Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша электрондық оқытуды қолдану жолдары
: Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша электрондық оқытуды қолдану
жолдары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Әдебиеттерге
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...5
1.1 Оқыту жүйесінде жаңа технологияны қолдану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Биология мамандардың технологияны қолдану
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ..9
1.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологияны
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2 Зерттеу материалдары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3 Зерттеу нәтижелері және оны
талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3.1 Электрондық оқу құралының құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3.1.1 Төменгі сатыдағы
өсімдіктер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .21
3.1.2 Гетеротрофты эукариоттар. Саңырауқұлақтар бөлімі.
3.1.2.1 Саңырауқұлақ
құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..23
3.1.2.2 Саңырауқұлақ
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .25
3.1.2.3 Саңырауқұлақ көбеюі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...25
3.1.2.4 Саңырауқұлақ
систематикасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...28
3.1.2.5 Саңырауқұлақтың табиғаттағы және адам өміріндегі
маңызы ... ... ... 33
3.1.3 Эукариоттылар (Eucaryota). Балдырлар.
3.1.3 .1 Балдырлардың құрылыс ерекшелiктерi,
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... .36
3.1.3 .2 Жасыл балдырлар(Chlorophyta) –
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...38
3.1.3 .3 Сары – жасыл балдырлар (Xanthophyta) –
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... .41
3.1.3 .4 Қоңыр балдырлар(Phaephyta)-
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 41
3.1.3.5 Пирофитті балдырлар(Pyrrophyta)
–бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
3.1.3 .6 Сары – жасыл балдырлар
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 43
3.1.3 .7 Қызыл балдырлар(Rhodophyta) –
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...44
3.1.4 Прокариоттылар ( Procaryota). Көк -жасыл балдырлар (Cyanobionta) –
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
3.1.5 Симбиозды төменгі сатыдағы өсімдіктер. Қыналар(Lichenes) бөлімі ... 46
3.1.6 Лабораториялық
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .49
Тұжырымдар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .78
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..79
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың
мемлекеттiк бағдарламасының негiзгi бағыттарының бiрi – оқыту процесiн
ақпараттандыру. Аталған бағытты жүзеге асыру үшiн жаңа буын оқулықтарын
электрондық вариантқа аудару қажет.
Электрондық оқулықтың мазмұны оқушының интеллектiлiк ойлау қабiлетiн
дамытуға бағытталуы қажет және оның мына қасиеттердi қанағаттандыруы
жеткiлiктi: жинақтылық, жүйелiлiк, эстетикалық көркемдiлiгi, жылдамдылығы
және т.б. [1].
Электрондық оқулықтар ара қашықтықтан оқыту формасына негiзделiп
жасақталады және оны жүзеге асыру үшiн қолданылады.
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет деп, Ел басы атап
көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу
үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында мамандардың біліктілігін
көтеру – бүгінгі күннің негізгі міндеттерінің біріне айналып отыр.
Сондықтан мамандардың біліктілігін көтеруді ақпараттандыру туралы
тұжырымдама, стандарт және оқу-тақырыптық жоспарларын жасақтау қажет.
Аталған қажеттілікті шешу барысында педагог мамандардың біліктілігін
ақпараттық технологияны өз қызметтеріне пайдалану саласы бойынша
тұжырымдама, модульдік жұмыс бағдарламалары жасақталады. Сонымен бірге
білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың ақпараттық
сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін және ақпараттық құзырлығы сияқты
қабілеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне
айналып отыр. Ал, қазіргі таңда жоғарыдағы аталған мәселе қалай жүзеге
асырылып жатыр деген сауал туындайды. Әсіресе, мемлекеттік тілде осы
бағыттағы мәселелер әлі де жеткілікті деңгейде емес [1].
Зерттеу жұмысының мақсаты. Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша
электрондық оқытуды қолдану жолдарын анықтау.
Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер.
• Төменгі сатыдағы өсімдіктер түрлеріне толық сипаттама беру;
• Төменгі сатыдағы өсімдіктер бойынша лабораториялық жұмыстар құрастыру;
• Төменгі сатыдағы өсімдіктер бойынша тест тапсырмаларын құрастыру;
• Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша электрондық оқу құралын
құрастыру.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: Ең алғаш рет қазақ тілінде бойынша Төменгі
сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша электронды оқу құралы жасалды. Онда
төменгі сатыдағы өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктері және жіктелуі
толық сипатталған. Сонымен қатар осы өсімдіктер түрлерінің суреттерін
көрумен қатар әр өсімдіктің морфологиялық сипаттамасымен танысуға болады.
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы:
• Электронды оқулықты жоғары оқу орындарында 5В011300 - Биология мамандығы
студенттері Өсімдіктер систематикасы пәнін оқытуда пайдалануға
болады.
• Жалпы білім беретін мектеп мұғалімдері қосымша материалдар ретінде
пайдалана алады. Электронды оқу құралынан мұғалімдер өздеріне қажетті
әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан алады.
• Электронды оқулықты Интернет желісіне орналастыруға болады.
Әдебиеттерге шолу
1.1 Оқыту жүйесінде жаңа технологияны қолдану жолдары
Психологиялық-педагогикалық ғылымда өңделген қызмет принципіне сәйкес
болашақ педагогтарының жеке тұлғаларының шығармашылық қасиеттерінің дамуы
тек қоғамдық тәжірибені меңгеру, педагог мамандардың өздерінің белсене
қызмет ету арқылы жүзеге асатын меңгеру негізінде ғана жүре алады. Адамзат
мәдениетінің қол жеткізулеріне ие болу үшін әр жаңа ұрпақ осы қол
жеткізулер үшін істелген қызметке ұқсас қызметті жүзеге асыруы керек.
Осыған байланысты педагог мамандардың мамандандырылған қызметіне сәйкес оқу
қызметін ұйымдастыру маман даярлау жүйесінің қажетті кешені болып табылады
[1].
Қоғамда ақпараттандыру, есептеу техникасы құралдары кеңінен таралуымен
байланысты, оқу процесін ұйымдастыруға, сол сияқты білім берудің мазмұнын
өзгертуге де елеулі ықпал етеді. Білім беру жүйесіндегі қайта құрулардың
негізгі субъектісі - мұғалім. Қазіргі мектепке шығармашылық ізденіс
қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете меңгерген,
мамандық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдер қажет. Ол бір уақытта педагог-
психолог және оку процесін ұйымдастырушы технолог бола білуі керек.
Компьютердің мүмкіндіктерін ескере отырып, оқыту мәселелеріне талдау
жасасақ, психологияның, педагогиканың іргелі оқыту теориясынан
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік мәселелер туындайды[2].
Қазіргі заманғы оқыту интелектуалдык ерекшеліктеріне сүйене отырып
білім беруді кажет етеді..
Жаңа технологиялар - педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал, бірақ
ол мүғалімді алмастыра алмайды. Компьютер мүмкіндіктері психология мен
дидактика тұрғысынан талданып, керек кезінде педагогикалык талаптарға сай
қолданылуы керек. Сырткы эффектіні қуып кетпей, окыту програм-масының тек
сыртқы емес, ішкі тиімділігіне көп көніл бөлген дұрыс. Компьютердің
сызбалық мүмкіндігін молдығы дәрістік экспсриментті бояулы суреттермен,
сызбалармен, кестелер мен байыта түсуге жол ашады, оларды есеп шарттарына
да пайдалануға болады [3].
Компьютерді мұғалім косымша материалдар, әртүрлі анықтамалык
мәліметтерден акпараттар беру үшін көрнекі кұрал ретінде пайдалана алады.
Тәжірибеге арналған кұрылғылардың тізімі, аспаптардың сипаттамалары және
т.б. жатқызуға болады. Мұғалім араласпай-ақ, оқушылар өздері меңгеруге
тиісті ақпараттар беріледі. Қажетті акпараттарды жинақтауда электрондык
техникаларды енгізу уакыт үнемдейді, карастырып отырған кезеңде акпараттың
толыктығын жоғарылатады, ақпараттык-аныктамалык жүйе кұрамында электрондық
кұрырғылармен жұмыс істеу дағдысын калыптастыруға мүмкіндік туғызады [3].
Жаңа акпараттық технология кұралдарын биология пәнінің кіріктірілген
сабақтарында пайдалану, оқушының шығармашылык, интеллектуалдык қабілетінің
дамуына, өз білімін өмірде пайдалана білу дағдыларының қалыптасуына
әкеледі. Компьютерлік техниканың дидактикалық мүмкіндіктерін педагогикалык
мақсаттарға қолдану, білім мазмұнын анықтауда, оқыту формалары мен
әдістерін жетілдіруде жақсы әсерін тигізеді. Есептеу техникасымен жұмыс
жасату оқушылардың алгоритмдік дүниетанымын қалыптастырады:
- өз әрекетін саналы түрде жоспарлайды;
- құбылыстарға модельдер кұра біледі.
Программалауды оқыту оқушылардың логикалық қабілетін дамытады,
бақылау мен өзін-өзі бақылауын қалыптастырады, оқушылардъң еңбек ету мен
дағдысының жинақтылығын қамтамасыз етеді, жалпы мәдени-дүниетанымын
қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.
Мақсаты:
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу процесіне енгізу
жағдайында тұжырымдамалық негізін жасақтау және оны жүйелеу;
- мазмұндық, процессуальдық және бағалау компоненттері негізінде
мазмұны мен оған сәйкес таңдалынатын педагог мамандардың
категорияларын таңдауды болжау;
- білім беруді ақпараттандыру жағдайына педагог мамандардың
біліктілігін көтеру.
Бұл қойылған мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттерді қарастырамыз:
- білім беруді ақпараттандыруды дамыту тенденцияларын зерттеу және
оған сәйкес мазмұнын анықтау;
- педагог мамандардың ақпараттық-коммуникациялық пайдалана алу
дайындығын анықтайтын белгілер мен көрсеткіштерді жасақтау және
олардың ақпараттық құзырлығын қалыптастыру мүмкіндіктерін зерттеу.
- педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технологияны өз
қызметтеріне енгізуге байланысты ұйымдастыру жүйесін жасақтау.
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны білім мекемелерінің оқу
процесіне енгізу бойынша педагог мамандардың іс-тәжірибесін тарату.
Бiлiм берудi ақпараттандыру процесi пән мұғалiмдерiне, әдiскерлерге,
бiлiм мекемелерiн басқарушыларға жаңа ақпараттық технологияны өз
қызметтерiне жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды [1-3 ].
Қазақстан Республикасы бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың
Мемлекеттiк бағдарламаларының негiзгi мiндеттерiнiң бiрi ретiнде
мамандардың осы сала бойынша бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау
қарастырылған. Аталған мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында мамандардың
бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау бойынша курс тақырыптарының мазмұны
өзгертiлiп, жаңаланды. Оның негiзгi мазмұны бiлiм беру мекемелерiнiң
қызметкерлерiнiң кәсiби шеберлiгiн жаңа ақпараттық технологияны пайдалану
бойынша жетiлдiруге, басқаша айтқанда, бiлiм берудi ақпараттандыруға сай
мамандарды жан-жақты даярлауға бағытталған.
Тәжiрибе жүзiнде дәлелденгенiндей, кез келген мұғалiм мен әкiмшiлiктiң өз
қызметтерiне компьютердi пайдалануы олардың әлемдiк ақпараттық кеңiстiкке
енуде ақпараттық мәдениетiнiң қалыптасатынымен өлшенедi. Сонымен бiрге, бұл
жағдайда, инновациялық әдiстер мен құралдарды оқу процесiне пайдалану
оқушылардың мектеп пәндерiн (биология,химия,физика т.б) игеруде
қызығушылықтарын арттыруда.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие процесiне пайдалану
оның келесi педагогикалық мүмкiндiктердi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi:
– оқушының дайындық деңгейiн, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру
арқылы жаңа материалды меңгертуге байланысты оқытуды ұйымдастыру және
оқыту процесiне жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн
пайдалану;
– оқытудың жаңа әдiстерi мен формаларын (проблемалық, ұйымдастырушылық-
iс-әрекеттiк компьютерлiк ойындар және т.б.);
– проблемалық, зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдiстерiн қолдану
арқылы классикалық әдiстердi жетiлдiру;
– жаңа ақпараттық технология құралдарын (жаңа типтi компьютерлер,
телекоммуникация, виртуальды орта және мультимедиа-технология)
пайдалану арқылы оқу процесiнiң материалдық-техникалық базасын
жетiлдiру[4-5].
Мамандардың бiлiктiлiгiн көтеру мiндеттерiн шешуде оқу процесiнде
ақпараттық және коммуникациялық технологияларды пайдаланудың келесi
мүмкiндiктерi ұсынылады:
– ақпараттық мәдениет элементтерiн қалыптастыруда бiлiм мекемелерiнiң
мамандарының қажеттiлiгiн қанағаттандыру: биология бойынша
ақпараттық және желiлiк технологиялар саласы бойынша жаңа бiлiмдер
алу;
– педогог мұғалiмдерiнiң бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау;
– бiлiм беру жүйесiн басқару мамандарын және пән мұғалiмдерiн жаңа
ақпараттық технологияны өз қызметтерiне еркiн пайдалана бiлуге
үйрету;
– арақашықтықтан оқыту формаларына мұғалiмдердiң қызметiн бағыттау;
– облыстағы бiлiм беру мекемелерiн ақпараттандырудың ғылыми-
әдiстемелiк бағыт бойынша жетекшiлiк ету;
– облыстың бiртұтас бiлiмдiк желiсiнiң ақпараттық ресрустарын
қалыптастыру;
– оқу процесi мен ғылыми-әдiстемелiк жұмыстарға жаңа ақпараттық
технологияны қолдану негiзiнде олардың озық тәжiрибелерiн тарату.
Бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерiнiң жаңа ақпараттық технологияны
меңгерту саласы бойынша бiлiктiлiгiн көтерудің даярлау мiндеттерiн шешуде
институт көлемiнде осы сала бағытында өткiзiлетiн курстарды сабақтастыру
процесi жүзеге асырылуда.
Педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технология негiзiнде
дайындауда келесi қағидалар негiзге алынған:
– вариативтiлiк — әрбiр бiлiм беру қызметкерлерiнiң жасақтаған
материалдарына сәйкес бiлiктiлiктi көтеру жүйесiн бағыттайды;
– болашаққа негiзделген — күтiлетiн нәтиженi анықтайтын кезеңдiк
бағдарламалардың бағытын орнықтырады және жеке тұлғаға бағытталған
курстың жалпылама мақсатын анықтайды;
– рефлексивтi - креативтi — жаңа ақпараттық технологияларды меңгерту
бiлiмдерiн ұйымдастыруда курстың бағыты даралық-шығармашылық негiзге
бағытталуы қажет;
– эргономикалық — нақтылы мәселелердi үйренуге қажеттi уақыт мөлшерi
талап етiледi;
– iзгiлiктiлiк — бейiмделген оқыту жүйесiн құруды талап етедi,
бiлiктiлiктi көтеру жүйесiнiң құрылымы мен нақтылы нәтижесiн
анықтау;
– тәжiрибеге бағытталған — оқыту көздерiнiң бiрi ретiнде оқытушылардың
тәжiрибесi қолдану идеясы жүзеге асырылады және нақытлы iс-әрекеттер
бойынша тыңдаушылардың танымдық процестерiнiң өзара байланыстылығы
мен олардың жеке тұлға ретiнде қалыптасу деңгейi анықталады;
– – жекелеген консультация беру - тыңдаушыларға консультация беру
ұсынылады.
Ол мына бағытта жүргiзiледi: әрбiр тыңдаушының өзiндiк ерекшелiгiн
ескере отырып қойылған нәтижелерге жетуге байланысты игерiлетiн
мәселелердiң мазмұны мен оған қолданылатын тиiмдi әдiс-тәсiлдер.
Бiлiм беру қызметкерлерiн қайта даярлау практикалық және жобалық
сипатты анықтайды.Ол ақпараттық және коммуникациялық технологияны қолдану
тәжiрибесi, сабақты ақпараттық ортаға бейiмдеп, жобалау және т.б.
жұмыстарды қамтиды [1;2;5].
Жаңа ақпараттық технологиясына дайындау мынадай екi негiзгi модуль
бойынша құрастырылған:“Педагогтың ақпараттық құзырлығы” және “Оқытудағы
ақпараттық технологиялар”.
Ақпараттық мәдениеттi дамыту қазiргi педагогтың ақпараттық
құзырлығына қойылатын талаптарына сай анықталады:
– қазiргi бiлiм беру жүйесiндегi ақпараттық кеңiстiк туралы бiртұтас
түсiнiктi қалыптастыру (бүкiләлемдiк ақпараттық ресурстарға
бағдарлау, ақпараттарды iздеу алгоритмi мен ақпараттарды аналитикалық-
синтетикалық тұрғыдан өңдеу әдiстерiн меңгерту).
– ақпараттық (дербес жағдайда, компьютерлiк) сауаттылық: оқу-
әдiстемелiк, озық тәжiрибелердi зерттеу, ғылыми-зерттеу нәтижелерiн
түрлендiру мен технологияларды қолдану әдiстерiн меңгерту;
қолданбалы программалық құралдарды меңгерту; жаңа программалық
құралдарды меңгерту.
– өз қызметтерiн жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн
пайдалану: жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерi туралы бiлiм;
коммуникациялық қызметтердi пайдалану дағдысы; бiлiм беру процесiнiң
ерекшелiктерiн ескере отырып, педагогикалық программалық құралдарды
қолдану және оларды өз қызметтерiмiзге сәйкес бейiмдеп пайдалану[5-
10].
2. Биология мамандардың технологияны қолдану саласы
Технологияны оқу материалын хабарлау және оқушылардың ақпаратты
меңгеруін ұйымдастыру арқылы, көзбен көру жадын іске қосқанда арта түсетін
қабылдау мүмкіндіктерімен қамтамасыз ететін әдіс деп қарауға болады.
Оқушылардың көпшілігі естігенінің 5 % және көргенін 20 % есте
сақтайтыны белгілі. Аудио – және видеоақпаратты бір мезгілде қолдану есте
сақтауды 40-50 % дейін арттырады[1;2;3].
Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ мазмұны
оқушылар үшін танымдылығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің
бағалы уақытын қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал
жекелеген курс бойынша мәселелік – бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің
болуы мұғалімге мұғалім – оқушы жүйесінде ақпаратты беруді, өңдеуді
және қайталауды жаңаша ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ , мұның
барлығы жүзеге асуы үшін мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша
білімдер мен іскерліктерді игеруі қажет. Бұл дайындық диференциалды болуы
тиіс. Себебі, әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде
пайдалану әр түрлі сипатқа ие.
Ғылым ғасырының табалдырығынан аттағалы тұрған қазіргі таңда компьютер
өмірдің барлық саласына кеңінен енуде [10].
Сабақта уақытты үнемдеу, демонстрациялық материалдар даярлау
мақсатында интерактивті тақтаны пайдаланған тиімді. Интерактивті тақтаның
үш режимінде де жұмыс жасауға болады.
Ақ тақта режимі – ең қарапайым режим. Ақ тақта режимін қолданғанда оны
ақ бет қағазбен жұмыс жасағандай және тақырыпқа қажетті жерін
белгілеулермен, негізгі ұғымдарын ерекшелеу үшін түрлі түсті қаламды
қолдануға болады. Ақ беттің артына фон ретінде мазмұнды суретті пайдалануға
болады. Тақтаның бұл қасиеті, мысалы географиядан, физика, биологиядан және
т.б. пәндерден сабақ жүргізгенде ыңғайлы. Фон ретінде географиялық картаны,
физикалық аспаптардың суреттерін алуға болады және сабақ барысында қажет
болса картаға белгі салуға, жазуға мүмкіншілік бар[6-10].
Екінші режим – Office режимі. Бұл режим сабаққа қажетті дайындық
жұмыстарын, яғни материалдар даярлауға ыңғайлы. Сабаққа дайындық жұмыстары
Word мәтіндік редакторының, Excel электрондық кестесінің құжаттары, Power
Point – презентациясы болуы мүмкін. Мысалы , Microsoft Word құралдарымен
төрт түрлі мәтіндік тапсырмаларды қамтитын құжат әзірлеуге болады. Осы
құжатта тапсырмаларды қайталап, жауаптарының дұрыс нұсқаларын немесе
амалдардың дұрыс тізбегін көрсету керек. Қайталанған тапсырмаларды сурет
салу панелінің төртбұрыш объектілерімен жасырамыз. Сабақта қажет кезде
бұл құжатты интерактивті тақтаның Office режимінде ашу қажет. Бұл режим
Microsoft Office – нің барлық мүмкіншілігін ұсынады. Сондай
мүмкіншіліктерінің бірі – құрылған құжатқа мәтінді қосуға болады, яғни
экраннан түсірілген суретпен емес құжатпен тікелей жұмыс жасаймыз. Сонымен,
мұғалім оқушыны тестілік тапсырмаға жазбаша жауап беруге тақтаға шығарып,
оқушының жауабын дұрыс жауаптарымен салыстыра алады және дайындалған
материалды шаблон ретінде келесі сабақтарды пайдалану үшін сақтап қоюға
болады [6-10].
Үшінші режим - тақтаның интерактивті режимдегі жұмысы. Сабақтарды
жүргізуде өткен материалды қайталау қажет, сондай жағдайда интерактивті
тақтаның сілтеме жасауға арналған компонентін қолдануға болады. Бұл
компонент арқылы Microsoft Office құралдары арқылы құрылған құжаттарға,
графиктік редакторлардың немесе программалау ортасының көмегімен құрылған
файлдарға, интернет беттеріне сілтемелерді ұйымдастыруға мүмкіншілік
береді.
Прожектор және Шторка құралдары экранның белгілі бір кішігірім аумағын
көрсетуге арналған. Прожектор құралы аудиторияның назарын бір объектіге
аударуға арналған. Экран бетінде бір мезгілде бірнеше объектілер орналасқан
болса, оның қажет объектісін ерекшелеп, қалғанын жауып қоюға арналған.
Шторка экранның бір бөлігін жауып қоюға арналған (есеп шығаруда дұрыс
жауаптарын, оқушыларға әзір белгісіз ақпаратты) және материалды оқу
барысында мүмкіндігінше тақтаның қажет бөлігін көрсету.
Қазіргі уақытта қоғамды ақпараттандыру, білім беруді ақпараттандыру
деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп кетті. Олай болса,
қоғамды ақпараттандыру дегеніміз не ?Қоғамдық ақпараттандыру дегеніміз –
ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды
енуінің нәтижесі, яғни адам өміріне іс - әрекеттің интеллектуалды
түрлерінің жан – жақты әсер етуі мен ролінің жоғарылауына байланысты
объективті процесс[6-10].
Ол оқыту мазмұны, әдісі мен ұйымдастыру түрлерінің өзгерісін
тездетеді. Бұл процестегі негізгі мәселе білім берудің мазмұны мен мақсатын
өзгерту болып табылады, ал оны технологиялық жағынан қамтамасыз ету -
өндірістік мәселе.
Қоғамды индустрияландыру кезеңінде білім беру жүйесі алдыңғы
кезекте, маманданған сауатты тұтынушыларды дайындауға бағытталса, ал білім
беруді ақпараттандыру жағдайында бұл мәселе білім берудің негізгі мақсатына
ауысады. Мұндағы негізгі мақсат – оқушының қоршаған әлем жайында табиғи
ғылыми болжамын қалыптастырумен жалпы ізгілікті адамгершілікке дайындау
болып саналады[2;3].
Қазіргі заман мұғалімнен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес,
тарихи танымдық, педагогикалық – психологиялық сауаттылық, саяси
экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман
талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс
істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер
меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде
ұлағатты саналады [10].
Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың негізгі мақсаты оқушылардың
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру. Осы мақсатты орындау барысында
оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыруда жаңа әдістерді қолдану
қажеттілігі туындап отыр. XXI ғасырда ақпараттанған қоғам қажеттілігін
қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу
көзделіп отыр : компьютерлік техниканы, интернет, компьютерлік желі,
электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, интерактивті құралдарды,
электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын
көтеру.
Мектептердің білім деңгейін көтеру және онда интерактивті құралдарды
пайдалану арқылы оқу – тәрбие процесін тиісті деңгейге көтеру, мектеп
ұстаздарының, басшыларының, педагогикалық ұжжымның жүйелі басшылыққа алған
бағыты деп есептейміз. Интерактивті құралдарды қолдану негізінде мектепте
жаратылыстану бағытының пәндерін оқыту сапасын арттырып, білім беруді
ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады деуге болады.
Мектепті ақпараттандыруға осылай мемлекет тарапынан үлкен экономикалық
қолдау көрсетіліп, оны оқыту, үйрету мәселесі бүкіл халықтық деңгейге
көтерілсе ғана біздің еліміз өндірістің жоғары психологиясын меңгерген
дүиежүзілік бәсекеге төтеп беретін, өндіріс өнімдерін өндіре алатын алдыңғы
қатарлы мемлекетке айналады. Ол дәрежеге жетуге қажетті білім алуына біздің
жас ұрпақтың қабілетінің жететініне сенім мол.
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет деп, Ел басы атап
көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу
үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор[1-3].
Компьютер және интерактивті құралдар арқылы жасалып жатқан оқыту
процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік
байланыстармен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде - өздерінің кәсіби
потенциалдарының қалыптасуына жол ашу керек. Бүгінгі таңдағы ақпараттық
қоғам аймағында, оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және
компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын
педагогикалық технологияларды ғана тиімді деп санауға болады[3;5; 8].
Оқушылардың интерактивті құралдар көмегімен қалыптасатын және жүзеге
асырылатын ойлау қабілеті бұрынғы технологиялар арқылы берілетін ойлау
жүйесінен өзгеше болатындықтан, тек ойлау қабілеті түсінігі ғана емес,
қабылдау, есте сақтау жоғарғы деңгейде болады.
Интерактивті құралдардың келесі ерекшеліктерін атап өтуге болады (1-
сурет):
– Бормен тақтаға жазылған кескінді интерактивті тақтадағы түрлі –
түсті айқын, ұқыпты кескінмен салыстыруға болмайды;
– тақта мен бордың көмегімен әр түрлі қосымшалары бар жұмысты
түсіндіру қиын әрі мүмкін емес;
– слайдтарда, флипчартта қателер жіберілсе, тез арада түзетуге болады;
– сабақта ACTIVote тестілеу жүйесі арқылы тест алу мүмкіндігін
қолдануға болады;
– ACTIVwand указкасының көмегімен тақтаның жоғарғы бөлігіне
кішкентайларға да қол жеткізуге мүмкіндік береді;
– сабақта көрнекілікті қолдану деңгейі артады;
– сабақтың өнімділігі артады;
– оқушылардың білім деңгейіне оң әсер етеді.
1-сурет. Интерактивті құралдардың түрлері
Оқушы қызметін белсендіру негізіндегі педагогикалық технологиялар:
1. Ойын технологиясы.
Педагогикалық ойындар технологиясы дегеніміз- педагогикалық жұмысты ойын
түрінде ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдерінің жиыны. Ойын түріндегі
жұмыстар сабақ үстіндегі қолайлы деген жағдайларда пайда болып, оқушыларды
қызықтырушы құрал ретінде қолданылады
2. Проблемалық оқыту технологиясы
проблемалық оқыту- мұғалім басшылығы мен қиын мәселелерді туғызу және
оқушылардың белсенді түрде өз беттері мен ол мәселелерді шешу.
Қорытындысында олардың ойлау қабілеттері дамып, шығармашылық іскерлікьері
мен дағдылары қалыптасуына жағдай жасайды.
3. Коммуникативтік байланыс технологиясы
Коммуникативтік байланыс технологиясы- шет тілдермен байланыс
негізінде оқыту. Ол сабаққа іскерлік бағдар береді. Сабақтың практикалық
жағына бағытталады. Сөйлеу жаттығулары арқылы лексика мен грамматикалық
ұғымдар кең көлемде бір қалыпты, және тез мөлшерде жинақталады.
Коммуникативтік оқыту қарым- қатынас жағдайларын құруға мүмкіндік
береді:
– қызығушылығын коммуникативтік арттыру, коммуникативтік мотивация;
– дұрыс бағытта сөйлеу;
– өзара қатынастың қалыптасуы;
– сын тұрғысынан ойлау технологиясы.
Мақсат пен міндеттердің орындалуы мынадай стратегиялар арқылы іске
асады: ассоциация, кооперативтік қызмет, көзқарасын талдау мен дәлелдеу
түрінде қорғау.
- оқу үрдісіне деген қызығушылықтың артуы;
- оқушының өз бетімен білім алуына мүмкіндік береді;
Оқу процесін тиімді басқару мен ұйымдастыру негізіндегі педагогикалық
технологиялар[3;4;7].
1. Түсіндіре баяндау арқылы тірек схемаларын қолдана отырып,
перспективалы оза оқыту. (С.Н. Лысенкова)
Бұл технологияда материалды меңгеру үш кезеңде жүреді:
- алдын ала;
- жаңа ұғымдарды дәлелдеу, оларды жинақтау, қолдану;
- оқу іс - әрекеті және ойлау әдістерін дамыту;
Оқу материалдарын осылайша деңгейлеу білімді ұзақ уақыт есте сақтауға
мүмкіндік береді.
2. Деңгейлік саралау технологиясы – саралап оқыту технологиясы, оқыту
процесінің белгілі бөлігін қамтып, ұйымдастырудың шешімдері, оны оқыту
құралдарының жиынтығы түрінде көрінеді. Класты, топтарды оқытуға әр түрлі
қолайлы жағдай туғызуды қажет етеді; әдістемелік педагогикалық-
психологиялық және ұйымдастыру – басқару шаралары біріктіріледі.
3. Жекелеп оқыту технологиясы. Жекелеп оқыту – оқу процесін
ұйымдастырудың мына түрлерімен модельдерін қарастырады.
- мұғалім бір ғана оқушымен жұмыс істейді;
- оқушы тек оқу құралдары мен өзара қатынаста (оқулықтар, компьютер,
т.б) болады.
Жекелік оқудың басты жетістігі баланың қабілетімен оқу қызметінің
желісін әдісі мен мазмұнын өз қабілетіне қарай бейімдеуіне мүмкіндік
береді.
4. Оқытудың ұжымдық әдісі (ОҰӘ)
- ОҰӘ - оқу процесінде адамдарды өзара және жұптық еңбек
әрекеттерін орындауы.
- ОҰӘ принциптері:
- жоғары жетістікке талпыну;
- алынған мәліметті бір- біріне лезде кідіріссіз жеткізу;
- оқушылар арасындағы өзара көмек және ынтымақтастық;
- әртүрлі деңгейлік;
- тақырып пен тапсырмалардың әртүрлілігі;
5. Топтық технология.
Бұл класта оқу жұмысын ұйымдастырудың үшінші және төртінші деңгейі.
Бұндай жұмыс белгілі – бір тапсырманы бірлесіп шешуі үшін класты уақытша
топтарға бөлуді қажет етеді. Оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін ескеріп,
бірлесіп үйренуге мүмкіндік береді.
6. Оқытудың компьютерлік технологиясы – оқытудың бағдарламалық
идеяларын дамытады, мүлдем жаңа технологиялық жолдар ашады.
Оқытудың компьютерлік технологиясы – мәліметтерді компьютер көмегімен
даярлау және беру процестері. Бұл технология материал мазмұнын кейбір
модельдерді пайдалануға негізделеді [3-4].
Оқу материалдарын дидактикалық жетілдіру негізіндегі педагогикалық
технология
1. Мәдени диалог
Оқу процесінің екі негізгі бөлігі арасында диалог түрінде құрылады:
орыс тілінің сөздігі мен Европа мәдениетінің негізгі түрлерінің тарихи бір
ізділігі;
Оқу негізгі таңдану нүктесі айналасына орналасқан ішкі диалогқа
негізделіп құрылады.
2. Дидактикалық бірлікті ірілендіру (ДБІ)
Әдістемелік құрылымның элементі негізіне мұғалім мен оқушы қызметін
байланыстырушы ретінде математикалық жаттығу ұғымы алынған.
ДБІ технологиясының ашушы элементі – жаттығу – триада элементтері
сабақтардың бірінде қаралады:
- қазіргі тапсырма;
- кімге арналғандығы;
- жинақтау;
Технология мазмұнының басты ерекшелігі пән оқу материалдарының
дәстүрлі дидактикалық құрылымын қайта құру.
3. Ойлау қызметін этаптар бойынша қалыптастыру, мақстаттың бағытталу
технологиясы – бағдарлық білім, шеберлік және дағдыны әсерлі меңгеру. Бұл
технология әрбір оқушының жұмыстарды, әрбір қадамын мұғалімнің бақылауын
қажет етеді. Сабақ меңгерудің барлық этаптарында бақылап отыру –
технологияның ең маңызды компоненттерінің бірі болады. Ол оқушыны
қателесуден сақтандыруға бағытталады[2;4].
Жеке пәндік педагогикалық технологиялар
1. Ерте және интенсивті сауаттылыққа оқыту технологиясы.
Технология мазмұны оқу процесі бала миының танымдық қуатын жан- жақты
активтендіре отыра, қызметі мен қатынастары арқылы баланың табиғи ойлауына
негізделген.
2. Жалпы оқу шеберлігі – бастауыш мектепте жетілдіретін технология.
Технологияның мақсаттық бағыты:
- бірінші класс оқушыларның сөйлеу тілін дамытуға даярлау;
- екінші, үшінші кластарда ең тиімді оқытуға жету (минутына 120 сөз).
- үшінші класта тез жазуды арттыру (минутына 60 әріп).
орфографиялық сауаттылықты арттыру;
- қайталап айтуға үйрету;
- білім іскерлік және дағдыны терең меңгеру;
3. Эффектілі сабақтар системасына негізделген технология.
Мақсаттық бағыттары:
- стандартты білім, шеберлік дағдыны меңгеру;
- ойлау қызметіне математикалық тәсілдерді меңгеру;
- қабілетті балаларды дамыту;
Альтернативті технологиялар.
Вольдорф педагогикасы гуманистік педагогика мен еркін тәрбие
идеяларын іске асырудағы әр түрдің біреуі болып табылады. Ол мұғаліммен
партнерлікке жекеліктің өз бетінше дауы мен тануы жүйесінде көрінуі мүмкін
[5].
Табиғи белсенділік технологиялары.
1. Сауаттылыққа табиғи белсенділікпен тәрбиелеу.
Мақсаттық бағыты:
- сауатты оқырманды тәрбиелеу;
- келесі білім алуда кеңірек пайдалану үшін психоинтеллектік базаны құру;
- шығармашылық ойлауын дамыту – оқу кезінде біруақытта оқылып отырған
шығармадағы оқиғалар мен кеңістік әлемін көре білу қабілеті;
- дауыстап оқу мен іштей оқу арасындаға айырмашылықта айыра білу;
Технология текстен белгілі сөздерді бүтіндей кейіпкерлерді тану процесі
ретінде қарап оқуды дамытуды қалыптастыруға көмектеседі.
2. Өзіндік дамыту технологиясы ( М. Монтессори)
Мақсаттық бағыты:
- жан- жақты дамыту;
- жекелікті тәрбиелеу;
- бала санасында ойлау қызметі мен пәндер элементін біріктіру.
Басты мақсаты – оқыту дағдысы: қолдағы ұсақ моторлар, есті дамыту[4;5].
1.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану
Ақпараттандырудың негiзгi мiндеттерiнiң бiрi – мектепте компьютердi
оқыту құралы ретiнде қолдану: оның мүмкiндiктерiн жаңа материалды баяндауда
(бiлiмдi виртуальды өмiрде қолдану), үйрету программаларын қолдану арқылы
виртуальды лабораториялық жұмыстарды жүргiзу, баяндалған материалды бекiту
(тренинг).
Қазіргі таңда республика мектептерін жаңа компьютерлік технологиямен
қамтамасыз ету жұмыстары іске асьш, енді сол ақпараттық технологияны
қолдану мен оны мектептерге енгізу саласында, оқушылардың ақпараттық
мәдениетін қалыптастыру мақсатында информатика оқытуды жетілдіру жұмыстары
жүргізілуде [1-5].
Бүгінгі таңда мектеп пәндерін компьютер көмегімен оқыту нәтижелілігін
зерттеудегі ғылыми проблемаларды шешу ең басты орын алады. Бұған себеп
психологиялық-педагогикалық проблемараның оқыту процесін
компьютерлендірудің барлық бағыттарын жан-жақты қамтуы болып табылады.
Зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай, мектеп пәндерін оқыту
процесінде компьютерді қолдану мұғалім мен оқушы қарым-катынасы жүйесін,
олардың іс-әрекеттерінің мазмұнын, құрылымын өзгерте отырып, түрлендіре
алады және осы әрекет мүшелерінің мотивіне әсер ете отырып, олардың
мотивациялык, эмоционалдық ортасына, сезімнің өсуіне әсер етеді. Демек,
оқыту процесінде компьютерді қолдану білім мен біліктілікке қоятын
талаптарды қайта қарап, жетілдіріп, жүйелеуді талап етеді.
Адамдарды әр түрлі әлеуметтік ортада өмір сүруге дайындау үшін білім
беру ісіндегі шығармашылық бастауды (креативтілікті) арттыру (дамыта білім
беруді қамтамасыз ету), қазіргі білім беру жүйесіндегі академиялық
жұртшылық білім беру жүйесін дамытудың маңызды және перспективалык,
акпараттық және телекоммуникациялық технологияларды пайдалану негізінде
кашықтықтан оқыту әдістерін кеңінен енгізу керек екенін мойындап отыр.
• Қашықтықтан оқыту болашақ 12 жылдық мектеп үшін елеулі білімдік мәні
бар бірқатар қосымша мүмкіндіктерге ие болып отыр;
• Жедел (кеңістіктегі және уақыт ішіндегі кедергілерді жеңу, өзекті тың
ақпарат алу, жедел кері байланыс);
• Ақпараттық (арнайы салалардағы білім ауқымының кол жетімділдігі
артады, тұтынушыға интерактивті веб-арналардьң көмегімен жеткізіледі;
телеконференцияларда, жөнелту тізімдерінде және интернет желісін басқа
да кұралдарында жарияланады);
• Коммуникациялау (бір-бірімен электр желілерінің көмегімен жедел
байланысатын оқуға қатысушылардың окушылардың, педагогтардың,
мамандардың саны өседі; интернет сабақтарды. жобаларды, олимпиадаларды
өткізуге қойылатын шектеулер алынады.);
• Педагогикальқ (қашықтықтан жүргізілетін телекоммуникацилардың өзіндік
ерекшеліктеріне қарай оқыту бұрынғыдан гөрі интерактивті,
технологиялық және дәлелді бола түседі, дараландырады; оқушылар
жұмыстарының желідегі жариялымдары, оларды сараптау мен бағалау
жеңілдетіледі.);
• Психологиялық (оқушынын өзін танытуы үшін дәстүрлі эмоциялық-
психояогиялық жағдайлармен салыстырғанда анағұрлым жағдайлар жасау;
психологиялық кедергілер мен проблемаларды ашу, ауызша сөйлеудің
кемшіліктерін жою) [3;5;7].
• Ақпараттық технологиялардың өзекті мәселелері, ісіндегі халықаралық
ықпалдастықты күшейту.
• Білім беру процесіне қатысушылардың арасында ақпарат алмасудың сапалық
тұрғыдан жаңа техникалық құралдарының пайда болуы және олардың жедел
дамуы.
• Халықтың білім берудің мазмұны мен технологияларына қатысты жаңа
сұраныстарын қалыптастыру. Қашықтықтан білім берудің әлеуметтік
функциялары:
• халыктық әлеуметтік және кәсіби жұмылуын оның кәсіпкерлік әлеуметтік
белсенділігін арттыру;
• елдің сапалы даярланған білікті мамандарға деген сұраныстарын
қанағаттандыру;
• отандық жоғары мектепте жинақталған білімді кадрлық және материалдық
әлеуметті сақтауға және көбейтуге жәрдемдесу.
• қоғамның білімділік деңгейін және білім сапасын арттыру
• халықтың әр түрлі білім беру қызметтеріне деген, өсіп келе жатқан
қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Қашыктықтағы әрекет. Білім алушының тұратын жерінен білім беру
мекемесіне дейінгі қашықтық тиімді білім беру процесі үшін кедергі
(байланыс сапалы жұмыс істегенде жағдайда) болып есептелмейді.
Оңтайлылығы. Оқу процесінде білім беруші мен білім алушы қашықтықтан
оқыту технологиясын уақытқа қарамастан, яғни әрқайсысына ыңғайлы сабақ
кестесі немесе жұмыс кестесі бойынша іске асыра алады.
Қамту немесе бұқаралық. Білім алушылардың саны сыни тұрғыдағы өлшем
болып есептелінбейді. Олардың барлық үлгідегі оқулықтар мен анықтамалық
көздеріне (электронды кітапханаларға, ақпараттық деректер қорына) қолдары
жетеді, сондай-ақ олар бір-бірімен және оқытушымен теле-коммуникациялық
желілер және байланыс құралдары арқылы хабарласа алады.
Білім алушылар. Нақтырақ айтсақ, білім алушының жаңа рөлі және іс-
әрекеті.
Жаңа ақпараттык, технологиялар. Ақпараттық технологиялардың барлық
түрлері, бірақ та көбінесе жаңа ақпараттық технологиялар (компь-ютерлер,
компьютерлік желілер, мультимедия жүйелері, т.с.с.) пайдаланылады.
Қашықтықтан оқитын оқушы жасаған білім нәтижелері, оның ішкі жеке басының
өсуіне сәйкес келеді. Ғылыми білім беретін интернет-ресурстардың көлемінің
өсуі адамзаттың әлемдік мәдени-тарихи жетістіктеріне жетудің мүмкіндігі
білім берудін мазмұнының ролін өзгертеді. Дәстүрлі білім берудің негізгі
мақсаты таңдап алынған мазмұнды оқушыларға жеткізу болып табылатын бірыңғай
көздерге - оқулықтар мен оқу құралдарына шоғырландырылады[5;6].
Бiлiм берудi ақпараттандырудың негiзгi мiндеттерi:
• ақпараттық және телекоммуникациялық техникалық құралдармен қамтамасыз
ету;
• бiлiм берудi ақпараттандыру бойынша практикалық шараларды анықтап,
жүзеге асыру;
• оқу-тәрбие процесiне жаңа ақпараттық технологияны енгiзудi қамтамасыз
ету бойынша ғылыми-iзденушiлiк және оқу-әдiстемелiк жұмыстарын
жүргiзу;
• мектеп пәндерi бойынша жасақталатын жалпыға мiндеттi бiлiм
стандарттарының және оқу-әдiстемелiк кешендерiнiң мазмұнын ақпараттық
технологияны пайдалану мүмкiндiктерiмен жетiлдiру бiлiм берудi
басқаруда ақпараттық жүйенi құру;
• бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерi үшiн программалық-техникалық
құралдарды қамтамасыз ету және мультимедиялық программаларды,
электрондық оқулықтарды жасақтау;
• педагог кадрларды жаңа ақпараттық технологияны өз қызметтерiне еркiн
пайдалана бiлуге дайындау және жүйелi түрде бiлiктiлiктерiн
көтеру[3;5;7].
1. Зерттеу материалдары мен әдістері
Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша бойынша электронды оқу
құралын жасау барысында мынадай оқулықтар пайдаланылды. Осы оқулықпен жұмыс
істеу барысында Большой русско-казахский словарь для студентов и школьников
[11] оқулығы пайдаланылды. Сонымен қатар мынадай әдебиеттер қолданылды [12-
26].
Қазіргі гипермәтіндік мәліметтер арнайы HTML тілінде жасалады.
Гипермәтін мүмкіндігі бар экранда ашық тұрған құжаттың бір бөлігінен екінші
бөлігіне жылдам ауысуды жүзеге асырады. Ол үшін құжаттың басқа бір бөлігіне
өтуді ұйымдастыратын, гипермәтіннің басқа түске боялып, ерекшеленіп
белгіленген элементі болуы тиіс. Сол элементте тышқанды шерту мәтіннің сол
сөзбен байланысты басқа бөлігін экранға шығарады, гипермәтінді сипаттау
тілінің негізгі элементі болып саналады. HTML тілі беттерге және графиктік
элементтерге сілтемелер жасау үшін қысқаша командаларды тегтерді
пайдаланады. Гипермәтінді сипаттау тілі дегеніміз - гипермәтіндік
құжаттарды көру үшін пайдаланылатын қарап шолушы программалардың осы
құжатты экранға қандай түрде шығаратынын анықтауға арналған, арнайы
тегтермен жабдықталған сипаттаудың жалпылама стандартты тілі. Гипермәтіндік
беттерді беру кезінде арнайы навигациялық программалар HTML тегтерінің
мағынасын ашып, олардағы сілтемелер арқылы графиктік элементтерді де
көрсетуге болады. Қалыптағы электрондық гипермәтіндік құжатта ақпараттық
мәтіндер ереже бойынша гиперсілтемелер құрастыратын тегтермен аралас
жазылады. Гипермәтіндік сілтеме дегеніміз - гипермәтінде гипермәтіндік
байланысты орнатуға пайдаланылатын, кем дегенде бір символдық кірістік
өрісі бар және көмескі түспен таңбаланған мәтін үзіндісі [9-10].
Электрондық құжат дегеніміз - программалық және ақпараттық құралдардың
көмегімен адамның оқып шығуына және таңдауына арналған есептеуіш жүйенің
жадындағы мәліметтер жиынтығы. Электрондық құжат мәтіндік, графиктік және
дыбыстық ақпаратты қамтуы мүмкін. Сондай-ақ ол гипермәтін мүмкіндіктерін де
кең пайдаланады. Электронды оқу құралын жасау үшін арнайы редакторлар
қолданылады. Microsoft Office ортасында қолданысқа қолайлы әрі кең тараған
редактор болып FrontPage программасы саналады.
Ақпараттық оқулықтар жасау кезінде FrontPage гипермәтіндік құжаттарды
басқару құралдары мен гипермәтіндік беттерді генерациялау құралдарының
құрастырылуына толық мүмкіндік береді 9-10.
Гипермәтіндік сайттар жасау кезіндегі барлық құрылымдарды көрсету
навигациялық программаларға, яғни броузерлерге жүктеледі. Бұндай
программалар тек қана гипермәтіндік ақпараттық мәліметтерді ғана
көрсетпейді. Олар студенттерге бір гипермедиа объектісінен екіншісіне өтуге
мүмкіндік береді, бұл кезде гиперсілтеме механизмінің навигациясы, яғни
ауысуы орындалады.
Бұған ұқсас программалардың алғашқысы Netscape Navigator болып
саналады. Ол белгілі бір компьютерден желі арқылы компьютердегі
гипермәтіндік құжаттарға енуге мүмкіндік береді. Netscape Navigator
гипермәтіндік беттерін қарап шығу үшін, студенттердің гиперсілтеме болып
саналатын, белгіленген сөздерді таңдауы керек. Сол кезде экранда басқа бір
бет немесе қосымша ақпарат ашылады.
Netscape Navigator-да гипермәтінді оқып үйрену үшін барлық қажетті
мүмкіндіктер бар. Бірақ, бұл салада ең көп тараған программа болып Internet
Explorer шолушы программасы, яғни броузері саналады [9-10].
3 Зерттеу нәтижелері және оны талқылау
3.1 Электрондық оқу құралының құрылымы
Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша электронды оқу құралының
құрылымдық элементтерi болып табылады:
- сыртқы бетi;
- титульдық экран;
- мазмұны;
- оқу материалының толық баяндалуы (кескiндер, кестелер, графиктер,
бейнелер);
- оқу материалының қысқаша мазмұны (кескiн курс түрiнде берiлуi);
- пайдаланылған әдебиеттер тізімі;
- тест тапсырмалары;
-глоссарий.
Электрондық оқу құралын құрастыру мына алгоритм бойынша жүзеге
асырылды:
1. Оқу пәнiнiң мазмұндық көлемiн бағалау.
2. Оқу элементтерiн үйренушiнiң бiлiмдiлiк, икемдiлiк дағдыларын
қалыптастыру деңгейiне сай анықтау.
3. Оқу материалын өзiндiк бiлiм алу деңгейiне бөлу.
4. Оқу материалының мазмұнының негiзгi элементтерi (тарау, тақырып,
сабақтар) аралығындағы мағыналық байланыстар жүйесiн айқындау.
5. электрондық сөздiк-анықтаманы (глоссарий) дайындау.
6. Әрбiр тақырыптар бойынша динамикалық және статистикалық компьютерлiк
слайдтар жиынтығынан құралған лекциялар конспектiсiн дайындау.
7. Тест материалдарын дайындау (тест тапсырмалары қиындықтары бойынша 3
деңгейде – жабық, ашық және типтiк емес есептердi шешу).
8. Көрнекi материалдарды электрондық түрде дайындау.
9. лабораториялық сабақтарды жүргiзетiн материалдарды дайындау.
1. Төменгі сатыдағы өсімдіктер
Электрондық оқу құралында төменгі сатыдағы өсімдіктерге мынадай жалпы
сипаттама берілді.
Төменгі сатыдағы өсімдіктер табиғатта өте кең таралған және маңызы
зор.
Жалпы өсімдіктер сіңіретін көміртегінің 80 пайыздайы балдырлардың
үлесіне тиеді, сөйтіп балдырлар суда жиналған алғашқы қоректік заттың
негізгі тізбегі болып есептеледі.
Топырақта болатын органикалық затты минералдаудағы негізгі қызметті
бактериялар мен саңырауқұлақтар атқарады. Бұлардың қызметінсіз көмірқышқыл
газының қоры небәрі 30 жылға ғана жеткен болар еді. Пайдаланатын
көмірқышқыл газының 95 пайызы төменгі сатыдағы өсімдіктердің қатысуы
нәтижесінде органикалық заттардың минералдауынан пайда болады.
Көпшілік төменгі сатыдағы өсімдіктердің ағзасы бір клеткалы, қауымды,
және көп клеткадан тұрып микроскопиялық, ал, аздаған топтары макроскопиялық
ірі көлемде келіп, олардың мөлшері бір метрден бірнеше ондаған, жүздеген
метрге жетеді (қоңыр, қызыл балдырлардың кейбір өкілдері). Бұлардың ағзасы
морфологиялық жіктеліп – каллоид, филлоид, ризоидтардан және жалған ұлпа
плектенхимадан тұрады. Олардың өткізгіш жүйелері жоқ немесе нашар дамыған.
Жыныс процессі хологамия, изогамия, гетерогамия, оогамия және конъюгация
түрінде өтеді. Жыныс мүшелері бір клеткалы, сирек көп клеткалы гаметангия.
Аналық жыныс мүшесі – оогоний, көпшілігінде ол бір клеткалы, сирек
кездесетіні – көп клеткалы. Жұмыртқа клеткаларының саны әрбір түрлерінде
әртүрлі (1-8 кейде 16). Цитоплазма мен ядроның қосылуы біреулерінде
зиготада, екінші біреулерінде алдымен плазмогамия жүріп, ядролары ірден
қосылмай, бір – бірімен жұп құрап, (қосарланған ядро) жақындасып дикарион
түзейді. Бұдан кейін әрбір жыныстық ядролардың ір мезгілде бірнеше рет
(синхронды) бөлінуімен бірге клеткада бөлінеді. Сонымен, дикариондық фаза
құралады.
Көпшілік төменгі сатыдағы өсімдіктердің даму циклі гаплоидты не
диплоидты фазада өтеді. ( тек қана қоңыр, қызыл балдырларда, ульвада т.б.
ұрпақ ауысуы мен ядролық фазалардың алмасуы жүреді). Редукциялық бөліну
зиготаның өсе бастаған уақытында немесе гаметангияларда гамета құраудың
алдында жүреді. Даму циклі гаплоидты (Х), дикариондық (Х+Х) және диплоидты
(2Х ) фазалардан тұрады.
Төменгі сатыдағы өсімдіктердің көпшілігі – балдырлар су өсімдіктері
болып есептеледі. Өйткені олардың тіршілік етуі – сумен, ылғалдылыққа
тәуелді. Балдырларда фотосинтез өнімі ретінде әртүрлі заттар: крахмал,
парамилон, багрянкалы крахмал, полисазаридтер, лейкозин, хлизоламинарин,
май, анабенин т.б. заттар синтезделеді. Сонымен бірге олардың біразы
құрлықта тіршілік ететін, хлорофилсіз, гетеротрофты қоректенетін
өсімдіктер.
Филогенетикалық жағынан төменгі сатыдағы өсімдіктердің эволюциялық
дамуы бір – біріне онша байланысты емес, полифилетикалық бағытта дамыған
деп саналады. Әрқайсысы құрылыстарының күрделену не паразиттік тіршілік
етуге байланысты қарапайымдану бағытында жүргені белгілі. Дегенмен, олардың
барлығының шығуы бір тектен дамыған. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің
түрлерінің саны мен табиғатта таралуы жағынан жоғары сатыдағы өсімдіктерге
қарағанда бірнеше есе артық және ертеде пайда болған ескі топ.
Төменгі сатыдағы өсімдіктер қазіргі жаңа бағдарлама бойынша
төмендегідей жүйелерге жіктеліп оқытылады:
Прокариоттылар ( Procaryota).
Ұнтақтылар (дробянкалар) (Mychota) – бөлімі.
Көк -жасыл балдырлар (Cyanobionta) – бөлімі.
Вирустар (Viralea)- бөлімі.
Эукариоттылар (Eucaryota).
Жасыл балдырлар (Chlorophyta) – бөлімі.
Хара балдырлар (Charophyta) – бөлімі.
Сары – жасыл балдырлар (Xanthophyta) – бөлімі.
Диатомды балдырлар (Diatomeae) – бөлімі.
Қоңыр балдрлар (Phaephyta)- бөлімі.
Пирофитті балдырлар (Pyrrophyta) –бөлімі.
Эвгленалы балдырлар (Euglenophyta) – бөлімі.
Қызыл балдырлар (Rhodophyta) – бөлімі.
Гетеротрофты эукариоттар.
Кілегейлер – миксомицеттер (Myxophyta) – бөлімі.
Саңырауқұлақтар (Mycetalia)- бөлімі.
Симбиозды төменгі сатыдағы өсімдіктер.
Қыналар бөлімі (Lichenes) .
Төменгі сатыдағы өсімдіктер – дене құрылысы талломды (қаттамалы)
өсімдіктер. Төменгі сатыдағы өсімдіктерге 20 ғасырдың ортасына дейін жоғары
сатыдағы өсімдіктер мен жануарлардан басқа бактерияларды, миксомицеттерді,
саңырауқұлақтарды, балдырлар мен қыналарды жатқызып келді. Соңғы жүйеленім
бойынша Төменгі сатыдағы өсімдіктерге тек балдырларды жатқызады. Төменгі
сатыдағы өсімдіктердің вегетативті денесі тамырға, сабаққа, жапыраққа
бөлінбеген. Бұлардың арасында клеткасы оқшауланған нағыз ядросы жоқ
прокариоттар және клеткаларында нағыз ядросы бар эукариоттар болады. Дене
құрылысы жағынан бір не көп клеткалы және ұз. 30 – 35 м-ге жететін түрлері
де кездеседі. Қоректенуі жағынан автотрофтылар (балдырлар, қыналар, кейбір
бактериялар); гетеротрофтылар және автогетеротрофтылар (миксотрофтар) болып
бөлінеді. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің қазба қалдықтары өте ертеден
белгілі. Бактериялар мен балдырлар кембрийге дейінгі криптозойлық
шөгінділерден табылған. Төменгі сатыдағы өсімдіктер табиғатта зат алмасу
процесінде (қ. Продуценттер. Консуметтер. Редуценттер) үлкен рөл атқарады.
Кейбір түрлері атмосферлік азотты фиксациялауға қабілетті. Көпшілік түрі
тағам ретінде (саңырауқұлақтар, балдырлар), тыңайтқыш ретінде (балдырлар),
кондитерлік өндірісте (агар), антибиотиктер алуда (сәулелі
саңырауқұлақтар), қоршаған ортаның ластану деңгейін анықтауда (қына)
пайдаланылады. Араларында зиян келтіретін түрлері де аз емес. Мысалы, ауру
тарататын паразитті саңырауқұлақтар, судың “гүлдеуін” туындататын кейбір
балдырлар.
Төменгi сатыдағы өсiмдiктерге бактериялар, саңырауқұлақтар, балдырлар
және қыналар жатады.
2. Гетеротрофты эукариоттар. Саңырауқұлақтар бөлімі.
3.1.2. 1 Саңырауқұлақтардың құрылысы
Саңырауқұлақтар – төменгі сатыдағы өсімдіктердің ішіндегі ең көп
тарағаны, олардың 100000-дай түрі кездеседі. Басқа өсімдіктер типтерінен
басты айырмашылықтары пластидтері, хлорофилі болмайды. Бұлар дайын
органикалық заттармен қоректенуге бейімделген гетеротрофты өсімдіктер.
Олардың вегетативтік денесі тарамдалып матасқан гифалардан (жіңішке
жіпшелерден) тұрады. Бұлар бір-бірімен матасып грибница немесе
мицеллий деп аталатын саңырауқұлақтың денесін құрайды. Гифалардың
жуандығы 1-ден 10 кейде 20 микронға дейін барады. Олардың көбісінің
мицелийлері субстраттың ішінде жатады. Субстраттың бетінде жемісті
денелері немесе спора тасушы органдары орналасады. Олардың пішіндері
шар тәрізді, таға, қабық сияқты, қалпақты түбірге ұқсас және басқаша түрлі
болып келеді.
Гифалар төбе клеткалары арқылы ұзарып өседі және моноподиальды
бұтақтанады. Бүйірлік мицелийлер негізгі мицелийлерге ұқсайды. Тек
паразит саңырауқұлақтардың көбісі иесінің клеткасының ішіне еніп жататын
бүйірлік мицелийлері әрі қарай өспей, клетка ішінде шар, алмұрт, немесе
тарамдалған гаусторияға айналады, сөйтіп иесінің клеткасындағы қоректік
заттарды сорып, тіршілік етеді.
Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтардың кейбіреулерінде мицелий болмайды,
вегетативтік денесі жалаңаш не қабықшасы бар протоплазмадан тұрады. Мұндай
саңырауқұлақтардың клеткаларынан тарамдалған, өте жіңішке, ядросы жоқ қысқа
жіпшелер өседі, оны ризомицелий деп атайды. Ол мицелийдің алғашқы нышаны
болып есептелінеді.
Жоғары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
жолдары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Әдебиеттерге
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...5
1.1 Оқыту жүйесінде жаңа технологияны қолдану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Биология мамандардың технологияны қолдану
саласы ... ... ... ... ... ... ... . ..9
1.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологияны
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2 Зерттеу материалдары мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3 Зерттеу нәтижелері және оны
талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3.1 Электрондық оқу құралының құрылымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3.1.1 Төменгі сатыдағы
өсімдіктер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .21
3.1.2 Гетеротрофты эукариоттар. Саңырауқұлақтар бөлімі.
3.1.2.1 Саңырауқұлақ
құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..23
3.1.2.2 Саңырауқұлақ
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .25
3.1.2.3 Саңырауқұлақ көбеюі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...25
3.1.2.4 Саңырауқұлақ
систематикасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...28
3.1.2.5 Саңырауқұлақтың табиғаттағы және адам өміріндегі
маңызы ... ... ... 33
3.1.3 Эукариоттылар (Eucaryota). Балдырлар.
3.1.3 .1 Балдырлардың құрылыс ерекшелiктерi,
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... .36
3.1.3 .2 Жасыл балдырлар(Chlorophyta) –
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...38
3.1.3 .3 Сары – жасыл балдырлар (Xanthophyta) –
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... .41
3.1.3 .4 Қоңыр балдырлар(Phaephyta)-
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 41
3.1.3.5 Пирофитті балдырлар(Pyrrophyta)
–бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
3.1.3 .6 Сары – жасыл балдырлар
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 43
3.1.3 .7 Қызыл балдырлар(Rhodophyta) –
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...44
3.1.4 Прокариоттылар ( Procaryota). Көк -жасыл балдырлар (Cyanobionta) –
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
3.1.5 Симбиозды төменгі сатыдағы өсімдіктер. Қыналар(Lichenes) бөлімі ... 46
3.1.6 Лабораториялық
жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .49
Тұжырымдар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .78
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..79
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың
мемлекеттiк бағдарламасының негiзгi бағыттарының бiрi – оқыту процесiн
ақпараттандыру. Аталған бағытты жүзеге асыру үшiн жаңа буын оқулықтарын
электрондық вариантқа аудару қажет.
Электрондық оқулықтың мазмұны оқушының интеллектiлiк ойлау қабiлетiн
дамытуға бағытталуы қажет және оның мына қасиеттердi қанағаттандыруы
жеткiлiктi: жинақтылық, жүйелiлiк, эстетикалық көркемдiлiгi, жылдамдылығы
және т.б. [1].
Электрондық оқулықтар ара қашықтықтан оқыту формасына негiзделiп
жасақталады және оны жүзеге асыру үшiн қолданылады.
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет деп, Ел басы атап
көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу
үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында мамандардың біліктілігін
көтеру – бүгінгі күннің негізгі міндеттерінің біріне айналып отыр.
Сондықтан мамандардың біліктілігін көтеруді ақпараттандыру туралы
тұжырымдама, стандарт және оқу-тақырыптық жоспарларын жасақтау қажет.
Аталған қажеттілікті шешу барысында педагог мамандардың біліктілігін
ақпараттық технологияны өз қызметтеріне пайдалану саласы бойынша
тұжырымдама, модульдік жұмыс бағдарламалары жасақталады. Сонымен бірге
білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың ақпараттық
сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін және ақпараттық құзырлығы сияқты
қабілеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне
айналып отыр. Ал, қазіргі таңда жоғарыдағы аталған мәселе қалай жүзеге
асырылып жатыр деген сауал туындайды. Әсіресе, мемлекеттік тілде осы
бағыттағы мәселелер әлі де жеткілікті деңгейде емес [1].
Зерттеу жұмысының мақсаты. Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша
электрондық оқытуды қолдану жолдарын анықтау.
Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер.
• Төменгі сатыдағы өсімдіктер түрлеріне толық сипаттама беру;
• Төменгі сатыдағы өсімдіктер бойынша лабораториялық жұмыстар құрастыру;
• Төменгі сатыдағы өсімдіктер бойынша тест тапсырмаларын құрастыру;
• Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша электрондық оқу құралын
құрастыру.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы: Ең алғаш рет қазақ тілінде бойынша Төменгі
сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша электронды оқу құралы жасалды. Онда
төменгі сатыдағы өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктері және жіктелуі
толық сипатталған. Сонымен қатар осы өсімдіктер түрлерінің суреттерін
көрумен қатар әр өсімдіктің морфологиялық сипаттамасымен танысуға болады.
Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы:
• Электронды оқулықты жоғары оқу орындарында 5В011300 - Биология мамандығы
студенттері Өсімдіктер систематикасы пәнін оқытуда пайдалануға
болады.
• Жалпы білім беретін мектеп мұғалімдері қосымша материалдар ретінде
пайдалана алады. Электронды оқу құралынан мұғалімдер өздеріне қажетті
әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан алады.
• Электронды оқулықты Интернет желісіне орналастыруға болады.
Әдебиеттерге шолу
1.1 Оқыту жүйесінде жаңа технологияны қолдану жолдары
Психологиялық-педагогикалық ғылымда өңделген қызмет принципіне сәйкес
болашақ педагогтарының жеке тұлғаларының шығармашылық қасиеттерінің дамуы
тек қоғамдық тәжірибені меңгеру, педагог мамандардың өздерінің белсене
қызмет ету арқылы жүзеге асатын меңгеру негізінде ғана жүре алады. Адамзат
мәдениетінің қол жеткізулеріне ие болу үшін әр жаңа ұрпақ осы қол
жеткізулер үшін істелген қызметке ұқсас қызметті жүзеге асыруы керек.
Осыған байланысты педагог мамандардың мамандандырылған қызметіне сәйкес оқу
қызметін ұйымдастыру маман даярлау жүйесінің қажетті кешені болып табылады
[1].
Қоғамда ақпараттандыру, есептеу техникасы құралдары кеңінен таралуымен
байланысты, оқу процесін ұйымдастыруға, сол сияқты білім берудің мазмұнын
өзгертуге де елеулі ықпал етеді. Білім беру жүйесіндегі қайта құрулардың
негізгі субъектісі - мұғалім. Қазіргі мектепке шығармашылық ізденіс
қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете меңгерген,
мамандық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдер қажет. Ол бір уақытта педагог-
психолог және оку процесін ұйымдастырушы технолог бола білуі керек.
Компьютердің мүмкіндіктерін ескере отырып, оқыту мәселелеріне талдау
жасасақ, психологияның, педагогиканың іргелі оқыту теориясынан
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік мәселелер туындайды[2].
Қазіргі заманғы оқыту интелектуалдык ерекшеліктеріне сүйене отырып
білім беруді кажет етеді..
Жаңа технологиялар - педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал, бірақ
ол мүғалімді алмастыра алмайды. Компьютер мүмкіндіктері психология мен
дидактика тұрғысынан талданып, керек кезінде педагогикалык талаптарға сай
қолданылуы керек. Сырткы эффектіні қуып кетпей, окыту програм-масының тек
сыртқы емес, ішкі тиімділігіне көп көніл бөлген дұрыс. Компьютердің
сызбалық мүмкіндігін молдығы дәрістік экспсриментті бояулы суреттермен,
сызбалармен, кестелер мен байыта түсуге жол ашады, оларды есеп шарттарына
да пайдалануға болады [3].
Компьютерді мұғалім косымша материалдар, әртүрлі анықтамалык
мәліметтерден акпараттар беру үшін көрнекі кұрал ретінде пайдалана алады.
Тәжірибеге арналған кұрылғылардың тізімі, аспаптардың сипаттамалары және
т.б. жатқызуға болады. Мұғалім араласпай-ақ, оқушылар өздері меңгеруге
тиісті ақпараттар беріледі. Қажетті акпараттарды жинақтауда электрондык
техникаларды енгізу уакыт үнемдейді, карастырып отырған кезеңде акпараттың
толыктығын жоғарылатады, ақпараттык-аныктамалык жүйе кұрамында электрондық
кұрырғылармен жұмыс істеу дағдысын калыптастыруға мүмкіндік туғызады [3].
Жаңа акпараттық технология кұралдарын биология пәнінің кіріктірілген
сабақтарында пайдалану, оқушының шығармашылык, интеллектуалдык қабілетінің
дамуына, өз білімін өмірде пайдалана білу дағдыларының қалыптасуына
әкеледі. Компьютерлік техниканың дидактикалық мүмкіндіктерін педагогикалык
мақсаттарға қолдану, білім мазмұнын анықтауда, оқыту формалары мен
әдістерін жетілдіруде жақсы әсерін тигізеді. Есептеу техникасымен жұмыс
жасату оқушылардың алгоритмдік дүниетанымын қалыптастырады:
- өз әрекетін саналы түрде жоспарлайды;
- құбылыстарға модельдер кұра біледі.
Программалауды оқыту оқушылардың логикалық қабілетін дамытады,
бақылау мен өзін-өзі бақылауын қалыптастырады, оқушылардъң еңбек ету мен
дағдысының жинақтылығын қамтамасыз етеді, жалпы мәдени-дүниетанымын
қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.
Мақсаты:
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу процесіне енгізу
жағдайында тұжырымдамалық негізін жасақтау және оны жүйелеу;
- мазмұндық, процессуальдық және бағалау компоненттері негізінде
мазмұны мен оған сәйкес таңдалынатын педагог мамандардың
категорияларын таңдауды болжау;
- білім беруді ақпараттандыру жағдайына педагог мамандардың
біліктілігін көтеру.
Бұл қойылған мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттерді қарастырамыз:
- білім беруді ақпараттандыруды дамыту тенденцияларын зерттеу және
оған сәйкес мазмұнын анықтау;
- педагог мамандардың ақпараттық-коммуникациялық пайдалана алу
дайындығын анықтайтын белгілер мен көрсеткіштерді жасақтау және
олардың ақпараттық құзырлығын қалыптастыру мүмкіндіктерін зерттеу.
- педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технологияны өз
қызметтеріне енгізуге байланысты ұйымдастыру жүйесін жасақтау.
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны білім мекемелерінің оқу
процесіне енгізу бойынша педагог мамандардың іс-тәжірибесін тарату.
Бiлiм берудi ақпараттандыру процесi пән мұғалiмдерiне, әдiскерлерге,
бiлiм мекемелерiн басқарушыларға жаңа ақпараттық технологияны өз
қызметтерiне жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды [1-3 ].
Қазақстан Республикасы бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың
Мемлекеттiк бағдарламаларының негiзгi мiндеттерiнiң бiрi ретiнде
мамандардың осы сала бойынша бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау
қарастырылған. Аталған мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында мамандардың
бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау бойынша курс тақырыптарының мазмұны
өзгертiлiп, жаңаланды. Оның негiзгi мазмұны бiлiм беру мекемелерiнiң
қызметкерлерiнiң кәсiби шеберлiгiн жаңа ақпараттық технологияны пайдалану
бойынша жетiлдiруге, басқаша айтқанда, бiлiм берудi ақпараттандыруға сай
мамандарды жан-жақты даярлауға бағытталған.
Тәжiрибе жүзiнде дәлелденгенiндей, кез келген мұғалiм мен әкiмшiлiктiң өз
қызметтерiне компьютердi пайдалануы олардың әлемдiк ақпараттық кеңiстiкке
енуде ақпараттық мәдениетiнiң қалыптасатынымен өлшенедi. Сонымен бiрге, бұл
жағдайда, инновациялық әдiстер мен құралдарды оқу процесiне пайдалану
оқушылардың мектеп пәндерiн (биология,химия,физика т.б) игеруде
қызығушылықтарын арттыруда.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие процесiне пайдалану
оның келесi педагогикалық мүмкiндiктердi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi:
– оқушының дайындық деңгейiн, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру
арқылы жаңа материалды меңгертуге байланысты оқытуды ұйымдастыру және
оқыту процесiне жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн
пайдалану;
– оқытудың жаңа әдiстерi мен формаларын (проблемалық, ұйымдастырушылық-
iс-әрекеттiк компьютерлiк ойындар және т.б.);
– проблемалық, зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдiстерiн қолдану
арқылы классикалық әдiстердi жетiлдiру;
– жаңа ақпараттық технология құралдарын (жаңа типтi компьютерлер,
телекоммуникация, виртуальды орта және мультимедиа-технология)
пайдалану арқылы оқу процесiнiң материалдық-техникалық базасын
жетiлдiру[4-5].
Мамандардың бiлiктiлiгiн көтеру мiндеттерiн шешуде оқу процесiнде
ақпараттық және коммуникациялық технологияларды пайдаланудың келесi
мүмкiндiктерi ұсынылады:
– ақпараттық мәдениет элементтерiн қалыптастыруда бiлiм мекемелерiнiң
мамандарының қажеттiлiгiн қанағаттандыру: биология бойынша
ақпараттық және желiлiк технологиялар саласы бойынша жаңа бiлiмдер
алу;
– педогог мұғалiмдерiнiң бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау;
– бiлiм беру жүйесiн басқару мамандарын және пән мұғалiмдерiн жаңа
ақпараттық технологияны өз қызметтерiне еркiн пайдалана бiлуге
үйрету;
– арақашықтықтан оқыту формаларына мұғалiмдердiң қызметiн бағыттау;
– облыстағы бiлiм беру мекемелерiн ақпараттандырудың ғылыми-
әдiстемелiк бағыт бойынша жетекшiлiк ету;
– облыстың бiртұтас бiлiмдiк желiсiнiң ақпараттық ресрустарын
қалыптастыру;
– оқу процесi мен ғылыми-әдiстемелiк жұмыстарға жаңа ақпараттық
технологияны қолдану негiзiнде олардың озық тәжiрибелерiн тарату.
Бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерiнiң жаңа ақпараттық технологияны
меңгерту саласы бойынша бiлiктiлiгiн көтерудің даярлау мiндеттерiн шешуде
институт көлемiнде осы сала бағытында өткiзiлетiн курстарды сабақтастыру
процесi жүзеге асырылуда.
Педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технология негiзiнде
дайындауда келесi қағидалар негiзге алынған:
– вариативтiлiк — әрбiр бiлiм беру қызметкерлерiнiң жасақтаған
материалдарына сәйкес бiлiктiлiктi көтеру жүйесiн бағыттайды;
– болашаққа негiзделген — күтiлетiн нәтиженi анықтайтын кезеңдiк
бағдарламалардың бағытын орнықтырады және жеке тұлғаға бағытталған
курстың жалпылама мақсатын анықтайды;
– рефлексивтi - креативтi — жаңа ақпараттық технологияларды меңгерту
бiлiмдерiн ұйымдастыруда курстың бағыты даралық-шығармашылық негiзге
бағытталуы қажет;
– эргономикалық — нақтылы мәселелердi үйренуге қажеттi уақыт мөлшерi
талап етiледi;
– iзгiлiктiлiк — бейiмделген оқыту жүйесiн құруды талап етедi,
бiлiктiлiктi көтеру жүйесiнiң құрылымы мен нақтылы нәтижесiн
анықтау;
– тәжiрибеге бағытталған — оқыту көздерiнiң бiрi ретiнде оқытушылардың
тәжiрибесi қолдану идеясы жүзеге асырылады және нақытлы iс-әрекеттер
бойынша тыңдаушылардың танымдық процестерiнiң өзара байланыстылығы
мен олардың жеке тұлға ретiнде қалыптасу деңгейi анықталады;
– – жекелеген консультация беру - тыңдаушыларға консультация беру
ұсынылады.
Ол мына бағытта жүргiзiледi: әрбiр тыңдаушының өзiндiк ерекшелiгiн
ескере отырып қойылған нәтижелерге жетуге байланысты игерiлетiн
мәселелердiң мазмұны мен оған қолданылатын тиiмдi әдiс-тәсiлдер.
Бiлiм беру қызметкерлерiн қайта даярлау практикалық және жобалық
сипатты анықтайды.Ол ақпараттық және коммуникациялық технологияны қолдану
тәжiрибесi, сабақты ақпараттық ортаға бейiмдеп, жобалау және т.б.
жұмыстарды қамтиды [1;2;5].
Жаңа ақпараттық технологиясына дайындау мынадай екi негiзгi модуль
бойынша құрастырылған:“Педагогтың ақпараттық құзырлығы” және “Оқытудағы
ақпараттық технологиялар”.
Ақпараттық мәдениеттi дамыту қазiргi педагогтың ақпараттық
құзырлығына қойылатын талаптарына сай анықталады:
– қазiргi бiлiм беру жүйесiндегi ақпараттық кеңiстiк туралы бiртұтас
түсiнiктi қалыптастыру (бүкiләлемдiк ақпараттық ресурстарға
бағдарлау, ақпараттарды iздеу алгоритмi мен ақпараттарды аналитикалық-
синтетикалық тұрғыдан өңдеу әдiстерiн меңгерту).
– ақпараттық (дербес жағдайда, компьютерлiк) сауаттылық: оқу-
әдiстемелiк, озық тәжiрибелердi зерттеу, ғылыми-зерттеу нәтижелерiн
түрлендiру мен технологияларды қолдану әдiстерiн меңгерту;
қолданбалы программалық құралдарды меңгерту; жаңа программалық
құралдарды меңгерту.
– өз қызметтерiн жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн
пайдалану: жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерi туралы бiлiм;
коммуникациялық қызметтердi пайдалану дағдысы; бiлiм беру процесiнiң
ерекшелiктерiн ескере отырып, педагогикалық программалық құралдарды
қолдану және оларды өз қызметтерiмiзге сәйкес бейiмдеп пайдалану[5-
10].
2. Биология мамандардың технологияны қолдану саласы
Технологияны оқу материалын хабарлау және оқушылардың ақпаратты
меңгеруін ұйымдастыру арқылы, көзбен көру жадын іске қосқанда арта түсетін
қабылдау мүмкіндіктерімен қамтамасыз ететін әдіс деп қарауға болады.
Оқушылардың көпшілігі естігенінің 5 % және көргенін 20 % есте
сақтайтыны белгілі. Аудио – және видеоақпаратты бір мезгілде қолдану есте
сақтауды 40-50 % дейін арттырады[1;2;3].
Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ мазмұны
оқушылар үшін танымдылығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің
бағалы уақытын қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал
жекелеген курс бойынша мәселелік – бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің
болуы мұғалімге мұғалім – оқушы жүйесінде ақпаратты беруді, өңдеуді
және қайталауды жаңаша ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ , мұның
барлығы жүзеге асуы үшін мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша
білімдер мен іскерліктерді игеруі қажет. Бұл дайындық диференциалды болуы
тиіс. Себебі, әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде
пайдалану әр түрлі сипатқа ие.
Ғылым ғасырының табалдырығынан аттағалы тұрған қазіргі таңда компьютер
өмірдің барлық саласына кеңінен енуде [10].
Сабақта уақытты үнемдеу, демонстрациялық материалдар даярлау
мақсатында интерактивті тақтаны пайдаланған тиімді. Интерактивті тақтаның
үш режимінде де жұмыс жасауға болады.
Ақ тақта режимі – ең қарапайым режим. Ақ тақта режимін қолданғанда оны
ақ бет қағазбен жұмыс жасағандай және тақырыпқа қажетті жерін
белгілеулермен, негізгі ұғымдарын ерекшелеу үшін түрлі түсті қаламды
қолдануға болады. Ақ беттің артына фон ретінде мазмұнды суретті пайдалануға
болады. Тақтаның бұл қасиеті, мысалы географиядан, физика, биологиядан және
т.б. пәндерден сабақ жүргізгенде ыңғайлы. Фон ретінде географиялық картаны,
физикалық аспаптардың суреттерін алуға болады және сабақ барысында қажет
болса картаға белгі салуға, жазуға мүмкіншілік бар[6-10].
Екінші режим – Office режимі. Бұл режим сабаққа қажетті дайындық
жұмыстарын, яғни материалдар даярлауға ыңғайлы. Сабаққа дайындық жұмыстары
Word мәтіндік редакторының, Excel электрондық кестесінің құжаттары, Power
Point – презентациясы болуы мүмкін. Мысалы , Microsoft Word құралдарымен
төрт түрлі мәтіндік тапсырмаларды қамтитын құжат әзірлеуге болады. Осы
құжатта тапсырмаларды қайталап, жауаптарының дұрыс нұсқаларын немесе
амалдардың дұрыс тізбегін көрсету керек. Қайталанған тапсырмаларды сурет
салу панелінің төртбұрыш объектілерімен жасырамыз. Сабақта қажет кезде
бұл құжатты интерактивті тақтаның Office режимінде ашу қажет. Бұл режим
Microsoft Office – нің барлық мүмкіншілігін ұсынады. Сондай
мүмкіншіліктерінің бірі – құрылған құжатқа мәтінді қосуға болады, яғни
экраннан түсірілген суретпен емес құжатпен тікелей жұмыс жасаймыз. Сонымен,
мұғалім оқушыны тестілік тапсырмаға жазбаша жауап беруге тақтаға шығарып,
оқушының жауабын дұрыс жауаптарымен салыстыра алады және дайындалған
материалды шаблон ретінде келесі сабақтарды пайдалану үшін сақтап қоюға
болады [6-10].
Үшінші режим - тақтаның интерактивті режимдегі жұмысы. Сабақтарды
жүргізуде өткен материалды қайталау қажет, сондай жағдайда интерактивті
тақтаның сілтеме жасауға арналған компонентін қолдануға болады. Бұл
компонент арқылы Microsoft Office құралдары арқылы құрылған құжаттарға,
графиктік редакторлардың немесе программалау ортасының көмегімен құрылған
файлдарға, интернет беттеріне сілтемелерді ұйымдастыруға мүмкіншілік
береді.
Прожектор және Шторка құралдары экранның белгілі бір кішігірім аумағын
көрсетуге арналған. Прожектор құралы аудиторияның назарын бір объектіге
аударуға арналған. Экран бетінде бір мезгілде бірнеше объектілер орналасқан
болса, оның қажет объектісін ерекшелеп, қалғанын жауып қоюға арналған.
Шторка экранның бір бөлігін жауып қоюға арналған (есеп шығаруда дұрыс
жауаптарын, оқушыларға әзір белгісіз ақпаратты) және материалды оқу
барысында мүмкіндігінше тақтаның қажет бөлігін көрсету.
Қазіргі уақытта қоғамды ақпараттандыру, білім беруді ақпараттандыру
деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп кетті. Олай болса,
қоғамды ақпараттандыру дегеніміз не ?Қоғамдық ақпараттандыру дегеніміз –
ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды
енуінің нәтижесі, яғни адам өміріне іс - әрекеттің интеллектуалды
түрлерінің жан – жақты әсер етуі мен ролінің жоғарылауына байланысты
объективті процесс[6-10].
Ол оқыту мазмұны, әдісі мен ұйымдастыру түрлерінің өзгерісін
тездетеді. Бұл процестегі негізгі мәселе білім берудің мазмұны мен мақсатын
өзгерту болып табылады, ал оны технологиялық жағынан қамтамасыз ету -
өндірістік мәселе.
Қоғамды индустрияландыру кезеңінде білім беру жүйесі алдыңғы
кезекте, маманданған сауатты тұтынушыларды дайындауға бағытталса, ал білім
беруді ақпараттандыру жағдайында бұл мәселе білім берудің негізгі мақсатына
ауысады. Мұндағы негізгі мақсат – оқушының қоршаған әлем жайында табиғи
ғылыми болжамын қалыптастырумен жалпы ізгілікті адамгершілікке дайындау
болып саналады[2;3].
Қазіргі заман мұғалімнен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес,
тарихи танымдық, педагогикалық – психологиялық сауаттылық, саяси
экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман
талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс
істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер
меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде
ұлағатты саналады [10].
Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың негізгі мақсаты оқушылардың
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру. Осы мақсатты орындау барысында
оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыруда жаңа әдістерді қолдану
қажеттілігі туындап отыр. XXI ғасырда ақпараттанған қоғам қажеттілігін
қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу
көзделіп отыр : компьютерлік техниканы, интернет, компьютерлік желі,
электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, интерактивті құралдарды,
электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын
көтеру.
Мектептердің білім деңгейін көтеру және онда интерактивті құралдарды
пайдалану арқылы оқу – тәрбие процесін тиісті деңгейге көтеру, мектеп
ұстаздарының, басшыларының, педагогикалық ұжжымның жүйелі басшылыққа алған
бағыты деп есептейміз. Интерактивті құралдарды қолдану негізінде мектепте
жаратылыстану бағытының пәндерін оқыту сапасын арттырып, білім беруді
ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады деуге болады.
Мектепті ақпараттандыруға осылай мемлекет тарапынан үлкен экономикалық
қолдау көрсетіліп, оны оқыту, үйрету мәселесі бүкіл халықтық деңгейге
көтерілсе ғана біздің еліміз өндірістің жоғары психологиясын меңгерген
дүиежүзілік бәсекеге төтеп беретін, өндіріс өнімдерін өндіре алатын алдыңғы
қатарлы мемлекетке айналады. Ол дәрежеге жетуге қажетті білім алуына біздің
жас ұрпақтың қабілетінің жететініне сенім мол.
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет деп, Ел басы атап
көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу
үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор[1-3].
Компьютер және интерактивті құралдар арқылы жасалып жатқан оқыту
процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік
байланыстармен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде - өздерінің кәсіби
потенциалдарының қалыптасуына жол ашу керек. Бүгінгі таңдағы ақпараттық
қоғам аймағында, оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және
компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын
педагогикалық технологияларды ғана тиімді деп санауға болады[3;5; 8].
Оқушылардың интерактивті құралдар көмегімен қалыптасатын және жүзеге
асырылатын ойлау қабілеті бұрынғы технологиялар арқылы берілетін ойлау
жүйесінен өзгеше болатындықтан, тек ойлау қабілеті түсінігі ғана емес,
қабылдау, есте сақтау жоғарғы деңгейде болады.
Интерактивті құралдардың келесі ерекшеліктерін атап өтуге болады (1-
сурет):
– Бормен тақтаға жазылған кескінді интерактивті тақтадағы түрлі –
түсті айқын, ұқыпты кескінмен салыстыруға болмайды;
– тақта мен бордың көмегімен әр түрлі қосымшалары бар жұмысты
түсіндіру қиын әрі мүмкін емес;
– слайдтарда, флипчартта қателер жіберілсе, тез арада түзетуге болады;
– сабақта ACTIVote тестілеу жүйесі арқылы тест алу мүмкіндігін
қолдануға болады;
– ACTIVwand указкасының көмегімен тақтаның жоғарғы бөлігіне
кішкентайларға да қол жеткізуге мүмкіндік береді;
– сабақта көрнекілікті қолдану деңгейі артады;
– сабақтың өнімділігі артады;
– оқушылардың білім деңгейіне оң әсер етеді.
1-сурет. Интерактивті құралдардың түрлері
Оқушы қызметін белсендіру негізіндегі педагогикалық технологиялар:
1. Ойын технологиясы.
Педагогикалық ойындар технологиясы дегеніміз- педагогикалық жұмысты ойын
түрінде ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдерінің жиыны. Ойын түріндегі
жұмыстар сабақ үстіндегі қолайлы деген жағдайларда пайда болып, оқушыларды
қызықтырушы құрал ретінде қолданылады
2. Проблемалық оқыту технологиясы
проблемалық оқыту- мұғалім басшылығы мен қиын мәселелерді туғызу және
оқушылардың белсенді түрде өз беттері мен ол мәселелерді шешу.
Қорытындысында олардың ойлау қабілеттері дамып, шығармашылық іскерлікьері
мен дағдылары қалыптасуына жағдай жасайды.
3. Коммуникативтік байланыс технологиясы
Коммуникативтік байланыс технологиясы- шет тілдермен байланыс
негізінде оқыту. Ол сабаққа іскерлік бағдар береді. Сабақтың практикалық
жағына бағытталады. Сөйлеу жаттығулары арқылы лексика мен грамматикалық
ұғымдар кең көлемде бір қалыпты, және тез мөлшерде жинақталады.
Коммуникативтік оқыту қарым- қатынас жағдайларын құруға мүмкіндік
береді:
– қызығушылығын коммуникативтік арттыру, коммуникативтік мотивация;
– дұрыс бағытта сөйлеу;
– өзара қатынастың қалыптасуы;
– сын тұрғысынан ойлау технологиясы.
Мақсат пен міндеттердің орындалуы мынадай стратегиялар арқылы іске
асады: ассоциация, кооперативтік қызмет, көзқарасын талдау мен дәлелдеу
түрінде қорғау.
- оқу үрдісіне деген қызығушылықтың артуы;
- оқушының өз бетімен білім алуына мүмкіндік береді;
Оқу процесін тиімді басқару мен ұйымдастыру негізіндегі педагогикалық
технологиялар[3;4;7].
1. Түсіндіре баяндау арқылы тірек схемаларын қолдана отырып,
перспективалы оза оқыту. (С.Н. Лысенкова)
Бұл технологияда материалды меңгеру үш кезеңде жүреді:
- алдын ала;
- жаңа ұғымдарды дәлелдеу, оларды жинақтау, қолдану;
- оқу іс - әрекеті және ойлау әдістерін дамыту;
Оқу материалдарын осылайша деңгейлеу білімді ұзақ уақыт есте сақтауға
мүмкіндік береді.
2. Деңгейлік саралау технологиясы – саралап оқыту технологиясы, оқыту
процесінің белгілі бөлігін қамтып, ұйымдастырудың шешімдері, оны оқыту
құралдарының жиынтығы түрінде көрінеді. Класты, топтарды оқытуға әр түрлі
қолайлы жағдай туғызуды қажет етеді; әдістемелік педагогикалық-
психологиялық және ұйымдастыру – басқару шаралары біріктіріледі.
3. Жекелеп оқыту технологиясы. Жекелеп оқыту – оқу процесін
ұйымдастырудың мына түрлерімен модельдерін қарастырады.
- мұғалім бір ғана оқушымен жұмыс істейді;
- оқушы тек оқу құралдары мен өзара қатынаста (оқулықтар, компьютер,
т.б) болады.
Жекелік оқудың басты жетістігі баланың қабілетімен оқу қызметінің
желісін әдісі мен мазмұнын өз қабілетіне қарай бейімдеуіне мүмкіндік
береді.
4. Оқытудың ұжымдық әдісі (ОҰӘ)
- ОҰӘ - оқу процесінде адамдарды өзара және жұптық еңбек
әрекеттерін орындауы.
- ОҰӘ принциптері:
- жоғары жетістікке талпыну;
- алынған мәліметті бір- біріне лезде кідіріссіз жеткізу;
- оқушылар арасындағы өзара көмек және ынтымақтастық;
- әртүрлі деңгейлік;
- тақырып пен тапсырмалардың әртүрлілігі;
5. Топтық технология.
Бұл класта оқу жұмысын ұйымдастырудың үшінші және төртінші деңгейі.
Бұндай жұмыс белгілі – бір тапсырманы бірлесіп шешуі үшін класты уақытша
топтарға бөлуді қажет етеді. Оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін ескеріп,
бірлесіп үйренуге мүмкіндік береді.
6. Оқытудың компьютерлік технологиясы – оқытудың бағдарламалық
идеяларын дамытады, мүлдем жаңа технологиялық жолдар ашады.
Оқытудың компьютерлік технологиясы – мәліметтерді компьютер көмегімен
даярлау және беру процестері. Бұл технология материал мазмұнын кейбір
модельдерді пайдалануға негізделеді [3-4].
Оқу материалдарын дидактикалық жетілдіру негізіндегі педагогикалық
технология
1. Мәдени диалог
Оқу процесінің екі негізгі бөлігі арасында диалог түрінде құрылады:
орыс тілінің сөздігі мен Европа мәдениетінің негізгі түрлерінің тарихи бір
ізділігі;
Оқу негізгі таңдану нүктесі айналасына орналасқан ішкі диалогқа
негізделіп құрылады.
2. Дидактикалық бірлікті ірілендіру (ДБІ)
Әдістемелік құрылымның элементі негізіне мұғалім мен оқушы қызметін
байланыстырушы ретінде математикалық жаттығу ұғымы алынған.
ДБІ технологиясының ашушы элементі – жаттығу – триада элементтері
сабақтардың бірінде қаралады:
- қазіргі тапсырма;
- кімге арналғандығы;
- жинақтау;
Технология мазмұнының басты ерекшелігі пән оқу материалдарының
дәстүрлі дидактикалық құрылымын қайта құру.
3. Ойлау қызметін этаптар бойынша қалыптастыру, мақстаттың бағытталу
технологиясы – бағдарлық білім, шеберлік және дағдыны әсерлі меңгеру. Бұл
технология әрбір оқушының жұмыстарды, әрбір қадамын мұғалімнің бақылауын
қажет етеді. Сабақ меңгерудің барлық этаптарында бақылап отыру –
технологияның ең маңызды компоненттерінің бірі болады. Ол оқушыны
қателесуден сақтандыруға бағытталады[2;4].
Жеке пәндік педагогикалық технологиялар
1. Ерте және интенсивті сауаттылыққа оқыту технологиясы.
Технология мазмұны оқу процесі бала миының танымдық қуатын жан- жақты
активтендіре отыра, қызметі мен қатынастары арқылы баланың табиғи ойлауына
негізделген.
2. Жалпы оқу шеберлігі – бастауыш мектепте жетілдіретін технология.
Технологияның мақсаттық бағыты:
- бірінші класс оқушыларның сөйлеу тілін дамытуға даярлау;
- екінші, үшінші кластарда ең тиімді оқытуға жету (минутына 120 сөз).
- үшінші класта тез жазуды арттыру (минутына 60 әріп).
орфографиялық сауаттылықты арттыру;
- қайталап айтуға үйрету;
- білім іскерлік және дағдыны терең меңгеру;
3. Эффектілі сабақтар системасына негізделген технология.
Мақсаттық бағыттары:
- стандартты білім, шеберлік дағдыны меңгеру;
- ойлау қызметіне математикалық тәсілдерді меңгеру;
- қабілетті балаларды дамыту;
Альтернативті технологиялар.
Вольдорф педагогикасы гуманистік педагогика мен еркін тәрбие
идеяларын іске асырудағы әр түрдің біреуі болып табылады. Ол мұғаліммен
партнерлікке жекеліктің өз бетінше дауы мен тануы жүйесінде көрінуі мүмкін
[5].
Табиғи белсенділік технологиялары.
1. Сауаттылыққа табиғи белсенділікпен тәрбиелеу.
Мақсаттық бағыты:
- сауатты оқырманды тәрбиелеу;
- келесі білім алуда кеңірек пайдалану үшін психоинтеллектік базаны құру;
- шығармашылық ойлауын дамыту – оқу кезінде біруақытта оқылып отырған
шығармадағы оқиғалар мен кеңістік әлемін көре білу қабілеті;
- дауыстап оқу мен іштей оқу арасындаға айырмашылықта айыра білу;
Технология текстен белгілі сөздерді бүтіндей кейіпкерлерді тану процесі
ретінде қарап оқуды дамытуды қалыптастыруға көмектеседі.
2. Өзіндік дамыту технологиясы ( М. Монтессори)
Мақсаттық бағыты:
- жан- жақты дамыту;
- жекелікті тәрбиелеу;
- бала санасында ойлау қызметі мен пәндер элементін біріктіру.
Басты мақсаты – оқыту дағдысы: қолдағы ұсақ моторлар, есті дамыту[4;5].
1.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану
Ақпараттандырудың негiзгi мiндеттерiнiң бiрi – мектепте компьютердi
оқыту құралы ретiнде қолдану: оның мүмкiндiктерiн жаңа материалды баяндауда
(бiлiмдi виртуальды өмiрде қолдану), үйрету программаларын қолдану арқылы
виртуальды лабораториялық жұмыстарды жүргiзу, баяндалған материалды бекiту
(тренинг).
Қазіргі таңда республика мектептерін жаңа компьютерлік технологиямен
қамтамасыз ету жұмыстары іске асьш, енді сол ақпараттық технологияны
қолдану мен оны мектептерге енгізу саласында, оқушылардың ақпараттық
мәдениетін қалыптастыру мақсатында информатика оқытуды жетілдіру жұмыстары
жүргізілуде [1-5].
Бүгінгі таңда мектеп пәндерін компьютер көмегімен оқыту нәтижелілігін
зерттеудегі ғылыми проблемаларды шешу ең басты орын алады. Бұған себеп
психологиялық-педагогикалық проблемараның оқыту процесін
компьютерлендірудің барлық бағыттарын жан-жақты қамтуы болып табылады.
Зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай, мектеп пәндерін оқыту
процесінде компьютерді қолдану мұғалім мен оқушы қарым-катынасы жүйесін,
олардың іс-әрекеттерінің мазмұнын, құрылымын өзгерте отырып, түрлендіре
алады және осы әрекет мүшелерінің мотивіне әсер ете отырып, олардың
мотивациялык, эмоционалдық ортасына, сезімнің өсуіне әсер етеді. Демек,
оқыту процесінде компьютерді қолдану білім мен біліктілікке қоятын
талаптарды қайта қарап, жетілдіріп, жүйелеуді талап етеді.
Адамдарды әр түрлі әлеуметтік ортада өмір сүруге дайындау үшін білім
беру ісіндегі шығармашылық бастауды (креативтілікті) арттыру (дамыта білім
беруді қамтамасыз ету), қазіргі білім беру жүйесіндегі академиялық
жұртшылық білім беру жүйесін дамытудың маңызды және перспективалык,
акпараттық және телекоммуникациялық технологияларды пайдалану негізінде
кашықтықтан оқыту әдістерін кеңінен енгізу керек екенін мойындап отыр.
• Қашықтықтан оқыту болашақ 12 жылдық мектеп үшін елеулі білімдік мәні
бар бірқатар қосымша мүмкіндіктерге ие болып отыр;
• Жедел (кеңістіктегі және уақыт ішіндегі кедергілерді жеңу, өзекті тың
ақпарат алу, жедел кері байланыс);
• Ақпараттық (арнайы салалардағы білім ауқымының кол жетімділдігі
артады, тұтынушыға интерактивті веб-арналардьң көмегімен жеткізіледі;
телеконференцияларда, жөнелту тізімдерінде және интернет желісін басқа
да кұралдарында жарияланады);
• Коммуникациялау (бір-бірімен электр желілерінің көмегімен жедел
байланысатын оқуға қатысушылардың окушылардың, педагогтардың,
мамандардың саны өседі; интернет сабақтарды. жобаларды, олимпиадаларды
өткізуге қойылатын шектеулер алынады.);
• Педагогикальқ (қашықтықтан жүргізілетін телекоммуникацилардың өзіндік
ерекшеліктеріне қарай оқыту бұрынғыдан гөрі интерактивті,
технологиялық және дәлелді бола түседі, дараландырады; оқушылар
жұмыстарының желідегі жариялымдары, оларды сараптау мен бағалау
жеңілдетіледі.);
• Психологиялық (оқушынын өзін танытуы үшін дәстүрлі эмоциялық-
психояогиялық жағдайлармен салыстырғанда анағұрлым жағдайлар жасау;
психологиялық кедергілер мен проблемаларды ашу, ауызша сөйлеудің
кемшіліктерін жою) [3;5;7].
• Ақпараттық технологиялардың өзекті мәселелері, ісіндегі халықаралық
ықпалдастықты күшейту.
• Білім беру процесіне қатысушылардың арасында ақпарат алмасудың сапалық
тұрғыдан жаңа техникалық құралдарының пайда болуы және олардың жедел
дамуы.
• Халықтың білім берудің мазмұны мен технологияларына қатысты жаңа
сұраныстарын қалыптастыру. Қашықтықтан білім берудің әлеуметтік
функциялары:
• халыктық әлеуметтік және кәсіби жұмылуын оның кәсіпкерлік әлеуметтік
белсенділігін арттыру;
• елдің сапалы даярланған білікті мамандарға деген сұраныстарын
қанағаттандыру;
• отандық жоғары мектепте жинақталған білімді кадрлық және материалдық
әлеуметті сақтауға және көбейтуге жәрдемдесу.
• қоғамның білімділік деңгейін және білім сапасын арттыру
• халықтың әр түрлі білім беру қызметтеріне деген, өсіп келе жатқан
қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Қашыктықтағы әрекет. Білім алушының тұратын жерінен білім беру
мекемесіне дейінгі қашықтық тиімді білім беру процесі үшін кедергі
(байланыс сапалы жұмыс істегенде жағдайда) болып есептелмейді.
Оңтайлылығы. Оқу процесінде білім беруші мен білім алушы қашықтықтан
оқыту технологиясын уақытқа қарамастан, яғни әрқайсысына ыңғайлы сабақ
кестесі немесе жұмыс кестесі бойынша іске асыра алады.
Қамту немесе бұқаралық. Білім алушылардың саны сыни тұрғыдағы өлшем
болып есептелінбейді. Олардың барлық үлгідегі оқулықтар мен анықтамалық
көздеріне (электронды кітапханаларға, ақпараттық деректер қорына) қолдары
жетеді, сондай-ақ олар бір-бірімен және оқытушымен теле-коммуникациялық
желілер және байланыс құралдары арқылы хабарласа алады.
Білім алушылар. Нақтырақ айтсақ, білім алушының жаңа рөлі және іс-
әрекеті.
Жаңа ақпараттык, технологиялар. Ақпараттық технологиялардың барлық
түрлері, бірақ та көбінесе жаңа ақпараттық технологиялар (компь-ютерлер,
компьютерлік желілер, мультимедия жүйелері, т.с.с.) пайдаланылады.
Қашықтықтан оқитын оқушы жасаған білім нәтижелері, оның ішкі жеке басының
өсуіне сәйкес келеді. Ғылыми білім беретін интернет-ресурстардың көлемінің
өсуі адамзаттың әлемдік мәдени-тарихи жетістіктеріне жетудің мүмкіндігі
білім берудін мазмұнының ролін өзгертеді. Дәстүрлі білім берудің негізгі
мақсаты таңдап алынған мазмұнды оқушыларға жеткізу болып табылатын бірыңғай
көздерге - оқулықтар мен оқу құралдарына шоғырландырылады[5;6].
Бiлiм берудi ақпараттандырудың негiзгi мiндеттерi:
• ақпараттық және телекоммуникациялық техникалық құралдармен қамтамасыз
ету;
• бiлiм берудi ақпараттандыру бойынша практикалық шараларды анықтап,
жүзеге асыру;
• оқу-тәрбие процесiне жаңа ақпараттық технологияны енгiзудi қамтамасыз
ету бойынша ғылыми-iзденушiлiк және оқу-әдiстемелiк жұмыстарын
жүргiзу;
• мектеп пәндерi бойынша жасақталатын жалпыға мiндеттi бiлiм
стандарттарының және оқу-әдiстемелiк кешендерiнiң мазмұнын ақпараттық
технологияны пайдалану мүмкiндiктерiмен жетiлдiру бiлiм берудi
басқаруда ақпараттық жүйенi құру;
• бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерi үшiн программалық-техникалық
құралдарды қамтамасыз ету және мультимедиялық программаларды,
электрондық оқулықтарды жасақтау;
• педагог кадрларды жаңа ақпараттық технологияны өз қызметтерiне еркiн
пайдалана бiлуге дайындау және жүйелi түрде бiлiктiлiктерiн
көтеру[3;5;7].
1. Зерттеу материалдары мен әдістері
Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша бойынша электронды оқу
құралын жасау барысында мынадай оқулықтар пайдаланылды. Осы оқулықпен жұмыс
істеу барысында Большой русско-казахский словарь для студентов и школьников
[11] оқулығы пайдаланылды. Сонымен қатар мынадай әдебиеттер қолданылды [12-
26].
Қазіргі гипермәтіндік мәліметтер арнайы HTML тілінде жасалады.
Гипермәтін мүмкіндігі бар экранда ашық тұрған құжаттың бір бөлігінен екінші
бөлігіне жылдам ауысуды жүзеге асырады. Ол үшін құжаттың басқа бір бөлігіне
өтуді ұйымдастыратын, гипермәтіннің басқа түске боялып, ерекшеленіп
белгіленген элементі болуы тиіс. Сол элементте тышқанды шерту мәтіннің сол
сөзбен байланысты басқа бөлігін экранға шығарады, гипермәтінді сипаттау
тілінің негізгі элементі болып саналады. HTML тілі беттерге және графиктік
элементтерге сілтемелер жасау үшін қысқаша командаларды тегтерді
пайдаланады. Гипермәтінді сипаттау тілі дегеніміз - гипермәтіндік
құжаттарды көру үшін пайдаланылатын қарап шолушы программалардың осы
құжатты экранға қандай түрде шығаратынын анықтауға арналған, арнайы
тегтермен жабдықталған сипаттаудың жалпылама стандартты тілі. Гипермәтіндік
беттерді беру кезінде арнайы навигациялық программалар HTML тегтерінің
мағынасын ашып, олардағы сілтемелер арқылы графиктік элементтерді де
көрсетуге болады. Қалыптағы электрондық гипермәтіндік құжатта ақпараттық
мәтіндер ереже бойынша гиперсілтемелер құрастыратын тегтермен аралас
жазылады. Гипермәтіндік сілтеме дегеніміз - гипермәтінде гипермәтіндік
байланысты орнатуға пайдаланылатын, кем дегенде бір символдық кірістік
өрісі бар және көмескі түспен таңбаланған мәтін үзіндісі [9-10].
Электрондық құжат дегеніміз - программалық және ақпараттық құралдардың
көмегімен адамның оқып шығуына және таңдауына арналған есептеуіш жүйенің
жадындағы мәліметтер жиынтығы. Электрондық құжат мәтіндік, графиктік және
дыбыстық ақпаратты қамтуы мүмкін. Сондай-ақ ол гипермәтін мүмкіндіктерін де
кең пайдаланады. Электронды оқу құралын жасау үшін арнайы редакторлар
қолданылады. Microsoft Office ортасында қолданысқа қолайлы әрі кең тараған
редактор болып FrontPage программасы саналады.
Ақпараттық оқулықтар жасау кезінде FrontPage гипермәтіндік құжаттарды
басқару құралдары мен гипермәтіндік беттерді генерациялау құралдарының
құрастырылуына толық мүмкіндік береді 9-10.
Гипермәтіндік сайттар жасау кезіндегі барлық құрылымдарды көрсету
навигациялық программаларға, яғни броузерлерге жүктеледі. Бұндай
программалар тек қана гипермәтіндік ақпараттық мәліметтерді ғана
көрсетпейді. Олар студенттерге бір гипермедиа объектісінен екіншісіне өтуге
мүмкіндік береді, бұл кезде гиперсілтеме механизмінің навигациясы, яғни
ауысуы орындалады.
Бұған ұқсас программалардың алғашқысы Netscape Navigator болып
саналады. Ол белгілі бір компьютерден желі арқылы компьютердегі
гипермәтіндік құжаттарға енуге мүмкіндік береді. Netscape Navigator
гипермәтіндік беттерін қарап шығу үшін, студенттердің гиперсілтеме болып
саналатын, белгіленген сөздерді таңдауы керек. Сол кезде экранда басқа бір
бет немесе қосымша ақпарат ашылады.
Netscape Navigator-да гипермәтінді оқып үйрену үшін барлық қажетті
мүмкіндіктер бар. Бірақ, бұл салада ең көп тараған программа болып Internet
Explorer шолушы программасы, яғни броузері саналады [9-10].
3 Зерттеу нәтижелері және оны талқылау
3.1 Электрондық оқу құралының құрылымы
Төменгі сатыдағы өсімдіктер пәні бойынша электронды оқу құралының
құрылымдық элементтерi болып табылады:
- сыртқы бетi;
- титульдық экран;
- мазмұны;
- оқу материалының толық баяндалуы (кескiндер, кестелер, графиктер,
бейнелер);
- оқу материалының қысқаша мазмұны (кескiн курс түрiнде берiлуi);
- пайдаланылған әдебиеттер тізімі;
- тест тапсырмалары;
-глоссарий.
Электрондық оқу құралын құрастыру мына алгоритм бойынша жүзеге
асырылды:
1. Оқу пәнiнiң мазмұндық көлемiн бағалау.
2. Оқу элементтерiн үйренушiнiң бiлiмдiлiк, икемдiлiк дағдыларын
қалыптастыру деңгейiне сай анықтау.
3. Оқу материалын өзiндiк бiлiм алу деңгейiне бөлу.
4. Оқу материалының мазмұнының негiзгi элементтерi (тарау, тақырып,
сабақтар) аралығындағы мағыналық байланыстар жүйесiн айқындау.
5. электрондық сөздiк-анықтаманы (глоссарий) дайындау.
6. Әрбiр тақырыптар бойынша динамикалық және статистикалық компьютерлiк
слайдтар жиынтығынан құралған лекциялар конспектiсiн дайындау.
7. Тест материалдарын дайындау (тест тапсырмалары қиындықтары бойынша 3
деңгейде – жабық, ашық және типтiк емес есептердi шешу).
8. Көрнекi материалдарды электрондық түрде дайындау.
9. лабораториялық сабақтарды жүргiзетiн материалдарды дайындау.
1. Төменгі сатыдағы өсімдіктер
Электрондық оқу құралында төменгі сатыдағы өсімдіктерге мынадай жалпы
сипаттама берілді.
Төменгі сатыдағы өсімдіктер табиғатта өте кең таралған және маңызы
зор.
Жалпы өсімдіктер сіңіретін көміртегінің 80 пайыздайы балдырлардың
үлесіне тиеді, сөйтіп балдырлар суда жиналған алғашқы қоректік заттың
негізгі тізбегі болып есептеледі.
Топырақта болатын органикалық затты минералдаудағы негізгі қызметті
бактериялар мен саңырауқұлақтар атқарады. Бұлардың қызметінсіз көмірқышқыл
газының қоры небәрі 30 жылға ғана жеткен болар еді. Пайдаланатын
көмірқышқыл газының 95 пайызы төменгі сатыдағы өсімдіктердің қатысуы
нәтижесінде органикалық заттардың минералдауынан пайда болады.
Көпшілік төменгі сатыдағы өсімдіктердің ағзасы бір клеткалы, қауымды,
және көп клеткадан тұрып микроскопиялық, ал, аздаған топтары макроскопиялық
ірі көлемде келіп, олардың мөлшері бір метрден бірнеше ондаған, жүздеген
метрге жетеді (қоңыр, қызыл балдырлардың кейбір өкілдері). Бұлардың ағзасы
морфологиялық жіктеліп – каллоид, филлоид, ризоидтардан және жалған ұлпа
плектенхимадан тұрады. Олардың өткізгіш жүйелері жоқ немесе нашар дамыған.
Жыныс процессі хологамия, изогамия, гетерогамия, оогамия және конъюгация
түрінде өтеді. Жыныс мүшелері бір клеткалы, сирек көп клеткалы гаметангия.
Аналық жыныс мүшесі – оогоний, көпшілігінде ол бір клеткалы, сирек
кездесетіні – көп клеткалы. Жұмыртқа клеткаларының саны әрбір түрлерінде
әртүрлі (1-8 кейде 16). Цитоплазма мен ядроның қосылуы біреулерінде
зиготада, екінші біреулерінде алдымен плазмогамия жүріп, ядролары ірден
қосылмай, бір – бірімен жұп құрап, (қосарланған ядро) жақындасып дикарион
түзейді. Бұдан кейін әрбір жыныстық ядролардың ір мезгілде бірнеше рет
(синхронды) бөлінуімен бірге клеткада бөлінеді. Сонымен, дикариондық фаза
құралады.
Көпшілік төменгі сатыдағы өсімдіктердің даму циклі гаплоидты не
диплоидты фазада өтеді. ( тек қана қоңыр, қызыл балдырларда, ульвада т.б.
ұрпақ ауысуы мен ядролық фазалардың алмасуы жүреді). Редукциялық бөліну
зиготаның өсе бастаған уақытында немесе гаметангияларда гамета құраудың
алдында жүреді. Даму циклі гаплоидты (Х), дикариондық (Х+Х) және диплоидты
(2Х ) фазалардан тұрады.
Төменгі сатыдағы өсімдіктердің көпшілігі – балдырлар су өсімдіктері
болып есептеледі. Өйткені олардың тіршілік етуі – сумен, ылғалдылыққа
тәуелді. Балдырларда фотосинтез өнімі ретінде әртүрлі заттар: крахмал,
парамилон, багрянкалы крахмал, полисазаридтер, лейкозин, хлизоламинарин,
май, анабенин т.б. заттар синтезделеді. Сонымен бірге олардың біразы
құрлықта тіршілік ететін, хлорофилсіз, гетеротрофты қоректенетін
өсімдіктер.
Филогенетикалық жағынан төменгі сатыдағы өсімдіктердің эволюциялық
дамуы бір – біріне онша байланысты емес, полифилетикалық бағытта дамыған
деп саналады. Әрқайсысы құрылыстарының күрделену не паразиттік тіршілік
етуге байланысты қарапайымдану бағытында жүргені белгілі. Дегенмен, олардың
барлығының шығуы бір тектен дамыған. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің
түрлерінің саны мен табиғатта таралуы жағынан жоғары сатыдағы өсімдіктерге
қарағанда бірнеше есе артық және ертеде пайда болған ескі топ.
Төменгі сатыдағы өсімдіктер қазіргі жаңа бағдарлама бойынша
төмендегідей жүйелерге жіктеліп оқытылады:
Прокариоттылар ( Procaryota).
Ұнтақтылар (дробянкалар) (Mychota) – бөлімі.
Көк -жасыл балдырлар (Cyanobionta) – бөлімі.
Вирустар (Viralea)- бөлімі.
Эукариоттылар (Eucaryota).
Жасыл балдырлар (Chlorophyta) – бөлімі.
Хара балдырлар (Charophyta) – бөлімі.
Сары – жасыл балдырлар (Xanthophyta) – бөлімі.
Диатомды балдырлар (Diatomeae) – бөлімі.
Қоңыр балдрлар (Phaephyta)- бөлімі.
Пирофитті балдырлар (Pyrrophyta) –бөлімі.
Эвгленалы балдырлар (Euglenophyta) – бөлімі.
Қызыл балдырлар (Rhodophyta) – бөлімі.
Гетеротрофты эукариоттар.
Кілегейлер – миксомицеттер (Myxophyta) – бөлімі.
Саңырауқұлақтар (Mycetalia)- бөлімі.
Симбиозды төменгі сатыдағы өсімдіктер.
Қыналар бөлімі (Lichenes) .
Төменгі сатыдағы өсімдіктер – дене құрылысы талломды (қаттамалы)
өсімдіктер. Төменгі сатыдағы өсімдіктерге 20 ғасырдың ортасына дейін жоғары
сатыдағы өсімдіктер мен жануарлардан басқа бактерияларды, миксомицеттерді,
саңырауқұлақтарды, балдырлар мен қыналарды жатқызып келді. Соңғы жүйеленім
бойынша Төменгі сатыдағы өсімдіктерге тек балдырларды жатқызады. Төменгі
сатыдағы өсімдіктердің вегетативті денесі тамырға, сабаққа, жапыраққа
бөлінбеген. Бұлардың арасында клеткасы оқшауланған нағыз ядросы жоқ
прокариоттар және клеткаларында нағыз ядросы бар эукариоттар болады. Дене
құрылысы жағынан бір не көп клеткалы және ұз. 30 – 35 м-ге жететін түрлері
де кездеседі. Қоректенуі жағынан автотрофтылар (балдырлар, қыналар, кейбір
бактериялар); гетеротрофтылар және автогетеротрофтылар (миксотрофтар) болып
бөлінеді. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің қазба қалдықтары өте ертеден
белгілі. Бактериялар мен балдырлар кембрийге дейінгі криптозойлық
шөгінділерден табылған. Төменгі сатыдағы өсімдіктер табиғатта зат алмасу
процесінде (қ. Продуценттер. Консуметтер. Редуценттер) үлкен рөл атқарады.
Кейбір түрлері атмосферлік азотты фиксациялауға қабілетті. Көпшілік түрі
тағам ретінде (саңырауқұлақтар, балдырлар), тыңайтқыш ретінде (балдырлар),
кондитерлік өндірісте (агар), антибиотиктер алуда (сәулелі
саңырауқұлақтар), қоршаған ортаның ластану деңгейін анықтауда (қына)
пайдаланылады. Араларында зиян келтіретін түрлері де аз емес. Мысалы, ауру
тарататын паразитті саңырауқұлақтар, судың “гүлдеуін” туындататын кейбір
балдырлар.
Төменгi сатыдағы өсiмдiктерге бактериялар, саңырауқұлақтар, балдырлар
және қыналар жатады.
2. Гетеротрофты эукариоттар. Саңырауқұлақтар бөлімі.
3.1.2. 1 Саңырауқұлақтардың құрылысы
Саңырауқұлақтар – төменгі сатыдағы өсімдіктердің ішіндегі ең көп
тарағаны, олардың 100000-дай түрі кездеседі. Басқа өсімдіктер типтерінен
басты айырмашылықтары пластидтері, хлорофилі болмайды. Бұлар дайын
органикалық заттармен қоректенуге бейімделген гетеротрофты өсімдіктер.
Олардың вегетативтік денесі тарамдалып матасқан гифалардан (жіңішке
жіпшелерден) тұрады. Бұлар бір-бірімен матасып грибница немесе
мицеллий деп аталатын саңырауқұлақтың денесін құрайды. Гифалардың
жуандығы 1-ден 10 кейде 20 микронға дейін барады. Олардың көбісінің
мицелийлері субстраттың ішінде жатады. Субстраттың бетінде жемісті
денелері немесе спора тасушы органдары орналасады. Олардың пішіндері
шар тәрізді, таға, қабық сияқты, қалпақты түбірге ұқсас және басқаша түрлі
болып келеді.
Гифалар төбе клеткалары арқылы ұзарып өседі және моноподиальды
бұтақтанады. Бүйірлік мицелийлер негізгі мицелийлерге ұқсайды. Тек
паразит саңырауқұлақтардың көбісі иесінің клеткасының ішіне еніп жататын
бүйірлік мицелийлері әрі қарай өспей, клетка ішінде шар, алмұрт, немесе
тарамдалған гаусторияға айналады, сөйтіп иесінің клеткасындағы қоректік
заттарды сорып, тіршілік етеді.
Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтардың кейбіреулерінде мицелий болмайды,
вегетативтік денесі жалаңаш не қабықшасы бар протоплазмадан тұрады. Мұндай
саңырауқұлақтардың клеткаларынан тарамдалған, өте жіңішке, ядросы жоқ қысқа
жіпшелер өседі, оны ризомицелий деп атайды. Ол мицелийдің алғашқы нышаны
болып есептелінеді.
Жоғары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz