Қазақстан Республикасының салық жүйесі: қалыптасуы және даму кезеңдері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І бөлім.
1.1. Салықтың экономикалық мәні мен олардың қызметтері ... ... 4
1.2. Салықтық құқық құқықтық құралым ретінде ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3. Салық алуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
ІІ бөлім.
2.1. Қазақстан Республикасының салық салу принциптері,
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2.2. Қазақстан Республикасының салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.3. Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ІІІ бөлім.
3.1. Қазақстан Республикасының салық саясатының
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады» деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін каржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Салықтар — мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндеіті ақшалай төлемдер.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш
кезеңінен өтті.
Бірінші кезең - 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің «Қаз КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы» Жарлығымен Қаз КСР-дің басты мемлекетгік салық инспекциясы қүрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті қабылданды.
Екінші кезең - 1995 жылғы 24 сәуірдегі «Бюджетке төленетін салық және басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы өз қаржы жүйемізді құрута ықпал етті. Ең бастысы, салық телеу жүйесі ықшамдалып. салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды. Қосылған құн салығы енгізілді.
Үшінші кезең — 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі қабылданып, ол 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер жасалды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны «ерекше тауар» түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.

Салық және салық салу: А. Д. Үмбетәлиев, Ғ. Е. Керімбек. Оқулық. – Алматы: Экономика, 2006. – 864 бет.
2. Ілиясов Қ. Қ., Құлпыбаев С.
Қаржы: Оқулық. – Алматы:2005. – 552 бет.
3. Жүнісов Б.А., Мәмбетов Ұ.Е., Байжомартов Ұ.С.
Нарықтық экономика негіздері / Оқу құралы - Алматы: 1994. – 193 бет.
4. С. М. Найманбаев
Салықтық құқық. 2-бас. – Алматы: Жеті жарғы, 2006. – 408 бет.
5. ІІІ Халықаралық жас ғалымдар мен студенттердің ғылыми-теориялық конференциясының материалдары. Ақтөбе – Орынбор, 2006.
6. ҚР салық кодексі
2001 жылғы 12 маусымдағы №209-ІІ, 2004 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша.
7. А. Исаева
«Мемлекеттің әлеуметтік дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның кізіргі кездегі салық жүйесінің ерекшеліктері» // Қаржы – Қаражат журналы. – 2005. - №6. – 22-27 бет.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Факультеті: Экономика
Кафедрасы: Қаржы және банк ісі

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қазақстан Республикасының салық жүйесі: қалыптасуы және даму
кезеңдері

Дайындаған:
Тексерген:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І бөлім.
1.1. Салықтың экономикалық мәні мен олардың қызметтері ... ... 4
1.2. Салықтық құқық құқықтық құралым
ретінде ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3. Салық алуды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
ІІ бөлім.
2.1. Қазақстан Республикасының салық салу принциптері,

түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..12
2.2. Қазақстан Республикасының салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ...16
2.3. Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесінің

ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 19
ІІІ бөлім.
3.1. Қазақстан Республикасының салық саясатының

қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 24
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...25

Кіріспе
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін
каржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Салықтар — мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген,
белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын
бюджетке төленетін міндеіті ақшалай төлемдер.
Қазақстан Республикасында салық жүйесі реформалаудың үш
кезеңінен өтті.
Бірінші кезең - 1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің
Қаз КСР мемлекеттік салық қызметін құру туралы Жарлығымен Қаз КСР-дің
басты мемлекетгік салық инспекциясы қүрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27
жергілікті салық түрін қарастыратын салық жөніндегі заң актілері пакеті
қабылданды.
Екінші кезең - 1995 жылғы 24 сәуірдегі Бюджетке төленетін салық
және басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығы өз қаржы жүйемізді құрута ықпал етті. Ең бастысы,
салық телеу жүйесі ықшамдалып. салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды.
Қосылған құн салығы енгізілді.
Үшінші кезең — 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының
жаңа Салық кодексі қабылданып, ол 2002 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа
енгізілді.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен
өзгерістер жасалды.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі
ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны
ерекше тауар түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.

І бөлім. 1.1. Салықтың экономикалық мәні мен олардың қызметтері
Салық дегеніміз – мемлекеттік заң негізінде мемлекетпен
тағайындалған заңды және жеке тұлғалардан түсетін міндетті төлем мен
алымдар. Олар заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттік қаржылық ресурсын
құруға міндеттеуді көрсетеді.
Салық теориясында салық бірлігі түсінігі орын алып отыр, бұл
салықтық есептеу негізіне кіретін салық объектісінің бір бөлігі болып
табылады. Мысалы: табыс салғының салық бірлігі – теңге, жер салығында –
гектар және акциз салығында – бір темекі орамасы және тағы сол сияқты.
Сонымен қатар салық теориясында салық жүйесі түсінігі орын алады[ 5].
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір
сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына
салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының
ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі –
ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардый әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың
қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған [2].
Салықтар тауар-ақша қатынастарынан тыс қолданылады. Натуралды
салықтардың мөлшері мен түрі нақты жергілікті жағдайларға бағынған. Мысалы:
1 адамнан 1 құндыз терісі немесе 10 пұт тұз және т.б. алынған. Тауар-ақша
қатынастарының нығаюымен натуралды салықтың рөлі айтарлықтай азайды.
Дегенмен, олар соңғы уақытқа дейін пайдаланылды ( 1953 жылға дейін жүн,
жұмыртқа, сүт, май өткізген).
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет
жеңілген мемлекеттің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір
мөлшерде салық салып отырған.
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен
түсініктеме берілген. Мәселен, Салық кодексінде Салықтар – мемлекет
біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін,
қайырымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай
жарналар деп атап көрсетілген.
Салық – заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге
асырылатын бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық – белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз – белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде
алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.
Қорыта айтқанда, барлық анықтамалар бір негізді құраушы жүйе
екендігін байқауға болады.
Салықта басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық
белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді.
Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі –
бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде
немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінде салықтардың
меншікті салмағы 70 пайызын құрайды [1].
Нарық жағдайында салықтар үш қызмет атқарады: фискальды
(мемлекеттік табыстарды жинау); қайта бөлу; реттеуші. Салықтардың
фискальдық қызметі – мемлекеттің салық саясаты тұтқаларының көмегімен нарық
конъюктурасының жағдайына әсер етуде, экономикалық өсуді тұрақтандыру және
ынталандыруға тырысуында тұр. Бір сөзбен айтқанда, салық түсімі арқылы
алынатын қаражаттар, мемлекеттің саяси-шаруашылық қызметін атқарудың қаржы
негізі болып табылады. Салық қаражаттары ең алдымен ғылыми-техникалық
прогресті ынталандыру, прогрессивті технология мен өнім түрлерін игеру,
экономикада құрылымдық өзгерістер жасау, табиғат қорғау шараларын жүзеге
асыру, әлеуметтік саланың объектілерін ұстау үшін белсенді түрде
пайдаланылады. Мысалы, 1981 жылы, рейгандық әкімшілік және өндіріс
салаларын инвестициядан (өндіріске ұзақ мерзімді капитал жұмсау) түскен
табыстарға салынатын салықтарды азайтты. Ол кәсіпкерледің өндіріске қаржы
бөлуді ұлғайтуына, еңбек өнімділігін арттыруына және потенциалды жалпы
ұлттық өнімді көбейтуге түрткі болды.
Салықтың қайта бөлу қызметі – салық механизмі арқылы мемлекеттік
бюджетке жалпы ұлттық өнімнің едәуір бөлігін жұмылдыруда тұр. Батыста және
біздің елімізде мемлекеттік бюджет арқылы жалпы ұлттық өнімнің 30%-тен 50%-
ке дейінгісі қайта бөлінеді. Салық түсімі есебінен мемлекет әскери
бағдарламаларды қаржыландырады. Бұдан басқа, айтарлықтай қаржы ағарту
саласына, денсаулық сақтауға, ғылымға, басқару аппаратын ұстауға,
экологияға, зейнет ақымен қамтуға жұмсалады. Қаржының бұндай мақсаттарға
жұмсалуы, әлеуметтік саладағы мезгіл-мезгіл шиеленісіп тұратын
қайшылықтарды басуға, азаматтардың кедей топтарының мүддесін ескере отырып
жеке табыстарды барынша біркелкі бөлуге мүмкіндік береді.
Сонымен бірге салықтар экономиканы жанама түрде реттейтін маңызды
құралдардың бірі болып табылады. Осы мақсатта салықтар көбінесе дағдарыстық
құбылыстарды тезірек жоюға, нарық конъюктурасына әсер етуге, экономиканы
тұрақтандыруға пайдаланылады [3].
Салық қоғамда келесідей қызмет атқарады:
1. Фискальдық қызмет – яғни мемлекет салықты мемлекетттік бюджетке сәйкес
шығынды қаржыландыруға салықтарды жинайды.
2. Бөлу қызметі – бұнда мемлекет салық жинай отырып, оны экономиканың
әртүрлі салаларына бағыттайды. Әлеуметтік саясатты жүргізеді. Табыстарды
тұрғындар және аумақтар арасында қайта бөледі.
3. Реттеу қызметі – яғни, бұл ағымды табыстан белгілі бір бөлігін өндіріс
дамуына бағыттап, тұрғындар қажеттілігі арасында пропорцияны қамтамасыз
етеді.
4. Экономикалық қызмет – бұл қайта бөлу процесіне қатысады да , қоғамдық
өндірістің жаңаруына әсер ете отырып оның темпін ынталадырады, капитал
жинағын күшейтеді немесе әлсіздендіреді және тұрғындардың төлем қабілеттік
сұранысын кеңійтеді немесе азайтады.
5. Шектеу қызметі – салық саясаты арқылы мемлекет өндірістің балгілі бір
салалрын шектейді.
6. Бақылау – есеп қызметі – кәсіпорындар мен тұрғындар табысына, өндіріс
құрылымы мен көлеміне және қаржылық ағым қозғалысына есеп жүргізеді [5].

1.2. Салықтық құқық құқықтық құралым ретінде
Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі салықтар мен өзге де
міндетті төлемдердің жұмыс істеуінің қоғамдық механизмі салық төлеушілердің
келісімін қажет қылмайтын, сонымен қатар әлеуметтік бағдарлы, демократиялық
және құқықтық мемлекет ретінде салық төлеушілердің экономикалық-қаржылық
мүдделерінің сақталуын мүмкіндігінше қамтамасыз ету жолдары қатаң
ескерілетін, тек қоғамдық – мемлекеттік мүдделер басымдылығын мақсаттайтын
субъектінің біржақты әмірлі ерік білдіруінің негізінде туындайтын
қатынастардың қалыптасып дамуын кепілдендіретін әлеуметтік-экономикалық
реттеуші қосымша құралдың болғанын қалайды.
Қазақстан Республикасының қазіргі заманғы салықтық құқығы мынадай
өзіне тән ерекшеліктерімен сипатталады:
1. салық салу процесін негіздейтін салықтық құқықтық нормаларда
мүмкіндігінше мемлекет пен салық төлеушілердің экономикалық-қаржылық
мүдделерінің қарама-қайшылығы ескеріледі.
2. Мемлекеттің салық саясатының экономикасы тұрғысынан Қазақстан
Республикасына тартылатын халықаралық инвестицияларға салық салуды
төмендету немесе толығымен жою көзделінеді.
3. Салықтық құқықтық нормалар Қазақстан Республикасының салық жүйесінің
макроэкономикалық даму көрсеткіштеріне байланысты жай-күйін және
трансферттік қабілетін фискалдық бағдарларға сай айқындайды.
4. Салықтық құқықытық нормалар мемлекеттік шаруашылық аясындағы, сондай-
ақ корпоративтік және жеке меншік шаруашылықтар аяларындағы фискалдық
қатынастардың құқықтық негізін құрайды.
5. Салықтық құқық мемлекеттік бюджеттің салықтық кірісін реттеу
аясындағы мемлекеттік императивті ерік білдірудің негізін құрайды.
6. Салықтық құқықтық нормаларында салық базасын айқындау және салық
ставкаларын белгілеу процесіне байланысты қағида – ережелер қатаң
нақтыландырылады.
7. Салықтық құқық Қазақстан Республикасындағы салық салудың заңи
негізін құрайды, сондай-ақ ол мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық
нысаны болып табылады.
8. Салықтық құқық мемлекеттің салық жүйесінің фискалдық негізінде
қалыптастырылатын бюджеттік кірістің салықтық бөлігін бюджеттік шығыстың
көлемімен байланыстырылады.
9. Салықтық құқық нормалары салықтық механизмінің барлық элементтерін
айқындай отырып, мемлекеттің салықтық менеджментінің негізін құрайтын
салықтық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етеді.
10. Салықтық құқық нормалары салық салу аясында туындайтын трансферттік
сипаттағы салықтық қатынастардың нақтылы материалдық тиімділігін
республикалық және жергілікті бюджеттер арасындағы трансферттік реттеу
көлемімен ұштастырылуын көздейді.
Салықтық заңдар мемлекеттің салық салу саласында туындайтын
қоғамдық қатынастарды реттейтін нормативтік салықтық құқықтық актілердің
жиынтығы болып табылады [1].
2 бап. Қазақстан Республикасының салық заңдары.
1. Қазақстан Республикасының салық заңдары осы Кодекстен, сондай-ақ
қабылдануы осы Кодексте көзделген нормативтік құқықтық актілерден тұрады.
2. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу
жөніндегі осы Кодексте көзделмеген міндет ешкімге жүктелуге тиіс емес.
3. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу
жөніндегі осы Кодексте белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді,
енгізіледі, өзгертіледі немесе күшін жояды.
4. Осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінің
арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында осы Кодекстің
нормалары қолданылады. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, салық
қатынастарын реттейтін нормаларды салықтық емес заңдарға енгізуге тыйым
салынады.
5. Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартпен осы
Кодекстегіден өзге ережелер белгіленсе, аталған шарттың ережелері
қолданылады.
3 бап. Салық заңдарының қолданылуы.
1. Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданылады
және жеке тұлғаларға, заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық бөлімшелеріне
қолданылады.
2. Осы Кодексте жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша өзгерістер
мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң актілері ағымдағы
жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар қабылданған
жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қана қолданысқа енгізілуі мүмкін
[6].

1.3. Салық алуды ұйымдастыру
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының эле-
менттерін, яғни салық түрлерінін нақты атауларын, сондай-ақ оларды қолда-
нудың тәртібі мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін салық
меха-низмін құруға және оның жүмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде озара
байла-нысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады. (1-сурет).
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элменттеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы), салық
мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпүл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің
мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттіліктері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын
бұзғаны үшін санкциялар және басқалары.
Салық субьектісі немесе салық төлеуші. Ол — салықты және бюджетке
басқа төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық
ауыртпалығы басқа түлғаға — салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар — нақты салық ауыртпалығы (салық жүктемесі) түсетін жеке
түлғалар, түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
(1-сурет)

Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және
салық салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына
байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы. Салық базасы — салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектінің қүндық, заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
табысқа салынатын салық. Бүған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады;
тауарларга салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын кіріктіреді;
капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын
салық және басқалары жатады;
Салық өлшемі — есеп-қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу
бірлігі (теңге, табыс, айналым, т.б., жердің 1 гектары, тауарды өлшеу
бірлігі және басқалары).
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем
бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем
бірлігіне пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін
ажыратады:
тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан
салық салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1
тонасына, газдың 1 текше метріне);
үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның
мөлшерін саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді;
прогресивті салық мөлшерлемесі. Бүл жағдайда прогресивті салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижссінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогресивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреді;
регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай
төмендейді және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз
адамдардың иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған
соң салық базасы анықталады жөне бюджетке төле-нуге тиісті салықтар мен
басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл — субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері — заңнамаға сәйксс төлеушілерді салықтан толық
немесе ішінара босату.
Жеңілдік кезеңі — салықтар бойынша заңмен белгіленген
жеңілдіктердің іс-әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен
міндеттіліктері — билік пен басқару органдарының салық заңнамасымен
реттеледі.
Салықтық бақылау — салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салық құпиясын салық төлеуші жөне оның қаржы-шаруашылық қызметі
туралы салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.
Салық заңнамасын бүзған салық төлеушілерге олардың жасырған
сомасын, төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай
үлестік немесе еселенген көлемде айыппүлдар, бюджетке төленетін төлемдер
мерзімін өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады [2].

ІІ бөлім. 2.1. Қазақстан Республикасының салық салу принциптері, түрлері
Салық бюджетке төленетін міндетті төлем болып саналатын болса, ал
салық салу салықтың түрлері бойынша енгізу, бекіту, есептеу және төлеу
тәртібіндегі мемлекеттің жалпы ережелерін қарастырады.
Мемлекеттің тиімді салық салу процесін жүзеге асыру үшін бірнеше
принциптері бар.
Салықтардың созылымдылық принципі – бұл принциптің мәні мынада,
яғни, мемлекет өзінің күнделікті сұранысына байланысты салық ставкасын
көтере немесе төмендете алады.
Салық салудың салық кодексімен басқару принципі былайша
өрнектеледі, яғни салық төлеу бойынша міндетті осы салықтар салық
кодексімен қарастырылған жағдайда ғана пайда болады.
Салық салудың шындық принципі болып салық салудың экономикалық
принципі табылады.
Салық салудың шындық принципіне сәйкес, әрбір адам өз табысына сай
мемлекетті қолдауға қатысуы қажет.
Салық салудың үнемділік принципіне сәйкес, салық жинау ең төменгі
шығындарда жүргізілуі қажет.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық
кодексінде белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуі тиіс.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық салудың бірнеше
принциптеріне негізделеді, атап айтқанда:
бірінші, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
төлеудің міндеттілігі;
екінші, салық салудың айқындығы;
үшінші, салық салудың әділдігі;
төртінші, салық жүйесінің біртұтастығы;
бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері.
Ал, енді осы принциптерге жеке-жеке тоқталып өтетін болсақ.
1. Салық салудың міндеттілік принципі.
Салық төлеушілер салық заңдарына сәйкес міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті болуы тиіс. Бұл
әрбір Қазақстандық азаматтың негізгі борышы, парызы болып саналады.
2. Салық салудың айқындық принципі.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін
міндетті төлемдері әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібі
салық заңдарында белгіленген.
3. Салық салудың әділдік принципі.
Қазақстан Республикасынды салық салу жалпыға бірдей және міндетті
болып табылады.
Кез келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде
шешілуі қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастық принципі.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылық принципі.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер
ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануы тиіс [1].
4 бап. Қазақстан Республикасындағы салық салу принциптері.
1. Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының
жариялылығы принциптеріне негізделеді.
2. Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері осы Кодексте
белгіленген салық салу приниптеріне қайшы келмеуге тиіс [6] .
Салықтарды ұтымды ұйымдастырудың классикалық принциптерін
экономист Адам Смит ұсынған еді.
Олар мыналар:
салық әрбір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.