. Табиғи өсу 2000 жылы - 0,5%-ды
құрады, яғни ел бойынша туудың орташа көрсеткіші - 9‰, ал өлім 14‰
шамасында болды. Қазіргі кезде ауыл мен қаланың демографиялық көрсеткіші
үлкен айырма жасап оыр. Қалада туу 12‰ болса, ауылды жерде бұл көрсеткіш -
8‰. Өлім тиісінше 9‰ және 18‰ болды. Беларусь тұрғындарының өмір сүру
ұзақтығы - 68 жас. Халық санының өзгеруіне көші-қон да елеулі түрде әсер
етеді. Жалпы алғанда, Беларусь жерінен көшіп кекендер санынан көшіп
келгендер саны әлдеқайда артық.
Александр Лукашенко 30 тамызда 1954 жылы Оршанск ауданының Витебск
облысының Копысь қалалық типтегі поселкесінде туған. Ұлты белорус.
1975 жылы тарих және қоғам тану мамандығы бойынша Могилев
педагогикалық институтының тарих факультетін бітіріп, ал 1985 —
Белоруссия ауылшаруашылық академиясының сырттай ауылшаруашылық
өндірісінің экономист-ұйымдастырушысы мамандығы бойынша аяқтап шықты.
1975 пен 1977 жылдары КСРО-ның МҚК Шекараны қорғау әскерінде қызмет
етеді, онда ол Бресте Батыс шекара округінің әскери бөлімінде саяси
бөлімінің инструкторы болған. Шекара әскери қызметінен кейін ол өзінің
еңбек жолын Могилёв қаласының тамақ саудасының комсомол комитетінің
секретары, ал 1978 жылы Шклов ауданының Жалпыодақтық Білім аудандық
ұйымының жауапты хатшысы қызметін атқарды [7]
1979 жылы КПСС мүшесі. 1980 жылдан 1982 жылға дейін рота
командирінің саяси бөлімнің орынбасары қызметін атқарды. [7] 1982 жылы
Шкловск ауданының Ударник колхозының төрағасының орынбасары, ал
келесі жылы – Шкловта құрылыс материалдарын жасау комбинатының
директорының орынбасары болып тағайындалды, ал 1985 жылдан бастап 1987
жылға дейін Шкловск ауданының Ленин атындағы колхоздың прткомының
хатшысы болып жұмыс істеді.1987 жылдың наурызында Могилев облысының
Шкловск ауданының Городец совхозының директоры болды, ал 1988 жылдың
қаңтарынан бастап Могилев облысында алғашқылардың бірі болып совхозда
арендалық подряд енгізе бастады.
1990 жылдары қайта құру кезеңінде Белорусияның Жоғарғы
Кеңесінің халық депутаты болып сайланды.Беларусь Республикасының Жоғарғы
Кеңесінің уақытша комиссиясын басқара отырып республикалық және
жергілікті билік пен басқару органдарының жанында әрекет еткен
комерциялық құрылымдарды зерттеген, өзінің сыни көзқарастарымен және
айтуларымен, әсіресе Жоғарғы Кеңестің Төрағасы Станислав Шушкевичке
қарсы сыни айтуларымен танымал болды . 25 мая 1991 жылы 25 мамырда
Халық газеті басылымында бағдарламалық Диктатура: белоруссиялық
вариант? атты бағдарламалық мақала жариялады. Кейінірек Белорусияның
Жоғарғы кеңесінде Коммунистер демократия үшін фракциясы құрылды,
олардың көшбасшыларының бірі Лукашенко болды [27, 45].
1991 жылдың қазаңында Минскіде жаңа демократиялық партияны құру
туралы ұйымдастырушы комитетінің сьезі құрылды, оның нәтижесінде Халық
келісімі партиясы құрылды. Ұйымдастыру комитетіне Коммунистер
демократия үшін фракциясының көптеген мүшелері, партфункционерлер, БКП
ОК жанындағы Жоғарғы партия мектептерінің оқытушылары кірді.
Төрағалардың бірі Лукашенко болды.Партияны құру үдерісі өте қиын, дау
және интригалар жағдайында өтті,ал кейіннен Лукашенко ұйымдастыру
комитетін тастап кеткен. КСРО-ның өмір сүруін тоқтатуын себеп болған
Беловеж келісімін Белорусияның Жоғарғы Кеңесінде ратификациялауда кейбір
деректер бойынша Лукашенко ғана қарсы болған жалғыз депутат болған,
ал басқа деректер бойынша - дауыс беруге қатыспаған, ал үшінші
варианты – дауыс беруде бейтараптық танытқан.Кейіннен Лукашенко КСРО-ның
таралуын ХХ ғасырдың ең үлкен геосаяси апаты деп бағалаған. 1993
сәуірінде — 1994 шілдесінде Жоғарғы кеңестің жемқорлықпен күресуінің
уақытша комиссиясын басқарды [7,10].
1994 жылы Белорусияда алғашқы Президент сайлаулары
өтті.Лукашенконың сайлауға дайындық штабының өкілдері өзі сияқты жас
және инициативті саясаткерлер болды. Лукашенконың сайлау алдындағы
команда мүшелері Леонид Синицын, Дмитрий Булахов, Виктор Гончар, Валерий
Цепкало, Александр Федута, Михаил Сазонов, Юрий Малумов, Пётр Капитуло,
Виктор Терещенко, Иван Титенков, Александр Лукашов, Виктор Кучински,
Владимир Ядренцев, Владимир Нистюк, Анатолий Лебедько, Николай Карпиевич и
Виктор Шеймандар болды. Алайда Лукашенко өзі уәде еткен саясатты
жүргізе бастағанда, оның командасының көптеген мүшелері оппозицияға
кетті. Олар жас президенттің басқару мәнерімен, 1995 және 1996
жылдардағы референдемдардың нәтижелерімен, Ресеймен бірегейленумен
келіспеді. Олардың кейбіреулері үшін мұндай қадам карьеларымен
қоштасуға дейін мәжбүр болды. 2008 жылдың басына дейін тек қана
Шейман ғана Белорусь Республикасының биліктің жоғарғы эшелодарында қалды.
Өзінің сайлау алдындағы бағдарламасында Лукашенко былай
деді Белорусия жарқабақтан алдында тұр, өндіріс пен ауыл
шаруашылығының күрт төмендеуі байқалуда, инфляция жоғарғы қарқында,
жемқорлықпен қылмыс жоғары деңгейде. Лукашенконың пікірінше халықты
жарқабақтан құлаудан алып кету керек, сондықтан билікті жаңарту
керек. Жаңа билік келесі мақсаттарды жүзеге асыру керек: инфляцияны
төмендету керек және халықтың кедейленуін тоқтату қажет, мафияны жою
керек, жемқорлықтың деңгейін төмендету, бұрынғы кСРО республикаларымен
байланысты қайтадан қалпына келтіру керек (алдымен Ресеймен).
1994 жылдың 16 маусымында сайлау алдындағы кампания
кезеңінде Лукашенкоға қастандық жасалды. Витебск облысының Лиозно
қонысының маңынан өтіп бара жатқанда Мерседес автомобилімен қасында
белоруссияның екі халық депутаттары — Иван Титенков және Виктор
Шейман,қастарынан өтіп бара жатқан Ford автомибилінінен оқ
жаудырылады, оқтың біреуі Лукашенконың басынан бірнеше сантиметр ғана
жанынан өтті. Ешкім зақымданған жоқ. ІІМ мен МҚК қызметкерлерінің
зерттеу экспериментінің нәтижесінде белгілі болғанындай, Титенков И.И.
және Шейман В.В. айтулары бойынша мүмкін емес еді дейді. 28 маусымда
Лукашенко Мемлекет Үйіне бет алды, алайда ғимараттың есік алдында
Мемлекеттік қорғаныстың Басты басқармасының қызметкерлері оны ішке
кіргізуге бас тартты, ал Лукашенко ғимараттың ішіне кіргенде оны
және қасындағы үш көмекшісін милиционерлер ұра бастады алды,
нәтижесінде Лукашенко жеңіл дене жараққаттарын алды. Белорусия
прокуратурасының милиция қызметкерлерінің түсініктемесі бойынша,
қақтығыс оқиғасы барысында Александр Григорьевич бірнеше
милиционерлердің формаларын жыртып, түймелерін жұлған.
1994 жылдың 10 маусымында елде президенттік сайлаудың
екінші туры өтті, онда Александр Лукашенко барлық дауыс берушілердің
80,1 % ие болып, жеңіске жетті, сөйтіп тәуелсіз Белорусияның алғашқы
Президенті болып сайланды.
Инаугурация барысында Лукашенко атап өтті: Белорусияның
алғашқы президентінің ант қабылдаған күні қоғамдағы даулардың тоқтатылу
күні болуы керек және азаматтық келісімнің орнауына алғашқы қадам
болуы керек. Міне сондықтан алғашқы президент өзінің жеке саяси
құштарлығынан жоғары көтерлуі керек және көтеріледі де, барлық саяси
күштермен тығыз қарам қатынаста болып қызмет етеді.[27]
2009 жылы ИТАР-ТАСС-тың бас директорының орынбасары Михаилу
Гусманға интервью бергенде Лукашенко өзінің алғашқы президенттік күндері
жәйлі былай деп әңгімеледі: Маған қырық жаста толмаған еді... Ең
басты мен шешетін мәселе ол Кеңес Одағының қалдықтарын өте
технологиялық, өте дамыған, мықты экономикасымен өндірістік алпауыттар
— МАЗ, БелАЗ, МТЗ, ағаш өңдеу және тағы басқаларын дамыту еді.Алайда
бәрі де тоқтап тұрған, дүкен сөрелері бос, халық — алаңда. Оларды
біздің ұлтшылдар әртүрлі ұрандармен үгіттеп, қыздырып қойған. Мені
есімде, Горизонт зауытына келгенде олар маған жас балаға
қарағандай болды. Олар мені аяды, өйткені менің бәрін қамти
алмайтынымды білді және жылайды, қалай отбасыларын асырау еді. Менен
Тым болмаса нан сатып алуға 30 доллар.Жағдай қиын болды... Менің
есімде бізде тәулігіне нан 18 есе қымбаттады.
1995 жылы Лукашенконың бастамасымен елде референдум өткізілді,
онда төрт сауал қойылды: орыс тіліне мемлекеттік статус беру, жаңа
мемлекеттік ту мен мемлекеттік елтаңбаны енгізу, Лукашенконың Ресеймен
экономикалық бірегейлену саясатын қолдау және Белорусия президентінің
Жоғарғы Кеңесті тарату құқығын беру. Референдумға келгендердің 75 %
астамы төрт сұраққа да қанағаттанарлық жауап берді. Нәтижесінде орыс
тілі Белорусияда екінші мемлекеттік тіл болды.
1996 жылы 24 қарашада Еуропа мен АҚШ қабылдамаған
Конституцияға өзгеріс егізуге байланысты өткізілген референдумның
нәтижесінде президенттік бес жылдық мерзім жаңадан басталды, ал
президент үлкен құзыреттерге ие болды [27, 200].
Лукашенконың тұсында Белоруссияның экономикасында көптеген
экономикалық көрсеткіштердің көтерілуі байқалды, алайда бұл өсулердің
кейбір бөлігі Ресей мұнайымен қамтамасыз етілген, ол нарықтық бағадан
төмен құнмен импортталған және Еуропаға жеткізілудің алдында
тазартылған [36].
Өзінің сыртқы саясатында Лукашенко ТМД елдерімен бірегейлену
саясатын жалғастырды. 2003 жылдың қыркүйегінде Лукашенко Белоруссия,
Ресей, Украина және Қазақстан арасында Бірыңғай экономикалық кеңістік
құру келісіміне қол қойды.
2008 жылдың басында Белорусияның Қауіпсіздік Кеңесінің
мәжілісінде Алксандр Лукашенконың төрағалығымен әрқайсысы 1000 МВТ
тұратын екі энергобогы бар Белорусияда атом электростанциясын салу
туралы шешім қабылданды. Бұл блоктарды 2016-2018 жылдары қосу
жоспарланған. АЭС салу мақсаты елді арзан энергиямен және ұлттық
энергетикалық қауіпсіздікті жоғарылату. Мамандардың пікірлері бойынша
АЭС салу жылына табиғи газды импорттаудан 1 миллиард долларды
үнемдеуге мүмкіндік береді.
1996 жылы президент Лукашенко конституцияның өзгеруіне байланысты
референдумді өткізуді ойластырды. Жоғарғы Кеңес президенттің бұл
ірекетін билікті кеңейту деп есептеді. Оппозициялық депутаттар
импичмент процедураларын бастау үшін қажетті қол жинай бастады. Саяси
дағдарысты шешу мақсатымен бейтарапшылар ретінде Ресей Госдумасының
спикері Г. Селезнев бастаған депутаттары келді. Нәтижесі Конституциялық
сот шешімімен консультациялық статусқа ие болмайтын референдумның
қорытындысы аяқталмағанға дейін, депутаттар импичмент процедураларын
өткізбеу келісіміне қол қойылды.
1996 жылдың 24 қарашасында Конституцияның өзгеруіне байланысты
республикалық референдум өткізілді. Заң шығарушы биліктің құрылымы
өзгерді: Жоғарғы Кеңестің орнына екі палаталы парламент — Ұлттық
жиналыс құрылды. Төменгі палатаның алғашқы құрамын толығымен күзгі
дағдарыс кезінде президенттің саясатын қолдаған Жоғарғы Кеңестің
депутаттарынан А. Лукашенконың өзі тағайындады. Сонымен депутат
мандатын 1995 жылы сайланған 385 депутаттың 110 депутаты ғана
сақтады. Дүниежүзінің кейбір елдері Ұлттық жиналыстың құзіретін
қабылдаған жоқ,
1997 жылдың 2 сәуірінде Ресей және Белорусия қоғамдастығы Ресей
және Белоруссия Одағы болып қайтадан құрылды. Оған қосымша
бірегейлену құрылымға сай бұл конфедеративтік одақтың шеңберінде
біртіндеп бірыңғай Конституциялық және заң шығарушы, парламент және
тағы басқа да жоғарғы биліктің басқа органдарын, бірыңғай валютаны
енгізу, кеденді және т.б. енгізу мен құру жоспарланды.
2000 жылдың қазанында Ұлттық жиналыстың өкілетті Палаталарына
сайлау өткізілді, оған оппозициялық партиялар бойкот ұйымдастырды. В
сентябре 2001 жылдың қыркүйегінде екінші рет президенттік сайлаулар
өткізілді, оның нәтижесінде А. Лукашенко Белорусияның Президенті болып
екінші мерзімге сайланды. Кампания барысында Луакшенко Белоруссияның
ауыл шаруашылығын, әлеуметтік қаржыландыруды және өнеркәсіп
өндірісінің көлемін ұлғайтуды уәде етті. Лукашенко бірінші турда 75,65
% дауысқа ие болып жеңді. ОБСЕ үдеріс халықаралық стандартқа сай
емес деп жариялады. Ресей ОБСЕ қарағанда, жұрт алдында Лукашенконыі
қайтадан сайлауын қолдады. Президент Ресей Президенті Владимир Путин
Лукашенкоға қоңырау шалып, жеңіспен құттықтады және бірге жұмыс
істеуге ниет білдірд.
2004 жылдың 17 қазанында кезекті парламенттік сайлаулар
өткізілді онда 110 депутаттан 107 сайланды. Оппозициялық коалицияның
Бес қосымша (Пять плюс) кандидаттарынан бірде бір депутат сайланған
жоқ.
2004 жылдың қазанында референдумде президентікте болудың екі
мерзіміне шектеу қою алынып тасталынды.
19 марта 2006 жылдың 19 наурызында кезекті президенттік сайлау
өткізілді, онда ресми мәліметтер бойынша, бірінші турда 82,3 %
дауысқа ие болып Лукашенко жеңді. ЕО және АҚШ сайлауды демократиялық
емес, ал олардың нәтижелері бұрмаланған (фальсификацияланған) деп
қабылдады. Джордж Буш АҚШ-қа А. Лукашенконың үкіметінің мүшелеріне
кіруге рұқсат бермеді.Кейіннен 2006 жылдың 23 қарашасында,А. Г.
Лукашенко пресс-конференцияда, сайлауда жобалап европалық көрсеткіштерді
алу үшін сайлау нәтижелері өңделген және шындығында ол көп пайыз
дауысқа (93 %) ие болды деп жариялады.
2008 жылдың 28 қыркүйегінде Ұлттық жиналыстың өкілетті
Палатасына кезекті сайлау өткізілді, онда оппозициялық кандидаттар
тағы да парламенттіңі құрамына кірген жоқ. Батыс елдері демократиялық
стандарттарға сай келмейтіндігін айтты, бірақта кейбір жетістіктерін
де байқады. 2008—2009 жылдары Белорусияда Шығыс серіктестік
бағдарламасында Украина, Молдова, Грузия, Армения мен Азербайджанмен
бірге қатысты. ЕО елдеріне белорус шенеуніктерінің келуіне тиым
жойылды, оның нәтижесінде Лукашенко Италияны және Ватиканды, ал
Семашко мен Мартынов Шығыс елдерінің серіктестігі саммитіне қатысты.
2010 жылдың 19 желтоқсанында кезекті төртінші президенттік
сайлау өткізілді.Александр Лукашенко дауыс алып төртінші мерзімге
сайланды.Сайлаудан кейін оппозициялық кандидаттар митинг ұйымдастырды,
кейінгі сот мәжілісінің пікірінше жаппай тәртіпсіздікке ұласты. Дауыс
нәтижелерін әрине, АҚШ және Еуроодақ қабылдамады, бірақта сайлауға
қатысқан С. Лебедев бастаған ТМД миссиясы қабылдады. АҚШ өздерінің
Белорусия үкіметінің демократиялық үдеріске нұқсан келтіргені үшін,
сондай ақ саяси белсінділерге, азаматтық қоғам мүшелері мен
журналистерге қарсы күштерді теңдей қолданбағаны үшін наразылық
білдіретіні туралы атап өтті.
ЕО дипломатиялық деректері бойынша Александр Лукашенкоға Евроодақ
елдеріне және АҚШ кіруге тиым сала отырып, ЕО оның активтері
тоқтатқан.Бұл санкцяның енегізілу себебі желтоқсандағы президенттік
сайлаудан кейінгі оппозизиция белсенділерін қудалау еді.
2011 жылдың 11 сәуірінде , Владислав Ковалев және Дмитрий
Коновалов Минскіде теракт жасады, оның нәтижесінде 15 адам қаза
тапты. 2012 жылдың 16 наурызында оларға жоғарғы үкім ату жазасы
қолданылды. Осы іске байланысты үдеріс қоғамда үлкен резонанас
туғызды. 2011 жылдың қаңтарында Польша оған елге келуге тиым салды .
2011 жылдың сәуірінде ЕО Одағы 2011 жылдың 31 қазанына дейін ЕО
президент Лукашенконың және тағы басқа 35 ресми тұлғаларға кіруге
тим салуды ұзартып, бір мезгілде оларға байланысты визалық шектеуді
қолданбауды күшінде қалдырды.
2011 жылы Белорусияда қаржылық дағдарыс басталды,белорус рублінің
девальвациясы жарияланды.
1 қаңтарда Ресей, Белорусия және Қазақстан территориясында
бірыңғай экономикалық кеңістік құрылды.
Лукашенконың жеке өміріне келетін болсақ, оның жары — Галина
Родионовна (1975 жылдан некеде тұр). Айырылспағанмен бөлек тұрады. Үш
ұлы бар: Виктор, Дмитрий және Николай. Кіші ұлы Николай 31 тамызда 2004
жылы некесіз туған. Ақпарат құралдары бойынша николайдың анасы Ирина
Абельская, Президентін ісінің Басқармасының бас дәрігері және
Лукашенконың жеке дәрігері. 2011 жылы Николай Острошицко-Қалалық орта
мектепте оқуға барған, бірақ жарты жылдан кейін бір түсініксіз
себептермен жеке үйдегі оқуға ауысты.
2012 жылы Лукашенко Венесуэлаға жолсапармен барғанда, осы елдің
президенті Уго Чавес Бүгін Венесуэлада мейрам күн, себебі президент
Лукашенко мен оның ұлы Николайды қарсы алып жатырмыз деп
мәлімдеді, ал оған Александр Григорьевич былай деп жауап берді: Сен
дұрыс айттың, менің қасымда кішкентай бала бар. Бұл біздің
ынтымақтастығымызды ұзаққа және берік қалағанымызды және 20—25
жылдан кейін бұл ынтымақтастық эстафетасын қабылдайдын ұрпақ бар
екендігін көрсету.
Лукашенконың бес немересі бар — үшеуі — үлкен ұлының балалары:
Александр, Виктория (1998) және Валерия (2009), екеуі — ортаңғы ұлының
балалары: Анастасия (2003) және Дарья. 2008 жылы Виктория Лукашенко
Белоруссия лентасында өзінің ең басты ролін ойнады На спине у чёрного
кота, ал 2010 жылы орыс сериалында Гадание при свечах ( басты
кейіпкер гадалканың балалық шағын ойнады )[62]. 2013 жылы Анастасия мен
Дарья в литературном конкурсе Якуб Коластың 130-жылдығына арналған
Гуляй, зіма, твая часіна!.. әдеби сайыста бірінші орынды
иемденді,(олардың ойлап тапқан ертегілері Төменгі сынып оқушыларының
творчестволық жұмыстары категориясында ең үздік болып шықты).
Жоғарыда талып өткендей 10 жылдай, 2008 жылдың 13 қазанына
дейін, А. Лукашенко және оның жақын айналасына ЕО мен АҚШ елдеріне
кіруге Ю. Захаренко, В. Гончар, А. Красовский және Д. Завадскийдің
жоғалуларына байланысты шулы істер мен халықаралық сайлау стандарттары
мен адам құқығы стандарттарын бұзуғандықтары үшін рұқсат етілмеді.
Лукашенко шаңғымен, хоккеймен,баянда ойнаумен әуестенеді,
салауатты, белсенді өмір сүруді насихаттайды.
Қазіргі кездегі запастағы подполковник. Ресми әскери
шараларда Кеңес Одағының Маршалдарының әскери киімдеріне ұқсас
Белоруссия Республикасының Елтаңбасымен безендірілген киім киеді;
мұндай киімді бекіткен құжаттар белгісіз. Белорусия әскерінде маршал
немесе генерал атағы жоқ.
Лукашенко жұмыста жоғарғы технологиялық гаджеттерді қолдануды
ұнатпайды, оның ойынша бармақтармен iPhone және iPad басу — бұл
президенттің ісі емес, ал мемлекет басшысы қызметі консервативтік
бағытты талап етеді.
Батыс бұқара ақпарат құралдары Александр Лукашенконы жиі
Еуропаның ақырғы диктаторы деп атайды. 2012 жылы Лукашенко Reuters
кореспондентіне сұхбат бергенде былай деді: Мен — Еуропадағы ақырғы
және жалғыз ғана диктатормын, одан әрі бүкіл дүние жүзінде... сіздер
осында келдіңіздер және тірі диктаторды көрдіңіздер....
2013 жылдың наурызында Финляндияның ең басты каналдарының
бірі, Nelonen, аптадағы ең басты тақырыптарының бірі туралы айтып
жатқанда — Борис Березовскийдің өлімі жәйлі , қателесіп тірі Александр
Лукашенконың суретімен видеоматериал көрсетеді. Көптеген финндер,
мұқиятсыз теледидар қызметкерлеріне сеніп, Белоруссия президентін өлді
деп есептеген.
1.2 Белорусияның ХХ ғасырдың 90-шы жылдарындағы әлеуметтік -
экономикалық даму ерекшеліктері
Белорусияның халық шаруашылығының маңызды құрылымы жанармай-
энергетикалық жиынтығы болып табылады. Ол өндіру, көлік, сақтау, өндіріс
және қуат күшін тасушылардың барлық түрлерін татарту жүйесін
құрайды. Жанармай-энергетикалық жиынтығының үлесіне барлық өнеркәсіпке
капитал салымының 32,4 %, өндіріс қорларының алтыдан бір бөлігі,
барлық өнеркәсіп өнімдерінің 15,3 % келеді.
Жанармай-энергетикалық жиынтығы негізгі ядросы электр күш қуаты,
ол суммарлық қуаты 7,3 млн. кВт. шығаратын 22 ірі электростанциясын
құрайды.Өз Выработка электроэнергии собственными Өз электростанциялары
шығарған электр күш қуаты 1997 ж. 26,1 млрд. кВтс жетті, ол елдің 78
% қажеттілігін құрды.[5, 30]
Энергожүйенің басты мәселесі электростанциялардың қондырғыларының
ескіруі еді. Толығымен 60 % өзінің мүмкіншілігін толық пайдаланып, жуық
жылдары электростанциялардың техникасын ірі көлемде қайтадан жаңарту
қажет еді. Ақырғы кезде энергожүйесінде ЭВМ базасында көп деңгейлік
автоматтандырылған диспетчерлік басқару жүйесі, жеделдетілген ақпаратты-
басқарушылық жиынтықтар құрылған. Электро беру желілері мен қондырғылар
релейлі қорғаныстар және апатқа қарсы автоиатикамен жабдықталған.
Белорусияның жанарғыш өнеркәсібі мұнай мен торфты өндіру
және өңдеу өндірістерінен тұрады, олардың ішінде ірі мұнай өңдеу
өндірістері алдыңғы қатарда. Олардың күштері ақырғы кезде жылына 25
млн. тонн мұнайды өңдейді. Алайда 1997 жылы шикізаттың жетіспеуінен тек
қана 11,9 млн. тонна мұнай қайтадан өңделген [7,9].
Республикада 42 торфты өндіруші және өңдеуші өндірістер
қызмет етеді, оларда 11 мыңдай адам жұмыс істейді. Олар жыл сайын 3
млн. тонна торф өндіреді, оның ішінде 2,8 млн. тоннасы используется для
производства өндіріс үшін торфяных брикеттерді жасауға қолданылады және
0,2 млн. тоннасы – торфтық ботқаларды жасауға және экспортқа
шығарылады. Станок жасаушы өнеркәсіпке технологиялық құралдар жасайтын
өндірістер мен ұйымдар кіреді металлды қиятын және ағашты -өңдейтін
станоктар, ұсталық пресстік машиналар, металлды өңдейтін және жинайтын
автоматикалық желілер, қайта технологиялық негіздерді және құралдарды
өңдейтін орталықтар.
Елдің машина жасау жиынтығы өзіне 600-ден астам өндірісті
енгізген 34 салалардан тұрады.Өте үлкен салмақты автомобильдік өнеркәсіп
алады, онда соғыстан кейінгі жылдары автомобильдің жаңа түрлері МАЗ,
БелАЗ жасалынады, моделдер номенклатурасы арнайы тапсырушыға байланысты
кеңейтілген, аз тонналы автомобильдер өндіру күші модернизацияланған,
автобустар мен жеңіл көліктер шығару өндірісі құрылған. Ресей
территориясы мен басқа да ТМД елдерінде белорус автомобиль өндірістері
сауда үйлері мен сату үшін және сервистік қызмет және пайдалану
кезінде техниканы жөндеу үшін техникалық қызмет көрсету орталықтары
ұйымдастырылған.
Минск трактор зауыты өндірістік берлестігі универсальді
өнеркәсіптік тракторлардың 22 моделін, аз габаритті тракторлардың 6
моделін, мотоблоктар мен мини-трактордың 8 моделін, өнеркәсіпке арналған
арнайы машиналардың 15 моделін: коммунальді, көтергіш, тасымалдаушы, ағаш
өңдеуші және шахталардыкі. Одан басқа бірлестікте ауылшаруашылық
машиналарын жасау ұйымдастырылған. Сморгон агрегат зауытында
ауылшаруашылық машиналары мен зауытта шығарылатын мотоблоктар МТЗ-0612
мен мини-тракторлардың МТЗ-082 әртүрлі қолданысқа арналған құралдары
жасалады. Әрі қарай Белорусиядағы дефицит басқа да ауыл шаруашылық
машиналарын өндіру қарастырылған. На Минскідегі мотор зауытында Белорусия
мен Ресейдің автомобиль зауыттарына арналған аса күшті қозғалтқыштарды
өндіру жолға қойылған [6, 259].
Гомель қозғалтқыш (пусковых двигателей) зауытында ішкі және
сыртқы нарықта жоғарғы сұранысқа ие болған аз габаритті
қозғалтқышты 16 и 16— 18 л.с., жасау қарастырлып отыр. Минск мотовело
зауытында 2000 жылға жаға жетілдірілген өнімді, оның ішінде
балалардың екі доңғалақты және үш доңғалақты велосипедтерін,жүк
тасымалдау велосипеді, сондай-ақ көп қатты жүргіш жоғарғы санатты
Горный типті, мотовелосипед Кроха және электровелосипедтер. Сонымен
бірге спорт жарыстары үшін Риал мотоциклі және кузовымен үш
дөңгелекті мотоцикл шығарылатын болады. Қозғалу қызметі бұзылған ауыру
мүгедектер үшін арбалардың бірнеше модификациясын өндіру де
ойластырылуда. Осының жақсы бастаулардың барлығы да бір фактімен
көңілді құлазытады, өйткені республикада тек қана таңдаулы
өндірістерге ғана жақсы даму жағдайлары қарастырылған еді, ал
қалғандары толып кеткен шенеуніктермен және кез келген өндірістен
тек қана мемлекеттік қордың көзі ретіндегі көзқараста биліктің
түсінбеушілігімен соғысуларына тура келді [9, 19-20].
Машина жасаудың ғылыми салаларының өнеркәсіптік потенциалы –
радиоэлектрондық және құрал жасау өнеркәсіптері – өндірістер жиынтығынан,
ғылыми - зерттеу және конструкторлық ұйымдардан тұрады. Кезінде КСРО-
ның әскери-өнеркәсіп жиынтығы шеңберінде, бұл салалар дүниежүзілік
технологиялық деңгейде өндірісті сақтаған, алайда, олардың өнімдеріне
сұраныстың жоқтығынан, мемлекеттік қордан алуларына тура келеді.
Бірақта электрондық және оптико-механикалық өнеркәсіпте конверсия
үдерісінде пайда болған жаңа бәсекеге қарсы тұра алатын өндірістер
де бар, мысалы Интеграл және т.б. Ресеймен бірігу бағдарламалардың
аясында оптико-механикалық және и бақылау-өлшеуіш құралдарын шығару
жүзеге асырылуда. Технологияның сапалы жаңаруы және қолдынылып жүрген
құралдар салалардың бәсекелестігін және олардың экспорттық потенциалын
жоғарылатады.
Химия және мұнайхимия өнеркәсіптері барлық өнеркәсіп
өнімдерінің 14,5% шығарады. Бұл қазіргі жақсы дамып келе жатқан
өнеркәсіптің бір саласы. Жеке өзіндік баланста тұрған 77 өндірісте
өндірістік-өнеркәсіптік персоналдың 9,5 % жуығы қамтылған. Өндірістік
қорлардың негізгі құны өнеркәсіптік өндірістік-өнеркәсіптік қорлардың
21,7 % құрайды.
Ірі өндірістер мен бірлестіктер калий, азот және фосфор
тыңайтқыштарын өндіруге мамандандырылған (ӨБ Беларуськалий, Азот,
Гомель химиялық зауыты), химия волокондары мен жіптерін (Могилевтің,
Гродненің, Светлогорскінің Химволокно өндірістік бірлестігі), жоғарғы
қысымдық полиэтилен, акрилдік волокно және органикалық синтез өнімдері
(ӨБ Полимер), жүк тасу, жеңіл және ауылшаруашылық машиналардың
шиналары (Белорусия шина комбинаты) Олар барлық химия және мұнай
химиясы өнеркәсіптерінің 82,6 % өнімдерін өндіреді. Алыс шетел елдеріне
60 % астам калий тыңайтқыштары, химия волокналары мен жіптері
экспортталады. Республиканың экспорт құрылымында химия өнімдерінің
салмағы 12 % жетеді. Халықаралық стандарттар бойынша сертификатталған
өнімдер 5,6 % құрайды [17,19].
Ресми статистикаға сай химия және мұнай химия өнеркәсібі
дағдарыстан шықты. 1995 жылдың аяғында басталған өндірістің өсуі
біршама тұрақтанды. Өнеркәсіптік өндірістің көлемінің өсу темпы 1996
ж. 107,2 %, ал 1997 ж. - 117,6.
Белорусия экономикасының құрылымында маңызды орынды жеңіл
өнеркәсіп алады. Онда 1150 өндіріс және мекемелер қызмет атқарады.
1997 жылы сала өндірістері құны 29,9 трлн. руб. тұратын өнімдер шығарды.
(қолданылып жүрген бағамен), немесе 8,5 % елдің өнеркәсіп өндірісінің
жалпы көлемінен.
Белорусияның жеңіл өнеркәсібінің тауаларын өндіретін және
таратушы Беллегпром концеріннің құрамына 84 ірі өндірістер кіреді.Олар
жеңіл өнеркәсіптің 85,6 % астам өнімін шығарады.1998 жылдың 1 қаңтарында
тек концерннің 18 өндірісі ғана мемлекеттік болып қалды. Ең маңызды
өнімдердің түрлерін шығарудың өндірістік қуатын келесі мәліметтер
сипаттайды (табл. 2).
Отандық өндірістің тауарларының бағасы дүниежүзілік баға
деңгейінен 15-28% төмен. 1997 жылы жеңіл өнеркәсіп тауарларының экспорты
АҚШ 410,4 млн. долларын құрады, соның ішінде алыс шетел елдеріне – АҚШ
181,1 млн. доллар (бұл мәліметтерді субьективті қарастыру қажет, себебі
АҚШ долларына есептеу нарықтық курспен еспетелген жоқ, осы тауарлардың
бір бөлігі жоғарғы бағамен Ресей қарызының есебінен берілді).1997 жылы
экспорттың өсуі 22,4 % құрады. Белорусияның жеңіл өнеркәсібінің
тауарлары алыс шетел елдеріне Германияға, Италияға, Голландияға АҚШ,
Пакистанға, Ұлыбританияға жеткізілді [4,138].
Ағаш өнеркәсібінің саласына заңды тұлға статусына ие болған
291 өндірісіне кіреді, заңды тұлға статусына ие болған, өнеркәсіп,
құрылыс, ауылшаруашылық және басқа шаруашылық субьектілерінің
балансында тұрған 4 мыңнан астам қосалқы өндірістер, оларда өнеркәсіп-
өндірістік персоналдың 101,9 мың адам қамтылған. 1997 жылы ағаш
өнеркәсібінің негізгі өндірісі 19,8 трлн. белорус рублі құнына тұратын
өнім шығарылған, ол 1990 жылғы 4,4 % өнімге қарағанда өнеркәсіптің
барлық жалпы өнім көлемінен 5,6 % болды. [4, 9-10]
Ағаш өнеркәсібінің жиынтығының ішкі салалық құрылымында
ағаш өңдеу өнеркәсібі басым болды. Оның үлесіне барлық жалпы өнімнің
61,3% келеді. Әрі қарай целлюлозо-қағаз – 22,9 %, ағаш дайындау – 13,6
және ағаш химиялық өнеркәсібі –2,1%. Ағаш өңдеу өнеркәсібі құрылымында
негізгі рөлді ағаштан үй мүлкін жасау өндірісі – 70 % осы саланың
шығарған өнімінің 70 % көлемін алады, немесе жалпы өндіріс саласының 43
% көлемін алады.
Экспортқа шығарылатын тауарлардың құрылымында ағаш үй жиһазы
(мебель)(49,1 %), ағаш және одан бұйымдар(29,9 %), қағаз, картон және
одан бұйымдар (21,0 %) [4, 67].
1996 жылмен салыстырғанда 1997 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова
Ериков Қабижан
Тәуелсіздік жылдарындағы Белорусияның САЯСИ- ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Мамандығы (050114) Тарих
Специальность
Көкшетау 2014
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Министерство образования и науки Республики Казахстан
Кокшетауский государственный университет им. Ш. Уалиханова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Тақырыбы:
На тему: Тәуелсіздік жылдарындағы Белорусияның саяси-әлеуметтік дамуы
Мамандығы
Специальность (050114) Тарих
Орындады:
Выполнил: ________________ Ериков Қабижан
Жетекші
Руководитель ________________ Шаймерденова Ж.К.
Қорғауға жіберілді
Допускается к защите
Кафедра меңгерушісі
Зав. Кафедрой ________________ Кушпаева А.Б.____
Көкшетау 2014
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ТӘУЕЛСІЗ БЕЛОРУСЬ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1Станислав Шушкевичтен Александр Лукашенко дәуіріндегі
Белорусиядағы саяси
билік ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2 Белоруссияның ХХ ғасырдың 90-шы жылдарындағы әлеуметтік -
экономикалық даму
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .17
2 ХХІ ҒАСЫРДАҒЫ БЕЛАРУСЬ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖАҢА ӨРКЕНДЕУ КЕЗЕҢІ
2.1 Беларусь Республикасының 2000-шы жылдардан кейінгі әлеуметтік-
экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...23
2.2 Беларусь Республикасының сыртқы
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3 Жалпы тарихы курсы бойынша Беларусь Республикасы тақырыбын өткізу
әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .60
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. 1991 ж. желтоқсанда Минск қаласында КСРО-ның
бастапқы құрылтайшылары болған одақтас республикалар Беларусь, Ресей,
Украина басшылары өздерінің КСРО-ны тарататындықтарын жариялады (қ. Беловеж
келісімі). Сөйтіп, КСРО өзінің өмір сүруін тоқтатты. 1991 ж. 21 желтоқсанда
бұрынғы КСРО республикалары Армения, Әзербайжан, Беларусь, Қазақстан,
Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан, Өзбекстан, Украина Алматы қаласында
өздерінің Тәуелсіз мемлекеттер Достастығын құратындықтары жөніндегі
декларацияға қол қойды [1].
КСРО- ның Беловеж нуындағы 1991 ж 8– ші желтоқсандағы Ресей, Украина,
Беларусь республикаларының басшылары Борис Ельцин, Л. Кравчук, С.
Шушкеевич келісімі ХХ ғасырдың соңындағы әлемдік тарихтағы ең зор оқиға
болды деп айтуға болады осы сәттен бастап әлемдік екінші супердержава
өзінің өмір сүруін тоқтатты. Бұл тарихи оқиғаны уақыт өте келе зерттеуші
тарихшылар мен саясаттанушылар белгілі саяси қайраткерлер әрқыйлы бағалады.
Алғашқыда әсіресе ұлттық республикаларда ол ыдырау тарихи әділетті әр
халықтың саяси – рухани экономикалық жағынан еркін дамуына жол ашқан
прогрессивті, әрі жағымды тарихи акт ретінде бағаланса, кейіннен әсіресе
Ресейде ол қазіргі Ресей президентінің сөзімен айтқанда: КСРО – ның
ыдырауы ол ХХ ғасырдағы ең ірі саяси апат ретінде бағаланды.
Екінші жағынан КСРО сияқты әлем құрлығының алтыдан бір бөлегін алып жатқан,
адам ресурстарына бай, мұнай басқа да энергетикалық көздер бойынша әлемде
жетекші орынға ие, екінші ядролық потенциалы бар елдің тез арада ыдырауы
АҚШ бастаған Батыс елдері мен Қытай сияқты таяу көршілеріміз үшін мүлдем
күтпеген дамудың сценариі болатын.
Одақтас Республикалардың әр қайсысысының бастапқыдағы жағдайлары
старттық мүмкіндіктері әрқилы болып шықты. Ресей немесе
Түркменстан,Қазақстан сияқты елдер шикізат қорына бай елдер болса Беларусь
КСРО дағы индустриалды ел болғанымен шикізат көздеріне мейлінше жұтаң
болатын. Сондықтан Беларусияның тәуелсіздік кезеңдегі дамуы, әсіресе
экономикалық және саяси дамуы өзгеше форматта өрбіді.С.Шушкевич тұсындағы
либералдық қозғалыстың А.Лукашенко тұсында жалғасын таппауының өзіндік
себептері болды. Саяси жүйелердің ақырғы толқыны саяси
трасформациялану болжамы туралы көзқарастарды өзгертті,сондай-ақ кейбір
жеке елдердің саяси жүйелерін тіпті толық қоғамдардың жеке және
жалпы ерекшеліктерін сараптама жасау қажеттігін көрсетті. КСРО
тарқағаннан кейін жаңа тәуелсіз елдерде болып жатқан саяси
үрдістер зерттеушілердің алдында бірқатар мәселелерді қойды. Көптеген
құбылыстардың ерекшеліктерін түсіну қажет. Сол себепті де Беларусиядағы
саяси реформа консервативті бағытта дамыды, либералдық реформалар
қысқартылып Беларусияның экономикасы мен саяси жүйесіндегі реформалар көрші
Ресей мен Қазақстаннан айтарлықтай ерекшеленді. Алдымен келесі
құбылыстарың себептерін түсіндіру қажет:
- неге посткеңестік трансформация шығыстыкінен бір жағынан
айырмашылығы бар, ал екінші жағынан өз ішінде бір КСРО
мемлекетінің құрамында болғанына қарамастан Беларусия сияқты елдің
эконмикалық және саяси құрылымында айтарлықтай айырмашылығы бар;
- неге бұрынғы ТМД елдері барлық айырмашылықтарға қарамастан
бірыңғай демократияға келмеді;
- неге ТМД елдерінің саяси жүйелері бір бірінен айырмашылығы уақыт
өткен сайын зорая түседі;
- неге посткеңестік кеңістіктің өзі кішігірім саяси, әскери,
экономикалық одақтарға және құрылымдарға ыдырады.
- осы реттегі Беларусияның орны мен рөлі қандай болды.
- неліктен бұл елдердегі билік жүйесінде биліктің вертикалды құрлымы
күшейіп, азаматтық қоғам мен демократиялық жүйелердің қалыптасуында елеулі
қиындықтар пайда болды.
Жуық арадағы кейбір посткеңестік мемлекеттерде саяси
элитаны күштеп ауыстыруы да зерттеушілердің алдында осы үрдістерді
зерттеудің күрделілігін, трансформацияның сыртқы және ішкі факторларын
және элитаны өзгерту барысында жаңа саяси режимге келуін,
посткеңестік кеңістікте революциялардың өзгешелігін, олардың басқа
ТМД республикаларында қайталану мүмкіншілігін зерттеу болып табылады.
Белорусияның оның алғашқы жүйелік жаңару дәуірінде көптеген
посткеңестік елдердегі сияқты тоталитарлық авторитаризм ерекшеліктері
байқалды. Біріншіден Белорусия басқа республикалар сияқты тек
өздік құндылықтарға негізделген ғана емес, ұлттық мәдениет пен
тарихи дәстүрлерге негізделген демократиялық қоғамды орнатуды
жариялады. Атақты батыс саясаткері Проф Ру жазғандай авторитетке
негізделген.
Екіншіден бұл саяси феноменде өтпелі кезеңнің қоғамдық
даму бағыты айқындалды.Тоталитарлық жүйеден құтылу оңай емес,
біртіндеп кезеңдермен өту жүреді, яғни күшті тоталитарлық жүйеден
реальді демократиялық бағытта жылжу болды. Мұны кезінде атақты
аменрикандық зерттеуші Марта Олкот күрделі кеңестік қоғамның
трансформациясы баяу жүруі мүмкін деген.
Сондықтанда Белорусияның дамуы, оның тарихындағы Александр
Лукашенконың ролі, сыртқы саяси мұрасы мен тағдыры тарих
ғылымында әлі де толығымен зерттелмегендіктен және сараптама
жасалмағандықтан бұл тақырыптың өзектілігін айқындайды.
Тақырыптың өзектілігі тағы да бүгінгі күні біз жаңа дүние
құрылысының қалыптасуын және бұл үдерістегі Беларусияның рөлін бағамдау
маңызды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қалыптасқан бұрынғы
халықаралық қауіпсіздік жүйесі КСРО мен социалистік елдер лагері ыдыраған
соң ескіріп, жаңа күш орталықтары мен геосаяси альянстар
қалыптасуда.Белорусияның сыртқы саяси бағытын қалыптастыруда қазіргі
заманның қауіптеріне сабырлық танытып, дұрыс шешімін тауып, осы
өзгеріп жатқан дүниеде өзінің тиімді орнын табуға ізденіс жасауда.
КСРО ыдырап, Ресей аз уақытқа әлсіреген уақыттағы
Шығыс Еуропалық аймақтың халықаралық рөлінің күшеюіне
байланысты және алпауыт мемлекеттердің осы аймаққа ықпалын күшейту
жолындағы бәсекелестігі де осы тақырыптың өзектілігін аша түседі.
Шығыс Европа елдері мен Балтық елдері және Молдова ал соңғы уақытта
Украинаның Батыстық векторды ұстануы мәселенің қаншалықты күрделі екендігін
байқатады.
Белоруссияға деген зерттеу қызығушылығы алдымен бұл
мемлекеттің ірілігімен және Шығыс Еуропалық аймақта өзінің әлеуметтік-
экономикалық потенциалымен, үнемі осы аймақтың саяси, экономикалық
және рухани көшбасшы болуға ұмтылуымен және оның қайта күш алып келе
жатқан Ресеймен әртүрлі салалардағы тығыз одақтастығымен түсіндіріледі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Белоруссияның
трансформациялану үрдісіне арналған отандық тарихнамада аз, бірақта
әртүрлі әдістемелермен және әртүрлі материалдар деңгейінде зерттеуге
деген ұмтылыс бар.Әдістемелік мақсатта барлық әдебиетті ресейлік,
шетелдік және отандық деп үшке бөлуге болады.
Отандық зерттеушілер негізіне саясаткерлер, олардың
сараптамаларын атап өтуге болады.
Арнайы мемлекеттік бағдарлама бойынша Тәуелсіз Белоруссия
тарихын зерттеуде көптеген фундаментальді зерттеулер жазылды: Белорус
халқы мен ұлтының қалыптасуы мен даму тарихы. Ұлттық үдерістер және
қазіргі кезеңдегі ұлттық қатынастар (1990 – 1995); Белоруссияның
ұлттық тарихы, өнері, фольклор, этномәдени дәстүрлері славян
мәдениетінің контексінде, қазіргі дүниеде ғаламдық этноконфессиональді
үдерістерді дамыту (2001 – 2005), Беларусь ХХ ғасырдың соғыс және
соғыс қақтығыстарында , Белорусь Республикасы қайта құру жүйесінде:
тарих және қазіргі кезең, Жалпы тарих, халықаралық қатынастар,
мемлекет аралық бірегейлену үдерістері: тәжірибе, болашағы. Осы ғылыми
зерттеулер негізінен, Белорус Мемлекеттік университетінде, Могилев
мемлекеттік университетінде, Брест мемлекет университетінде, Гроднен
және Витебск мемлекеттік университетінде, Белорус мемлекеттік
педагогикалық университетінде, Белорус мемлекеттік экономикалық
университетінде және т.б. жоғарғы оқу орындарының тарихи
кафедраларында жазылып, 60 доктор және 165 ғылым кандидаттары қатысты.
Шлындиков В.М. Белорусь-экономика дағдарысының хроникасы еңбегінде
Тәуелсіздік дәуірінің бастауындағы белорусиядағы дағдарыс мәселелері
қарастырылған. Осы тақырыпқа осы автордың Злотников Л.К. бірігіп
жазылған Экономикалық саясат: анализ және альтернатива ғылыми
зерттеулері, әсіресе Круталевич В.А. Өзін-өзі айқындау: БХР-БКСР-БР,
Республика Белорусь: әкімшілік-территориалдық құрылым атты
еңбектерінде Республиканың әлеуметтік-экономикалық, саяси дамулары
зерттеледі.
Зерттеудің мақсаттары: Зерттеу жұмысының мақсаты Белоруссияның
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жиырма үш жылдық тарихын қарастыру,
Республиканың саяси жүйесінің трансформациясына сараптама жасау.
Александр Лукашенконың тұсындағы Белорусияның даму ерекшеліктерін
айқындау болып табылады.Қазіргі заманның тарих ғылымының талабына
сай, кейбір аспектілердің қарастыруларын ескере отырып, Белорусь
Республикасының саясатының басты бағыттарына жан-жақты сараптама жасау
болып табылады.
Осы мақсатқа байланысты келесі міндеттерді шешу қажет:
-Белорусияның бұрынғы саяси режимдерінің трансформациялық үрдістерін
қарастыру;
- Белорусия Президентінің халықаралық аренадағы рөлін айқындау;
-Александр Лукашенконың саясатына ғылыми сараптама жасауға
әрекеттену;
- Белорусь дәстүрлі қоғамындағы өзгерістер;
- Белорусияның даму ерекшеліктері, оның ішінде Белорусияның тұрақты
даму концепциясының жүзеге асуы;
- Белорусияның ХХ ғасырды аяғы мен ХХІ ғасырдағы даму
айырмашылықтары;
- Белорусь Республикасының қазіргі халықаралық қатынас жүйесіндегі
рөліне ғаламдық және аймақтық үрдістерді ескеру арқылы сараптама
жасау;
- Белорусияның екі жақты ТМД, Еуропа, Азия, Жақын және Орта Азия
елдерімен олардың ерекшеліктерін ескере отырып келісімдеріне
салыстырмалы саралау;
- Белорусияның халықаралық және аймақтық ұйымдарда қатысуларын
зерттеу, олардың елдің сыртқы саясатының қалыптасуы мен дамуын
көрсету;
-Белорусияның таяу уақыттағы саяси жетістіктерінің тәжірибелік жолы
мен тәсілдерін қарастыру.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы алдымен Белоруссиядада
қоғамдық-саяси және мемлекеттік жүйе ауысқаннан кейінгі жиырма үш жыл
тарихына алғаш рет жан-жақты зерттеу жүргізу болып табылады. Зерттеу
жұмысында Алескандр Лукашенко билігінің тұсындағы Белорусь
Республикасының сыртқы және ішкі саясаттарына сараптама жасап,
халықаралық жағдайдың қалыптасуына байланысты оның өзгеруін,
Белорусияның жақын және алыс шетелдермен екі немесе көпжақты
қатынастарының ерекшеліктері мен сипатын айқындап, аймақтық және
ғаламдық қауіпсіздіктің жаңа қауіптерін көрсету, оған Белорусь
Республикасының Президенті мен үкіметінің көзқарасы мен әрекетін
қарастыру болып табылады.
Зерттеу жұмысының әдіснамасы тарихи және обьективті
принципке, Белорусь мемлекеттілігінің қалыптасу тарихына жүйелі
сараптамаға негізделген.Тарихи- салыстырмалы әдістер белорусь
тарихындағы бірнеше рет қайталанатын саяси үрдістерді қарастыруға,
оның генетикалық ұқсастығына және сол кездегі пайда болған және
соның ықпалымен дамыған халықаралық тарихи жағдайларды салыстыруға
және олардың мемлекеттің дамуының әртүрлі кезеңінде сапалы
өзгерістерін қарастыруға мүмкіндік береді. Жүйелі көзқарас
Республиканың жалпы дамуын, сонымен қатар оның маңызды элементтерінің
өзара тәуелділігін және өзара байланыстылығын қарастыруға мүмкіндік
береді.
Зерттеу обьектісі Белорусь Республикасының ХХ ғ. 90-шы жылдары
мен ХХІ ғ. алғашқы он жылдығындағы Белорусияның тарихи дамуы, оның
басты басымдарына әсер ететін факторлар.
Зерттеу пәні Белорусь Республикасының жиырма үш жыл даму
жолындағы әлеуметтік экономикалық және саяси жағдайы.
Зерттеудің деректемелік базасы: Зерттеу жұмысын жазу
барысында әртүрлі жарияланымдар қолданылды, олардың ішінде осы
тақырыпты зерттеген өлкетанушы тарихшылардың ғылыми зерттеулері мен
монографиялық еңбектері, елдің үкіметі мен министрліктерінің
нормативті материалы,статистикалық деректер, баспа, сондай-ақ ғаламтор
деректері.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы үш тараудан, кіріспе
мен қорытындыдан тұрады
Бірінші тарауда Александр Лукашенконың билік басына
келуі мен Белорусияның өткен ғасырдың ақырғы он жылдығында дамуы
қарастырылған.
Екінші тарауда Белорусь Республикасының ХХІ ғасырдағы жаңа
өркендеу кезеңі, оның халықаралық аренадағы рөлі, аймақтағы орны
қамтылған.
Үшінші тарауда Белрусь Республикасының даму тарихына
арналған жалпы тарих бойынша сыныптан тыс жұмыстың әдестемесі
берілген.
Қорытындыда зерттеу жұмысының әрбір бөлімі және оның бөлімдеріне
қатысты ғылыми тұжырымдар мен қорытындылар беріліп, қолданыс жағы
көрсетілді.
1 ТӘУЕЛСІЗ БЕЛОРУСЬ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Станислав Шушкевичтен Александр Лукашенко дәуіріндегі
Белорусиядағы саяси билік
1990 жылы 27 шілдеде БКСР Жоғарғы Кеңесі мемлекеттік
егемендік туралы Декларация қабылдады. Декларацияны дайындау туралы
шешім 1990 жылдың 18 маусымда РСФСР - дің 12 маусымдағы мемлекеттік
егемендік Декларацияның ықпалымен қабылданды. Декларация жобасы 23
маусымда ұсынылды және статьялар мен жеке құрастыруларды бекітуде
еді. Нәтижесінде 27 шілдеде Декларацияны толығымен қабылдау үшін 232
тіркелген депутаттан 229 депутат дауыс берді (үшеуі дауыс берген
жоқ) [3].
Сол кезеңде, 17 наурыз 1991 жылы КСРО сақтау референдум
қорытындысы бойынша КСРО сақтау үшін 82,7 % дауыс берді.
Алайда 1991 жылғы тамыздағы оқиғадан кейін БКСР Жоғарғы
Кеңесі 25 тамызда Мемлекеттік егемендік Декларацияға конституциялық
заң статусын беру туралы шешім қабылдады [25,5]. Сол күні
республиканың саяси және экономикалық еркіндігін қамтамасыз ету және
БКП қызметін тоқтату туралы қаулы қабылданды.1991 жылы 19 қыркүйекте
Белорус Кеңестік Социалистік Республикасы (БССР) Беларусь Республикасы
болып өзгертілді, жаңа мемлекеттік елтаңбасы және мемлекеттік ту,
кейіннен — жаңа Конституция және азаматтық төлқұжат қабылданды.
1993 жылы Республика Беларусь ядролық қаруды таратпау туралы
Келісімге қол қойды — және кейіннен барлық ядролық қарулар түгелімен
шығарылды.
1994 жылдың 15 наурызында Жоғарғы Кеңес Белоруссияның
Конституциясын қабылдады, ол бойынша Белоруссия унитарлы
демократиялық әлеуметті құқықтық мемлекет болып жарияланды.
Конституцияға сәйкес Белоруссия президенттік республика болып
табылады.
1994 жылдың маусым-шілде айларында екі турдан тұрған
Президенттік сайлау өтті. Бүкіл халықтық дауыс беру нәтижесінде 10
шілдеде алғашқы және жалғыз Белорусияның Президенті болып Александр
Лукашенко сайланды. 1995 жылы прошли выборы в Жоғарғы кеңестің XIII
шақыруына сайлаулар өтті. Жоғарғы Кеңестің төрағасы болып аграрлы
партиясының көшбасшысы Семён Шарецкий сайланды. Референдумның
нәтижесі бойынша жаңа ту мен елтаңба қабылданды, жаңа
елтаңбалардың негізіне БКСР туы мен елтаңбасы алынды.
2 апреля 1996 жылдың 2 сәуірінде экономикалық және
гуманитарлық кеңістікті біріктіру үшін координациялық және орындаушы
органдарымен Ресей мен Белорусияның Одағы құрылды.
Беларусь Республикасы (белор. Рэспубліка Беларусь, орыс.
Республика Беларусь) — Шығыс Еуропадағы мемлекет. Жері көлемі — 207,6 мың
км2. Халқы — 10 млн. 203 мың адам (1997). Негізгі халқы — белорустар (80%),
бұған қоса орыстар (13,6%), поляктар (4,1%) тұрады. Астанасы — Минск (1,6
млн.). Ірі қалалары Брест, Витебск, Гомель. Әкімшілік басқарылуы тұрғысынан
жағынан 6 облысқа бөлінеді. Мемлекеттік тілі — беларусь тілі. Орыс тілі
мемлекеттік тілмен қатар жүреді. Діні — православие (70%). Ақшасы — рубль.
Ұлттық мейрамы — 3 шілдедегі Республика күні. Мемлекет басшысы — президент.
Жоғарғы заң шығарушы органы — екі палаталы парламент (Ұлттық жиналыс). Ол
төменгі (өкілдер кеңесі) және жоғарғы (Республика Кеңесі) палаталарынан
тұрады [26,15].
Беларусь Қазақстан тәуелсіздігін 1991 жылы таныды. Екі ел арасында
экономикалық, кедендік және мәдени келісімдер жасалынып, достық қарым-
қатынас орнаған. Беларусь Кеден одағына, БҰҰ-на, ТМД-ға мүше. Ресей
Федерациясымен Беларусь арасында қол қойылған (1999, желтоқсан) шартқа
сәйкес жаңа одақтық келісім жасалынды. Беларусьта химия өнеркәсібі,
автомобиль және трактор жасау, қорғаныс өнеркәсіп кешендері, электр
бұйымдарын шығару, ет-сүт, ауылшаруашылығы және т.б. өндіріс салалары
дамыған. Республикада қалий, тұз, көмір, мұнай, темір, фосфорит кен
орындары бар [10,1-4].
ХХ ғасырдың 90-жылдары ел экономикасы дағдарысқа ұшырап, жалпы
ішкі өнім 10 жыл ішінде 12%-ке төмендеп кетті. Экономикалық құрылымындағы
мемлекеттік емес салалардың үлесі экономикада 34%, (1998), ал шеттен
тартылған инвестиция мөлшері 6,5% (1997). Негізінен Кеден одағы елдеріне
(Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, [Тәжікстан) жүк тасушы автомобильдер,
тракторлар, тоңазытқыштар, кір жуатын машиналар және т.б. электр бұйымдары,
химия және ет-сүт өнімдерін экспортқа шығарады. Елде жылу-электр ресурстары
(мұнай, табиғи газ, таскөмір) мүлдем жеткіліксіз болғандықтан, отындық
шикізатты шеттен, соның ішінде 60%-дан астамын Ресейден әкелуге мәжбүр.
Бұған қоса қара және түсті металлургия, халық тұтынатын тауарлар, ағаш
өнімдері, цемент шеттен әкелінеді. Экономикалық байланыстардың үзілуі, жылу-
электр ресурстарына бағаның көтерілуі ел экономикасын аса қиын жағдайда
қалдырды. Дегенмен ұсақ өндіріс салаларында 900 шетелдік және 2000-нан аса
бірлескен кәсіпорындар (негізінен Польша, ГФР, АҚШ фирмалары) жұмыс
істейді. Негізгі сауда серіктестері: Ресей, Украина, Польша, Германия
елдері.
Беларусь Республикасы солтүстік-батысында Литва және Латвия
мемлекеттерімен, шығысында Ресеймен, оңтүстігінде Украинамен, ал батысында
Польшамен шектеседі. Беларусь Шығыс Еуропа жазығында Днепр, Батыс Двина мен
Неман өзендерінің аңғарларын алып жатыр. Жерінің басым бөлігі теңіз
деңгейінен 100—200 м ғана биік. Климаты қоңыржай континенттік. Қысы аса
суық емес, ылғалды; жазы салқын, жаңбырлы. Жауын-шашынның жылдық мөлшері
600 — 700 мм. Батпақ жиі кездеседі. Басты өзендері: Днепр (салалары
Припять, Сож, Березина), Батыс Двина, Неман (саласы — Вилия). Жерінің 33%-і
орман болып келеді. Ормансыз жерлері — шалғын, жайылым. Хайуанаттардан
зубр, елік, тиін, түлкі, қоян, т.б. мекендейді. Березина қорығы мен Беловеж
нуы сирек кездесетін аңдардың көбеюіне септігін тигізуде.
2004 жылдың соңына қарай Беларусь халқының саны 9,8 млн
адамға жетті. Беларусь Республикасы - ТМД елдері арасында халықының саны
өте баяу өсіп келе жатқан елдердің бірі. Табиғи өсу 2000 жылы - 0,5%-ды
құрады, яғни ел бойынша туудың орташа көрсеткіші - 9‰, ал өлім 14‰
шамасында болды. Қазіргі кезде ауыл мен қаланың демографиялық көрсеткіші
үлкен айырма жасап оыр. Қалада туу 12‰ болса, ауылды жерде бұл көрсеткіш -
8‰. Өлім тиісінше 9‰ және 18‰ болды. Беларусь тұрғындарының өмір сүру
ұзақтығы - 68 жас. Халық санының өзгеруіне көші-қон да елеулі түрде әсер
етеді. Жалпы алғанда, Беларусь жерінен көшіп кекендер санынан көшіп
келгендер саны әлдеқайда артық.
Александр Лукашенко 30 тамызда 1954 жылы Оршанск ауданының Витебск
облысының Копысь қалалық типтегі поселкесінде туған. Ұлты белорус.
1975 жылы тарих және қоғам тану мамандығы бойынша Могилев
педагогикалық институтының тарих факультетін бітіріп, ал 1985 —
Белоруссия ауылшаруашылық академиясының сырттай ауылшаруашылық
өндірісінің экономист-ұйымдастырушысы мамандығы бойынша аяқтап шықты.
1975 пен 1977 жылдары КСРО-ның МҚК Шекараны қорғау әскерінде қызмет
етеді, онда ол Бресте Батыс шекара округінің әскери бөлімінде саяси
бөлімінің инструкторы болған. Шекара әскери қызметінен кейін ол өзінің
еңбек жолын Могилёв қаласының тамақ саудасының комсомол комитетінің
секретары, ал 1978 жылы Шклов ауданының Жалпыодақтық Білім аудандық
ұйымының жауапты хатшысы қызметін атқарды [7]
1979 жылы КПСС мүшесі. 1980 жылдан 1982 жылға дейін рота
командирінің саяси бөлімнің орынбасары қызметін атқарды. [7] 1982 жылы
Шкловск ауданының Ударник колхозының төрағасының орынбасары, ал
келесі жылы – Шкловта құрылыс материалдарын жасау комбинатының
директорының орынбасары болып тағайындалды, ал 1985 жылдан бастап 1987
жылға дейін Шкловск ауданының Ленин атындағы колхоздың прткомының
хатшысы болып жұмыс істеді.1987 жылдың наурызында Могилев облысының
Шкловск ауданының Городец совхозының директоры болды, ал 1988 жылдың
қаңтарынан бастап Могилев облысында алғашқылардың бірі болып совхозда
арендалық подряд енгізе бастады.
1990 жылдары қайта құру кезеңінде Белорусияның Жоғарғы
Кеңесінің халық депутаты болып сайланды.Беларусь Республикасының Жоғарғы
Кеңесінің уақытша комиссиясын басқара отырып республикалық және
жергілікті билік пен басқару органдарының жанында әрекет еткен
комерциялық құрылымдарды зерттеген, өзінің сыни көзқарастарымен және
айтуларымен, әсіресе Жоғарғы Кеңестің Төрағасы Станислав Шушкевичке
қарсы сыни айтуларымен танымал болды . 25 мая 1991 жылы 25 мамырда
Халық газеті басылымында бағдарламалық Диктатура: белоруссиялық
вариант? атты бағдарламалық мақала жариялады. Кейінірек Белорусияның
Жоғарғы кеңесінде Коммунистер демократия үшін фракциясы құрылды,
олардың көшбасшыларының бірі Лукашенко болды [27, 45].
1991 жылдың қазаңында Минскіде жаңа демократиялық партияны құру
туралы ұйымдастырушы комитетінің сьезі құрылды, оның нәтижесінде Халық
келісімі партиясы құрылды. Ұйымдастыру комитетіне Коммунистер
демократия үшін фракциясының көптеген мүшелері, партфункционерлер, БКП
ОК жанындағы Жоғарғы партия мектептерінің оқытушылары кірді.
Төрағалардың бірі Лукашенко болды.Партияны құру үдерісі өте қиын, дау
және интригалар жағдайында өтті,ал кейіннен Лукашенко ұйымдастыру
комитетін тастап кеткен. КСРО-ның өмір сүруін тоқтатуын себеп болған
Беловеж келісімін Белорусияның Жоғарғы Кеңесінде ратификациялауда кейбір
деректер бойынша Лукашенко ғана қарсы болған жалғыз депутат болған,
ал басқа деректер бойынша - дауыс беруге қатыспаған, ал үшінші
варианты – дауыс беруде бейтараптық танытқан.Кейіннен Лукашенко КСРО-ның
таралуын ХХ ғасырдың ең үлкен геосаяси апаты деп бағалаған. 1993
сәуірінде — 1994 шілдесінде Жоғарғы кеңестің жемқорлықпен күресуінің
уақытша комиссиясын басқарды [7,10].
1994 жылы Белорусияда алғашқы Президент сайлаулары
өтті.Лукашенконың сайлауға дайындық штабының өкілдері өзі сияқты жас
және инициативті саясаткерлер болды. Лукашенконың сайлау алдындағы
команда мүшелері Леонид Синицын, Дмитрий Булахов, Виктор Гончар, Валерий
Цепкало, Александр Федута, Михаил Сазонов, Юрий Малумов, Пётр Капитуло,
Виктор Терещенко, Иван Титенков, Александр Лукашов, Виктор Кучински,
Владимир Ядренцев, Владимир Нистюк, Анатолий Лебедько, Николай Карпиевич и
Виктор Шеймандар болды. Алайда Лукашенко өзі уәде еткен саясатты
жүргізе бастағанда, оның командасының көптеген мүшелері оппозицияға
кетті. Олар жас президенттің басқару мәнерімен, 1995 және 1996
жылдардағы референдемдардың нәтижелерімен, Ресеймен бірегейленумен
келіспеді. Олардың кейбіреулері үшін мұндай қадам карьеларымен
қоштасуға дейін мәжбүр болды. 2008 жылдың басына дейін тек қана
Шейман ғана Белорусь Республикасының биліктің жоғарғы эшелодарында қалды.
Өзінің сайлау алдындағы бағдарламасында Лукашенко былай
деді Белорусия жарқабақтан алдында тұр, өндіріс пен ауыл
шаруашылығының күрт төмендеуі байқалуда, инфляция жоғарғы қарқында,
жемқорлықпен қылмыс жоғары деңгейде. Лукашенконың пікірінше халықты
жарқабақтан құлаудан алып кету керек, сондықтан билікті жаңарту
керек. Жаңа билік келесі мақсаттарды жүзеге асыру керек: инфляцияны
төмендету керек және халықтың кедейленуін тоқтату қажет, мафияны жою
керек, жемқорлықтың деңгейін төмендету, бұрынғы кСРО республикаларымен
байланысты қайтадан қалпына келтіру керек (алдымен Ресеймен).
1994 жылдың 16 маусымында сайлау алдындағы кампания
кезеңінде Лукашенкоға қастандық жасалды. Витебск облысының Лиозно
қонысының маңынан өтіп бара жатқанда Мерседес автомобилімен қасында
белоруссияның екі халық депутаттары — Иван Титенков және Виктор
Шейман,қастарынан өтіп бара жатқан Ford автомибилінінен оқ
жаудырылады, оқтың біреуі Лукашенконың басынан бірнеше сантиметр ғана
жанынан өтті. Ешкім зақымданған жоқ. ІІМ мен МҚК қызметкерлерінің
зерттеу экспериментінің нәтижесінде белгілі болғанындай, Титенков И.И.
және Шейман В.В. айтулары бойынша мүмкін емес еді дейді. 28 маусымда
Лукашенко Мемлекет Үйіне бет алды, алайда ғимараттың есік алдында
Мемлекеттік қорғаныстың Басты басқармасының қызметкерлері оны ішке
кіргізуге бас тартты, ал Лукашенко ғимараттың ішіне кіргенде оны
және қасындағы үш көмекшісін милиционерлер ұра бастады алды,
нәтижесінде Лукашенко жеңіл дене жараққаттарын алды. Белорусия
прокуратурасының милиция қызметкерлерінің түсініктемесі бойынша,
қақтығыс оқиғасы барысында Александр Григорьевич бірнеше
милиционерлердің формаларын жыртып, түймелерін жұлған.
1994 жылдың 10 маусымында елде президенттік сайлаудың
екінші туры өтті, онда Александр Лукашенко барлық дауыс берушілердің
80,1 % ие болып, жеңіске жетті, сөйтіп тәуелсіз Белорусияның алғашқы
Президенті болып сайланды.
Инаугурация барысында Лукашенко атап өтті: Белорусияның
алғашқы президентінің ант қабылдаған күні қоғамдағы даулардың тоқтатылу
күні болуы керек және азаматтық келісімнің орнауына алғашқы қадам
болуы керек. Міне сондықтан алғашқы президент өзінің жеке саяси
құштарлығынан жоғары көтерлуі керек және көтеріледі де, барлық саяси
күштермен тығыз қарам қатынаста болып қызмет етеді.[27]
2009 жылы ИТАР-ТАСС-тың бас директорының орынбасары Михаилу
Гусманға интервью бергенде Лукашенко өзінің алғашқы президенттік күндері
жәйлі былай деп әңгімеледі: Маған қырық жаста толмаған еді... Ең
басты мен шешетін мәселе ол Кеңес Одағының қалдықтарын өте
технологиялық, өте дамыған, мықты экономикасымен өндірістік алпауыттар
— МАЗ, БелАЗ, МТЗ, ағаш өңдеу және тағы басқаларын дамыту еді.Алайда
бәрі де тоқтап тұрған, дүкен сөрелері бос, халық — алаңда. Оларды
біздің ұлтшылдар әртүрлі ұрандармен үгіттеп, қыздырып қойған. Мені
есімде, Горизонт зауытына келгенде олар маған жас балаға
қарағандай болды. Олар мені аяды, өйткені менің бәрін қамти
алмайтынымды білді және жылайды, қалай отбасыларын асырау еді. Менен
Тым болмаса нан сатып алуға 30 доллар.Жағдай қиын болды... Менің
есімде бізде тәулігіне нан 18 есе қымбаттады.
1995 жылы Лукашенконың бастамасымен елде референдум өткізілді,
онда төрт сауал қойылды: орыс тіліне мемлекеттік статус беру, жаңа
мемлекеттік ту мен мемлекеттік елтаңбаны енгізу, Лукашенконың Ресеймен
экономикалық бірегейлену саясатын қолдау және Белорусия президентінің
Жоғарғы Кеңесті тарату құқығын беру. Референдумға келгендердің 75 %
астамы төрт сұраққа да қанағаттанарлық жауап берді. Нәтижесінде орыс
тілі Белорусияда екінші мемлекеттік тіл болды.
1996 жылы 24 қарашада Еуропа мен АҚШ қабылдамаған
Конституцияға өзгеріс егізуге байланысты өткізілген референдумның
нәтижесінде президенттік бес жылдық мерзім жаңадан басталды, ал
президент үлкен құзыреттерге ие болды [27, 200].
Лукашенконың тұсында Белоруссияның экономикасында көптеген
экономикалық көрсеткіштердің көтерілуі байқалды, алайда бұл өсулердің
кейбір бөлігі Ресей мұнайымен қамтамасыз етілген, ол нарықтық бағадан
төмен құнмен импортталған және Еуропаға жеткізілудің алдында
тазартылған [36].
Өзінің сыртқы саясатында Лукашенко ТМД елдерімен бірегейлену
саясатын жалғастырды. 2003 жылдың қыркүйегінде Лукашенко Белоруссия,
Ресей, Украина және Қазақстан арасында Бірыңғай экономикалық кеңістік
құру келісіміне қол қойды.
2008 жылдың басында Белорусияның Қауіпсіздік Кеңесінің
мәжілісінде Алксандр Лукашенконың төрағалығымен әрқайсысы 1000 МВТ
тұратын екі энергобогы бар Белорусияда атом электростанциясын салу
туралы шешім қабылданды. Бұл блоктарды 2016-2018 жылдары қосу
жоспарланған. АЭС салу мақсаты елді арзан энергиямен және ұлттық
энергетикалық қауіпсіздікті жоғарылату. Мамандардың пікірлері бойынша
АЭС салу жылына табиғи газды импорттаудан 1 миллиард долларды
үнемдеуге мүмкіндік береді.
1996 жылы президент Лукашенко конституцияның өзгеруіне байланысты
референдумді өткізуді ойластырды. Жоғарғы Кеңес президенттің бұл
ірекетін билікті кеңейту деп есептеді. Оппозициялық депутаттар
импичмент процедураларын бастау үшін қажетті қол жинай бастады. Саяси
дағдарысты шешу мақсатымен бейтарапшылар ретінде Ресей Госдумасының
спикері Г. Селезнев бастаған депутаттары келді. Нәтижесі Конституциялық
сот шешімімен консультациялық статусқа ие болмайтын референдумның
қорытындысы аяқталмағанға дейін, депутаттар импичмент процедураларын
өткізбеу келісіміне қол қойылды.
1996 жылдың 24 қарашасында Конституцияның өзгеруіне байланысты
республикалық референдум өткізілді. Заң шығарушы биліктің құрылымы
өзгерді: Жоғарғы Кеңестің орнына екі палаталы парламент — Ұлттық
жиналыс құрылды. Төменгі палатаның алғашқы құрамын толығымен күзгі
дағдарыс кезінде президенттің саясатын қолдаған Жоғарғы Кеңестің
депутаттарынан А. Лукашенконың өзі тағайындады. Сонымен депутат
мандатын 1995 жылы сайланған 385 депутаттың 110 депутаты ғана
сақтады. Дүниежүзінің кейбір елдері Ұлттық жиналыстың құзіретін
қабылдаған жоқ,
1997 жылдың 2 сәуірінде Ресей және Белорусия қоғамдастығы Ресей
және Белоруссия Одағы болып қайтадан құрылды. Оған қосымша
бірегейлену құрылымға сай бұл конфедеративтік одақтың шеңберінде
біртіндеп бірыңғай Конституциялық және заң шығарушы, парламент және
тағы басқа да жоғарғы биліктің басқа органдарын, бірыңғай валютаны
енгізу, кеденді және т.б. енгізу мен құру жоспарланды.
2000 жылдың қазанында Ұлттық жиналыстың өкілетті Палаталарына
сайлау өткізілді, оған оппозициялық партиялар бойкот ұйымдастырды. В
сентябре 2001 жылдың қыркүйегінде екінші рет президенттік сайлаулар
өткізілді, оның нәтижесінде А. Лукашенко Белорусияның Президенті болып
екінші мерзімге сайланды. Кампания барысында Луакшенко Белоруссияның
ауыл шаруашылығын, әлеуметтік қаржыландыруды және өнеркәсіп
өндірісінің көлемін ұлғайтуды уәде етті. Лукашенко бірінші турда 75,65
% дауысқа ие болып жеңді. ОБСЕ үдеріс халықаралық стандартқа сай
емес деп жариялады. Ресей ОБСЕ қарағанда, жұрт алдында Лукашенконыі
қайтадан сайлауын қолдады. Президент Ресей Президенті Владимир Путин
Лукашенкоға қоңырау шалып, жеңіспен құттықтады және бірге жұмыс
істеуге ниет білдірд.
2004 жылдың 17 қазанында кезекті парламенттік сайлаулар
өткізілді онда 110 депутаттан 107 сайланды. Оппозициялық коалицияның
Бес қосымша (Пять плюс) кандидаттарынан бірде бір депутат сайланған
жоқ.
2004 жылдың қазанында референдумде президентікте болудың екі
мерзіміне шектеу қою алынып тасталынды.
19 марта 2006 жылдың 19 наурызында кезекті президенттік сайлау
өткізілді, онда ресми мәліметтер бойынша, бірінші турда 82,3 %
дауысқа ие болып Лукашенко жеңді. ЕО және АҚШ сайлауды демократиялық
емес, ал олардың нәтижелері бұрмаланған (фальсификацияланған) деп
қабылдады. Джордж Буш АҚШ-қа А. Лукашенконың үкіметінің мүшелеріне
кіруге рұқсат бермеді.Кейіннен 2006 жылдың 23 қарашасында,А. Г.
Лукашенко пресс-конференцияда, сайлауда жобалап европалық көрсеткіштерді
алу үшін сайлау нәтижелері өңделген және шындығында ол көп пайыз
дауысқа (93 %) ие болды деп жариялады.
2008 жылдың 28 қыркүйегінде Ұлттық жиналыстың өкілетті
Палатасына кезекті сайлау өткізілді, онда оппозициялық кандидаттар
тағы да парламенттіңі құрамына кірген жоқ. Батыс елдері демократиялық
стандарттарға сай келмейтіндігін айтты, бірақта кейбір жетістіктерін
де байқады. 2008—2009 жылдары Белорусияда Шығыс серіктестік
бағдарламасында Украина, Молдова, Грузия, Армения мен Азербайджанмен
бірге қатысты. ЕО елдеріне белорус шенеуніктерінің келуіне тиым
жойылды, оның нәтижесінде Лукашенко Италияны және Ватиканды, ал
Семашко мен Мартынов Шығыс елдерінің серіктестігі саммитіне қатысты.
2010 жылдың 19 желтоқсанында кезекті төртінші президенттік
сайлау өткізілді.Александр Лукашенко дауыс алып төртінші мерзімге
сайланды.Сайлаудан кейін оппозициялық кандидаттар митинг ұйымдастырды,
кейінгі сот мәжілісінің пікірінше жаппай тәртіпсіздікке ұласты. Дауыс
нәтижелерін әрине, АҚШ және Еуроодақ қабылдамады, бірақта сайлауға
қатысқан С. Лебедев бастаған ТМД миссиясы қабылдады. АҚШ өздерінің
Белорусия үкіметінің демократиялық үдеріске нұқсан келтіргені үшін,
сондай ақ саяси белсінділерге, азаматтық қоғам мүшелері мен
журналистерге қарсы күштерді теңдей қолданбағаны үшін наразылық
білдіретіні туралы атап өтті.
ЕО дипломатиялық деректері бойынша Александр Лукашенкоға Евроодақ
елдеріне және АҚШ кіруге тиым сала отырып, ЕО оның активтері
тоқтатқан.Бұл санкцяның енегізілу себебі желтоқсандағы президенттік
сайлаудан кейінгі оппозизиция белсенділерін қудалау еді.
2011 жылдың 11 сәуірінде , Владислав Ковалев және Дмитрий
Коновалов Минскіде теракт жасады, оның нәтижесінде 15 адам қаза
тапты. 2012 жылдың 16 наурызында оларға жоғарғы үкім ату жазасы
қолданылды. Осы іске байланысты үдеріс қоғамда үлкен резонанас
туғызды. 2011 жылдың қаңтарында Польша оған елге келуге тиым салды .
2011 жылдың сәуірінде ЕО Одағы 2011 жылдың 31 қазанына дейін ЕО
президент Лукашенконың және тағы басқа 35 ресми тұлғаларға кіруге
тим салуды ұзартып, бір мезгілде оларға байланысты визалық шектеуді
қолданбауды күшінде қалдырды.
2011 жылы Белорусияда қаржылық дағдарыс басталды,белорус рублінің
девальвациясы жарияланды.
1 қаңтарда Ресей, Белорусия және Қазақстан территориясында
бірыңғай экономикалық кеңістік құрылды.
Лукашенконың жеке өміріне келетін болсақ, оның жары — Галина
Родионовна (1975 жылдан некеде тұр). Айырылспағанмен бөлек тұрады. Үш
ұлы бар: Виктор, Дмитрий және Николай. Кіші ұлы Николай 31 тамызда 2004
жылы некесіз туған. Ақпарат құралдары бойынша николайдың анасы Ирина
Абельская, Президентін ісінің Басқармасының бас дәрігері және
Лукашенконың жеке дәрігері. 2011 жылы Николай Острошицко-Қалалық орта
мектепте оқуға барған, бірақ жарты жылдан кейін бір түсініксіз
себептермен жеке үйдегі оқуға ауысты.
2012 жылы Лукашенко Венесуэлаға жолсапармен барғанда, осы елдің
президенті Уго Чавес Бүгін Венесуэлада мейрам күн, себебі президент
Лукашенко мен оның ұлы Николайды қарсы алып жатырмыз деп
мәлімдеді, ал оған Александр Григорьевич былай деп жауап берді: Сен
дұрыс айттың, менің қасымда кішкентай бала бар. Бұл біздің
ынтымақтастығымызды ұзаққа және берік қалағанымызды және 20—25
жылдан кейін бұл ынтымақтастық эстафетасын қабылдайдын ұрпақ бар
екендігін көрсету.
Лукашенконың бес немересі бар — үшеуі — үлкен ұлының балалары:
Александр, Виктория (1998) және Валерия (2009), екеуі — ортаңғы ұлының
балалары: Анастасия (2003) және Дарья. 2008 жылы Виктория Лукашенко
Белоруссия лентасында өзінің ең басты ролін ойнады На спине у чёрного
кота, ал 2010 жылы орыс сериалында Гадание при свечах ( басты
кейіпкер гадалканың балалық шағын ойнады )[62]. 2013 жылы Анастасия мен
Дарья в литературном конкурсе Якуб Коластың 130-жылдығына арналған
Гуляй, зіма, твая часіна!.. әдеби сайыста бірінші орынды
иемденді,(олардың ойлап тапқан ертегілері Төменгі сынып оқушыларының
творчестволық жұмыстары категориясында ең үздік болып шықты).
Жоғарыда талып өткендей 10 жылдай, 2008 жылдың 13 қазанына
дейін, А. Лукашенко және оның жақын айналасына ЕО мен АҚШ елдеріне
кіруге Ю. Захаренко, В. Гончар, А. Красовский және Д. Завадскийдің
жоғалуларына байланысты шулы істер мен халықаралық сайлау стандарттары
мен адам құқығы стандарттарын бұзуғандықтары үшін рұқсат етілмеді.
Лукашенко шаңғымен, хоккеймен,баянда ойнаумен әуестенеді,
салауатты, белсенді өмір сүруді насихаттайды.
Қазіргі кездегі запастағы подполковник. Ресми әскери
шараларда Кеңес Одағының Маршалдарының әскери киімдеріне ұқсас
Белоруссия Республикасының Елтаңбасымен безендірілген киім киеді;
мұндай киімді бекіткен құжаттар белгісіз. Белорусия әскерінде маршал
немесе генерал атағы жоқ.
Лукашенко жұмыста жоғарғы технологиялық гаджеттерді қолдануды
ұнатпайды, оның ойынша бармақтармен iPhone және iPad басу — бұл
президенттің ісі емес, ал мемлекет басшысы қызметі консервативтік
бағытты талап етеді.
Батыс бұқара ақпарат құралдары Александр Лукашенконы жиі
Еуропаның ақырғы диктаторы деп атайды. 2012 жылы Лукашенко Reuters
кореспондентіне сұхбат бергенде былай деді: Мен — Еуропадағы ақырғы
және жалғыз ғана диктатормын, одан әрі бүкіл дүние жүзінде... сіздер
осында келдіңіздер және тірі диктаторды көрдіңіздер....
2013 жылдың наурызында Финляндияның ең басты каналдарының
бірі, Nelonen, аптадағы ең басты тақырыптарының бірі туралы айтып
жатқанда — Борис Березовскийдің өлімі жәйлі , қателесіп тірі Александр
Лукашенконың суретімен видеоматериал көрсетеді. Көптеген финндер,
мұқиятсыз теледидар қызметкерлеріне сеніп, Белоруссия президентін өлді
деп есептеген.
1.2 Белорусияның ХХ ғасырдың 90-шы жылдарындағы әлеуметтік -
экономикалық даму ерекшеліктері
Белорусияның халық шаруашылығының маңызды құрылымы жанармай-
энергетикалық жиынтығы болып табылады. Ол өндіру, көлік, сақтау, өндіріс
және қуат күшін тасушылардың барлық түрлерін татарту жүйесін
құрайды. Жанармай-энергетикалық жиынтығының үлесіне барлық өнеркәсіпке
капитал салымының 32,4 %, өндіріс қорларының алтыдан бір бөлігі,
барлық өнеркәсіп өнімдерінің 15,3 % келеді.
Жанармай-энергетикалық жиынтығы негізгі ядросы электр күш қуаты,
ол суммарлық қуаты 7,3 млн. кВт. шығаратын 22 ірі электростанциясын
құрайды.Өз Выработка электроэнергии собственными Өз электростанциялары
шығарған электр күш қуаты 1997 ж. 26,1 млрд. кВтс жетті, ол елдің 78
% қажеттілігін құрды.[5, 30]
Энергожүйенің басты мәселесі электростанциялардың қондырғыларының
ескіруі еді. Толығымен 60 % өзінің мүмкіншілігін толық пайдаланып, жуық
жылдары электростанциялардың техникасын ірі көлемде қайтадан жаңарту
қажет еді. Ақырғы кезде энергожүйесінде ЭВМ базасында көп деңгейлік
автоматтандырылған диспетчерлік басқару жүйесі, жеделдетілген ақпаратты-
басқарушылық жиынтықтар құрылған. Электро беру желілері мен қондырғылар
релейлі қорғаныстар және апатқа қарсы автоиатикамен жабдықталған.
Белорусияның жанарғыш өнеркәсібі мұнай мен торфты өндіру
және өңдеу өндірістерінен тұрады, олардың ішінде ірі мұнай өңдеу
өндірістері алдыңғы қатарда. Олардың күштері ақырғы кезде жылына 25
млн. тонн мұнайды өңдейді. Алайда 1997 жылы шикізаттың жетіспеуінен тек
қана 11,9 млн. тонна мұнай қайтадан өңделген [7,9].
Республикада 42 торфты өндіруші және өңдеуші өндірістер
қызмет етеді, оларда 11 мыңдай адам жұмыс істейді. Олар жыл сайын 3
млн. тонна торф өндіреді, оның ішінде 2,8 млн. тоннасы используется для
производства өндіріс үшін торфяных брикеттерді жасауға қолданылады және
0,2 млн. тоннасы – торфтық ботқаларды жасауға және экспортқа
шығарылады. Станок жасаушы өнеркәсіпке технологиялық құралдар жасайтын
өндірістер мен ұйымдар кіреді металлды қиятын және ағашты -өңдейтін
станоктар, ұсталық пресстік машиналар, металлды өңдейтін және жинайтын
автоматикалық желілер, қайта технологиялық негіздерді және құралдарды
өңдейтін орталықтар.
Елдің машина жасау жиынтығы өзіне 600-ден астам өндірісті
енгізген 34 салалардан тұрады.Өте үлкен салмақты автомобильдік өнеркәсіп
алады, онда соғыстан кейінгі жылдары автомобильдің жаңа түрлері МАЗ,
БелАЗ жасалынады, моделдер номенклатурасы арнайы тапсырушыға байланысты
кеңейтілген, аз тонналы автомобильдер өндіру күші модернизацияланған,
автобустар мен жеңіл көліктер шығару өндірісі құрылған. Ресей
территориясы мен басқа да ТМД елдерінде белорус автомобиль өндірістері
сауда үйлері мен сату үшін және сервистік қызмет және пайдалану
кезінде техниканы жөндеу үшін техникалық қызмет көрсету орталықтары
ұйымдастырылған.
Минск трактор зауыты өндірістік берлестігі универсальді
өнеркәсіптік тракторлардың 22 моделін, аз габаритті тракторлардың 6
моделін, мотоблоктар мен мини-трактордың 8 моделін, өнеркәсіпке арналған
арнайы машиналардың 15 моделін: коммунальді, көтергіш, тасымалдаушы, ағаш
өңдеуші және шахталардыкі. Одан басқа бірлестікте ауылшаруашылық
машиналарын жасау ұйымдастырылған. Сморгон агрегат зауытында
ауылшаруашылық машиналары мен зауытта шығарылатын мотоблоктар МТЗ-0612
мен мини-тракторлардың МТЗ-082 әртүрлі қолданысқа арналған құралдары
жасалады. Әрі қарай Белорусиядағы дефицит басқа да ауыл шаруашылық
машиналарын өндіру қарастырылған. На Минскідегі мотор зауытында Белорусия
мен Ресейдің автомобиль зауыттарына арналған аса күшті қозғалтқыштарды
өндіру жолға қойылған [6, 259].
Гомель қозғалтқыш (пусковых двигателей) зауытында ішкі және
сыртқы нарықта жоғарғы сұранысқа ие болған аз габаритті
қозғалтқышты 16 и 16— 18 л.с., жасау қарастырлып отыр. Минск мотовело
зауытында 2000 жылға жаға жетілдірілген өнімді, оның ішінде
балалардың екі доңғалақты және үш доңғалақты велосипедтерін,жүк
тасымалдау велосипеді, сондай-ақ көп қатты жүргіш жоғарғы санатты
Горный типті, мотовелосипед Кроха және электровелосипедтер. Сонымен
бірге спорт жарыстары үшін Риал мотоциклі және кузовымен үш
дөңгелекті мотоцикл шығарылатын болады. Қозғалу қызметі бұзылған ауыру
мүгедектер үшін арбалардың бірнеше модификациясын өндіру де
ойластырылуда. Осының жақсы бастаулардың барлығы да бір фактімен
көңілді құлазытады, өйткені республикада тек қана таңдаулы
өндірістерге ғана жақсы даму жағдайлары қарастырылған еді, ал
қалғандары толып кеткен шенеуніктермен және кез келген өндірістен
тек қана мемлекеттік қордың көзі ретіндегі көзқараста биліктің
түсінбеушілігімен соғысуларына тура келді [9, 19-20].
Машина жасаудың ғылыми салаларының өнеркәсіптік потенциалы –
радиоэлектрондық және құрал жасау өнеркәсіптері – өндірістер жиынтығынан,
ғылыми - зерттеу және конструкторлық ұйымдардан тұрады. Кезінде КСРО-
ның әскери-өнеркәсіп жиынтығы шеңберінде, бұл салалар дүниежүзілік
технологиялық деңгейде өндірісті сақтаған, алайда, олардың өнімдеріне
сұраныстың жоқтығынан, мемлекеттік қордан алуларына тура келеді.
Бірақта электрондық және оптико-механикалық өнеркәсіпте конверсия
үдерісінде пайда болған жаңа бәсекеге қарсы тұра алатын өндірістер
де бар, мысалы Интеграл және т.б. Ресеймен бірігу бағдарламалардың
аясында оптико-механикалық және и бақылау-өлшеуіш құралдарын шығару
жүзеге асырылуда. Технологияның сапалы жаңаруы және қолдынылып жүрген
құралдар салалардың бәсекелестігін және олардың экспорттық потенциалын
жоғарылатады.
Химия және мұнайхимия өнеркәсіптері барлық өнеркәсіп
өнімдерінің 14,5% шығарады. Бұл қазіргі жақсы дамып келе жатқан
өнеркәсіптің бір саласы. Жеке өзіндік баланста тұрған 77 өндірісте
өндірістік-өнеркәсіптік персоналдың 9,5 % жуығы қамтылған. Өндірістік
қорлардың негізгі құны өнеркәсіптік өндірістік-өнеркәсіптік қорлардың
21,7 % құрайды.
Ірі өндірістер мен бірлестіктер калий, азот және фосфор
тыңайтқыштарын өндіруге мамандандырылған (ӨБ Беларуськалий, Азот,
Гомель химиялық зауыты), химия волокондары мен жіптерін (Могилевтің,
Гродненің, Светлогорскінің Химволокно өндірістік бірлестігі), жоғарғы
қысымдық полиэтилен, акрилдік волокно және органикалық синтез өнімдері
(ӨБ Полимер), жүк тасу, жеңіл және ауылшаруашылық машиналардың
шиналары (Белорусия шина комбинаты) Олар барлық химия және мұнай
химиясы өнеркәсіптерінің 82,6 % өнімдерін өндіреді. Алыс шетел елдеріне
60 % астам калий тыңайтқыштары, химия волокналары мен жіптері
экспортталады. Республиканың экспорт құрылымында химия өнімдерінің
салмағы 12 % жетеді. Халықаралық стандарттар бойынша сертификатталған
өнімдер 5,6 % құрайды [17,19].
Ресми статистикаға сай химия және мұнай химия өнеркәсібі
дағдарыстан шықты. 1995 жылдың аяғында басталған өндірістің өсуі
біршама тұрақтанды. Өнеркәсіптік өндірістің көлемінің өсу темпы 1996
ж. 107,2 %, ал 1997 ж. - 117,6.
Белорусия экономикасының құрылымында маңызды орынды жеңіл
өнеркәсіп алады. Онда 1150 өндіріс және мекемелер қызмет атқарады.
1997 жылы сала өндірістері құны 29,9 трлн. руб. тұратын өнімдер шығарды.
(қолданылып жүрген бағамен), немесе 8,5 % елдің өнеркәсіп өндірісінің
жалпы көлемінен.
Белорусияның жеңіл өнеркәсібінің тауаларын өндіретін және
таратушы Беллегпром концеріннің құрамына 84 ірі өндірістер кіреді.Олар
жеңіл өнеркәсіптің 85,6 % астам өнімін шығарады.1998 жылдың 1 қаңтарында
тек концерннің 18 өндірісі ғана мемлекеттік болып қалды. Ең маңызды
өнімдердің түрлерін шығарудың өндірістік қуатын келесі мәліметтер
сипаттайды (табл. 2).
Отандық өндірістің тауарларының бағасы дүниежүзілік баға
деңгейінен 15-28% төмен. 1997 жылы жеңіл өнеркәсіп тауарларының экспорты
АҚШ 410,4 млн. долларын құрады, соның ішінде алыс шетел елдеріне – АҚШ
181,1 млн. доллар (бұл мәліметтерді субьективті қарастыру қажет, себебі
АҚШ долларына есептеу нарықтық курспен еспетелген жоқ, осы тауарлардың
бір бөлігі жоғарғы бағамен Ресей қарызының есебінен берілді).1997 жылы
экспорттың өсуі 22,4 % құрады. Белорусияның жеңіл өнеркәсібінің
тауарлары алыс шетел елдеріне Германияға, Италияға, Голландияға АҚШ,
Пакистанға, Ұлыбританияға жеткізілді [4,138].
Ағаш өнеркәсібінің саласына заңды тұлға статусына ие болған
291 өндірісіне кіреді, заңды тұлға статусына ие болған, өнеркәсіп,
құрылыс, ауылшаруашылық және басқа шаруашылық субьектілерінің
балансында тұрған 4 мыңнан астам қосалқы өндірістер, оларда өнеркәсіп-
өндірістік персоналдың 101,9 мың адам қамтылған. 1997 жылы ағаш
өнеркәсібінің негізгі өндірісі 19,8 трлн. белорус рублі құнына тұратын
өнім шығарылған, ол 1990 жылғы 4,4 % өнімге қарағанда өнеркәсіптің
барлық жалпы өнім көлемінен 5,6 % болды. [4, 9-10]
Ағаш өнеркәсібінің жиынтығының ішкі салалық құрылымында
ағаш өңдеу өнеркәсібі басым болды. Оның үлесіне барлық жалпы өнімнің
61,3% келеді. Әрі қарай целлюлозо-қағаз – 22,9 %, ағаш дайындау – 13,6
және ағаш химиялық өнеркәсібі –2,1%. Ағаш өңдеу өнеркәсібі құрылымында
негізгі рөлді ағаштан үй мүлкін жасау өндірісі – 70 % осы саланың
шығарған өнімінің 70 % көлемін алады, немесе жалпы өндіріс саласының 43
% көлемін алады.
Экспортқа шығарылатын тауарлардың құрылымында ағаш үй жиһазы
(мебель)(49,1 %), ағаш және одан бұйымдар(29,9 %), қағаз, картон және
одан бұйымдар (21,0 %) [4, 67].
1996 жылмен салыстырғанда 1997 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz