Зеренді-Астық ЖШС-нің жалпы сипаттама, экономикалық және қаржылық жағдайын талдау

Мазмұны

Кіріспе . . . 7.

I-Бөлім. Өнімнің өзіндік құнына кеткен шығыстардың калькуляциялық әдістерінің теориялық негіздері.

1. 1. Шығындар есебінің түсінігі. Түрлері және калькуляциялық бірліктері. . 8-15

1. 2. Өнімнің өзіндік құнына кеткен шығыстардың калькуляциялық әдістері мен бухгалтерлік есебі . . . 15-36

1. 3. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау аудиті . . . 36-41

II-Бөлім. «Зеренді-Астық» ЖШС-нің жалпы сипаттама, экономикалық және қаржылық жағдайын талдау.

2. 1. “Зеренді-Астық”ЖШС-нің жалпы сипаттамасы және есеп саясаты . . . 41-44

2. 2. “Зеренді-Астық”ЖШС-ның негізгі экономикалық көрсеткіштерін талдау . . . 44-45

2. 3. “Зеренді-Астық” ЖШС-ның қаржылық талдауы . . . 46-62

III-Бөлім. Өнімнің өзіндік құнына кеткен шығыстардың калькуляциялық ерекшеліктері.

3. 1. Өнімнің өзіндік құнына кеткен шығындардың калькуляциялануын жетілдіру жолдары . . . 63-71.

3. 2. Ауыл шаруашылық ХҚЕС-ке көшуі . . . 72-74

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

.

Кіріспе.

Еліміз тјуелсіз мемлекет болып кеѕінен танылєан уаќытта оныѕ ґткен тарихын жан жаќты тереѕ зерттеудіѕ маѕыздылыєы ерекше орын алып отыр. Јсіресе, ел экономикасыныѕ негіздерініѕ бірі болып табылатын аграрлыќ саланыѕ ґзгерістерін зерделеуге баса назар аударылуда. Себебі жаѕа ќоєамєа бет бўрєан ґтпелі кезеѕде еліміздіѕ ауыл шаруашылыєында, јсіресе оны басќару мен ўйымдастыру жїйесінде кґптеген ќайта ќўрулар мен ґзгерістер орын алады.

Ќазаќстан Республикасында жїріп жатќан тїбегейлі саяси жјне јлеуметтік− экономикалыќ ќайта ќўрулар есеп жїйесіне кїрделі ґзгерістер енгізіп, орталыќ басќару мен ќатаѕ жоспарлау жаєдайларында ќалыптасќан бухгалтерлік есеп нарыќтыќ экономикаєа тиімсіз болуда. Осыєан орай нарыќтыќ экономикаєа ену бір жаєынан, аграрлыќ жјне азыќ−тїлік саясатыныѕ тўжырымдамасын талдауды, екінші жаєынан ауыл шаруашылыєы ерекшеліктеріне, оныѕ материалды−ґндірістік ресурстарына негізделетін салада жан−жаќты зерттеу негіздерін талап етеді.

Осы дипломның мақсаты-ауыл шаруашылығындағы шығын түрлерін зерттеу, есепті жетілдіру мен оларды басқару тиімділігін жоғарылатудың негізгі бағыттарын анықтау.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде шығын есебінің түсінігі, шығын түрлері мен калькуляциялық бірліктері, өнімнің өзіндік құнына кеткен шығыстардың калькуляциялық әдістері мен бухгалтерлік есебі, өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау аудитінің ерекшеліктеріне байланысты сұрақтар қарастырылған.

Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде кәсіпорынның жалпы сипаттамасы мен экономикалық және қаржылық талдауы жасалынған.

Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде өнімнің өзіндік құнына кеткен шығындардың калькуляциялануын жетілдіру жолдары, мен ауыл шаруашылық ХҚЕС-ке көшуі жайлы сұрақтар талқыланған.

I-Бөлім. Өнімнің өзіндік құнына кеткен шығыстардың калькуляциялық әдістерінің теориялық негіздері

1. 1. Шығындар есебінің түсінігі. Түрлері және калькуляциялық бірліктері.

Калькуляциялау - өнім, жұмыс және көрсетілетін қызмет бірліктерінің өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысына оперативті басшылық жасау үшін өте маңызды, өйткені ішкі резервтерді уақтылы ашуға және өнімнің өзіндік құнын одан әрі түсіндіруге, бәсекеге қабілеттілгін арттыруға мүмкіндік береді. Калькуляция өнімнің өзіндік құнын жоспарлауда және оған, нарықтағы сұранысты есепке ала отырып, жұмысқа. көрсетілетін қызметке негізді баға белгілеуде қолданылады.

Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің бір өлшемге есептелінген өзіндік құны болып табылады. Ол кәсіпорын жұмысын жедел басқару үшін маңызды роль атқарады және ішкі резервтерді дер кезінде ашуға және өнімнің өзіндік құнын жоспарлауға, өнімге, жұмыстар мен қызметтерге көтерме және бөлшек бағаларды негіздеуге пайдаланылады.

Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың бірнеше әдістері қолданылады. Халық шаруашылығының түрлі салаларындағы кәсіпорындарда қандай да бір әдісті қолдану өнімнің өзіндік құнын жоспарлау есепке алу және калькуляциялау жөніндегі негізгі ережелеріне сәйкес белгіленеді.

Калькуляциялауды жасау мерзімі: алдын-ала және кейінгі (немесе кезектегі) болып екіге бөлінеді.

Алдын ала жасалатын калькуляция өнімді шығарғанға дейін өндіріске қажетті деңгейдегі шығындарлың мөлшерін топшылайды. Оған жоспарлы, сметалық және нормативтік калькуляция жатады.

Жоспарлы калькуляция -өнімге(жұмысқа, қызметке) және бұйым бірлігіне

мүмкін болатын шығындардың деңгейінде анықталады, бірақ ол кезде жалақының, энергияның, отынның, материалдың нормасы, өндірістің технологиясы, сондай-ақ резервтері ескеріледі.

Сметалық (болжамдық) калькуляция - бұл жоспарды калькуляцияның бір түрі, ол жоспарланған және жаңадан игерілген бұйымның негізінде жасалады. Ол жоспарлы калькуляцияны жасауға негіз алады.

Нормативтік калькуляция ағымдағы жоспарлы калькуляцияның бір түрі болып табылады. Бұл аталған әдіс шығындарды есептеудің нормативтік әдісін және кәсіпорынның өзінде пайдаланып жүрген өнімнің өзіндік құнының калькуляциялауын қолданады. Оның негізінде қол жеткен шығындар деңгейін сипаттайтын ағымдағы және әрекет етіп тұрған нормаларды пайдаланады.

Нормативті калькуляцияның жоспарлы калькуляцияға қарағанда дәлділігі анағұрлым жоғарылау болып келеді.

Кейінгі (немесе кезектегі) калькуляция өнім шығарылғаннан соң бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша жасалынады.

Олар нақты шығынды көрсетеді. Оларға нақты(есеп беру калькуляциясы) және шамаланған калькуляция жатады.

Өнімнің өзіндік құнының нақты (есеп беру) калькуляциясы нақты шығындармен сипатталады, ал ол жоспарлыдан кәсіпорынға байланысты себептері бойынша да (өнімді өндірудің орындалуын немесе орындалмауы, кейбір шығындар түрлерінің артық немесе кем жұмсалуы) және оған байланыссыз себептері бойынша да (материалдарға бағаның өзгеруі, амортизациялық аударымдардың нормасы суға, газға, жылуға, электр энергиясына тарифке өзгерістер енгізілуіне байланысты) ауытқуы мүмкін. Калькуляцияның бұл түрі нақты шығындар туралы есептік мәліметтің негізінде дайындалады.

Шамаланған калькуляция нақты шығындар және тоғыз ай ішінде алынған өнімдер немесе басқа да кезеңге есептелген шығындар деңгейінде жасалады. Калькуляцияның бұл түрі ағымдағы жылдағы өндірілген өнімнің нәтижесін алдын-ала бағалау үшін пайдаланылады.

Калькуляциялау кезінде өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын және шығындарды есептеу объектісін дұрыс белгілеу өте үлкен роль атқарады.

Шығындардың есеп объектісі болып сол шығындардың өндірістегі аналитикалық есебі саналады. Калькуляцияның объектісі болып өнім түрлері, жұмыстар, қызметтер саналады. Өнеркәсіпте есеп объектісі өте жиі калькуляциялау объектісімен сәйкес келеді.

Мысалға, тігін фабрикасының шығыны мен өнімнің өзіндік құны сол фабрикада тігілген ерлер костюмі бойынша есептелінеді. Ауыл шаруашылығында есеп объектісі, әдетте, өзінің калькуляциялау объектісімен сәйкес келе бермейді. Мысалға, өсімдік шаруашылығында есеп объектісі күздік бидай болып табылса, ал калькуляциялау объектісі болып-дән, сабан болып саналады. Мал шаруашылығында есептеу объектісі сүтті табын болып саналады, ал калькуляциялау объектісіне сол табынның сүті, төлі, қиы жатады.

Есеп объектісі мен калькуляциялаудан басқа калькуляциялық бірлік тізімін белгілеу қажет. Калькуляциялық бірлік, әдетте тиісті өнім(бұйым) түрінің техникалық жағдайында немесе қабылданған стандарттық өлшем бірлігіне және өндірілген өнімнің натуралды көрінісіне сәйкес келуі тиіс. Егер де жоспарлау өлшем бірлігі ретінде екі көрсеткішті пайдаланса(т және м2), онда калькуляциялықбірлік осы екі бірліктің бірін ғана пайдаланады.

Кешендік өндірісте бір шикізаттан бір технологиялық процесте екі немесе бірнеше түрлі өнімді алса, онда оларды шығару үшін жұмсалған шығындарды өнімдердің арасында таратуға болмайды, сондықтан ондай өнім бірлігінің өзіндік құнын есептеуге төменде келтірілген әдістің бірін пайдаланады. Егер де технологиялық процесте шикізатты өңдеу кешені бірнеше рет қайта жасаудан тұратын болса және өндірістің бұл кезеңдері бойынша шығын деңгейін анықтау үшін қажет болса, соңғы өнімге немесе шалафабрикатқа бөлістік калькуляциясын пайдалану мүмкін. Егер де жалпы шығыннан белгілі бір өнім түріне қатыстысын бөлу мүмкіндігі бар болса, онда оны тікелей сол өнімнің өзіндік құнына қосуға болады.

Кешендік өндіріс шығындарын тарату кезінде келесі әдістерді қолданады:

- шығындарды игеру. Бұл әдіс кезінде өндірісте алынатын өнімдердің бірі негізгі өнім болып саналады, ал қалғандары ілеспе өнім жоспарлы өзіндік құны бойынша шегеріледі және осыдан кейін алынған деңгейін негізгіөнімніңөзіндік құны деп санауға болады. Бұл әдісті негізгі өнімін өзіндік құны деп санауға болады. Бұл әдісті негізгі өнімнің үлес салмағы аса көп болмаса ғана пайдаланады. мысалға, молибден рудасын шығарған кезде одан ілеспе болып саналатын мыс концентратын шегеріп тастайды және т. б.

Өнімнің өзіндік құнын есептеген кезде ондағы шығындарды тарату коэффициенттік жолмен(әдісімен) жүзеге асады.

Кесте- 1

Өнімнің өзіндік құнын есептегендегі коэффициенттік әдіске мысал.

- аралас(қиыстыру ) әдісі. Бұл әдісті кешендік өндірісте бірнеше негізгі және ілеспе өнімдерді өндірген кезде пайдаланылады. Бұл әдісте шегеріп тастау да, шығындарды тарату да қатар әрі үйлесімді тұрғыда пайдаланылады. Бұл кезде шығынныңжалпы сомасынан ілеспе өнімнің құнын шегеріліп, қалған бөлігі негізгі өнімдердің арасында белгіленген коэффициенттер бойынша таратылады.

Өндірістің технологиялық және ұйымдастыру ерекшеліктеріне байланысты өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және өндіріс шығындарын есептеудің бірнеше әдістері пайдаланылады. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және өндіріске кеткен шығындарын есептеудің әдісі деп, кәсіпорынның шығынын бақылау үшін өнімнің нақты өзіндік құнын есептеу және өндіріс шығындары туралы ақпараттарды есепте топтастыру, жинау бойынша әдістерінің жиынтығын айтады.

Өнімнің өзіндік құнының әдісіне әсер ететін негізгі факторлар ретінде мыныларды атауға болады:

• өндіріс типі;
• өндірістің күрделілігі;
• шығарылатын өнімнің номенклатурасы мен сипаты;
• өндіріс циклының ұзақтылығы;
• аяқталмаған өндірістің қолда бары, құрамы мен көлемі.

Өндірістік циклды ұзақ өнеркәсіп салаларында өзіндік құнын калькуляциялау әдістемесін жасау бірнеше айға немесе маусымға созылуы мүмкін және олар бірнеше сағаттар немесе күндер құрайтын сомалармен салыстырғанда біршама күрделі болып келеді. Оның күрделілігі, ең алдымен, үлкен аяқталмаған өндірістің шығысты тарату мәселесінің және басқа да арнайы жағдайларының әсерінен болуы мүмкін.

7 БЕС шығынды есептеудің үш негізгі әдісін қарастырады. Одан басқа іс жүзінде жай ( процесстік) әдісі де қолданылуы мүмкін.

Калькуляцияда өндірістегі өнімнің нақтылай түрін өндіру мен өткізуге, сондай-ақ жұмыс көрсетілетін қызмет бірліктерін (жүк тасу, жөңдеу жұмыстарына және т. б) орындауға ақшалай түрде шыққан шығындар жинақталып қорытылады.

Калькуляциядың міндеті- шығындардың оны көтеруші бірліктерге, яғни өткізуге, сондай-ақ ішкі тұтынуға арналған өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің), бірлігіне қанша болатынын есептеу. Калькуляциялаудың түпкілікті нәтижесі- калькуляцияны ұсыну. Өнімнің, жұмыстың және көрсетілетін қызметтің өзіндік құнын калькуляциялаудың әр түрлі түрін айқындайды. Жоспарлы калькуляция еңбек шығындарының озық (прогрессивті мөлшері) және одан әрі техникалық өрлеуді, өндіріс пен еңбекті ұйымдастыруды жақсартуды көрсететін өндіріс құралдары негізінде жоспарланатын кезеңге арналып жасалады.

Жоспарлы калькуляцияның бір түрі- сметалық калькуляция; оның бір рет шығатын бұйымға немесе жұмысқа, тапсырыс берушілермен есептесу, баға белгілеу және басқа мақсаттар үшін жасайды.

Шығындардың ағымдағы мөлшері кәсіпорынның осы кезеңдегі жұмысының өндірістегі мүмкіндіктеріне сәйкес келеді. Және де есепті кезең басында шығындардың ағымдағы мөлшері жоспарлы калькуляцияға негізгі салынған шығынның орташа мөлшеріненен жоғары, ал есепті кезеңнің соңында-төмен. Сондықтан есепті жыл басында өнімнің нормативті өзіндік құны жоспарлыдан жоғары, ал есепті жыл соңында - төмен.

Өнімнің өзіндік құнының есепті (нақты) калькуляциясы жоспарлыдан кәсіпорынға байланысты (өндіріс бойынша жоспарды асыра орындау мен орындамау, шығындардың кей түрлерін үнемдеу немесе артық жұмсау) және оған байланысты емес (материалдарға бағаның өзгеруі, амортизациялық аударымдардың мөлшері, электр энергиясына, отынға, газға, суға және т. б. тарифтердің өзгуруі) себептер бойынша ауытқуы мүмкін нақты шығындарды көрсетеді.

Нормаға сәйкес (нормативті) калькуляциялаудың бір түрі болып табылады, шығындар есебінің және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормаға сәйкес тәсілдерін қолданатын кәсіпорындарда жасалады. Олардың негізінде шығындардың жеткен деңгейін сипаттайтын іс жүзіндегі, ағымдағы норма жатады. Кәсіпорындар жыл бойы ұйымдастырушы-техникалық жоспарда негізгі салынған шараларды дәйекті жүзеге асыратынын ескере отырып, нормаға сай калькуляция жоспарлыға қарағанда, есепті кезең ішіндегі өнім өндірісіне шыққан шығындардың шынайы деңгуйін өте дәл көрсетеді.

Жобалық калькуляция-келешектік калькуляцияның бір түрі, олар күрделі қаржының, жаңа техниканың және технологияның тиімділігін анықтау үшін қолданылады. Бұл калькуляциялардың мәліметтері ағымдағы жылдың өнім өндіру қорытындыларын алдын-ала анықтау үшін қолданылады.

Өнімнің өзіндік құнын калькуляцияланғанда калькуляциялық бірліктер қолданылады, олар калькуляциялау объектісінің өлшеуіші болып саналады, әдетте, өнімнің сәйкес түріне арналған техникалық шарттарда немесе стандарттарда және заттай бейнеленетін өнім өндіру жоспарында қабылданған өлшем бірліктеріне сай келуі тиіс.

Өндірілетін өнім, технологиялық процесте, өндірістік ұйымдасытруды сипаттаудағы айырмашылықтар практикада қолданылатын калькуляциялық сан түрлікке әкеледі. Ұқсас белгілері бойынша олардың барлық жиынтығы жеті топқа тоғысады, олардың мазмұнын нақты үлгілерде қарастырамыз.

Калькуляциялауға ең алдымен қатысы бар өндірістік шығындар есебі, олар калькуляциялаудың алғышарты болып табылады. Өндірістік есеп жүйесінде белгілі бір үлгімен дайындалған ақпарат негізінде ғана өндірісті басқаруда объективті қажетті процесс болып шығатын өнімнің өзіндік құны калькуляциялануы мүмкін.

Калькуляциялаудың қазіргі заманғы жүйелері өзара байланысты көрсеткіштердің ара қатынасын біршама теңдестірген. Олардың мазмұнындағы ақпарат тек дәстүрлі міндеттерді шешуге жол ашып қана қоймай, мынадай жағдайлардың экономикалық салдарын болжауға мүмкіндік береді:

• өнімді әрі қарай шығарудың мақсатқа сәйкестілігін;
• өнімнің ең ұтымды, қолайлы бағаларын белгілеу;
• шығарылатын өнімнің ассортиментін оңтайландыру;
• жұмыс істеп тұрған технология мен станок паркын жаңартудың мақсатқа сәйкестілігін;
• басқару жеке құрамының жұмыс сапасын бағалау.

Қазіргі заманғы калькуляциялау кәсіпорын немесе жауапкершілік орталығы қабылданған жоспарды бағалау негізіне сүйенеді. Нақты калькуляциялау мәліметтері өзіндік құн жөніндегі жоспралы тасымалдардан ауытқу себептерін талдау және өзіндік құнды кейінгі жоспарлау үшін, жаңа техника мен заманға лайық технологиялық процестерді және т. б. енгізудің экономикалық тиімділігін негіздеу үшін қолданылады.

Калькуляциялау трансферттік баға белгілеуге негіз болып қызмет етеді. Трансферттік баға бір кәсіпорынның бөлімшелері арасындағы коммерциялық операцияларда пайдаланылады.

Кәсіпорын бөлімшесі сыртқы сатып алушыларға өзбетінше шығуға құқық алған кезде, трансферттік бағаларды жасау көкейкесті маңызға ие болды. Бұл жағдайда ұйымның жалпы қаржылық жағдайы трансферттік бағаны дұрыс қалыптастыруға байланысты болады.

Егер бөлімшенің өнімі(көрсетілген қызметі) кәсіпорынның ішінде толығымен тұтылатын болса, трансфертті бағаның шамасы таза есептік және тұтастай кәсіпорынның қаржылық жағдайына әсет етпейді.

Сондықтан, өндірістік есеп пен калькуляциялау өнімнің өзіндік құныны ғана емес, тұтастай кәсіпорынның басқару жүйесінің негізгі элементтері болып табылады

1. 2. Өнімнің өзіндік құнына кеткен шығыстардың калькуляциялық әдістері мен бухгалтерлік есебі

Калькуляцияның объектілері мен тәсілдері.

Калькуляция өнімнің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін бақылауды жүзеге асыру үшін маңызды рөл атқарады. Калькуляцияны кәсіпорында белгіленген шығындар бабы номенклатурасы (шығындар есебі өнім түрлері бойынша ғана емес, есептік басқа объектілері бойынша жүргізілуі мүмкін болсада) бойынша, өндірілген өнімнің, жұмыстың және көрсетілген қызметтің түрлері бойынша құрастырады.

Басқару есебінің маңызды міндеттерінің бірі өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау болып табылады. Өзіндік құнның калькуляциясы өндірістік шығындар есебі мәліметтері бойынша шығарылған өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнын есептеу. Ол есепті ай соңында барлық нақты жасалған міндеттері есепке алғаннан кейін есептеледі.

Басқару есебінде ай сайын жалпы тауар шығарудың өзіндік құны мен өзіндік құнның егжей-тегжейлендірілген көрсеткіштері мысалы өнімнің жеке түрлерін тауарлық шығару өзіндік құны, бұйым бірлігінің өзіндік құны калькуляцияланады.

Басқару есебінде ай сайын жалпы тауар шығарудың өзіндік құны мен өзіндік құнның егжей-тегжейлендірілген көрсеткіштері мысалы өнімнің жеке түрлерін тауарлық шығару өзіндік құны, бұйым бірлігінің өзіндік құны калькуляцияланады.

Өнімнің (орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнын калькуляциялауда меншік түрінің барлық ұйымдары 7 “Тауарлық - материалдық қорлар есебі» бухгалтер есеп стандарттарын және оған әдістемелік ұсыныстарды, сонымен қатар «Қорлар» ҚЕХС-ын басшылыққа алады. Өндірістік құнды калькуляциялауда қолданылатын өндіріске босатылған материалдық-өндірістік қорларды бағалау тәсілдері, қосымша шығыстарды бөлу әдістері және ұйымның есеп ішінде өзгеріссіз қолданылуы керек.

Кәсіпорын басшылығы нарыққа көшу қазіргі заманғы, құбылмалы жағдайында негізгі басқару шешімдерін қабылдау үшін кәсіпорынның қызметіне үнемі талдау жүргізіп бұруға тиіс, ол үшін көрсеткіштер қатарынан алынатын бастапқы ақпарат қажет, олардың бірі-өзіндік құн.

Өнімнің өзіндік құны- оның шығару мен өткізуге арналған, ақшалай түрде бейнеленген шығындар кәсіпорын өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құны өндіріс процесінде табиғи ресурстарын, материалдарды, отынды, энергияны, негізгі құрал-жабдықтарды, еңбек ресурстарын, қолданумен байланысты шығындардан сондай-ақ оны өндіру мен өткізуге шыққан шығындардан жиналады.

Өнімнің өзіндік құнына мыналар кіреді:

• кәсіпорында өнім өндіруге шығатын еңбек, қаржы және еңбек керек-жарақтары шығындары(өндірісті дайындау мен игеру шығындары, өндірісті технологиясы және ұйымдастырумен, тапқырлық және үнемділікпен бірге байланысты шығындар; техника қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша шығыстар; кадр жинақтау, дайындау және қайта даярлаумен байланысты шығыстар; салықтар, өндірісті басқару шығындары және т. б. )
• өнімді өткізуге : буып-түю, орау, сақтау, тиеу мен тасымалдауға ; делдалдық қызмет төлеу, комиссиялық алымдар мен сыйақылармен ; жарнамаға шығатын шығындармен байланысты шығыстар;
• өнімді осы кәсіпорында өндіру мен өткізуге байланысты емес, бірақ олардың өнімнің өзіндік құнына кіргізу жолымен орнын толықтыру жай ұдайы өндірісті( геология-барлау жұмыстарына, жерді қайта өңдеуге шығындар, тамыр жіберген ағашқа суға төлеу ) қамтамасыз етуге қажетті.

Сонымен қатар, өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына ақаудан, жұмыстың өндірісшілік себептерге байланысты тоқтап қалуынан болған шығындар, материалдық құндылықтардың кем шығуы, өндірістік зақым(сот шешімі негізінде) алуға байланысты еңбекке қабілеттілігін жоғалту салдарынан жәрдемақы төлеу де кіреді.

Басқару есебі жүйесінде өзіндік құнды жасау, қалыптастыру тәртібі реттелмеген. Бұл өзіндік құн салық салу мақсаты үшін емес, басқарушының шығындар жайлы толық түсінігі болуы үшін есептеледі. Сондықтан бұл есеп жүйесінде өзіндік құн шоттарының әр түрлі тәсілері қолданылуы мүмкін. Кәсіпорын үшін өз шығындарын басқару мүмкіндігі болуы, өзіндік құнға ықпал ете алуы өте маңызды, яғни өзіндік құнныңқұрылымы туралы анық сенімді ақпарат қажет. Дәл осындай ақпарат бухгалтерлік басқару жүйесінде пайда болады.

Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығын түрлеріне байланысты отандық экономикалық әдебиетте оның мынадай түрлері бөлінуде:

• цехтық-тікелей шығындар мен жалпы өндірістік шығыстарды біріктіреді; өнімді дайындауға шыққан цехтың шығындарын сипаттайды;
• өндірістік - цехтық өзіндік құн мен жалпы шаруашылық шығыстар кіретін және өнім өндіруге байланысты кәсіпорынның шығындары;
• толық өзіндік құн - коммерциялық және өткізу шығыстарына ұлғайғанөндірістік өзінді кұн. Өндіріспен де, өнім өткізуіне де байланысты кәсіпорынның жалпы шығындарын біріктіреді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс