ТӨМЕНГІ СЫНЫПТАРДЫҢ ОҚУ – ПРОЦЕСІНДЕ ҚОЛДАНАТЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛДАР – БАЛАНЫҢ ОЙЫН ДАМЫТУДАҒЫ БАСТЫ ҚҰРАЛЫ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
ТӨМЕНГІ СЫНЫПТАРДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ҚОЛДАНАТЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ
МАТЕРИАЛДАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Төменгі сыныптарда қолданатын дидактикалық материалдардың мәні
туралы педагогикалық ой-пікірдің даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 10
1.2 Дидактикалық материалдар- дербестік таным әрекеттің ұйымдастыру
формасы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .14
1.3 Мұғалім педагогикалық әрекетті ұйымдастырушы және басқарушы
субъект ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2 ТӨМЕНГІ СЫНЫПТАРДЫҢ ОҚУ – ПРОЦЕСІНДЕ ҚОЛДАНАТЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ
МАТЕРИАЛДАР – БАЛАНЫҢ ОЙЫН ДАМЫТУДАҒЫ БАСТЫ ҚҰРАЛЫ.
2.1 Дидактикалық материалдардың тиімділігі, ой – оқушылардың ойын
жетілдіру және сапасын
арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..33
2.2 Төменгі сыныптардағы оқушыларды ойын арқылы сабақтың сапасын
арттыру жолдарын қарастыру және ойын элементтерін пайдаланудың
педагогикалық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..40
2.3 Оқыту жүйесіндегі оқушылардың ойлауын дамытудағы дидактикалық
ойындар арқылы жүргізілген тәжірибелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...61
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының
егемендігі, ондағы туындап жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер,
Республиканың әлемдік білім кеңістігіне енуін ескеретін қазіргі кезеңдегі
мемлекеттік білім беру саясатының жүзеге асырылуын және жалпы орта білім
берудің мемлекеттік стандартына сәйкес мазмұны мен оқытудың барлық
әдістемелік жүйесін қайта құруды талап етуде.
Қазақстан Республикасының орта білім беру жүйесін дамытудағы
мемлекеттік тұжырымдамасында жеке адамның жалпы мәдениетінің
қалыптасуы, жан-жақты дамуы үшін жағдай жасалуымен оның
әлеуметтік өз орнын анықтауы жайында сөз етіледі.
Қазақстан Республикасының білім туралы заңында:
Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жеке және шығармашылық қабілеттерін
ашып, оны дамытуға жәрдемдесуге міндетті ( 41- бап ).
Білім беру ұйымы баланың қалауын, жеке басының бейімділігі мен
ерекшеліктерін ескере отырып, таңдауға құқысы бар,-деген баптары педагогпен
ата-аналарға арналып, мектеппен ата-ананың алдында зор жауапкершілік
жүктейді. (38-бап).
Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізінде бастауыш сынып
оқушыларын белгілі-бір қажетті бііліктер мен дағдылардың иесі, Оқу
әрекетінің субъектісі, әртүрлі мәдениеттермен өз көзқарасы ашық жеке тұлға
әр заман талабы тұрғысынан диалогқа өз ойын түсетін автор және жас
ерекшелігіне сәйкес өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап, еңбектенетін бала
деп қарастыратын, осыған орай, көп қырлы білім тәрбие мазмұнын анықтап
құруға көмектесетін қазіргі заманға дамыта отырып оқыту идеясы алынады.
Қазіргі мектептің жеке тұлға етіп қалыптастыруда адам
бойындағы асыл қасиеттердің көзін ашып, оны қоғамның белсенді мүшесі етіп
дайындалу білім мен тәрбие және дамыту қатар жүргізілгенде ғана ғаламдық
ойлауға бейімдеу өз дәрежесінде жүзеге асады.
Ұлы педагог В. А. Сухомлинский Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
творчествосыз, фантазиясыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды
дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы
байи түседі. Сондықтан бастауыш сынып оқушыларының ой белсенділігін
дидактикалық ойындар арқылы дамыту қажет болып отыр.
Ал, дидактикалық ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты
міндетті атқарады. Ойынның мақсаты- бағдарламада анықталған пәндер бойынша
білім, білік және дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру,
тиянақтау және бекіту, қайталау және пысықтау немесе тексеру сипатында
болып келеді. Ойынның міндеті баланың қызығушылығын туғызып, арттыратындай
іріктеліп алынған нақты мазмұнымен анықталады.
Дидактикалық ойынды пайдалану жиілігін анықтап және
шығармашылықпен түрлендіре отырып, балалардың психофизиологиялық
ерекшеліктерін ескеріп, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген материалды
қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде, яғни сабақтың кез-
келген сәтінде оқыту әдісінің құрамды бөлігіне айналдыруға болады. Бірақ
ойын процесі мен оқу процесін бір-біріне етене ұластырып ұйымдастырған
жөн. Бала ойын іс-әрекеті үстінде қандай да білімді игеріп жатқанын, ал
оқу процесінің өзінде қалай ойынға ұласып кеткенін аңғармай қалуы тиіс.
Сонда ғана ойын және оқу іс-әрекеттері табиғи бірлікте болып, пәндік білім,
білік және дағдыны игеруге толық ықпал жасайды. Осы шарт орындалған
жағдайда дидактикалық ойын шын мәнінде оқушылардың ойын жетілдіре оқыту
әдісі өз деңгейіне көтеріледі.
Бүгінгі таңда ғылым мен техника қарқындап өсіп отырған шақта
мектеп бағдарламасы мен оқулықтарына, олардың барлық жетістіктерін енгізу
мүмкін емес. Осы себептен де мектеп ертеңдгі білімнің негізін қалап,
оқушылардың өздігінен ізденіп, білім алуларына мүмкіндік жасауы тиіс.Сапалы
оқыту және бастауыш сыныптарда дидактикалық ойындармен оқып , білім алуға
баулу негізінде ғана оқушылардан парасатты азамат тәрбиелеп шығуға болады.
Осыған орай, мектеп бітіруші әрбір оқушы ғылым негіздерінің жаңалықтарымен
хабардар болып, кейін сол алған білімі мен іскерлігін одан әрі дамытуға
тиіс. Бұл өскелең өмір талабы [1].
Жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын жақсарту және
білім мазмұнын жаңарту жайлы Қазақстан Республикасы Білім минстрлігі мен Ы.
Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім Академиясы жасаған тұжырымдамасының
маңызы өте зор. Мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасында ( 1998 ж.) былай деп жазылған:
Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізінде бастауыш сынып
оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі,оқу әрекетінің
субъектісі, әртүрлі мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа түсетін
автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап,
еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай, көп қырлы білім-тәрбие
мазмұнын анықтап құруға көмектесетін қазіргі заманға дамыта отырып оқыту
идеясы алынады.
Бастауыш саты-оқушыда, оның интелектісі дамуының ірге тасы –оқу
әрекеті қалыптасуының қуаты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны оқу
тапсырмалары ретінде құрылады. Осы тапсырма түрлерін меңгеру оқушы ойын
тәртіптеп ,оның белгілі бір бағытта жүйелі арнамен жүруін қамтамасыз
етеді.Оқушы әртүрлі оқу тапсырмаларын ойын технологиясы арқылы шешіп
орындаудын ортақ тәсілдерін, өз әрекетін бақылап-бағалауы, нәтижесін
эталонымен салыстыруды меңгереді.
Ойын балалардың жақын араласуына олардың арасында байланыс болуына
көмектеседі. Белсендік барлық балаларды бірдей емес. Тұйық мінезді, ұяң,
белсенділігі аз оқушылар бар. Мұндай оқушыларды оқу мен еңбектен гөрі ойын
арқылы көпшілікке тарту педагогтың міндеті.
Міне,осы тұрғыдан қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мәдениетті, жұмысты
шығармашылықпен істей білетін жеке адам қажет. Ондай адамды орта және
мектеп, жоғары оқу орындары дайындайды. Жаңа оқыту технологияларың, әдіс-
тәсілдерді қолдана отырып, сапалы білім беруді мектептін жүрегі мына-біз
мұғалімдер іске асырамыз.
Сонымен бірге, бастауыш мектептің негізгі міндеттері-баланың жеке
басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін анықтау
және дамыту. Осы сатыдағы оқу мен тәрбие оң уәжді қалыптастыруға және оқу
қызыметін білуге, оқу, жазу,санаудың берік дағдылардын үйренуге, тілдік
қарым-қатынасың қарапайым тәжірбиесіне, өзін-өзі шығармашылық тұрғыдан
таныта білуге, мінез-құлықтың мәдениетіне,жеке гигиенаның және салауатты
өмір салтының негіздеріне бағдарланады, сонысымен кейінгі-негізгі мектептің
жалпы білім беру бағдарламаларын меңгеруге база жасайды.
Ғылыми-зерттеу жұмысы барысында жалпы білім беретін орта мектептің
бастауыш сатысын бітірушінің білімді күтілетін нәтижеге қарай сапалы
меңгеруі, білім мен білім берудің әлеуметтік мәнін ұғыну арқылы кіріктіру
көкейкесі мәселе болып отырғандығын айқындадық.
Білім құзырлығы оқушының жеке пәндер бойынша бір-бірінен
алшақтықта емес, кешенді түрде жеке тұлғаға бағдарланған білім бөліктерін(
білім, білік, дағдыны) қабылдауды қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда білім
құзырлығы көпжақты қызмет атқарып, білім объекті болудан тірі
білімге айналатынына көз жеткізуге болады.
Қазіргі бастауыш сатыда білім алып, өсіп келе жатқан баланың
өмірдегі орнын анықтауға, өзінің барлық мүмкіндігін пайдалана білуге
үйретуге басым уақыт берілуде. Мұңда мектептін бастауыш сатысында оқушы
дайын стандартпен жазу, оқу және есептеуді үйреніп қана қоймай, жеке өзінің
шығармашылығымен және жеке рефлекциялармен ( әрбір оқушы үшін әр түрлі)
кеңістікте өмір сүру, жеке білім алу жағдайында қалыптасады
Бүгінгі бастауыш мектептің алдында тұрған осындай жаңа мақсат-міндеттер
болашақ мұғалімдерден оқу-тәрбие процесіне әдістеме талдау жасап,ондағы
нақты проблемаларды анықтап, оны өз бетінше шеше білу қабілетінің болуын
,яғни олардан жақсы дамыған шығармашылық ізденімпаздық, ғылыми-
зерттеушілік қабілетінің болуы талап етіледі.
Осыған байланысты білімнің мазмұнын, оқыту әдістері мен сабақты
ұйымдастыру нысандарын жетілдіруді нақтылай түсу қажеттілігі туындайды.
Білімнің әрбір бөлігі оқушының ғаламдық ойлауға септігін тигізіп,олардың
әлем туралы ой жүйесін дамытуға негіз салуы тиіс. Сондықтан орта білім
стандартында Мектептің әрбір саласында жеке тұлғаны дамыту міндетіне сай
білім мазмұнын толық жүзеге асуын қамтамасыз ету талабы қойылып отыр.
Оқушылардың ғаламдық тұрғыдан ойлауын қалыптастыруға, ойлау әрекетін
дамытуға алған жалпы білімдері тірек бола алады [2].
Ойлау ұғымына байланысты ғылыми, психолгиялық, педагогикалық,
әлеуметтік әдебиеттерді талдау нәтижесінде әр түрлі көзқарастың бар екені
белгілі болды. Мысалы, философтар Д. Кішібеков, А. Қасабек, Ұ. Сыдықов, Ғ.
Есімов, педагогтер Г. Селевко, Ю. Кулоткин, Н. Данилов т.б ойлау мәселесін
зерттей келе өз анықтамаларын, түсініктемелерін ұсынады.
Ойлау – адам миы қызметінің нәтижесі. Ой дегеніміз – сыртқы сезім
арқылы деректердің қабылдданып алынуы және оның адам миында өңделуі. Ойлау
барлық адамдарға тән. Кез келген дені дұрыс, ақыл –есі бүтін адам ойлауға
қабілетті. Сондықтан қазіргі заманда мұғалімнің міндеті ойлау түрлерінің
мәнін терең түсініп , оларды тұтас педагогикалық үрдісте дұрыс қолданып,
оқушылардың ғаламдық ойлау қабілетінің дамуына әсер ету тәсілдерін жете
зерттеуі қажет. Ол үшін бүгінгі тұлғаның даму үрдісінде маңызды орын
алатын ойлау түрлері басшылыққа алынуы тиіс.
Нақты қисынды ойлау затты біздің тікелей қабылдауымыз. Мұны кейде
көрнекі ойлау деп те атауға болады. Нақты қисынды ойлау балалардың ойнау
және оқу үрдісінде, адамдардың еңбек іс-әрекетінде байқалады.
Абстрактілі қисынды ойлау жалпы және дерексіз ұғымдарға сүйенеді.
Мысалы, абстракт ойлау күрделі мәселелерді шешудегі біздің ой-пікірлеріміз,
яғни пайымдау, ой жүгірту. Бұл ойлау түрін психологияда ұғымдық ойлау деп
те атайды. Ұғымдық ойлау кейбір мәнді ұқсастық белгілерінің негізінде
түсініктерді жіктерге және топтарға бөлу бірлігін қажет етеді .
Жинақтай ойлау бөлігі бір құбылыстар тобын қамтитын әрекеттердің
ортақ ұстанымдарын немесе тәсілдерін білумен сипатталады. Ал алгоритімдік
ойлау көздеп отырған нәтижесін қамтамасыз ететін нақты әрекеттерді қатаң
орындау арқылы іске асырылады.
Индуктивтік ойлау ғылымы зерттеу немесе оқушыларға жаңа білімдерді
баяндауда ойдың жекеден жалпыға, деректерден жинақтауға қарай
қозғалуын қажетсінсе, дедуктивтік ойлау жалпыдан жекеге, дербестікке қарай
жүретін ойлау үрдісімен байланысты болады.
Жаңа заманда ғылым қоғамның үлкен өндіріс күшіне айналуына
байланысты өндіріс күшін өндірістік қатынастан бөліп қарауға болмайды. Олай
дейтініміз, ғылым мен техниканың дами түсуіне байланысты адам баласы табиғи
дүниемен қарама-қайшылыққа түсіп отыр. Себебі, дамыған техниканың әсерінен
айнала қоршаған орта ластанып, табиғи объектілердің , заттардың түрлері
азайып, адам денсаулығы мен өміріне қауіп төнуде. Педагог-ғалым Қ.
Айтмағамбетованың пікірінше, адамзаттың тіршілік ететін ортасы табиғат аясы
да азып тозып барады,ендігі келешек ұрпақтың қандай табиғат жағдайында өмір
сүретіні күрделі мәселеге айналуда.
Ғаламдық ойлау- ғалам және ойлау деп аталатын екі бөліктен
тұрады. Алдымен нені танып-білу керектігін анықтауымыз керек.Оқушыларға
танытқалы отырғанымыз – ғалам. Сол ғаламдыы танып-білу әдістері мен оларды
қаруландыру жолын іздестіріп , тиімділерін ұсынбақпыз. Ғалам- қоршаған
орта, табиғат,бүкіл әлем. Қоршаған ортаға бүкіл әлемге кірмейтін бірде-бір
нәрсе,не құбылыс жоқ. Адам дүниені өмір бойы білуге талпынады. Оны түгел
меңгеріп, біліп шегіне жету мүмкін емес. Дүниені өздәрежесінде танып-білу
білімге, оның деңгейіне байланысты жүзеге асады.
Таным нақты дүниеге, қоршаған ортада бар заттарға негізделсе,
оны өз мәнінде танып білу үшін ғылым керек . Ғаламдық ойлауды қалыптастыру
үшін биологиялық, химиялық, тілдік және басқа ғылым салаларын, өз
ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, қазіргі таңдағы рухани жетістіктерін
бір-бірімен байланыстыра отырып білім беруді қамтамасыз ету керек.
Зерттеудің жаңалығы :Диплом тақырыбын алуға негіз болып отырған
бұл өзекті мәселеден мен де тыс қалған жоқпын. Алдыма келген бүлдіршіндерді
заман талабына сай оқытып, тәрбиелеудің жолдарын іздестірдім. Қай ұстазды
болсын алаңдататын бір жәйт ол баланың дербестік іс- әрекеті, сабақта
баланың ойын дидактикалық материалдар арқылы дамыта білу қабілеті.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш сынып оқушысының ойлауын дамытуда-
дидактикалық материалдардың ролін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
Тақырыпқа сәйкес әдебиеттерге талдау жасау.
Ізденіс жұмысының бүгінгі күндегі өзектілігін анықтау.
Зерттеу – тәжірибелік жұмыстарын жүргізу.
Ізденіс – зерттеу жұмыстарына талдау жасап, қортындылау.
Зертеу пәні: Дидактикалық материалдарды сабақ барысында
қолдану.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі. Бастауыш мектеп-
оқушының жеке тұлғасының қалыптасып, дамуындағы ерекше кезең. Балананың
болашағы, оның интеллектуалдық дамуы мен адамгершілік бейнесінің қалыптасуы
және еңбекке қатынасы көп жағдайда бастауыш сыныптардағы білім беру мен
тәрбиенің мазмұнымен анықталады.
Бүгінгі күні ұлттық білім беру жүйесінің қалыптасу жағдайында
бастауыш мектеп мұғалімі кәсіби қызыметінің сапалық мазмұнына да ерекше
талаптар қойылуда. Бастауыш сынып мұғалімі- ол үздіксіз даму үрдісіндегі
әлеуметтік- мәдени ортаны бағдарлай білетін, баланың жеке тұлғалық дамуына
бағытталған білім беруді жүзеге асыра алатын, оқытудың мазмұны мен
әдістерін, құралдары мен формаларымен өз бетінше ізденіспен саралап,
шығармашылықпен пайдалана алатын педагог болуы тиіс. Мұғалімнің қызыметіне
қойылатын мұндай талаптар, олардың кәсіби даярлық деңгейіне де жаңа
көзқараспен қарауды талап етеді.
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың психикалық дамуындағы
негізгі әрекет- оқу әрекеті, оқу пәндері игеру процесінде
қалыптасатындықтан, мұғалімнің ең алдымен ана тілінен, балалар әдебиетінен,
математика мен жаратылыс тану білімі жоғары денгейде болуы тиіс.Мұнан
басқа,дамытпалы оқытуды ұйымдастыру,баланың жеке тұлғасы мен оның
ерекшеліктерін танып білу бастауыш мектеп мұғалімінің педагогика,
психология, практикалық психологиядан терең білім мен біліктілікті қажет
етеді. Әрине, бастауыш сынып мұғаліміне қолданыстағы оқытудың түрлі
әдістемелік жүйесін, оқулықпен оқу бағдарламаларын саралап пайдалана білуі
үшін оған жаңа тұрпаттағы әдістемелік даярлық қажет.
Дипломдық жұмысқа ғылыми болжам: Егер бастауыш сынып оқушыларына
білім беруде дидактикалық материалдарды біліктілікпен қолдана білсе, онда
баланың ойлауын да жоғары дәрежеде дамытуға болады.
Зерттеу объектісі: Березов орта мектебінің 2 нші , 4 нші сынып
оқушылары.
Зерттеу әдістері: Әдістер мен әдістемелерді қолдану арқылы
оқушының жан дүниесін терең біліп, психологиялық қызметте көмек көрсету.
оқушылардың психологиялық ахуалына, өзара қарым-қатынас жағдайына зерттеу
жүргізу;
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Кіріспеде мақсат, міндеттері негізінде
белгілі бір логикалық жүйеде құрылған. Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс
кіріспеден, 2 тараудан және қортындыдан тұрады. Жұмыстың соңында
қолданылған әдебиеттер тізімі көрсетілген.
1. ТӨМЕНГІ СЫНЫПТАРДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ҚОЛДАНАТЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ
МАТЕРИАЛДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ - ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Төменгі сыныптарда қолданатын дидактикалық ойындардың мәні туралы
педагогикалық ой-пікірдің даму тарихы.
Баланың ойын дидактикалық ойындар жұмысына баулып, олардың ойынға
белсенділіктерін, қызығушылығын дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді
қолдануға болады. Олар мыналар:
1. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешу
(құрастырмалы ойындар, қозғалмалы ойындар, сергіту ойындары тағы басқа лар)
2. Берілген тапсырманы түрлендіру бағытта жұмыс, қиялдау ой арқылы сурет
салғызу, рөлге бөліп ойнату,ойын балалардың ойлау қабілеттерін арттырады.
3. Өзімнің түйінді мәселемді ашу үшін 1-сыныптың барлық пәндерін оның
сабақтарының бөлімін таңдап алдым. Әр бөлімінде халқымыздың ұлттық
ойындарын қолданамыз.
4. Осы сабақтарды қызықты өткізу үшін математика сабағынан есеп шығару
ойындары, әліппеден әріптер жайлы ойындар (әріптерді шапшаң тауып, орнын
табу), дене шынықтыру сабағынан қимыл-қозғалыс ойындарын, яғни әр пәнге
дидактикалық ойындарды қолдандым.
5. Венн диограммасын, үлестірмелі карточкаларды, сөзжұмбақтарды, ребустар,
дидактикалықойындарды қолданып, сабақты қызықты жүргізумен балалардың
сабаққа қызығушылықтарын,ойлау қабілеттерін қалыптастыру.
6. Мақал-мәтелдер, сөзжұмбақтар, жаңылтпаштар, сауалғылар қолдану арқылы
балалардың тілін дамыту, ой-белсенділігін арттыру.
7. Мазмұнды суреттер бойынша әңгіме құрастыру, шығармашылық қабілеттерін,
көз зерделерін, есте сақтау қабілеттерін, эстетикалық талғамдарын дамыту.
Балаларды оқытуда және тәрбиелеуде ойынның мәні педагогикалық
жүйеде бұрын да, қазір де қарастырылып отыр. Біздің ұлттық педагогикамыздың
өзінде ойын тарихында бала тәрбиелеуде мынадай бағыттар да қолданылады.
1. Баланы жан-жақты үндестікте үйлесімді дамыту;
2. Оқыту мақсатын (дидактика) бұл бірінші бағыттағы алғашқылардың бірі чех
педагогы Ян Амос Коменский. Ол ойынды баланың ең қажетті іс-әрекеттің
табиғатына және бейімділігіне ең жауапты түрі деп санайды.
Ойын баланың барлық маңызды ақыл-ой әрекеті, онда баланың барлық
қабілеттерінің дамуына, ойында айналасындағы дүние жайлы түсініктері
кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына көмектеседі.
А. С. Макаренконың айтуынша, ойында баланың физикалық, психологиялық
қасиеттерінің сапалары да өзгеріп отырады. Ойын баланың сабаққа ынтасын
аудартуға, көңіл қойғызуға, сондай-ақ қабылдауын жеңілдетуге, білімді толық
игеруіне көмектеседі. Ойынның түрлері өте көп. Ойын – сабақ, ойын –
жаттығулар, сергіту ойындары. Бұл дидактикалық мақсаттағы ойындар –
оқушылардың жан-жақты дамуына қызмет етеді.
Осындай ойындар арқылы оқушылар сөз қадірін түсінуге дағдыланып, сөздік
қорлары молаяды.Мақал-мәтелдерді табу оқушылардың тілін дамытумен қатар
олардың әсерлі сөйлеу дағдыларын да қалыптастырады. Оқушылардың сөйлеу
тілінде мақал-мәтелдер көп болса, олардың тілдік қарым-қатынасқа түсу
түрткілері артады [3].
Осындай тәсілдер арқылы оқушылрдың сөздік қорлары молайып, байланыстырып
сөйлеу қабілеті жетіледі.
Сабақтың мақсаттары: а) білімділік: Синоним сөздер туралы түсінік беру;
ә) дамытушылық: Ойын ойнаған оқушылардың тілін дамыту;
б) тәрбиелік: Көркем шығарманы талдау арқылы ізгілікке тәрбиелеу.
Ұйымдастыру кезеңінде үйге берілген тапсырма тексеріліп, бағаланды. Осыдан
кейін жаңа сабақ өтеміз. Жаңа сабақты түсіндіріп болғаннан кейін оқушыларға
Жыл басына таласқан хайуанаттар ертегісі бойынша рөлдік ойын ойнатамыз.
Сыныптағы оқушылрды екі топқа бөлеміз. Қай топтың оқушылары рөлін жақсы
ойнап, топқа берілген тапсырманы дұрыс орындаса, сол топ жеңіске жетеді.
Автор сөзін оқып өзіміз оқимыз. Түйе рөлін ойнап шыққан бала
түйе секілді шайқала басып келеді. Ойынның ережесі бойынша рөлде ойнап
тұрған оқушының ненің рөлінде ойнап тұрғанын табу қажет. Оқушылар
бірауыздан түйе дейді, дұрыс тапты. Осылайша барлық балалар
хайуанаттардың қимыл-қозғалысын айнытпай салып шықты. Мұнан кейін
хайуанаттардың рөлінде ойнап жүрген оқушыларға сөз беріледі. Ойынды осылай
жалғастыра береміз
Ұлы педагог Сухомлинский: Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
шығармасыз,ойсыз толық мәндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды- деп санайды.
Демек, бастауыш сынып оқушыларының оқуға, білімге деген ынтасын,
мүмкіндіктерін толық пайдаланып, оларды оқу үрдісінде үздіксіз дамыту,
сабақта алған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін
ойын түрлерін қолданудың орны ерекше.
Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Қандай ойын болмасын
баланы бір нәрсеге үйретеді. Ойын – айналадағы дүниені тану тәсілі. Сабақ
барысында ойын түрлерін дидактикалық материал ретінде пайдалануда маңызы
зор. Ойын арқылы нашар оқушылардың өздері де ойынға араласып сабаққа ынтасы
артады. Тіл дамуына ойын да үлкен әсер етеді. Ойын баланың психикасына әсер
етіп, сапалы өзгерістер туғызады. Ойын арқылы ұйымдастырылған сабақ
балаларға жеңіл әрі тартымды, әрі түсінікті болады. Ойынның түрлерін
балалардың жас ерекшеліктеріне, сабақтың мазмұны мен тақырыбына сай таңдап
алған дұрыс.
Әрбір адам ұжымда қолайлы жағдайға ие болу үшін және өзінің қабілеті мен
іскерлігін, күш- қуатын, неге икемділігін көрсету үшін ұжымдық қарым-
қатынасты қажет етеді. Адам бойындағы қабілет пен икемділік ұжымдық қарым –
қатынаста еркін ашыла түседі. Ұжымдық қарым- қатынасты орнатудың тиімділігі
ұжым ішілік қатынастардың стихиялық түрде болуы баланың көңіл – күйіне
ықпал ететін түрлі факторларға байланысты. Ондай факторларға мыналар
жатады: оқушының ерекшелігі (дарындылығы, әсерленушілігі, көпшілдігі,
немесе өзімшілдігі, өжет немесе ұяңдығы, өмірге сенімділігі, сырқы түрінің
тартылымдылығының адамгершілік бейнесін сипаттайтын белгілері күш, көркі,
еркі, батылдығы, ептілігі). Бірақ өмір тәжірибесі көрсетіп отырғандай
нарық, еңбек, өмір жолын таңдау кезінде тәсекелестіктің көп болуы. Ұжымдық-
серіктік қарым- қатынастар орнатудың тиімділігі, алған білім мен
дағдылардың дәрежесіне, ойдың шығармашылық стиліне, кез келген күтпеген
жағдайларға өздігінен қабылдаған шешімнің дұрыстығына байланысты.
Оқушылар ұжымы – тәрбиенің шешуші факторы және біздің қоғам жағдайында
бала өмірін ұйымдастырудың негізгі формасы. Жеке тұлғаның дамуы үшін ұжымда
қолайлы жағдайдың болуы қажет. Тұлға жан-жақты даму мүмкіншілігін ұжымынан
алатын болғандықтан ұжымда тұлғаның бас бостандығы болуы басты шарт болып
табылады. Балалар ұжымын ұйымдастыру қажеттігі қоғамның өзі біртұтас ұжым
ретінде өмір сүретіндігінен туындайды.
Қоғамда ұжымдарды ортақ іс-әрекеттерінің түрлеріне қарай ажыратады.
Мысалы, кәсіпшіл ұжымдар (өңдіріс, шығармашылық, әскери, оқу орындары),
қоғамдық ұйымдар (партиялар, халык, конгресі, бірлестіктер, кәсіподақтар),
ерікті қоғамдар ғылыми, ғылыми насихат, әскери спорт, өз әрекетімен істеуші
ұжымдар (көркемәнерпаздар, коллекционерлер) және т.б. Осы ұжымдарда
адамдардың шешетін міндеттері еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуын
тездету, қоғамдық дамуының жаңа деңгейін қайтымсыз процеске айналдыру,
халық шаруашылығының барлық салаларында өмірді демократия және жариялылық
принциптерінің негізінде құру.
Осы жағдай талабына сай ұжым балаларды қоғамдық өмір мен өндіріске
дайындаудың мүмкін болатын бірден-бір құралына айналады. Оқушылар ұжымы
баланың өмірін, оқуын, еңбегін жасампаздығын, күш-қуат мәдениетін, ойын
ұйымдастырудың ең тиімді құралы.
Ұжым проблемасын педагогика ғылымының қайраткерлері және халық ағарту
органдарының озат өкілдері: А.В. Луначарский, Н.К. Крупская, А.С.Макаренко,
П.П.Блонский, С.Т.Шацкий, В.А.Сухомлинский аса зор көңіл аударып зерттеді.
А.В. Луначарский жаңа адамды қалыптастырудың негізгі жағдайы ұжым
болады деді. Оның айтуынша, адамды тәрбиелеу, демек, ол, адам біздің
заманымызда ұжымшыл, қоғамдық мүддені жеке басының мүддесінен жоғары
санайтын болуы тиіс. Тұлға ұжым негізінде ғана дамиды [4].
Н.К. Крупская тұлғаның дамуы мен қалыптасу ортасы ұжым деп аталады.
Мектептегі қоғамдық ұйымдарға, олардағы балалардың қарым-қатынастарына
үлкен мән берді. Балаларды ұжымда өмір сүре және жұмыс істей алатындай етіп
тәрбиелеудің қажет екенін ескертті. Ол балалар қозғалысына байланысты
бірсыпыра мәселелерді атап көрсетті. Олар: балалардың ұжымдық іс-әрекетінің
формалары мен өдістері, өзін-өзі басқару және оны ұйымдастырудың әдістері
т.б.
А.С. Макаренко ұжымда жеке адамды тәрбиелеудің бірізді педагогикалық
теориясын жасады. Оның идеялары осы уақытқа дейін құндылығын сақтауда және
іс-әрекеті, қарым-қатынас, дәстүр сияқты тәрбие проблемалары ұжым өмірінде
шығармашылық дамудың негізі болды.
А.С. Макаренко ұжымда жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығын
ерекше атады. Ұжымда тек жай ғана мейірімді адам болу жеткіліксіз, ол ұжым
мүддесімен өмір сүре білуі қажет. А.С.Макаренко жеке адам тәрбиесінің
қоғамдық бағыттылығы тұрғысынан ұжымның кейбір сапасын, яғни белгілерін
көрсетті.
1. Ұжым тәрбиенің мақсаты және объектісі, жеке адам ұжымнан тыс
дамымайды.
2. Ұжым адамдарды жалпы мақсатқа, еңбекке және еңбекті ұйымдастыруға
біріктіреді.
3. Ұжым барлық ұжымдармен табиғи байланысты қоғамның бөлігі.
4. Ұжымның өзін-өзі басқару органдары және өкілдері —
ұйымдастырушылары болады.
Әрбір ұжым — бұл топ, бірақ әрбір топ ұжым бола алмайды. Ұжым
контактылы және негізгі болып екіге бөлінеді. Контактылы ұжым — бұл ұжым
белгілері бар бастауыш топ. Негізгі ұжым - бұл контактылы ұжымдардың
бірлестігі. Мысалы, контактылы ұжым - бұл студенттер тобы, негізгі ұжым -
факультет т.б.
Қазіргі кезеңде А.С. Макаренко идеясын дамытуда И.П. Ивановтың
"Коммунар әдісі" игі әсер етуде. Коммунар әдісінің мәні, ұжым өмірінің
айқын бейнесін ұйымдастыру. Онда барлығы өнегелі принципіне, шығармашылыққа
негізделеді. Ұжымдық шығармашылық біріккен іс-әрекетінің әдісіне ұжымдық
жоспарлау және жүзеге асыру, күнделікті іс-әрекеттері, ұжымдық талқылау,
шешім қабылдау және баға беру кіреді. Бұл мәселелер И.П. Ивановтың
"Коллектившілерді тәрбиелеу" атты еңбегінде қарастырылған.
Сонымен ұжым — бұл көзделген мақсатқа жетудегі ұйымшылдық пен
мақсаттылық, іс-әрекетімен сипатталатын адамдар тобы.
В.А. Сухомлинский балалар ұжымын дамыту теориясына айтарлықтай үлес
қосты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғылыми еңбектерінде "Мудрая власть
коллектива", "Коллективтің құдіретті күші" т.б. баяндалды.
В.А. Сухомлинский пікірі бойынша әрбір бала тәрбиесі ұжымда негізгі
тербие құралы болды. Балалар мен тәрбиешілер арасындағы рухани қарым-
қатынас ұжымдық қатынастың даму процесі, В.А. Сухомлинскийдің қарым-қатынас
жайындағы идеясы жаңа-шыл мұғалімдердің идеяларымен үштасып жатыр. Демек,
ынты-мақтастық балалармен қарым-қатынас жасаудың нәтижесінде туды.
Ынтымақтастық идеялары жаңашыл мұғалімдердің еңбектерінде ғылыми-
әдістемелік тұрғыдан қарастырылған.
Біздің елімізде қазіргі қоғамның маңызды ұясы — мектеп ұжымы баланы
дамытуда және қалыптастыруда үлкен роль атқарады. Мектептегі оқушылар ұжымы
— бұл іс-әрекетімен (оқу, еңбек т.б.) бірігіп топтасқан балалардың мақсатқа
бағытталған тұрақты бірлестігі.
Мектеп ұжымының негізінде бірнеше өзара байланысты оқушылар
ұжымдарының типтері пайда болады. Олар: мектеп сыныбы, ұзартылған күн тобы,
клубтар, секциялар, оқушылардың еңбек бірлестіктері т.б. Бұлардың барлығын
бастауыш ұжымдар деп атайды.
Оқушылар ұжымы балаларды ұжымшылдыққа тәрбиелеудің маңызды құралы.
Ұжымшылдық адам мүддесінің ұжым және қоғам мүддесімен мызғымас
байланыстылығын көрсетеді.
Адам ұжымда өз күшінің, өз қабілетінің керек екенін түсінеді.
Сондықтан оларды үнемі дамытып, жетілдіріп отыру педагогикалық ұжымның
оқыту және тәрбие жұмысын шығармашылықпен ұйымдастыруына байланысі. Қорыта
айтқанда ұжым — тәрбиенің маңызды құралы.
Бүгінгі қоғам талабына сай білімді де, саналы да, тәрбиелі азаматтарды
тәрбиелеу білім беру жүйесінің басты мақсаты болып табылады. Сол үшін де
мектептерде, соның ішінде білім негізі қаланатын бастауыш сыныптарда оқу
мен тәрбие сапасын арттыру қашанда назардан шыққан емес. Осыған орай, әр
пәнді соның ішінде бастауыш сыныпта қазақ тілін оқытудын ғылыми дәрежесі
неғұрлым, жоғары болуын, ғылым негіздерінің берік игерілуін, тәрбие
жұмыстарынын жақсартуынын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар
жүргізілуде.
Бүкіл ұлттың ұстанатын тәлім-тәрбиелік нормаларын адамның жан дүниесіне
ойластыра баяндайтын психалогиясының бір саласы-ұлттық психология. Онда
ғасырлар бойы сұрыптала жинақталып, жүйеге түскен ұлттық дәстүр, салт-
сана, әдет-ғұрып, ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып жалғасып келе жатқан
тәжірибе, адамгершілік, ақыл-ой,еңбек, дене тәрбиесі, тағы да басқа
нормалар мен принциптер, халықтың жандүниесі, өзіндік мінез-құлқы, іс-
әрекетінің ішкі астары сөз болады. Түрлі салт- дәстүрлер, әдет-
ғұрыптар,ойындар мен ырымдар халықтың рухани сезімін, адамгершілік
қасиетін, мінез- қылығы қалыптастырады. Сонымен қатар, дүниетанымын
кеңейтіп, ақыл, ой-өрісін дамытады, түрлі білім негізінен мағлұмат
береді. . Бір сарынды бір бағытта ұзақ жүргізілген іс әрекет бастауыш
сыныптарда оқыту барысында әртүрлі оқыту әдістері мен формаларын алмастыруа
отырып қолдану керек,- дейді К.Д. Ушинский.
2. Дидактикалық материалдар – дербестік таным әрекеттің ұйымдастыру
формасы ретінде.
Қызығу-танымдық іс-әрекеттің қозғаушы күші. Оқушының қызығу
жәрдемімен оқып-үйрену барысында қабілеті ашылып, дарыны ұшталады,өз
күшіне, мүмкіндігіне сенімі артады, кісілігі қалыптасып дара тұлғалық
сипаттарға ие бола бастайды.
Танымды қызығу оқыту мен тәрбиелеу нәтижесінде қалыптасады.
Педагогикалық әдебиеттерде оны қалыптастырудың үш жағдайы туралы жиі
айтылады.
Біріншісі – оқытудың мазмұны мұндағы оқушыларды қызықтыратын
мазмұнның берілу түрі, жаңалығы, ғылым мен техниканың соңғы табыстары,
таңдандыратын тарихи деректер, ғылыми білімнің іс жүзінде қолданылуы,
бұрыннан білетін мағлұматтың жаңа қырының ашылуы.
Екіншісі-оқушылардың таным әрекетін ұйымдастыру формалары,
құралдарын және әдістерін жетілдіру. Бұған жататындар: сабақтың дәстүрлі
емес түрлерін өткізу, оларда қолданылатын техникалық және көрнекі
құралдардың тиімділігін арттыру; танымдық ойындар ұйымдастыру; проблемалық
және интегративті ұстанымдарды жүзеге асыру; пәнаралық және пәнішілік
байланыстарды тудыру; ғылымның өмірмен, өндіріспен, техника және
экологиямен байланысын ашып көрсету; оқушылардың өздігінен істейтін
жұмыстарын және өздігінен білім алуды тиімді ұйымдастыру; шығармашылық және
зерттеу жұмыстарын белсенді қалыптастыру; білім тексеру мен бағалаудың
алуан түрлерін ұтымды пайдалану арқылы оқытудағы кері байланысты жетілдіру
[5].
Үшіншісі- мұғалім мен оқушы, оқушы мен оқушы арасындағы қарым-
қатынаста сыйластық, ізеттілік орнатып, жүрек жжылуының болуын қамтамасыз
ету. Оқушы өзі ұнатпайтын мұғалімнің пәніне ешқашан қызықпайды. Оқушылар
өзара сыйласа алмайтын, тәртіп жиі бұзылатын сабақтардан тезірек құтылуға
тырысады.
Қызығуды туғызу үшін ойын түрлерін пайдаланудың орны бөлек. Тиімді
қолданылған ойын түрлері түсіндірілетін материалдарды оқушылардың зор
ынтамен тыңдап, берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені төменгі сыныптағы
оқушылардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауыңқырап тұрады. Қызықты ойын
түрінен кейін олар тез серігіп, тапсырманы ықыластана әрі сапалы
орындайтын болады. Ойындар барлық сыныптарда қолданылады.
Бастауыш сыныптарда ойынға қойылатын төмендегі әдістемелік
талаптарды біліп, орындап отыруымыз керек:
1. Ойынның мақсаты нақты қойылып, керекті көрнекіліктер мен
материалдар күн ілгері дайындалып, оңтайлы жерге қойылуы керек.
2. Ойынға кірісер алдында оның жүргізілу тәртібі оқушыларға әбден
түсіндірілгені жөн.
3. Ойынға сыныптағы балалардың түгел қатысуын қамтамасыз ету керек.
4. Ойынның жүру барысында балалардың түгел қатысуын қадағалаумен
қатар, олардың ойын үстінде шешім қабылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеуі
керек.
Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым
сәйкес алынса, оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. Оны тиімді
пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдылығын күшейтеді, оқушылардың ынтасы
мен қызығушылығын арттырады.
Бұл қалай өзгерген? ойыны дыбыстар мен әріптердің айтылу және жазылу
ерекшеліктерін оқушыларға меңгерту үшін жүргізіледі. Ойын барысында сөз
ішіндегі әріптердің дұрыс жазылуына, бір әріптің өзгеруінен сөздің басқа
мағынаға ауысып кететіндігіне оқушылардың назарын аударуға болады.
Ор-өр сұр-сүр терек-зерек
Тор-тер сан-сән көл-шөл- төл
Орнына қойып жаз ойыны арқылы оқушылар сөздердің айтылуы мен
жазылуы туралы білімдерін тереңдете түседі.
Ойын тәртібі: сынып 3топқа бөлінеді. Плакатқа 3 қатар етіп сөздер
дайындалады. Әр қатардан шыққан үш оқушы тақтаға сөздерді дұрыс жазып
шығады. Әрі тез, әрі дұрыс орындаған топ жеңімпаз атанады.
Құл ұы н сө сз кө
нм бе
Жұлд ұы з Қорға нм бек а щш ы
Ше кг ара сә нң қой түлк
үі
Фонетикадан алған білімдерін еске түсіру мақсатында жұмбақтар
жасырып, шештіру де оқушылардың білімін тиянақты, жүйелі етуге өз септігін
тигізеді. Төмендегідей жұмбақтарды пайдалануға болады.
Дыбыс емес таңба. Әрі дауысты, әрі дауыссыз. Түнде жоқ, кеште
бар,
Оқылмайды, жазылады . Әрі жуан, әрі жіңішке. Отта жоқ, пеште
бар.
Біраз сөзден табылады. Бұл қай дыбыс?
(ш)
(ъ, ь)
(у)
Кім көп біледі? ойыны арқылы сөздердің мағынасын
ажыратқызуға
болады. Ойын тәртібі: Оқушылар мұғалімдер және оқушылар
болып екіге бөлінеді. Мұғалімдер әртүрлі мағынасы бар сөздерді атайды, ал
оқушылар осы сөздердің мағынасын түсіндіреді. Мұғалімдер мен оқушылар
өз рольдерін ауыстырып отырады.
Мысалы:
1) ара-жәндік 2) алма-жеміс 3) ою-
зат
Ара-құрал алма-қимыл
ою-қимыл
Ойлан тап ойыны арқылы сөз мағынасы туралы берілген ұғымдарды
бекітуге болады.
Ойын тәртібі. Мұғалім бір сөзді ақырын ғана айтады. Оқушылар сөзге
мағынасы қарама-қарсы сөзді табады. Мысалы, мұғалім ұзын десе, оқушы
қысқа дейді. Осы тәрізді мұғалім мәндес сөздің біреуін атаса, оқушы сол
сөзге мағынасы жуық екінші сөзді атауы тиіс. Мысалы, Отан десек, оқушы
туған жер, л, атамекен дейді.Ойын осылай жалғаса береді. Көп сөз
ойлаған оқушы жеңімпаз атанады.
Топтай біл ойынын алатын болсақ, бұл оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп,
заттарды белгілі бір тақырып бойынша топтай білуге, олардың не үшін
қажеттігін ажыратуға, қатесіз жазуға дағдыландырады. Мысалы, сәбіз, қияр,
алма, түйе, жылқы, жүзім, картоп, сиыр, алхоры тағы басқа сөздер беріледі.
Оқушылар бұл сөздерді топтап жазады. Сәбіз,қияр, картоп-көкөністер
Бастауыш мектепте фонетиканы ойын арқылы оқыту.
Бір сарынды және бір бағытта ұзақ жүргізілген іс-әрекет бала өміріне
шексіз зиянын тигізеді. Сондықтан, әсіресе бастауыш сыныптарда оқыту
барысында әртүрлі оқыту әдістері мен формаларын алмастыра отырып қолдану
керек,-дейді К. Д. Ушинский.
Бүгінгі қоғам талабына сай білімді де, саналы да, тәрбиелі азаматтарды
тәрбиелеу білім беру жүйесінің басты мақсаты болып табылады. Сол үшін де
мектептерде, соның ішінде білім негізі қаланатын мектептерде, соның ішінде
білім негізі қаланатын бастауыш сыныптарда оқу мен тәрбие сапасын арттыру
қашан да назардан шыққан емес. Осыған орай, әр пәнді, соның ішінде бастауыш
сыныпта қазақ тілін оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын, ғылым
негіздерінің берік игерілуін, тәрбие жұмыстарының жақсартылуын қамтамасыз
ету бағытында әр алуан шаралар жүргізілуде.
Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен мүмкіндігін толық
пайдалану және оларды оқыту үрдісінде үздіксіз дамытып отыру, сабақ
барысында алған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін
сабақтарда ойын түрлерін пайдаланудың орны ерекшк.
Ойын – бала әрекетінің негізгі бір түрі. Ойын арқылы адам баласының белгілі
бір буыны қоғамдық тәжірибені меңгереді, өзінің психикалық ерекшеліктерін
қалыптастырады. Бала ойын үстінде дүниетанудағы өз мүмкіншілігін сезінумен
қатар айналасындағы адамдар мен олардың әрекетіне көңіл аударады, заттың
ішкі мазмұнын білгісі келеді. Балалардың қиялын,ойлауын, сөйлеуін дамыту
үшін түрлі ережелер мен ойнайтын ойындардың да үлкен дидактикалық мәні бар
[6].
Ойын түрлерін 1-2 сыныптарда күнделікті жұмысымызда дидактикалық
деректіден- дерексізге, жеңілден –ауырға, жақыннан-алысқа дегенді негізге
ала отырып, бірте-бірте күрделендіре жүргізуімізге болады. Ойын оқушылардың
фонетиканы толық меңгеріп, жазу тілін дамытуларына мол мүмкіндік береді, өз
беттерімен жұмыс істей білуге дағдыландырады. Ойланғыштық, ізденімпаздық
қабілеттерін арттырады, сөз қорларын молайтуларына көмектеседі.Мұнымен
қатар сабақ үстінде ойын түрлерін қолдану оқушылардың оқып
отырған сабағына қызығушылығын арттырады, оған белсенді түрде қатысып,
түсінбегенін түсінуге мүмкіндік туғызады [6].
- Оқушылар бастауыш мектепте: Дыбыс және әріп, Дауысты дыбыс, оның жуан
және жіңішке түрлері. Дауыссыз дыбыс. Қатаң, ұяң, үнді дауыссыз
дыбыстар,олрдың үндесуі және емлесі.Буын және буын үндестігі. Тасымал.
Қазақ алфавиті- сынды сөздің фонетикалық құрамымен танысады.
Осы кезеңді тиімді пайдаланған жөн. Сондықтан қай сабақта болмасын талапқа
сай дайындалған көрнекілік пен жұмбақ, ребус тағы басқалар араластыра
отырып ойын түрлерін кеңінен пайдаланғанымыз дұрыс. 1-2 сыныптарда қазақ
тілі сабағында қолданылатын бірнеше ойын түрін атап өтейік.
1. Қай әріпті жоғалттым? ойыны. Бірінші сыныпта қазақ тілінен дыбыс
пен әріп,дауысты,дауыссыз дыбыстар, жуан және жіңішке дыбыстар тақырыптарын
өткенде, 2-сыныпта у дыбысының бірде дауысты, бірде дауыссыз, кейде жуан,
кейде жіңішке болып келуі, ы, і, и, я, ю әріптерінің жазылуы тақырыптарын
өткен кездерде, 3-сыныпта э, ц, в, ф, ч, щ, х, Һ дыбыстары мен әріптерінің
ерекшеліктері тақырыптарын өткен кезде пайдаланамыз.
Ойынға сөз ішінде бір әрпі қалдырылып кеткен бірнеше парақшалар
жасалынады. Жоғалған әріптер парақшаларын жасағанда сөздердің басынан,
ортасынан немесе соңынан әріптер қалдырылады Парақшалар сыныптағы әр балаға
5-6-дан келетіндей мөлшерде әр тақырыптың мазмұнына қарай (бір ойынға
лайықталып ) жасалуға тиіс. Ойынға ең алдымен оқушы (жаттыққанға дейін )
оңай орындай алатын суретті парақшаларды қолдану қажет.
Қай әріпті жоғалттым? ойынын сабақтажаттығудың бір бөлімі ретінде 4-
5 минут көлемінде жүргіземіз.
2. Қай буынды жоғалттым? ойыны. Бұл ойынды 1-сыныпта әліппені үйрету
кезеңінде және буын тақырыбын өткенде сөздерді буынға дұрыс бөле білуге
төселдіру үшін қолданамыз. Қай буынды жоғалттым? ойынына бір буыны
қалдырылып кеткен сөз парақшларын жасаймыз. Ойын сабақты пысықтау кезеңінде
немесе сабақтан тыс уақытта өткіземіз.
3. Бұл қалай өзгерген? ойыны. Бұл ойын 1-сыныпта әліппені үйрету
кезеңінде д-т, ү-ұ, б-п, о-е және а-ә әріптерін салыстыру сабақтарында,
қазақ тілінен дыбыс пен әріп: дауыссыз, дауысты дыбыстар: а-ә, ұ-ү, о-ө
әріптері бар сөздер тақырыптарын өткенде, 2-сыныпта жуан және жіңішке
дауыстылар: ы-і әріптерінің жазылуы, дауыссыз дыбыстар тақырыптарын өткенде
пайдаланамыз.
Ойын барысында оқушылар сөз ішіндегі дыбыстардың дұрыс жазылуына
(егер сөздің бір дыбысы дұрыс жазылмаса) , сөздің мағынасының өзгеріп
кеткеніне назар аударатын болады. Сол сияқты жуан, жіңішке дауысты
дыбыстардың дұрыс жазылуына көңіл бөлінеді[7].
4. Ізде, тап ойыны.
Ойын 1-сыныпта кісі аттарының бас әріппен жазылуы тақырыбын өткенде
қолданылады.
Ойынға кісі аттарына сай бас әріппен және кіші әріппен жазылған бірнеше
буындар дайындалады. Әрбір қалтаға 10 кісінің атын құрап шығатындай бас
әріп, 10 кіші әріп кеспе буындары және ойын бастаушы үшін кісі аттары толық
жазылған карточкалар салынып қойылады.
Бұған сондай-ақ Қай буынды жоғалттым ? ойынның кеспе буындарын
қолдануға да болады. Кеспе буындар мен сөз парақшалар төмендегідей.
Са, Ша, Ро, Ра, Мұ, Са, Сә, Бо Ду, Ай
Ра, ра, за, я, рат, кен, лат, ман, дар.
Кісі аттары: Сара, Шара, Роза, Рая, Мұрат, Самат, Сәкен, Болат, Думан,
Айдар.
Осы сияқты бірнеше қалталар жасалады.
Ойын тәртібі:
А) мұғалім әрбір партаға (екі оқушыға) бір қалтадан таратып береді.
Олардың біреуі бас әріп буындарын, екіншісі кіші әріп буындарын алады. Ал
кісі аты толық жазылған парақшалар өзімізде қалады. Кісі аттарының бас
буынын алған оқушы оның бірін парта үстіне қояды. Екінші оқушы парта
үстіндегі буынға сәйкес келетіндей парақшаны іздеп тауып оның қасына
қояды.
Ә) Сыныптағы оқушыларды екі топқа бөліп өткізуімізге де болады.
Әр ойынға арналған парақшалар жеке-жеке қалталарға салынады.
Жоғарыдағы үлгіге арнап жуан, жіңішке болып келетін ұқсас буындардан
ойындар ұйымдастыруымызға болады.
Осындай ойындар үстінде оқушылар тәжірибе жасайды, себеп-салдарлық
байланыстар мен тәуелділікті анықтауға тырысады. Олай болса, сабақта ойын
түрлерін тиімді пайдаланғанымыз жөн.
Ойын балалар үшін күрделі әрекет, ол білімді, ақылды ұйымдастыру қажет
етеді. Оған бала ойын арқылы өзі үйренеді, үлкендерді де үйретуге тиіс.
Ойынның өз мақсаты, жоспары арнайы заттары т.б. көптеген ерекшеліктері
болады [8].
Анаграмма оқушының білімдік, жазу сауатын байқауға оқушыға әр түрлі
заттың атын білуге не үшін қолданатын не нәрсе екенін білуге көмектеседі.
Қазақ тілі, дүниетану, ана тілі сабақтарында анаграмманы қолдана беруге
болады.
1. Өңірге көйлекке тағатын нәрсе
2. Саусаққа тағатын бұйым
3. Құлаққа тағатын бұйым
4. Мойынға тағатын бұйым
Сабақта қазақтың ұлттық ойындары қолданылады. Мысалы: Сақина алу,
Ақ сүйек тағы басқа ойындар. Ақ сүйек ойыны белгісіз санды табуға
арналған ойын. Ойынға толық сынып қатысады. Кестедегі белгізіс
сандардың орнына ақ сүйек тығылып жатыр. Кім дұрыс шығарса сол табады.
Кім ақ сүйекті көп тапса, сол ұтады.
Ойын өнер ретінде әдебиет пен мәдениеттің сан алуан түрлері мен
қабысып, бірін-бірі толықтырып, бойына түседі. Ойын тәрбие құралы деп
танып оның бойындағы жастарды ойландырып, толғандырып қасиеттерін аша
түседі. Ойын тек жас адамның дене күш – қуатын молайтып оны шапшаңдыққа,
дәлдікке, т.б. ғана тәрбиелеп қана қоймай, оның ақыл ойын толысуына, есейіп
өсуіне де пайдасын тигізеді. Тарихының көнелігіне қарамастан ойын үнемі
жаңа ескірмейтін нәрсе, өйткені күн сайын дүниеге келіп жататын сәбилердің
қиялын қозғап, сезімдерін аялайтын денеге қуат, жанға сауап беріп, рухани
болатын да осы қимыл-қозғалыс ойыны. Қимыл-қозғалыс ойында бала назар
аудару және бұлшық ширығу дәрежесін реттеуді үйренеді.
Ойынның қалыптасқан түрлеріне байланысты ол қимылды тынығумен
кездестіре алады. Бұл бақылағандыққа, тапқырлыққа тәрбиелеуге, қоршаған
ортаға жағдайдың өзгеруіне қарап бағдар белгілеу қалыптасқан жағдайдан жол
тауып шығу, тез шешім қабылдап оны жүзеге асыру, батылдық, ептілік.
Мақсатқа жетудің өзіндік әдісін таңдау қабілетін қалыптастыруға
көмектеседі.
Ойын дегеніміз – тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан ойға жетелейтін,
адамға қиял мен қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе, ақыл-ой жетекшісі
денсаулық кепілі, өмір тынысы. Қимыл – қозғалыс ойынының сан құрлы
тәрбиелік маңызы, балалардың өзіне тартатын әрекет саласын туғызады
осылардың бәрі қимыл—қозғалыс ойын балалрдың күнделікті өмірдің ажырағысыз
бағалы серігі ретінде айқындайды.Эмоциялық өрлеу балалардың жалпыға ортақ
мақсатқа жетуге ұмтылысын туғызады және тапсырманы айқын түсінуіне қимылдың
жақсы үйлесімнен, кеңістікте және ойын жағдайында неғұрлым дәл бағдар
белгілеуінен, тапсырманы жедел қарқынмен орындауынан көрінеді. Мақсатқа
жетуге ұмтылу балалардың осындай әуестену кезінде әр түрлі кедергілерді
жеңуге бала өзінің назарын қимылды орындау әдісіне емес, мақсатқа жетуге
аударады. Ойын процесінде балалардың қозғалғыш ширақтығы бүкіл организмге
жігерлі жағдай туғызады, алмасу процестерін күшейтеді. Ойындардың балалар
үшін әр түрлі педагогикалық жіктеулері бар. Ойынның тіл дамытудағы ролі
ерекше М.Горький айтқандай бала сөзбен де ойнайды. Осы сөзбен ойнағанда өз
ана тілінің нәзік қасиеттерін үйренеді, тілдің музыкасын ұғынады. Сонымен
нақтылай айтсақ, ұлт ойындары, тіпті жалпы ойын атаулы, біздің пікірімзше,
тіл меңгерудің құралдарының бірі болып табылады. Ойын үстіне бала еш
нәрсеге тәуелсіз өзін еркін ұстайды[9].
Еркіндік дегеніміз – барлық дамудың баспалдағы, тәрбиенің баға жетпес
құралы ретінде де ойынның айтарлықтай ролі бар. Ойын үстінде бала тілдің
ішкі иірімдерін ойлау жүйелерін сөз қолдану әдістерін, сөйлеу дәстүрлерін,
тілдік психологиялық ерекшеліктерін жете түсініп, еркін білуге мүмкіндік
алады. Халық ойындарын тәрбие жұмысында пайдалану мектеп келесі шарттарды
орындаған жағдайда нәтиже береді. Сынып жетекшілері, тәрбиешілері және тағы
басқалар халық ойындарына жауапты қарап, кез келген ғана емес жоспарлары
және күнделікті пайдалану.
- Оқу жылы басында тәрбие жұмысының жалпы мектептік жоспарын, басшылыққа
алып, сынып жетекшілері мен пән мұғалімдері өздерінің жоспарларына
міндетті түрда халық ойындарын енгізу.
- Тәрбие ісі меңгерушісі халық ойындарының тәрбие жұмысының жоспарына
кіруін бақылау.
- Мектеп әкімшілігі халық ойындарын үйрену және өткізу мәселелрі бойынша
мұғалімдер мен оқушылар семинарларын өткізу.
- Оқушылардың ойынға қызығуын көтеру үшін оларды ұйымдастырушылар мазмұны
мен ретін біліп қана қоймай, оларды өткізуге өздері де қатысады.
- Халық ойындарын сабақтарда, тәрбие сағатында, кештер мен ертеңгіліктерде
қолдану мектептік кәсіптік бағдар жұмысының мазмұнына енгізу.
Бұл тақырыпта зерттеудегі мақсатымыз ең әуелі дидактикалық
ойындарының бала ойлауының дамуындағы ролін анықтау,оның тәрбиелік
маңызы мен жас өспірімдердің болашақ өмірінің бастамасы осы ұлт ойындары
екіндігін дәлелдеу және жеке бастың тұлға ерекшелігінің қалыптауындағы
ойының рөліне, жалпы этнографиялық ерекшіліктеріне талдау жасау. Бала
бойында қалыптасып келе жатқан адамгершілік қасиеттер оның өте жас
кезінен-ақ байқалады деп есептейді [10].
Сондықтан да қазақ халқының қоғамдық тұрмысы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
ТӨМЕНГІ СЫНЫПТАРДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ҚОЛДАНАТЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ
МАТЕРИАЛДАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Төменгі сыныптарда қолданатын дидактикалық материалдардың мәні
туралы педагогикалық ой-пікірдің даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 10
1.2 Дидактикалық материалдар- дербестік таным әрекеттің ұйымдастыру
формасы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .14
1.3 Мұғалім педагогикалық әрекетті ұйымдастырушы және басқарушы
субъект ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2 ТӨМЕНГІ СЫНЫПТАРДЫҢ ОҚУ – ПРОЦЕСІНДЕ ҚОЛДАНАТЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ
МАТЕРИАЛДАР – БАЛАНЫҢ ОЙЫН ДАМЫТУДАҒЫ БАСТЫ ҚҰРАЛЫ.
2.1 Дидактикалық материалдардың тиімділігі, ой – оқушылардың ойын
жетілдіру және сапасын
арттыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..33
2.2 Төменгі сыныптардағы оқушыларды ойын арқылы сабақтың сапасын
арттыру жолдарын қарастыру және ойын элементтерін пайдаланудың
педагогикалық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..40
2.3 Оқыту жүйесіндегі оқушылардың ойлауын дамытудағы дидактикалық
ойындар арқылы жүргізілген тәжірибелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...61
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 65
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының
егемендігі, ондағы туындап жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер,
Республиканың әлемдік білім кеңістігіне енуін ескеретін қазіргі кезеңдегі
мемлекеттік білім беру саясатының жүзеге асырылуын және жалпы орта білім
берудің мемлекеттік стандартына сәйкес мазмұны мен оқытудың барлық
әдістемелік жүйесін қайта құруды талап етуде.
Қазақстан Республикасының орта білім беру жүйесін дамытудағы
мемлекеттік тұжырымдамасында жеке адамның жалпы мәдениетінің
қалыптасуы, жан-жақты дамуы үшін жағдай жасалуымен оның
әлеуметтік өз орнын анықтауы жайында сөз етіледі.
Қазақстан Республикасының білім туралы заңында:
Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің жеке және шығармашылық қабілеттерін
ашып, оны дамытуға жәрдемдесуге міндетті ( 41- бап ).
Білім беру ұйымы баланың қалауын, жеке басының бейімділігі мен
ерекшеліктерін ескере отырып, таңдауға құқысы бар,-деген баптары педагогпен
ата-аналарға арналып, мектеппен ата-ананың алдында зор жауапкершілік
жүктейді. (38-бап).
Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізінде бастауыш сынып
оқушыларын белгілі-бір қажетті бііліктер мен дағдылардың иесі, Оқу
әрекетінің субъектісі, әртүрлі мәдениеттермен өз көзқарасы ашық жеке тұлға
әр заман талабы тұрғысынан диалогқа өз ойын түсетін автор және жас
ерекшелігіне сәйкес өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап, еңбектенетін бала
деп қарастыратын, осыған орай, көп қырлы білім тәрбие мазмұнын анықтап
құруға көмектесетін қазіргі заманға дамыта отырып оқыту идеясы алынады.
Қазіргі мектептің жеке тұлға етіп қалыптастыруда адам
бойындағы асыл қасиеттердің көзін ашып, оны қоғамның белсенді мүшесі етіп
дайындалу білім мен тәрбие және дамыту қатар жүргізілгенде ғана ғаламдық
ойлауға бейімдеу өз дәрежесінде жүзеге асады.
Ұлы педагог В. А. Сухомлинский Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
творчествосыз, фантазиясыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды
дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы
байи түседі. Сондықтан бастауыш сынып оқушыларының ой белсенділігін
дидактикалық ойындар арқылы дамыту қажет болып отыр.
Ал, дидактикалық ойындар арнайы мақсатты көздейді және нақты
міндетті атқарады. Ойынның мақсаты- бағдарламада анықталған пәндер бойынша
білім, білік және дағдылар жайында түсінік беру, оларды қалыптастыру,
тиянақтау және бекіту, қайталау және пысықтау немесе тексеру сипатында
болып келеді. Ойынның міндеті баланың қызығушылығын туғызып, арттыратындай
іріктеліп алынған нақты мазмұнымен анықталады.
Дидактикалық ойынды пайдалану жиілігін анықтап және
шығармашылықпен түрлендіре отырып, балалардың психофизиологиялық
ерекшеліктерін ескеріп, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген материалды
қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде, яғни сабақтың кез-
келген сәтінде оқыту әдісінің құрамды бөлігіне айналдыруға болады. Бірақ
ойын процесі мен оқу процесін бір-біріне етене ұластырып ұйымдастырған
жөн. Бала ойын іс-әрекеті үстінде қандай да білімді игеріп жатқанын, ал
оқу процесінің өзінде қалай ойынға ұласып кеткенін аңғармай қалуы тиіс.
Сонда ғана ойын және оқу іс-әрекеттері табиғи бірлікте болып, пәндік білім,
білік және дағдыны игеруге толық ықпал жасайды. Осы шарт орындалған
жағдайда дидактикалық ойын шын мәнінде оқушылардың ойын жетілдіре оқыту
әдісі өз деңгейіне көтеріледі.
Бүгінгі таңда ғылым мен техника қарқындап өсіп отырған шақта
мектеп бағдарламасы мен оқулықтарына, олардың барлық жетістіктерін енгізу
мүмкін емес. Осы себептен де мектеп ертеңдгі білімнің негізін қалап,
оқушылардың өздігінен ізденіп, білім алуларына мүмкіндік жасауы тиіс.Сапалы
оқыту және бастауыш сыныптарда дидактикалық ойындармен оқып , білім алуға
баулу негізінде ғана оқушылардан парасатты азамат тәрбиелеп шығуға болады.
Осыған орай, мектеп бітіруші әрбір оқушы ғылым негіздерінің жаңалықтарымен
хабардар болып, кейін сол алған білімі мен іскерлігін одан әрі дамытуға
тиіс. Бұл өскелең өмір талабы [1].
Жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын жақсарту және
білім мазмұнын жаңарту жайлы Қазақстан Республикасы Білім минстрлігі мен Ы.
Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім Академиясы жасаған тұжырымдамасының
маңызы өте зор. Мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасында ( 1998 ж.) былай деп жазылған:
Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізінде бастауыш сынып
оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі,оқу әрекетінің
субъектісі, әртүрлі мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа түсетін
автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап,
еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай, көп қырлы білім-тәрбие
мазмұнын анықтап құруға көмектесетін қазіргі заманға дамыта отырып оқыту
идеясы алынады.
Бастауыш саты-оқушыда, оның интелектісі дамуының ірге тасы –оқу
әрекеті қалыптасуының қуаты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны оқу
тапсырмалары ретінде құрылады. Осы тапсырма түрлерін меңгеру оқушы ойын
тәртіптеп ,оның белгілі бір бағытта жүйелі арнамен жүруін қамтамасыз
етеді.Оқушы әртүрлі оқу тапсырмаларын ойын технологиясы арқылы шешіп
орындаудын ортақ тәсілдерін, өз әрекетін бақылап-бағалауы, нәтижесін
эталонымен салыстыруды меңгереді.
Ойын балалардың жақын араласуына олардың арасында байланыс болуына
көмектеседі. Белсендік барлық балаларды бірдей емес. Тұйық мінезді, ұяң,
белсенділігі аз оқушылар бар. Мұндай оқушыларды оқу мен еңбектен гөрі ойын
арқылы көпшілікке тарту педагогтың міндеті.
Міне,осы тұрғыдан қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мәдениетті, жұмысты
шығармашылықпен істей білетін жеке адам қажет. Ондай адамды орта және
мектеп, жоғары оқу орындары дайындайды. Жаңа оқыту технологияларың, әдіс-
тәсілдерді қолдана отырып, сапалы білім беруді мектептін жүрегі мына-біз
мұғалімдер іске асырамыз.
Сонымен бірге, бастауыш мектептің негізгі міндеттері-баланың жеке
басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін анықтау
және дамыту. Осы сатыдағы оқу мен тәрбие оң уәжді қалыптастыруға және оқу
қызыметін білуге, оқу, жазу,санаудың берік дағдылардын үйренуге, тілдік
қарым-қатынасың қарапайым тәжірбиесіне, өзін-өзі шығармашылық тұрғыдан
таныта білуге, мінез-құлықтың мәдениетіне,жеке гигиенаның және салауатты
өмір салтының негіздеріне бағдарланады, сонысымен кейінгі-негізгі мектептің
жалпы білім беру бағдарламаларын меңгеруге база жасайды.
Ғылыми-зерттеу жұмысы барысында жалпы білім беретін орта мектептің
бастауыш сатысын бітірушінің білімді күтілетін нәтижеге қарай сапалы
меңгеруі, білім мен білім берудің әлеуметтік мәнін ұғыну арқылы кіріктіру
көкейкесі мәселе болып отырғандығын айқындадық.
Білім құзырлығы оқушының жеке пәндер бойынша бір-бірінен
алшақтықта емес, кешенді түрде жеке тұлғаға бағдарланған білім бөліктерін(
білім, білік, дағдыны) қабылдауды қамтамасыз етеді. Бұл жағдайда білім
құзырлығы көпжақты қызмет атқарып, білім объекті болудан тірі
білімге айналатынына көз жеткізуге болады.
Қазіргі бастауыш сатыда білім алып, өсіп келе жатқан баланың
өмірдегі орнын анықтауға, өзінің барлық мүмкіндігін пайдалана білуге
үйретуге басым уақыт берілуде. Мұңда мектептін бастауыш сатысында оқушы
дайын стандартпен жазу, оқу және есептеуді үйреніп қана қоймай, жеке өзінің
шығармашылығымен және жеке рефлекциялармен ( әрбір оқушы үшін әр түрлі)
кеңістікте өмір сүру, жеке білім алу жағдайында қалыптасады
Бүгінгі бастауыш мектептің алдында тұрған осындай жаңа мақсат-міндеттер
болашақ мұғалімдерден оқу-тәрбие процесіне әдістеме талдау жасап,ондағы
нақты проблемаларды анықтап, оны өз бетінше шеше білу қабілетінің болуын
,яғни олардан жақсы дамыған шығармашылық ізденімпаздық, ғылыми-
зерттеушілік қабілетінің болуы талап етіледі.
Осыған байланысты білімнің мазмұнын, оқыту әдістері мен сабақты
ұйымдастыру нысандарын жетілдіруді нақтылай түсу қажеттілігі туындайды.
Білімнің әрбір бөлігі оқушының ғаламдық ойлауға септігін тигізіп,олардың
әлем туралы ой жүйесін дамытуға негіз салуы тиіс. Сондықтан орта білім
стандартында Мектептің әрбір саласында жеке тұлғаны дамыту міндетіне сай
білім мазмұнын толық жүзеге асуын қамтамасыз ету талабы қойылып отыр.
Оқушылардың ғаламдық тұрғыдан ойлауын қалыптастыруға, ойлау әрекетін
дамытуға алған жалпы білімдері тірек бола алады [2].
Ойлау ұғымына байланысты ғылыми, психолгиялық, педагогикалық,
әлеуметтік әдебиеттерді талдау нәтижесінде әр түрлі көзқарастың бар екені
белгілі болды. Мысалы, философтар Д. Кішібеков, А. Қасабек, Ұ. Сыдықов, Ғ.
Есімов, педагогтер Г. Селевко, Ю. Кулоткин, Н. Данилов т.б ойлау мәселесін
зерттей келе өз анықтамаларын, түсініктемелерін ұсынады.
Ойлау – адам миы қызметінің нәтижесі. Ой дегеніміз – сыртқы сезім
арқылы деректердің қабылдданып алынуы және оның адам миында өңделуі. Ойлау
барлық адамдарға тән. Кез келген дені дұрыс, ақыл –есі бүтін адам ойлауға
қабілетті. Сондықтан қазіргі заманда мұғалімнің міндеті ойлау түрлерінің
мәнін терең түсініп , оларды тұтас педагогикалық үрдісте дұрыс қолданып,
оқушылардың ғаламдық ойлау қабілетінің дамуына әсер ету тәсілдерін жете
зерттеуі қажет. Ол үшін бүгінгі тұлғаның даму үрдісінде маңызды орын
алатын ойлау түрлері басшылыққа алынуы тиіс.
Нақты қисынды ойлау затты біздің тікелей қабылдауымыз. Мұны кейде
көрнекі ойлау деп те атауға болады. Нақты қисынды ойлау балалардың ойнау
және оқу үрдісінде, адамдардың еңбек іс-әрекетінде байқалады.
Абстрактілі қисынды ойлау жалпы және дерексіз ұғымдарға сүйенеді.
Мысалы, абстракт ойлау күрделі мәселелерді шешудегі біздің ой-пікірлеріміз,
яғни пайымдау, ой жүгірту. Бұл ойлау түрін психологияда ұғымдық ойлау деп
те атайды. Ұғымдық ойлау кейбір мәнді ұқсастық белгілерінің негізінде
түсініктерді жіктерге және топтарға бөлу бірлігін қажет етеді .
Жинақтай ойлау бөлігі бір құбылыстар тобын қамтитын әрекеттердің
ортақ ұстанымдарын немесе тәсілдерін білумен сипатталады. Ал алгоритімдік
ойлау көздеп отырған нәтижесін қамтамасыз ететін нақты әрекеттерді қатаң
орындау арқылы іске асырылады.
Индуктивтік ойлау ғылымы зерттеу немесе оқушыларға жаңа білімдерді
баяндауда ойдың жекеден жалпыға, деректерден жинақтауға қарай
қозғалуын қажетсінсе, дедуктивтік ойлау жалпыдан жекеге, дербестікке қарай
жүретін ойлау үрдісімен байланысты болады.
Жаңа заманда ғылым қоғамның үлкен өндіріс күшіне айналуына
байланысты өндіріс күшін өндірістік қатынастан бөліп қарауға болмайды. Олай
дейтініміз, ғылым мен техниканың дами түсуіне байланысты адам баласы табиғи
дүниемен қарама-қайшылыққа түсіп отыр. Себебі, дамыған техниканың әсерінен
айнала қоршаған орта ластанып, табиғи объектілердің , заттардың түрлері
азайып, адам денсаулығы мен өміріне қауіп төнуде. Педагог-ғалым Қ.
Айтмағамбетованың пікірінше, адамзаттың тіршілік ететін ортасы табиғат аясы
да азып тозып барады,ендігі келешек ұрпақтың қандай табиғат жағдайында өмір
сүретіні күрделі мәселеге айналуда.
Ғаламдық ойлау- ғалам және ойлау деп аталатын екі бөліктен
тұрады. Алдымен нені танып-білу керектігін анықтауымыз керек.Оқушыларға
танытқалы отырғанымыз – ғалам. Сол ғаламдыы танып-білу әдістері мен оларды
қаруландыру жолын іздестіріп , тиімділерін ұсынбақпыз. Ғалам- қоршаған
орта, табиғат,бүкіл әлем. Қоршаған ортаға бүкіл әлемге кірмейтін бірде-бір
нәрсе,не құбылыс жоқ. Адам дүниені өмір бойы білуге талпынады. Оны түгел
меңгеріп, біліп шегіне жету мүмкін емес. Дүниені өздәрежесінде танып-білу
білімге, оның деңгейіне байланысты жүзеге асады.
Таным нақты дүниеге, қоршаған ортада бар заттарға негізделсе,
оны өз мәнінде танып білу үшін ғылым керек . Ғаламдық ойлауды қалыптастыру
үшін биологиялық, химиялық, тілдік және басқа ғылым салаларын, өз
ұлтымыздың мәдениеті, әдебиеті, қазіргі таңдағы рухани жетістіктерін
бір-бірімен байланыстыра отырып білім беруді қамтамасыз ету керек.
Зерттеудің жаңалығы :Диплом тақырыбын алуға негіз болып отырған
бұл өзекті мәселеден мен де тыс қалған жоқпын. Алдыма келген бүлдіршіндерді
заман талабына сай оқытып, тәрбиелеудің жолдарын іздестірдім. Қай ұстазды
болсын алаңдататын бір жәйт ол баланың дербестік іс- әрекеті, сабақта
баланың ойын дидактикалық материалдар арқылы дамыта білу қабілеті.
Зерттеудің мақсаты: Бастауыш сынып оқушысының ойлауын дамытуда-
дидактикалық материалдардың ролін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
Тақырыпқа сәйкес әдебиеттерге талдау жасау.
Ізденіс жұмысының бүгінгі күндегі өзектілігін анықтау.
Зерттеу – тәжірибелік жұмыстарын жүргізу.
Ізденіс – зерттеу жұмыстарына талдау жасап, қортындылау.
Зертеу пәні: Дидактикалық материалдарды сабақ барысында
қолдану.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі. Бастауыш мектеп-
оқушының жеке тұлғасының қалыптасып, дамуындағы ерекше кезең. Балананың
болашағы, оның интеллектуалдық дамуы мен адамгершілік бейнесінің қалыптасуы
және еңбекке қатынасы көп жағдайда бастауыш сыныптардағы білім беру мен
тәрбиенің мазмұнымен анықталады.
Бүгінгі күні ұлттық білім беру жүйесінің қалыптасу жағдайында
бастауыш мектеп мұғалімі кәсіби қызыметінің сапалық мазмұнына да ерекше
талаптар қойылуда. Бастауыш сынып мұғалімі- ол үздіксіз даму үрдісіндегі
әлеуметтік- мәдени ортаны бағдарлай білетін, баланың жеке тұлғалық дамуына
бағытталған білім беруді жүзеге асыра алатын, оқытудың мазмұны мен
әдістерін, құралдары мен формаларымен өз бетінше ізденіспен саралап,
шығармашылықпен пайдалана алатын педагог болуы тиіс. Мұғалімнің қызыметіне
қойылатын мұндай талаптар, олардың кәсіби даярлық деңгейіне де жаңа
көзқараспен қарауды талап етеді.
Бастауыш мектеп жасындағы балалардың психикалық дамуындағы
негізгі әрекет- оқу әрекеті, оқу пәндері игеру процесінде
қалыптасатындықтан, мұғалімнің ең алдымен ана тілінен, балалар әдебиетінен,
математика мен жаратылыс тану білімі жоғары денгейде болуы тиіс.Мұнан
басқа,дамытпалы оқытуды ұйымдастыру,баланың жеке тұлғасы мен оның
ерекшеліктерін танып білу бастауыш мектеп мұғалімінің педагогика,
психология, практикалық психологиядан терең білім мен біліктілікті қажет
етеді. Әрине, бастауыш сынып мұғаліміне қолданыстағы оқытудың түрлі
әдістемелік жүйесін, оқулықпен оқу бағдарламаларын саралап пайдалана білуі
үшін оған жаңа тұрпаттағы әдістемелік даярлық қажет.
Дипломдық жұмысқа ғылыми болжам: Егер бастауыш сынып оқушыларына
білім беруде дидактикалық материалдарды біліктілікпен қолдана білсе, онда
баланың ойлауын да жоғары дәрежеде дамытуға болады.
Зерттеу объектісі: Березов орта мектебінің 2 нші , 4 нші сынып
оқушылары.
Зерттеу әдістері: Әдістер мен әдістемелерді қолдану арқылы
оқушының жан дүниесін терең біліп, психологиялық қызметте көмек көрсету.
оқушылардың психологиялық ахуалына, өзара қарым-қатынас жағдайына зерттеу
жүргізу;
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Кіріспеде мақсат, міндеттері негізінде
белгілі бір логикалық жүйеде құрылған. Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс
кіріспеден, 2 тараудан және қортындыдан тұрады. Жұмыстың соңында
қолданылған әдебиеттер тізімі көрсетілген.
1. ТӨМЕНГІ СЫНЫПТАРДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ҚОЛДАНАТЫН ДИДАКТИКАЛЫҚ
МАТЕРИАЛДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ - ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Төменгі сыныптарда қолданатын дидактикалық ойындардың мәні туралы
педагогикалық ой-пікірдің даму тарихы.
Баланың ойын дидактикалық ойындар жұмысына баулып, олардың ойынға
белсенділіктерін, қызығушылығын дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді
қолдануға болады. Олар мыналар:
1. Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешу
(құрастырмалы ойындар, қозғалмалы ойындар, сергіту ойындары тағы басқа лар)
2. Берілген тапсырманы түрлендіру бағытта жұмыс, қиялдау ой арқылы сурет
салғызу, рөлге бөліп ойнату,ойын балалардың ойлау қабілеттерін арттырады.
3. Өзімнің түйінді мәселемді ашу үшін 1-сыныптың барлық пәндерін оның
сабақтарының бөлімін таңдап алдым. Әр бөлімінде халқымыздың ұлттық
ойындарын қолданамыз.
4. Осы сабақтарды қызықты өткізу үшін математика сабағынан есеп шығару
ойындары, әліппеден әріптер жайлы ойындар (әріптерді шапшаң тауып, орнын
табу), дене шынықтыру сабағынан қимыл-қозғалыс ойындарын, яғни әр пәнге
дидактикалық ойындарды қолдандым.
5. Венн диограммасын, үлестірмелі карточкаларды, сөзжұмбақтарды, ребустар,
дидактикалықойындарды қолданып, сабақты қызықты жүргізумен балалардың
сабаққа қызығушылықтарын,ойлау қабілеттерін қалыптастыру.
6. Мақал-мәтелдер, сөзжұмбақтар, жаңылтпаштар, сауалғылар қолдану арқылы
балалардың тілін дамыту, ой-белсенділігін арттыру.
7. Мазмұнды суреттер бойынша әңгіме құрастыру, шығармашылық қабілеттерін,
көз зерделерін, есте сақтау қабілеттерін, эстетикалық талғамдарын дамыту.
Балаларды оқытуда және тәрбиелеуде ойынның мәні педагогикалық
жүйеде бұрын да, қазір де қарастырылып отыр. Біздің ұлттық педагогикамыздың
өзінде ойын тарихында бала тәрбиелеуде мынадай бағыттар да қолданылады.
1. Баланы жан-жақты үндестікте үйлесімді дамыту;
2. Оқыту мақсатын (дидактика) бұл бірінші бағыттағы алғашқылардың бірі чех
педагогы Ян Амос Коменский. Ол ойынды баланың ең қажетті іс-әрекеттің
табиғатына және бейімділігіне ең жауапты түрі деп санайды.
Ойын баланың барлық маңызды ақыл-ой әрекеті, онда баланың барлық
қабілеттерінің дамуына, ойында айналасындағы дүние жайлы түсініктері
кеңеюіне, тілінің дамуына, құрбыларымен жақындасуына көмектеседі.
А. С. Макаренконың айтуынша, ойында баланың физикалық, психологиялық
қасиеттерінің сапалары да өзгеріп отырады. Ойын баланың сабаққа ынтасын
аудартуға, көңіл қойғызуға, сондай-ақ қабылдауын жеңілдетуге, білімді толық
игеруіне көмектеседі. Ойынның түрлері өте көп. Ойын – сабақ, ойын –
жаттығулар, сергіту ойындары. Бұл дидактикалық мақсаттағы ойындар –
оқушылардың жан-жақты дамуына қызмет етеді.
Осындай ойындар арқылы оқушылар сөз қадірін түсінуге дағдыланып, сөздік
қорлары молаяды.Мақал-мәтелдерді табу оқушылардың тілін дамытумен қатар
олардың әсерлі сөйлеу дағдыларын да қалыптастырады. Оқушылардың сөйлеу
тілінде мақал-мәтелдер көп болса, олардың тілдік қарым-қатынасқа түсу
түрткілері артады [3].
Осындай тәсілдер арқылы оқушылрдың сөздік қорлары молайып, байланыстырып
сөйлеу қабілеті жетіледі.
Сабақтың мақсаттары: а) білімділік: Синоним сөздер туралы түсінік беру;
ә) дамытушылық: Ойын ойнаған оқушылардың тілін дамыту;
б) тәрбиелік: Көркем шығарманы талдау арқылы ізгілікке тәрбиелеу.
Ұйымдастыру кезеңінде үйге берілген тапсырма тексеріліп, бағаланды. Осыдан
кейін жаңа сабақ өтеміз. Жаңа сабақты түсіндіріп болғаннан кейін оқушыларға
Жыл басына таласқан хайуанаттар ертегісі бойынша рөлдік ойын ойнатамыз.
Сыныптағы оқушылрды екі топқа бөлеміз. Қай топтың оқушылары рөлін жақсы
ойнап, топқа берілген тапсырманы дұрыс орындаса, сол топ жеңіске жетеді.
Автор сөзін оқып өзіміз оқимыз. Түйе рөлін ойнап шыққан бала
түйе секілді шайқала басып келеді. Ойынның ережесі бойынша рөлде ойнап
тұрған оқушының ненің рөлінде ойнап тұрғанын табу қажет. Оқушылар
бірауыздан түйе дейді, дұрыс тапты. Осылайша барлық балалар
хайуанаттардың қимыл-қозғалысын айнытпай салып шықты. Мұнан кейін
хайуанаттардың рөлінде ойнап жүрген оқушыларға сөз беріледі. Ойынды осылай
жалғастыра береміз
Ұлы педагог Сухомлинский: Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
шығармасыз,ойсыз толық мәндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды- деп санайды.
Демек, бастауыш сынып оқушыларының оқуға, білімге деген ынтасын,
мүмкіндіктерін толық пайдаланып, оларды оқу үрдісінде үздіксіз дамыту,
сабақта алған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін
ойын түрлерін қолданудың орны ерекше.
Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Қандай ойын болмасын
баланы бір нәрсеге үйретеді. Ойын – айналадағы дүниені тану тәсілі. Сабақ
барысында ойын түрлерін дидактикалық материал ретінде пайдалануда маңызы
зор. Ойын арқылы нашар оқушылардың өздері де ойынға араласып сабаққа ынтасы
артады. Тіл дамуына ойын да үлкен әсер етеді. Ойын баланың психикасына әсер
етіп, сапалы өзгерістер туғызады. Ойын арқылы ұйымдастырылған сабақ
балаларға жеңіл әрі тартымды, әрі түсінікті болады. Ойынның түрлерін
балалардың жас ерекшеліктеріне, сабақтың мазмұны мен тақырыбына сай таңдап
алған дұрыс.
Әрбір адам ұжымда қолайлы жағдайға ие болу үшін және өзінің қабілеті мен
іскерлігін, күш- қуатын, неге икемділігін көрсету үшін ұжымдық қарым-
қатынасты қажет етеді. Адам бойындағы қабілет пен икемділік ұжымдық қарым –
қатынаста еркін ашыла түседі. Ұжымдық қарым- қатынасты орнатудың тиімділігі
ұжым ішілік қатынастардың стихиялық түрде болуы баланың көңіл – күйіне
ықпал ететін түрлі факторларға байланысты. Ондай факторларға мыналар
жатады: оқушының ерекшелігі (дарындылығы, әсерленушілігі, көпшілдігі,
немесе өзімшілдігі, өжет немесе ұяңдығы, өмірге сенімділігі, сырқы түрінің
тартылымдылығының адамгершілік бейнесін сипаттайтын белгілері күш, көркі,
еркі, батылдығы, ептілігі). Бірақ өмір тәжірибесі көрсетіп отырғандай
нарық, еңбек, өмір жолын таңдау кезінде тәсекелестіктің көп болуы. Ұжымдық-
серіктік қарым- қатынастар орнатудың тиімділігі, алған білім мен
дағдылардың дәрежесіне, ойдың шығармашылық стиліне, кез келген күтпеген
жағдайларға өздігінен қабылдаған шешімнің дұрыстығына байланысты.
Оқушылар ұжымы – тәрбиенің шешуші факторы және біздің қоғам жағдайында
бала өмірін ұйымдастырудың негізгі формасы. Жеке тұлғаның дамуы үшін ұжымда
қолайлы жағдайдың болуы қажет. Тұлға жан-жақты даму мүмкіншілігін ұжымынан
алатын болғандықтан ұжымда тұлғаның бас бостандығы болуы басты шарт болып
табылады. Балалар ұжымын ұйымдастыру қажеттігі қоғамның өзі біртұтас ұжым
ретінде өмір сүретіндігінен туындайды.
Қоғамда ұжымдарды ортақ іс-әрекеттерінің түрлеріне қарай ажыратады.
Мысалы, кәсіпшіл ұжымдар (өңдіріс, шығармашылық, әскери, оқу орындары),
қоғамдық ұйымдар (партиялар, халык, конгресі, бірлестіктер, кәсіподақтар),
ерікті қоғамдар ғылыми, ғылыми насихат, әскери спорт, өз әрекетімен істеуші
ұжымдар (көркемәнерпаздар, коллекционерлер) және т.б. Осы ұжымдарда
адамдардың шешетін міндеттері еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуын
тездету, қоғамдық дамуының жаңа деңгейін қайтымсыз процеске айналдыру,
халық шаруашылығының барлық салаларында өмірді демократия және жариялылық
принциптерінің негізінде құру.
Осы жағдай талабына сай ұжым балаларды қоғамдық өмір мен өндіріске
дайындаудың мүмкін болатын бірден-бір құралына айналады. Оқушылар ұжымы
баланың өмірін, оқуын, еңбегін жасампаздығын, күш-қуат мәдениетін, ойын
ұйымдастырудың ең тиімді құралы.
Ұжым проблемасын педагогика ғылымының қайраткерлері және халық ағарту
органдарының озат өкілдері: А.В. Луначарский, Н.К. Крупская, А.С.Макаренко,
П.П.Блонский, С.Т.Шацкий, В.А.Сухомлинский аса зор көңіл аударып зерттеді.
А.В. Луначарский жаңа адамды қалыптастырудың негізгі жағдайы ұжым
болады деді. Оның айтуынша, адамды тәрбиелеу, демек, ол, адам біздің
заманымызда ұжымшыл, қоғамдық мүддені жеке басының мүддесінен жоғары
санайтын болуы тиіс. Тұлға ұжым негізінде ғана дамиды [4].
Н.К. Крупская тұлғаның дамуы мен қалыптасу ортасы ұжым деп аталады.
Мектептегі қоғамдық ұйымдарға, олардағы балалардың қарым-қатынастарына
үлкен мән берді. Балаларды ұжымда өмір сүре және жұмыс істей алатындай етіп
тәрбиелеудің қажет екенін ескертті. Ол балалар қозғалысына байланысты
бірсыпыра мәселелерді атап көрсетті. Олар: балалардың ұжымдық іс-әрекетінің
формалары мен өдістері, өзін-өзі басқару және оны ұйымдастырудың әдістері
т.б.
А.С. Макаренко ұжымда жеке адамды тәрбиелеудің бірізді педагогикалық
теориясын жасады. Оның идеялары осы уақытқа дейін құндылығын сақтауда және
іс-әрекеті, қарым-қатынас, дәстүр сияқты тәрбие проблемалары ұжым өмірінде
шығармашылық дамудың негізі болды.
А.С. Макаренко ұжымда жеке адам тәрбиесінің қоғамдық бағыттылығын
ерекше атады. Ұжымда тек жай ғана мейірімді адам болу жеткіліксіз, ол ұжым
мүддесімен өмір сүре білуі қажет. А.С.Макаренко жеке адам тәрбиесінің
қоғамдық бағыттылығы тұрғысынан ұжымның кейбір сапасын, яғни белгілерін
көрсетті.
1. Ұжым тәрбиенің мақсаты және объектісі, жеке адам ұжымнан тыс
дамымайды.
2. Ұжым адамдарды жалпы мақсатқа, еңбекке және еңбекті ұйымдастыруға
біріктіреді.
3. Ұжым барлық ұжымдармен табиғи байланысты қоғамның бөлігі.
4. Ұжымның өзін-өзі басқару органдары және өкілдері —
ұйымдастырушылары болады.
Әрбір ұжым — бұл топ, бірақ әрбір топ ұжым бола алмайды. Ұжым
контактылы және негізгі болып екіге бөлінеді. Контактылы ұжым — бұл ұжым
белгілері бар бастауыш топ. Негізгі ұжым - бұл контактылы ұжымдардың
бірлестігі. Мысалы, контактылы ұжым - бұл студенттер тобы, негізгі ұжым -
факультет т.б.
Қазіргі кезеңде А.С. Макаренко идеясын дамытуда И.П. Ивановтың
"Коммунар әдісі" игі әсер етуде. Коммунар әдісінің мәні, ұжым өмірінің
айқын бейнесін ұйымдастыру. Онда барлығы өнегелі принципіне, шығармашылыққа
негізделеді. Ұжымдық шығармашылық біріккен іс-әрекетінің әдісіне ұжымдық
жоспарлау және жүзеге асыру, күнделікті іс-әрекеттері, ұжымдық талқылау,
шешім қабылдау және баға беру кіреді. Бұл мәселелер И.П. Ивановтың
"Коллектившілерді тәрбиелеу" атты еңбегінде қарастырылған.
Сонымен ұжым — бұл көзделген мақсатқа жетудегі ұйымшылдық пен
мақсаттылық, іс-әрекетімен сипатталатын адамдар тобы.
В.А. Сухомлинский балалар ұжымын дамыту теориясына айтарлықтай үлес
қосты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғылыми еңбектерінде "Мудрая власть
коллектива", "Коллективтің құдіретті күші" т.б. баяндалды.
В.А. Сухомлинский пікірі бойынша әрбір бала тәрбиесі ұжымда негізгі
тербие құралы болды. Балалар мен тәрбиешілер арасындағы рухани қарым-
қатынас ұжымдық қатынастың даму процесі, В.А. Сухомлинскийдің қарым-қатынас
жайындағы идеясы жаңа-шыл мұғалімдердің идеяларымен үштасып жатыр. Демек,
ынты-мақтастық балалармен қарым-қатынас жасаудың нәтижесінде туды.
Ынтымақтастық идеялары жаңашыл мұғалімдердің еңбектерінде ғылыми-
әдістемелік тұрғыдан қарастырылған.
Біздің елімізде қазіргі қоғамның маңызды ұясы — мектеп ұжымы баланы
дамытуда және қалыптастыруда үлкен роль атқарады. Мектептегі оқушылар ұжымы
— бұл іс-әрекетімен (оқу, еңбек т.б.) бірігіп топтасқан балалардың мақсатқа
бағытталған тұрақты бірлестігі.
Мектеп ұжымының негізінде бірнеше өзара байланысты оқушылар
ұжымдарының типтері пайда болады. Олар: мектеп сыныбы, ұзартылған күн тобы,
клубтар, секциялар, оқушылардың еңбек бірлестіктері т.б. Бұлардың барлығын
бастауыш ұжымдар деп атайды.
Оқушылар ұжымы балаларды ұжымшылдыққа тәрбиелеудің маңызды құралы.
Ұжымшылдық адам мүддесінің ұжым және қоғам мүддесімен мызғымас
байланыстылығын көрсетеді.
Адам ұжымда өз күшінің, өз қабілетінің керек екенін түсінеді.
Сондықтан оларды үнемі дамытып, жетілдіріп отыру педагогикалық ұжымның
оқыту және тәрбие жұмысын шығармашылықпен ұйымдастыруына байланысі. Қорыта
айтқанда ұжым — тәрбиенің маңызды құралы.
Бүгінгі қоғам талабына сай білімді де, саналы да, тәрбиелі азаматтарды
тәрбиелеу білім беру жүйесінің басты мақсаты болып табылады. Сол үшін де
мектептерде, соның ішінде білім негізі қаланатын бастауыш сыныптарда оқу
мен тәрбие сапасын арттыру қашанда назардан шыққан емес. Осыған орай, әр
пәнді соның ішінде бастауыш сыныпта қазақ тілін оқытудын ғылыми дәрежесі
неғұрлым, жоғары болуын, ғылым негіздерінің берік игерілуін, тәрбие
жұмыстарынын жақсартуынын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар
жүргізілуде.
Бүкіл ұлттың ұстанатын тәлім-тәрбиелік нормаларын адамның жан дүниесіне
ойластыра баяндайтын психалогиясының бір саласы-ұлттық психология. Онда
ғасырлар бойы сұрыптала жинақталып, жүйеге түскен ұлттық дәстүр, салт-
сана, әдет-ғұрып, ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып жалғасып келе жатқан
тәжірибе, адамгершілік, ақыл-ой,еңбек, дене тәрбиесі, тағы да басқа
нормалар мен принциптер, халықтың жандүниесі, өзіндік мінез-құлқы, іс-
әрекетінің ішкі астары сөз болады. Түрлі салт- дәстүрлер, әдет-
ғұрыптар,ойындар мен ырымдар халықтың рухани сезімін, адамгершілік
қасиетін, мінез- қылығы қалыптастырады. Сонымен қатар, дүниетанымын
кеңейтіп, ақыл, ой-өрісін дамытады, түрлі білім негізінен мағлұмат
береді. . Бір сарынды бір бағытта ұзақ жүргізілген іс әрекет бастауыш
сыныптарда оқыту барысында әртүрлі оқыту әдістері мен формаларын алмастыруа
отырып қолдану керек,- дейді К.Д. Ушинский.
2. Дидактикалық материалдар – дербестік таным әрекеттің ұйымдастыру
формасы ретінде.
Қызығу-танымдық іс-әрекеттің қозғаушы күші. Оқушының қызығу
жәрдемімен оқып-үйрену барысында қабілеті ашылып, дарыны ұшталады,өз
күшіне, мүмкіндігіне сенімі артады, кісілігі қалыптасып дара тұлғалық
сипаттарға ие бола бастайды.
Танымды қызығу оқыту мен тәрбиелеу нәтижесінде қалыптасады.
Педагогикалық әдебиеттерде оны қалыптастырудың үш жағдайы туралы жиі
айтылады.
Біріншісі – оқытудың мазмұны мұндағы оқушыларды қызықтыратын
мазмұнның берілу түрі, жаңалығы, ғылым мен техниканың соңғы табыстары,
таңдандыратын тарихи деректер, ғылыми білімнің іс жүзінде қолданылуы,
бұрыннан білетін мағлұматтың жаңа қырының ашылуы.
Екіншісі-оқушылардың таным әрекетін ұйымдастыру формалары,
құралдарын және әдістерін жетілдіру. Бұған жататындар: сабақтың дәстүрлі
емес түрлерін өткізу, оларда қолданылатын техникалық және көрнекі
құралдардың тиімділігін арттыру; танымдық ойындар ұйымдастыру; проблемалық
және интегративті ұстанымдарды жүзеге асыру; пәнаралық және пәнішілік
байланыстарды тудыру; ғылымның өмірмен, өндіріспен, техника және
экологиямен байланысын ашып көрсету; оқушылардың өздігінен істейтін
жұмыстарын және өздігінен білім алуды тиімді ұйымдастыру; шығармашылық және
зерттеу жұмыстарын белсенді қалыптастыру; білім тексеру мен бағалаудың
алуан түрлерін ұтымды пайдалану арқылы оқытудағы кері байланысты жетілдіру
[5].
Үшіншісі- мұғалім мен оқушы, оқушы мен оқушы арасындағы қарым-
қатынаста сыйластық, ізеттілік орнатып, жүрек жжылуының болуын қамтамасыз
ету. Оқушы өзі ұнатпайтын мұғалімнің пәніне ешқашан қызықпайды. Оқушылар
өзара сыйласа алмайтын, тәртіп жиі бұзылатын сабақтардан тезірек құтылуға
тырысады.
Қызығуды туғызу үшін ойын түрлерін пайдаланудың орны бөлек. Тиімді
қолданылған ойын түрлері түсіндірілетін материалдарды оқушылардың зор
ынтамен тыңдап, берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені төменгі сыныптағы
оқушылардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауыңқырап тұрады. Қызықты ойын
түрінен кейін олар тез серігіп, тапсырманы ықыластана әрі сапалы
орындайтын болады. Ойындар барлық сыныптарда қолданылады.
Бастауыш сыныптарда ойынға қойылатын төмендегі әдістемелік
талаптарды біліп, орындап отыруымыз керек:
1. Ойынның мақсаты нақты қойылып, керекті көрнекіліктер мен
материалдар күн ілгері дайындалып, оңтайлы жерге қойылуы керек.
2. Ойынға кірісер алдында оның жүргізілу тәртібі оқушыларға әбден
түсіндірілгені жөн.
3. Ойынға сыныптағы балалардың түгел қатысуын қамтамасыз ету керек.
4. Ойынның жүру барысында балалардың түгел қатысуын қадағалаумен
қатар, олардың ойын үстінде шешім қабылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеуі
керек.
Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұнына неғұрлым
сәйкес алынса, оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. Оны тиімді
пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдылығын күшейтеді, оқушылардың ынтасы
мен қызығушылығын арттырады.
Бұл қалай өзгерген? ойыны дыбыстар мен әріптердің айтылу және жазылу
ерекшеліктерін оқушыларға меңгерту үшін жүргізіледі. Ойын барысында сөз
ішіндегі әріптердің дұрыс жазылуына, бір әріптің өзгеруінен сөздің басқа
мағынаға ауысып кететіндігіне оқушылардың назарын аударуға болады.
Ор-өр сұр-сүр терек-зерек
Тор-тер сан-сән көл-шөл- төл
Орнына қойып жаз ойыны арқылы оқушылар сөздердің айтылуы мен
жазылуы туралы білімдерін тереңдете түседі.
Ойын тәртібі: сынып 3топқа бөлінеді. Плакатқа 3 қатар етіп сөздер
дайындалады. Әр қатардан шыққан үш оқушы тақтаға сөздерді дұрыс жазып
шығады. Әрі тез, әрі дұрыс орындаған топ жеңімпаз атанады.
Құл ұы н сө сз кө
нм бе
Жұлд ұы з Қорға нм бек а щш ы
Ше кг ара сә нң қой түлк
үі
Фонетикадан алған білімдерін еске түсіру мақсатында жұмбақтар
жасырып, шештіру де оқушылардың білімін тиянақты, жүйелі етуге өз септігін
тигізеді. Төмендегідей жұмбақтарды пайдалануға болады.
Дыбыс емес таңба. Әрі дауысты, әрі дауыссыз. Түнде жоқ, кеште
бар,
Оқылмайды, жазылады . Әрі жуан, әрі жіңішке. Отта жоқ, пеште
бар.
Біраз сөзден табылады. Бұл қай дыбыс?
(ш)
(ъ, ь)
(у)
Кім көп біледі? ойыны арқылы сөздердің мағынасын
ажыратқызуға
болады. Ойын тәртібі: Оқушылар мұғалімдер және оқушылар
болып екіге бөлінеді. Мұғалімдер әртүрлі мағынасы бар сөздерді атайды, ал
оқушылар осы сөздердің мағынасын түсіндіреді. Мұғалімдер мен оқушылар
өз рольдерін ауыстырып отырады.
Мысалы:
1) ара-жәндік 2) алма-жеміс 3) ою-
зат
Ара-құрал алма-қимыл
ою-қимыл
Ойлан тап ойыны арқылы сөз мағынасы туралы берілген ұғымдарды
бекітуге болады.
Ойын тәртібі. Мұғалім бір сөзді ақырын ғана айтады. Оқушылар сөзге
мағынасы қарама-қарсы сөзді табады. Мысалы, мұғалім ұзын десе, оқушы
қысқа дейді. Осы тәрізді мұғалім мәндес сөздің біреуін атаса, оқушы сол
сөзге мағынасы жуық екінші сөзді атауы тиіс. Мысалы, Отан десек, оқушы
туған жер, л, атамекен дейді.Ойын осылай жалғаса береді. Көп сөз
ойлаған оқушы жеңімпаз атанады.
Топтай біл ойынын алатын болсақ, бұл оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп,
заттарды белгілі бір тақырып бойынша топтай білуге, олардың не үшін
қажеттігін ажыратуға, қатесіз жазуға дағдыландырады. Мысалы, сәбіз, қияр,
алма, түйе, жылқы, жүзім, картоп, сиыр, алхоры тағы басқа сөздер беріледі.
Оқушылар бұл сөздерді топтап жазады. Сәбіз,қияр, картоп-көкөністер
Бастауыш мектепте фонетиканы ойын арқылы оқыту.
Бір сарынды және бір бағытта ұзақ жүргізілген іс-әрекет бала өміріне
шексіз зиянын тигізеді. Сондықтан, әсіресе бастауыш сыныптарда оқыту
барысында әртүрлі оқыту әдістері мен формаларын алмастыра отырып қолдану
керек,-дейді К. Д. Ушинский.
Бүгінгі қоғам талабына сай білімді де, саналы да, тәрбиелі азаматтарды
тәрбиелеу білім беру жүйесінің басты мақсаты болып табылады. Сол үшін де
мектептерде, соның ішінде білім негізі қаланатын мектептерде, соның ішінде
білім негізі қаланатын бастауыш сыныптарда оқу мен тәрбие сапасын арттыру
қашан да назардан шыққан емес. Осыған орай, әр пәнді, соның ішінде бастауыш
сыныпта қазақ тілін оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын, ғылым
негіздерінің берік игерілуін, тәрбие жұмыстарының жақсартылуын қамтамасыз
ету бағытында әр алуан шаралар жүргізілуде.
Бастауыш сынып оқушыларының білуге деген ынтасы мен мүмкіндігін толық
пайдалану және оларды оқыту үрдісінде үздіксіз дамытып отыру, сабақ
барысында алған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін
сабақтарда ойын түрлерін пайдаланудың орны ерекшк.
Ойын – бала әрекетінің негізгі бір түрі. Ойын арқылы адам баласының белгілі
бір буыны қоғамдық тәжірибені меңгереді, өзінің психикалық ерекшеліктерін
қалыптастырады. Бала ойын үстінде дүниетанудағы өз мүмкіншілігін сезінумен
қатар айналасындағы адамдар мен олардың әрекетіне көңіл аударады, заттың
ішкі мазмұнын білгісі келеді. Балалардың қиялын,ойлауын, сөйлеуін дамыту
үшін түрлі ережелер мен ойнайтын ойындардың да үлкен дидактикалық мәні бар
[6].
Ойын түрлерін 1-2 сыныптарда күнделікті жұмысымызда дидактикалық
деректіден- дерексізге, жеңілден –ауырға, жақыннан-алысқа дегенді негізге
ала отырып, бірте-бірте күрделендіре жүргізуімізге болады. Ойын оқушылардың
фонетиканы толық меңгеріп, жазу тілін дамытуларына мол мүмкіндік береді, өз
беттерімен жұмыс істей білуге дағдыландырады. Ойланғыштық, ізденімпаздық
қабілеттерін арттырады, сөз қорларын молайтуларына көмектеседі.Мұнымен
қатар сабақ үстінде ойын түрлерін қолдану оқушылардың оқып
отырған сабағына қызығушылығын арттырады, оған белсенді түрде қатысып,
түсінбегенін түсінуге мүмкіндік туғызады [6].
- Оқушылар бастауыш мектепте: Дыбыс және әріп, Дауысты дыбыс, оның жуан
және жіңішке түрлері. Дауыссыз дыбыс. Қатаң, ұяң, үнді дауыссыз
дыбыстар,олрдың үндесуі және емлесі.Буын және буын үндестігі. Тасымал.
Қазақ алфавиті- сынды сөздің фонетикалық құрамымен танысады.
Осы кезеңді тиімді пайдаланған жөн. Сондықтан қай сабақта болмасын талапқа
сай дайындалған көрнекілік пен жұмбақ, ребус тағы басқалар араластыра
отырып ойын түрлерін кеңінен пайдаланғанымыз дұрыс. 1-2 сыныптарда қазақ
тілі сабағында қолданылатын бірнеше ойын түрін атап өтейік.
1. Қай әріпті жоғалттым? ойыны. Бірінші сыныпта қазақ тілінен дыбыс
пен әріп,дауысты,дауыссыз дыбыстар, жуан және жіңішке дыбыстар тақырыптарын
өткенде, 2-сыныпта у дыбысының бірде дауысты, бірде дауыссыз, кейде жуан,
кейде жіңішке болып келуі, ы, і, и, я, ю әріптерінің жазылуы тақырыптарын
өткен кездерде, 3-сыныпта э, ц, в, ф, ч, щ, х, Һ дыбыстары мен әріптерінің
ерекшеліктері тақырыптарын өткен кезде пайдаланамыз.
Ойынға сөз ішінде бір әрпі қалдырылып кеткен бірнеше парақшалар
жасалынады. Жоғалған әріптер парақшаларын жасағанда сөздердің басынан,
ортасынан немесе соңынан әріптер қалдырылады Парақшалар сыныптағы әр балаға
5-6-дан келетіндей мөлшерде әр тақырыптың мазмұнына қарай (бір ойынға
лайықталып ) жасалуға тиіс. Ойынға ең алдымен оқушы (жаттыққанға дейін )
оңай орындай алатын суретті парақшаларды қолдану қажет.
Қай әріпті жоғалттым? ойынын сабақтажаттығудың бір бөлімі ретінде 4-
5 минут көлемінде жүргіземіз.
2. Қай буынды жоғалттым? ойыны. Бұл ойынды 1-сыныпта әліппені үйрету
кезеңінде және буын тақырыбын өткенде сөздерді буынға дұрыс бөле білуге
төселдіру үшін қолданамыз. Қай буынды жоғалттым? ойынына бір буыны
қалдырылып кеткен сөз парақшларын жасаймыз. Ойын сабақты пысықтау кезеңінде
немесе сабақтан тыс уақытта өткіземіз.
3. Бұл қалай өзгерген? ойыны. Бұл ойын 1-сыныпта әліппені үйрету
кезеңінде д-т, ү-ұ, б-п, о-е және а-ә әріптерін салыстыру сабақтарында,
қазақ тілінен дыбыс пен әріп: дауыссыз, дауысты дыбыстар: а-ә, ұ-ү, о-ө
әріптері бар сөздер тақырыптарын өткенде, 2-сыныпта жуан және жіңішке
дауыстылар: ы-і әріптерінің жазылуы, дауыссыз дыбыстар тақырыптарын өткенде
пайдаланамыз.
Ойын барысында оқушылар сөз ішіндегі дыбыстардың дұрыс жазылуына
(егер сөздің бір дыбысы дұрыс жазылмаса) , сөздің мағынасының өзгеріп
кеткеніне назар аударатын болады. Сол сияқты жуан, жіңішке дауысты
дыбыстардың дұрыс жазылуына көңіл бөлінеді[7].
4. Ізде, тап ойыны.
Ойын 1-сыныпта кісі аттарының бас әріппен жазылуы тақырыбын өткенде
қолданылады.
Ойынға кісі аттарына сай бас әріппен және кіші әріппен жазылған бірнеше
буындар дайындалады. Әрбір қалтаға 10 кісінің атын құрап шығатындай бас
әріп, 10 кіші әріп кеспе буындары және ойын бастаушы үшін кісі аттары толық
жазылған карточкалар салынып қойылады.
Бұған сондай-ақ Қай буынды жоғалттым ? ойынның кеспе буындарын
қолдануға да болады. Кеспе буындар мен сөз парақшалар төмендегідей.
Са, Ша, Ро, Ра, Мұ, Са, Сә, Бо Ду, Ай
Ра, ра, за, я, рат, кен, лат, ман, дар.
Кісі аттары: Сара, Шара, Роза, Рая, Мұрат, Самат, Сәкен, Болат, Думан,
Айдар.
Осы сияқты бірнеше қалталар жасалады.
Ойын тәртібі:
А) мұғалім әрбір партаға (екі оқушыға) бір қалтадан таратып береді.
Олардың біреуі бас әріп буындарын, екіншісі кіші әріп буындарын алады. Ал
кісі аты толық жазылған парақшалар өзімізде қалады. Кісі аттарының бас
буынын алған оқушы оның бірін парта үстіне қояды. Екінші оқушы парта
үстіндегі буынға сәйкес келетіндей парақшаны іздеп тауып оның қасына
қояды.
Ә) Сыныптағы оқушыларды екі топқа бөліп өткізуімізге де болады.
Әр ойынға арналған парақшалар жеке-жеке қалталарға салынады.
Жоғарыдағы үлгіге арнап жуан, жіңішке болып келетін ұқсас буындардан
ойындар ұйымдастыруымызға болады.
Осындай ойындар үстінде оқушылар тәжірибе жасайды, себеп-салдарлық
байланыстар мен тәуелділікті анықтауға тырысады. Олай болса, сабақта ойын
түрлерін тиімді пайдаланғанымыз жөн.
Ойын балалар үшін күрделі әрекет, ол білімді, ақылды ұйымдастыру қажет
етеді. Оған бала ойын арқылы өзі үйренеді, үлкендерді де үйретуге тиіс.
Ойынның өз мақсаты, жоспары арнайы заттары т.б. көптеген ерекшеліктері
болады [8].
Анаграмма оқушының білімдік, жазу сауатын байқауға оқушыға әр түрлі
заттың атын білуге не үшін қолданатын не нәрсе екенін білуге көмектеседі.
Қазақ тілі, дүниетану, ана тілі сабақтарында анаграмманы қолдана беруге
болады.
1. Өңірге көйлекке тағатын нәрсе
2. Саусаққа тағатын бұйым
3. Құлаққа тағатын бұйым
4. Мойынға тағатын бұйым
Сабақта қазақтың ұлттық ойындары қолданылады. Мысалы: Сақина алу,
Ақ сүйек тағы басқа ойындар. Ақ сүйек ойыны белгісіз санды табуға
арналған ойын. Ойынға толық сынып қатысады. Кестедегі белгізіс
сандардың орнына ақ сүйек тығылып жатыр. Кім дұрыс шығарса сол табады.
Кім ақ сүйекті көп тапса, сол ұтады.
Ойын өнер ретінде әдебиет пен мәдениеттің сан алуан түрлері мен
қабысып, бірін-бірі толықтырып, бойына түседі. Ойын тәрбие құралы деп
танып оның бойындағы жастарды ойландырып, толғандырып қасиеттерін аша
түседі. Ойын тек жас адамның дене күш – қуатын молайтып оны шапшаңдыққа,
дәлдікке, т.б. ғана тәрбиелеп қана қоймай, оның ақыл ойын толысуына, есейіп
өсуіне де пайдасын тигізеді. Тарихының көнелігіне қарамастан ойын үнемі
жаңа ескірмейтін нәрсе, өйткені күн сайын дүниеге келіп жататын сәбилердің
қиялын қозғап, сезімдерін аялайтын денеге қуат, жанға сауап беріп, рухани
болатын да осы қимыл-қозғалыс ойыны. Қимыл-қозғалыс ойында бала назар
аудару және бұлшық ширығу дәрежесін реттеуді үйренеді.
Ойынның қалыптасқан түрлеріне байланысты ол қимылды тынығумен
кездестіре алады. Бұл бақылағандыққа, тапқырлыққа тәрбиелеуге, қоршаған
ортаға жағдайдың өзгеруіне қарап бағдар белгілеу қалыптасқан жағдайдан жол
тауып шығу, тез шешім қабылдап оны жүзеге асыру, батылдық, ептілік.
Мақсатқа жетудің өзіндік әдісін таңдау қабілетін қалыптастыруға
көмектеседі.
Ойын дегеніміз – тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан ойға жетелейтін,
адамға қиял мен қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе, ақыл-ой жетекшісі
денсаулық кепілі, өмір тынысы. Қимыл – қозғалыс ойынының сан құрлы
тәрбиелік маңызы, балалардың өзіне тартатын әрекет саласын туғызады
осылардың бәрі қимыл—қозғалыс ойын балалрдың күнделікті өмірдің ажырағысыз
бағалы серігі ретінде айқындайды.Эмоциялық өрлеу балалардың жалпыға ортақ
мақсатқа жетуге ұмтылысын туғызады және тапсырманы айқын түсінуіне қимылдың
жақсы үйлесімнен, кеңістікте және ойын жағдайында неғұрлым дәл бағдар
белгілеуінен, тапсырманы жедел қарқынмен орындауынан көрінеді. Мақсатқа
жетуге ұмтылу балалардың осындай әуестену кезінде әр түрлі кедергілерді
жеңуге бала өзінің назарын қимылды орындау әдісіне емес, мақсатқа жетуге
аударады. Ойын процесінде балалардың қозғалғыш ширақтығы бүкіл организмге
жігерлі жағдай туғызады, алмасу процестерін күшейтеді. Ойындардың балалар
үшін әр түрлі педагогикалық жіктеулері бар. Ойынның тіл дамытудағы ролі
ерекше М.Горький айтқандай бала сөзбен де ойнайды. Осы сөзбен ойнағанда өз
ана тілінің нәзік қасиеттерін үйренеді, тілдің музыкасын ұғынады. Сонымен
нақтылай айтсақ, ұлт ойындары, тіпті жалпы ойын атаулы, біздің пікірімзше,
тіл меңгерудің құралдарының бірі болып табылады. Ойын үстіне бала еш
нәрсеге тәуелсіз өзін еркін ұстайды[9].
Еркіндік дегеніміз – барлық дамудың баспалдағы, тәрбиенің баға жетпес
құралы ретінде де ойынның айтарлықтай ролі бар. Ойын үстінде бала тілдің
ішкі иірімдерін ойлау жүйелерін сөз қолдану әдістерін, сөйлеу дәстүрлерін,
тілдік психологиялық ерекшеліктерін жете түсініп, еркін білуге мүмкіндік
алады. Халық ойындарын тәрбие жұмысында пайдалану мектеп келесі шарттарды
орындаған жағдайда нәтиже береді. Сынып жетекшілері, тәрбиешілері және тағы
басқалар халық ойындарына жауапты қарап, кез келген ғана емес жоспарлары
және күнделікті пайдалану.
- Оқу жылы басында тәрбие жұмысының жалпы мектептік жоспарын, басшылыққа
алып, сынып жетекшілері мен пән мұғалімдері өздерінің жоспарларына
міндетті түрда халық ойындарын енгізу.
- Тәрбие ісі меңгерушісі халық ойындарының тәрбие жұмысының жоспарына
кіруін бақылау.
- Мектеп әкімшілігі халық ойындарын үйрену және өткізу мәселелрі бойынша
мұғалімдер мен оқушылар семинарларын өткізу.
- Оқушылардың ойынға қызығуын көтеру үшін оларды ұйымдастырушылар мазмұны
мен ретін біліп қана қоймай, оларды өткізуге өздері де қатысады.
- Халық ойындарын сабақтарда, тәрбие сағатында, кештер мен ертеңгіліктерде
қолдану мектептік кәсіптік бағдар жұмысының мазмұнына енгізу.
Бұл тақырыпта зерттеудегі мақсатымыз ең әуелі дидактикалық
ойындарының бала ойлауының дамуындағы ролін анықтау,оның тәрбиелік
маңызы мен жас өспірімдердің болашақ өмірінің бастамасы осы ұлт ойындары
екіндігін дәлелдеу және жеке бастың тұлға ерекшелігінің қалыптауындағы
ойының рөліне, жалпы этнографиялық ерекшіліктеріне талдау жасау. Бала
бойында қалыптасып келе жатқан адамгершілік қасиеттер оның өте жас
кезінен-ақ байқалады деп есептейді [10].
Сондықтан да қазақ халқының қоғамдық тұрмысы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz