Қазақстан экологиясын инновациялық технологиялар көмегімен оқытудың жолдарын ұсыну
Кіріспе
Диплом жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы Конституциясының 31-
бабында мемлекеттік адамның өміріне және денсаулығына қолайлы жағдай
жасап, қоршаған ортаны қорғау мақсатын көздейді делінген. 15.07.1997 ж.
Қабылданған Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау туралы Заңының
73 және 74- баптарында экологиялық білім мен тәрбие берудің жалпыға
бірдейлігі және үздіксіз болуы қарастырылған, сонымен бірге басшылары
аттестациялау кезінде олардың кәсіби экологиялық әзірлігін ескеру керегі
айтылған. Бұл ережелер мен ұстанымдар Қазақстан Республикасы Білім туралы
Заңында да көрініс тапқан.
Қазақстанда көпшілікке, жас өспірімдерге экологиялық білім мен тәрбие
берудің құқылық негіздері соңғы жылдары жедел түрде жасала бастады..
Мәселен, Қазақстан Республикасы президентінің жарлығымен қабылданған
Қазақстан Республикасы стратегиялық тұрақты даму жолына арналған 2030
бағдарламасы (1996), Қазақстан Республикасының экологиялық білім мен
тәрбие берудің ұлттық стратегиясы (1998), Экологиялық білім бағдарламасы
(1999), т.б. құжаттар осының айғағы.
Жоғарыдағы Заңдарды орындау барысында республикамыздың білім беру
жүйесінде қоршаған орта жайында көпшіліке білім берудің қолайлы әдіс-
тәсілдері қарастарылған. Соның бірі электрондық оқулық.
Компьютерліктің техника мен телекоммуникациялардың және интернет -
технологияның дамуы - оқушылармен жаңа ақпараттық технологиялардың
көмегімен сабақтарды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Сабақ өткізудің
әртүрлі формаларын қолдануымен оқу процесін интенсифтеуге болады. Жалпыға
бірдей компьютендірлеу мен өмір екпіні қарыштай дамуына байланысты артық
уақытты шығын қылмай және дара графиктермен қашықтық оқу мүмкіншілік пайда
болады.
Қазіргі уақытта ғылыми – техника қарқынды дамуда. Соның ішінде
компьютерлік технологияға келсек, бұл осы заманның ең үлкен мәселесінің
бірі. Әр сала компьютерге тәуелді деп айтсақ та қателеспейміз. Бұл жұмыс
өзектілігі сол тәуелділіктің бірі ретінде біздің еліміз білім беру жүйесін
де компьютермен байланыстыруда. Қашықтан білім беру жүйесін оқыту- жаңа
заманның талабына сай болып отыр. Осыған орай электрондық оқулықтар
қажеттілігі күннен күнге артуда.
Қазіргі уақытта көптеген жоғарғы оқу орындарында Қазақстан экологиясы
пәні оқытылуда және бұл пән бойынша қазақша әдебиеттерді жоқтың қасында
деуге болады.
Диплом жұмысының мақсаты:
Қазақстан экологиясын инновациялық технологиялар көмегімен оқытудың
жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- электрондық оқулықтың білім берудегі тиімділігін зерттеу;
- электрондық оқулықтың құрудың әдістері;
- Қазақстан экологиясы пәнінен оқу әдістемелік кешен құру;
- Қазақстан экологиясы пәнінен электронды оқулық жасап шығару.
Дипломдық жұмыстың нысаны:
Қазақстан экологиясын оқытудың тиімді жолдары.
Практикалық маңыздылығы:
Зерттеу нәтижелерін арнай мамандар мен студенттер оқу барысында
қолдауға болады.
Зерттеу әдістері:
Электрондық оқулық құруға арналған Front Fage ортасы.
1. жаңа ақпараттық технологияларды оқыту үрдісінде қолданудың теориялық
негіздері
1. Электрондық оқулығы ұғымы және түрлері
Электрондық оқу әдістемелік кешен дегеніміз не? Және оның кәдімгі
кітап - оқулықтан айырмашылғы неде? Жалпы жағдайда Электрондық оқулығы бұл
оқушылардың (студенттердің) білімін тексеруге арналған оқытушы, тексеруші,
қадағалаушы, модельдеуші комплексті оқыту программасы. Электрондық оқулығы
әр қашан да толықтырылып отыруда және оқушының қарама қарсы байланысымен
сипатталады. Керекті ақпаратты тез арада тауып, оны түсінуге жағдай
жасайды, ал кәдімгі оқулықта ондай қасиеттер жоқ және қиынға түседі.
Оқушы өз уақытын алмайды, себебі керекті материалды гипертекст арқылы
жылдам табуға болады. Қысқа текст болса да оған қатарлас мультимедиалық
мүмкіндіктері бар, яғни ол материалды кино, мультфильм арқылы көрсетіп
түсіндіре алады. Кейбір жерлерде дыбыстық ақпараттар қоры орналасқан,
оқушы оны тыңдап, түсінеді. Тағы да оның бір қасиеті, оқушы өз білімін
тез арада тексеріп алатынында, яғни көптеген электрондық оқулықтарда
тестіттік программалар болады.
Электрондық оқулығы - бұл барлық дерлік сабақтың типтік бағдарламасына
сай мынадай бөлімдерден тұрады:
- Типтік бағдарлама
- Дәрістер
- Лабораториялық жұмыстардан
- Білімді бақылау (тест, билет)
- Қолданылатын әдебиеттерден
т.с.с. жарым-жарты немесе толық ауыстыратын немесе оқулық толықтырушы
және ресми бекітілген электрондық басылымдардан.
Электрондық оқулығы - мемлекеттік білім стандарт және сәйкес пәндерден
құралған мамандықтар мамандықтармен бағыттарға жоғары ғылыми және
әдістемелік деңгейде жасалған.
Электрондық басылым (ЭБ)- бұл графикалы, мәтіндік, сандық, бейне, фото
және басқа хабардың жиынтығы, сонымен қатар пайдаланушы баспа
құжатнамалары. Электрондық басылым кез келген электрондық сақтаушыда мүмкін
атқарылған - магниттікте ( магниттік бау, магниттік тегеріш және т.б.),
оптикалық, сонымен қатар қосымша электрондық компьютерлік желіде
жарияланған.
Оқу құралы (ОҚ) - бұл, жарым-жарты немесе толық ауыстыратын немесе
оқулық толықтырушы және ресми бекітілген басылым.
Электрондық басылымы (ЭОБ) - ғылыми - практикалық білім облыстарына
лайықты жүйеге келтірілген материалдар болуы студенттермен және оқушы осы
облыстағы біліммен, іскерліктермен, дағдылармен кәсіби және белсенді
меңгеру қамсыздандыру. ЭОБ жоғары дәрежелі көркем дайындаумен орындауы,
толық ақпараттанулық, әдістемелік инструментарий сапасымен, техникалық
орындалу сапасымен, көрнектілікпен, қисындымен және баяндау жүйелілігімен
жоғары дәрежеде орындалуы керек.
Оқулық (О)- бұл оқу бағдарламаға және мемлекеттік стандартқа лайықты,
оқу пәні оның бөлімінің жүйелендірілген оқулық басылымы.
Гипермәтін - бұл бір фрагменттен екінші фрагментке шапшаң өтуге
мүмкіндік беретін тармақты жүйемен жабдықталған байланысы бар және
электрондық түрде берілген мәтін.
Интелектауалдық түйін (ИТ) - математикалық операцияның сандық және
символдық формаларда іске асырушы бағдарламалардың арнайы кешені.
Оқу мекемесінң компьютерлік сыныбында немесе жатақханада оқушы дербес
жұмысы үшін сонымен қатар үйдгі арнайы компьютермен компьютерлік
пакеттердің(электрондық оқулық, құралдардың, тренажерлердің, тестерлердің
және т.б.) жасау мамандандырылған дәрісханалар компьютерлік ортаны шарты
жанында қазіргі білім реформасы.
Электрондық оқулығы - электрондық оқулығы басылымы (ЭОБ) және
электрондық басылым (ЭБ) ресми анықтамаларынан негізделген ЭО ұғымығ
кеңейту және айқындау қажет.
Электрондық оқулығы (тіпті ең жақсы) кітаптың орнын ауыстырмайды және
ауыстырмау тиіс. Әдеби туындыларды экранизациялау басқа жанраға жатады,
дәл осылай электрондық оқулықта тағайындау туындыларының жетілген жаңа
жанрына жатады. Электрондық оқулығы барысы оқулар және әдеттегі оқулық
зерттеуінің тек қана емес тиісті емес ауыстыру (барлық оқиғаларда біз кез
келген жанр жақсы үлгілерін түсінеміз), ал қарама-қарсы, кітаптың артынан
кірісу оқушыны түрткі болу.
Электрондық оқулығын жасауына арналған нақ сондықтан жақсы оқулық
жеткіліктісіз алу, навигациямен оның жабдықтау (гипермәтінді жасау) және
бай көрнекті материалмен (құрал мультимедисымен қоса) және компьютер
экранында іске асыру. Электрондық оқулығы суреттермен мәтінге емес тиісті,
анықтамаға айналдырылмауы керек[1,б.55].
Электрондық оқулығы түсіну және есте сақтауды жеңілдетуге барынша көп
тиісті (және де белсенді) маңызды ұғымдардың, бекітулердің және үлгілер ең,
басқа оқу процесіне қатыстыра, әдеттегі оқулық, адамдық борыш
мүмкіншіліктері болғанмен, сонымен қатар, есту және қызу жад, сонымен қатар
компьютерлік түсіндірулер қолдана алады.
Мәтіндік құрастырушы тиісті шек қойылған болу - өйткені әдеттегі
оқулық, қағаз және тереңдету зерттеуге арнаған қол қалады жіңішке
игерілгенді материал компьютерінде.
1) Көрнекілік принциптер: әрбір тарау жаңа түсініктерді есте сақтау
мен түсінуін жеңілдету үшін визуация мен текстен кадр
коллекцияларынан құралатыны болу керек;
2) Тармақталу принципі: қолданушының кез келген тарауғаөту таңдауы
үшін әрбір тарауда басқа тараулармен гипермәтінді сілтемелерімен
байланысуы керек;
3) Қалыптастыру принципі: студент өздігінен кадрлар ауысымын
басқарады, экранға кез келген мысал санын шақырту мүмкіндіктері
болады. Оқытушы есептің деңгейіне байланысты белгіленген
есептердің шешу. Сонымен қатар белгіленген күрделік деңгейіне
байланысты бақылау сұрақтарына жауап беру;
4) Үйренісу принципі: Электрондық оқулығы қолданушының оқу
барысында үйреніп жатқан материал күрделігі мен тереңдігін
меңгеруін үйрету;
5) Комплекстік демеу принципі: кез келген уақытта қолданушы көп
есеп шығару мен көптеген мысалдарды қарастыру, үйреніп жатқан
материалдарға зейін қойғызуға комплекстік демеу алу керек.
Компьютер тек қана ірі өзгерістер, әртүрлі есептелер мен
графиктер құрастыру ған емес, кез келген күрделі деңгейдегі
математикалық операцияларны шығарады;
6) Жинақтылық принципі: электрондық оқулықты жаңа тармақталған
тақырыптарды қосуға және кеңейту жолымен қатар әр пән бойынша
электрондық кітапхана құрастыру және студенттің оқытушылық және
зерттеушінің жеке электрондық бірікккен электрондық кешенге
сыйғызуға мүмкіндік беретіндей форматта орындалуы керек.
Қазіргі таңда білімді ақпараттандыру жүйесін дамыту процесіне
үлкен, зор үлес қосатын негізінен – жоғарғы дәрежелі ақпараттық жүйелер.
Оларға жататындар: бақылайтын және тест жүргізетін программалар,
компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары, электронды
оқулықтар, мультимедиялық оқулықтар және программалар. Сондықтан бұл
жүйелер - ең жоғарғы дәрежелі оқыту технологияларының құрылғылары болып
табылады.
Программалау біліктілігінің жүйелі қалыптасуы соңғы уақытта пайда
бола бастаған электронды оқулықтармен тиімділене түседі. Ал электронды
оқулықтарды білім беру процесін ақпараттандыру құралының бірі деуге болады.
Оқу материалдарын ұтымды игерудегі электронды оқу құралдарының
атқаратын ролі зор. Онда пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп
түсіндіріледі. Теориялық материалдарды графикалық иллюстрация түріндегі
әртүрлі суреттер, сызба–тәсілдер арқылы толықтырып отырса, онда теориялық
білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп, оны мида бекіту үрдістері бір уақытта
өтіп отырады да, материалды қорыту үрдісі ұтымды болады.
Электронды оқулықтар – барлық оқулықтардың материалдарын модульдік
түрде құрастыру оның мазмұнын бірыңғай тұрғыдан қарастыруға негізделген.
Оқушылардың танымдық негіздері мен ерекшеліктері, жас ерекшелік
өзгешеліктеріне байланысты ғылыми теориялық ұғымдар жүйесі арқылы жалпыдан
жалқыға, абстрактылықтан нақтылыққа көтерілу электронды оқулықтардың
кәдімгі оқу құралдарынан, оның ішінде соңғы буын оқулықтарынан басты
айырмашылығы екеніне күмән жоқ[2,128б.]. Электронды оқулықтар ғылыми
негізінде дайындалған педагогикалық–ақпараттық өнім. Электронды оқулық
дайындаудың концептуальды негізі модульдік оқытудың педагогикалық теориясы
болып табылады. Сонымен қатар электронды оқулық дайындау жүйесі оқытудың
дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, электронды оқулықтар оқыту
процесінің автоматтандырылған формасы іспетті. Осындай ойды қорытындылай
келе:
Электронды оқулық – дисплей экранында көрінетін жай ғана мәтін емес,
ол оқушыға өз жолымен керекті материалдарды жекеше меңгеруге арналған
күрделі, көпсатылы жүйе.
Осы жүйеге орай электронды оқулықтар оқулықтың қажетті бөлімдерін
қайталап, игеру тәсілдері мен логикасын өзіне тән етіп таңдап алып, осы
сәтте ең керек деген материалдарды қарап шығуға мүмкіндік береді.
Қашықтан оқытудың негізгі түсініктері
Қашықтан оқыту (ҚО) дегеніміз оқытушы мен студент арасындағы аумақтық
қарым қатынас арқылы ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды
пайдалану арқылы жүзеге асырылатын оқу процедурасының көпшілік бөлігі.
Қашықтан оқыту - қашықтан оқыту арқылы жүзеге асырылатын білім.
Қашықтан оқыту технологиясы (білім беру үдірісі) – заман талабына сай
ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың негізінде оқу үдірісін
қашықтан қамтамасыз ететін оқу құралдары мен әдістерінің және әкімшілік оқу
үдірісінің жиынтығы.
Кейс-технология – мәтіндік, аудиобейнелік мультимедиялық оқу
әдістемелік материалдарын теруді пайдалану негізінде оқытудың қашықтан
оқыту технологиясының түрі және оларды оқытушы – тьюторлардан дәстүрлі және
қашықтан оқыту әдісімен кеңес ұйымдастыра отырып өзіндік оқу.
ТВ-технология – оқушы үшін телевидение жүйесін пайдалана отырып оқу
әдістемелік материалдарын жеткізу және оқытушы – тьюторлардан әрдайым кеңес
алуды ұйымдастыру.
Желілік технология – телекоммуникациялар желісін студенттерді оқу
әдістемелік материалдарды пайдалануға және оқытушы, әкімшілік және оқушы
арасындағы белсенді қарым қатынасқа жұмылдыру.
ҚО жүйесі – қашықтан оқыту технологиясының көмегімен білім алуды
қамтамасыз ететін жалпы білім беретін жүйе. Оның құрамына: әкімшіліктің
кадрлық құрамы мен техникалық мамандар, профессорлық оқытушы құрам, оқу
материалдары мен өнімдері, оқыту әдістемесі мен оқушыларға білімді жеткізу
құралдары кіреді.
ҚО жүйесінің мекемесі - ҚО жүйесінің мекемесінің қызметін қамтамасыз
ететін жалпы білім беретін мекеме немесе жалпы білім беретін мекемелер
бірлестігі.
Қашықтан оқытудың орталығы (ҚО орталығы), Қашықтан білім беру орталығы
– білім беру үрдісінің әкімшілік, оқу-әдістемелік, ақпараттық және
технологиялық қолдауды жүзеге асыратын бөлек құрылымдық бөлім, өкілеттілік
немесе филиал.
ҚО қор орталығы - ӨО үшін өзіндік оқу құралдарын шығарады және
басқалардан алынған оқу материалдарын тарататын жалпы білімдік ұйым немесе
оның бөлімшесі.
Толық масштабты қашықтан оқыту – оқушыға оқудың толық цикілін өтіп,
қатысты деңгейде білім алғаны үшін белгілі бір құжат (диплом) беретін
қашықтан оқытудың түрі.
Толық масштабты қашықтан оқыту ұйымы – оқытушылық, әдістемелік,
технологиялық, техникалық және әкімшілік потенциалға ие оқу ұйымы. Ол
қашықтан оқытудың мемелекеттік стандартын толық көлемде сапамен қамтамасыз
етеді.
Толық масштабты қашықтан оқытудың оқыту орталығы – белгілі бір
георгафиялық пункітте толық масштабты қашықтан оқытуды ұйымдастыратын
өзіндік оқыту ғимараты, жабдығы мен комуникация құралдары, әкімшілік және
оқыту-көмекші қызметкерлері бар құрылымдық бөлім, филиал немесе
өкілеттілік. Ол сол географиялық пункі тұрғындары үшін қашықтан оқыту
технологиясы бойынша білім беретін арнаулы оқу орны болады.
Қашықтан оқытудың жеке түрі – қажетті телекоммуникация құралдары бар
жеке оқушымен қашықтан оқыту технологиясы бойынша білім беру процесін
жүргізу.
Қашықтан оқытудың оқу материалдарының базасы – оқу материалдар
(оқулықтар, оқу құралдары және т.б.), оқытудың әдістері мен тәсілдері, оқу
– танымдық жұмыстарын ұйымдастыру құралдары.
ҚО ақпараттық-білім орталығы – оқу материалдарының жиынтығы, оны
әзірлеу құралдары, сақтау, тарату мен қол жеткізу.
Виртуалды аудитория – деректерді тарату каналдары арқылы біріктірілген
және қашықтан оқыту технологиясының шегінде мазмұны бірдей оқу
процедураларын орындайтын бір бірімен және оқытушымен интерактивті
байланыста болатын бір бірінен қашықтағы жұмыс орындары.
Желіге алыстан қатынас құру зертханасы – оқу – зерттеу жабдығымен
арнайы жабдықталған шынайы оқу ұйымы, оған телекоммуникацияның байланыс
каналы арқылы қол жеткізуге болады.
ҚО виртуалды зертханасы - желіге алыстан қатынас құру зертханасы,
шынайы оқу – зерттеу жабдығы математикалық моделдеу құралдарымен
ауыстырылған.
ҚО Инструментальные средства құралдары – ҚО ортасында ақпараттық білім
беруде оқу материалдарын көрсету үшін пайдаланылатын бағдарламалық және
ақпараттық қамтамасыз ету.
ҚО әдістемелік оқулықтармен қамтамасыз ету – оқу материалдарының
базасы, осы базаның басқару жүйесі, ҚО әдістемелері, тестілер, қашықтан
оқыту нұсқаулықтары, дидактикалық және психологиялық аспектілер.
ҚО бағдарламалық қамтамасыз ету – қашықтан оқытудың қандай да болмасын
бір түрінде пайдаланылатын бағдарламалар мен бағдарламалық жиынтықтар.
ҚО техникалық жабдықтау – ақпараттық – жалпы білім беретін ортада
қолданылатын есептегіш, телекомуникациялық, спутниктік, теледидарлық,
перефериялық, көбейткіш және басқа да құрал жабдықтар, сонымен қатар
деректер таратқышы.
ҚО ұйымдастыруды қамтамасыз ету – жергілікті және федерациялық
заңдылыққа сәйкес ҚО технологиясын пайдалана отырып оқу процесін
ұйымдастыру, сонымен қатар оны пайдалану нұсқаулығын пайдалану.
ҚО нормативтік – құқұқтық қамтамасыз ету – ҚР білім беру Министрлігінің
нормативтік – құқұқтық құжаттары (лицензия, аттестациялық және
аккредитациялық нормалар мен тәртіптер, заң актілері, стандарттар,
бұйрықтар, өкімдер және т.б.), сонымен қатар ҚО қашықтан оқыту
технологиясының нег.ізінде оқу процесін жүргізетін және ұйымдастыратын
ұйымның ішкі нормативтік құжаттары.
ҚО кадрлық қамтамасыз ету – штат кестесі, лауазымдық нұсқаулықтар, ҚО
жалпы білім беретін мекеменің оқу материалдарының базасын толықтыратын және
әзірлейтін және оны жүргізуге тартылатын профессорлық- оқытушы құрам.
Экстерриториялық профессорлық- оқытушы құрам – ҚО жүйесінің әр жерде
тұратын професорлары мен оқытушылары, олар өзара телкомуникация
құралдарымен келісім шарттар арқылы өзара байланыста болады.
Тьютор – қашықтан оқытудың технологиясы бойынша белгілі бір пәннен
оқушының білімі бақылайтын және оқытатын, өзіндік жұмысқа жетекші болатын
мансапты қызметкер, әдіскер, оқытушы.
Қашықтан оқытудың негізгі ерекшеліктері.
Қашықтан оқытудың отандық және шет елдік тәжірибесіне талдау жасау оған
тән ерекшеліктерді атап көрсетуге мүмкіндік береді. Олардың ішінде:
Иілгіштік – оқитындар өзіне ыңғайлы жерде, қолайлы уақытта және екпінді
жұмыс жасайды. Әркім пәннің курсын меңгеру мен таңдаған пән бойынша қажетті
білім ала алады.
Модульдік – ҚО программасының негізіне модульдік принціп жатады. Оқушы
меңгерген әрбір жеке пән (оқу курсы) белгілі пәндік аймақтың мазмұны
бойынша теңбе – тең. Бұл тәуелсіз оқу курстарының жиынынан жеке және топтық
қажеттіліктерге жауап беретін оқу жоспарын құруға мүмкіндік береді.
Параллельдік – оқу негізгі кәсіби іс әрекет оқумен бірге, басқаша
айтқанда “өндірістен қол үзбей” өткізілуі мүмкін.
Алыстан әрекет жасау – Оқушының орналасқан жерден білім беру
мекемесіне дейінгі (байланыстың сапалы жұмысы кезінде) ара қашықтығы тиімді
білім беру үрдісі үшін кедергі болмайды.
Асинхрондылық – оқу үрдісінде оқушы мен оқытушы әрбір сабақ кестесі
үшін ыңғайлы жұмыс істейді.
Қамту – бұл ерекшелікті кейде “жаппай” деп атайды. Оқытушылардың саны
сынды параметр емес.
Тиімділік – бұл қашықтан оқытудың экономикалық тиімділігімен
түсіндіріледі.
Оқытушы – оқытушының жаңа ролі мен функциясы жөнінде сөз болады.
Оқушы – оқушыға қойылатын талап дәстүрліден ерекше болады.
ЖАТ (жаңа ақпараттық технология) – қашықтан оқыту жүйелерінде
ақпараттық технологияның барлық түрі пайдаланылады, бірақ ерекше жаңа
ақпараттық технологиялық компьютерлер, компьютерлік желілер мен мультимедиа
жүйелрі және т.б. құралдар болып табылады.
Әлеуметтік – қашықтан оқыту белгілі дәрежеде тұрғылықты жері мен
материалдық жағдайына тәуелсіз білім алудың тең мүмкіндігін қамтамасыз ете
отырып, әлеуметтік салмақты түсіреді.
Интернационалдық – қашықтан оқыту білім беру қызметінде импорт пен
экспорттың қолайлы мүмкіндігін қамтамасыз етеді[3,18б.].
Саналған ерекшеліктер білім алудың басқа формаларының алдында қашықтан
оқытудың артықшылығын көрсетеді. Міне осы ерекшеліктердің бар болуы
қашықтан оқытудың сапасын көтеру мәселелерін талдау, сапаны жақсартудың ең
негізгі көрсеткіштері – оқу үрдісін оқу - әдістемелік материалдарымен
қамтамасыз ету және алдыңғы қатарлы оқыту технологияларын пайдалану
қажеттілігін көрсетеді.
Қазіргі уақытта қашықтан оқыту мәселелерінің іске асырылуын қадағалау
мына мәселелерге ерекше көңіл бөлініп, ондағы келесі қиыншылықтарды жеңе
білуді қажет етеді:
Оқу әдістемелік құралдарға қойылатын әдістемелік талаптар авторлардың
материалдардың мейлінше толық беру мүмкінділігін шектейді. Ал бұл мәселені
шешу білім беру қызметтерін іске асырып отырған құрылымдардың қолынан
келмейді.
Қашықтан оқыту материалдарымен жабдықтаушылардың білім беру деңгейін
көтеруді қолдау, олардың қызметін бағалау, қаражаттандыру, техникалық және
әдістемелік көмек беруді қалыптастыру оқу үрдісін жоғары білікті
мамандармен қамтамасыз етудің ең өзекті мәселелері екенін ескерту.
Білім беру қызметтері технологияларын ойдағыдай қолдануға электронды
байланыстар графиктерінің қымбаттылығы және байланыс сапасының нашарлығы
кері әсер етеді.
Қашықтан оқыту үрдістерін талдау білім беру қызметтерінің сапасын
анықтайтын келесі факторларды бөліп айтуға мүмкіндік береді.
1) Аралық және қортынды тестер.
2) Оқу - әдістемелік құралдар (оқулықтар, оқу құралдары, жұмыс
дәптерлері, тақырыптар бойынша арнайы кейстер).
3) Білім беру технологиялары (желілік және желілік емес).
4) Тьютерлер (лекциялар, консультациялар, курстық жұмыстар,
емтихандар, бақылау жұмыстары).
5) Оқыту қызметін көрсететін фирмалар (кәсіптік тренинг).
Бақылау тестерін сандық бағалау оның бірнеше қиындық деңгейлі
жасақталуын қажет етеді. Әрбір тестің дұрыс жауабы санмен бағалануы қажет.
Егер тест берушілердің нәтижелерә “тым жоғары” болса, онда тест деңгейін
көтеру қажет. Сонымен қатар тест туралы да тест құрушылардың деңгейін
тіркеуге болады: 1- тест өте жеңіл; 2 – тест өте ауыр; 3 – тесте оқылмаған
материалдар бар; 4 – тест сұрақтары дұрыс құрылмаған; 5 – тест сұрақтары
орынды және білім деңгейін дұрыс ашады.
Сол сияқты, оқу әдістемелік материалдардың сапасын бағалау үшін
рейтингтік тәсіл қолданылуы мүмкін. Ол үшін арнайы анкеталар құрылып,
оларды өңдеу әдістері анықталуы керек.
Тьюнтерлер жұмысын бағалау тыңдаушылардан анонимдік анкета жинау арқылы
іске асырылуы мүмкін. Сонымен қатар олардың білімін сертификаттау, білімін
көтеруге мүмкіндік ұйымдастыру жұмыстарын қатар іске асыруы қажет.
Қашықтан оқыту үрдісіне қолданылатын білім беру технологияларының
жаңашылдығы, қажеттілігі, болашақтылығы және тиімділігі тыңдаушылардың
қойған балдары арқылы бағалануы мүмкін. Мұнда көрсеткіш ретінде әртүрлі
технологияларды қолдана отырып пәнді оқуға кеткен уақытты және
тыңдаушылардың тестілеу кезінде алған балдарын алуға болады. Оқыту
фирмаларының жұмысын бағалау бір тьютерге, бір компьютерге, бір шаршы метр
алаңға қанша тыңдаушы келетінімен байланысты.
Қашықтан оқыту жүйесін қолданатын оқу үрдісінің сапасын тыңдаушылардың
төлемджік қабілеттілігіне және ұсынылатын оқыту қызметтерінің бағасына
тәуелді. Әрине, оқыту сапасы бәсекелес оқыту орындарынан төмен болса, оны
жақсы деп айтуға болмайды. Мамандар даярлау сапасын жақсарту үшін және
соған тиісті шешімдер (шаралар) қабылдауды іске асыру қажет.
Сапаны басқару үрдісі – қайталанып келе беретін проблемалар тізбегі.
Проблема – жұмыс соңындағы алынған сәтсіз нәтиже. Проблеманы шешу нәтижені
белгілі бір деңгейге дейін жақсарту. Проблемалардың пайда болу себептері
атқарылатын істердің нәтижелерін және олардың өзара байланысын талдауды
қажет етеді. Сонымен проблемаларды шешу келесі кезеңдерден тұрады:
проблемаларды іздеу; проблемаларды бақылау, түсіну; негізгі себептерін
талдау; проблеманың пайда болу себептерін жоюдың әрекеттерін енгізу.
Электронды оқулықтардың түрлері
Қазіргі таңда автоматизацияланған оқыту жүйелерін соның ішінде,
электронды оқулық жасаудың көптеген түрлері қарастырылған. Оларды құру
әдістері де алуан түрлі. Оқу материалдарын ұсыну түрлері бойынша оларды
негізінен 3 түрге бөледі. Олар:
- жай (қарапайым) түрі
- мультимедиялық
- гипермәтіндік
Материалды ұсынудың кәдімгі құжат түрінде көрсетілуі, яғни, қарапайым
түрдегі электронды оқулық дайындау – ол сызықтық түрде жалғаса қолданылатын
текстік жүйе. Бұл электронды оқулық түрі бойынша аздаған материал
тақырыпқа және бетке бөлінген, мазмұнды суреттер мен текстік материалдар
көлемінде берілуі мүмкін. Бұл электронды оқулықпен жұмыс жасау принципі
бойынша оқытылатын тақырыппен танысу алдын ала белгіленген, өзгертуге
болмайтын заңдылықпен жүзеге асады. Бұл кезде жүйе бірінен-соң бірі
орындалады және оқытудың ең басынан бастап қолдануды ұсынады. Бұл оқулық
түрі бойынша білімді бағалауда тестік жүйе құрылмайды. Мұнда тек өтілген
тақырыпқа және оқылып біткен материалдарға ғана баға беру процесі жүреді.
Мультимедиялық электронды оқулық - ол оқу материалдарын
демонстрацияланған гармоникалық түрде таратады. Онда пәндегі теориялық
тақырыптар кеңінен беріліп түсіндіріледі. Теориялық материалдарды
графикалық иллюстрация түріндегі әртүрлі суреттер, сызба–тәсілдер арқылы
толықтырып отырса, онда теориялық білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп, оны
мида бекіту үрдістері бір уақытта өтіп отырады да материалды қорыту үрдісі
ұтымды болады. Мұнда практикум компьютерлік имитаторда құрылады. Ал білімді
бағалау тестік жүйе бойынша, ал толықтырушы материалдар интерактивті
компьютерлік типте жүзеге асады. Мультимедиялық оқулық - оқушылардың
қызығушылығын арттырып, зейін қойып көрумен қатар, түсінбей қалған сәттерін
қайталап көруге, тыңдауға және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік
береді және білім алу кезіндегі олардың белсенділігі арта бастайды.
Оқушылардың өздері де алынған ақпаратты көшіріп алып (дискетке, бейне
таспаға) онымен өз ыңғайына қарай жұмыс істей алады. Мұғалімдер үшін –
мультимедиялық электронды оқулық бұл күнбе –күн дамытылып отыратын ашық
түрдегі әдістемелік жүйе. Оны әрбір оқытушы өз педагогикалық
тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
Бірақ мультимедиялық оқулықтардың бір кемшілігі – олар жоғарғы дәрежелі
ақпараттық қолдауды қажет етеді, компьютер жадысынан көп мөлшерде орын
алады [3, 144 б.].
Оқыту жүйесінің типтері бойынша электронды оқулық жасаудың үшінші
түрі – гипермәтіндік электронды оқыту жүйесі болып табылады. Гипермәтін -
бұл информацияны басқарудың өзге тәсілдермен байланысқан түрі, пайдаланушы
қызметі жұмыс істеуде көптеген керекті информациялардан іздеуден тұрады.
Мұнда керекті пән не қажетті құжаттар мағынасы бойынша бір бірімен
байланысады және гипермәтін мазмұнымен танысу информационды фрагмент арқылы
жүзеге асады. Информациямен танысуда алдын-ала көрсетілген мазмұндама
бойынша жүзеге асады. Мазмұн бойынша көрсетілген тақырып арқылы өзіңізге
керекті мәліметтерді қуалау әдісі арқылы ала аласыз. Гипермәтіндердің
бір-бірімен байланысуы тақырыптық ұқсастыққа байланысты болады.
Гипермәтіндік құжаттарды құрудың көптеген тәсілдері құрылған, ал жалпы
өте тиімді болып саналатын екі түрлі тәсілі қарастырылған.
Бірінші тәсіл бойынша, берілгендер негізін Windows жүйесінің көмегімен,
анықтамалық түрде құру. Бұл тәсілдің жақсы жақтары, яғни артықшылықтары
бар. Ең бастысы – ол реализацияланған, новигацияланған жүйе. Оның қызметі:
өзімізге керекті мәлімет не информацияны автоматты түрде глоссариі құрылған
кілттік сөзбен іздеу және құжатты баспаға жіберу мүмкіндігі бар.
Анықтамалық жүйе файлы форматталған текст профикасымен, анимациясымен
құрылуы мүмкін. Бірақ мұндай файлдарды құру арнайы компиляциялау процесінің
көмегімен құрылатын мүмкіндікті қалайды. Мұнда файлдар компиляторсыз жұмыс
жасай алмайды. Анықтамалық файлдар – программалық элементтерді ұстамайды,
анықтамалық жүйе ішкі қандай да бір тілдің көмегімен құрылуын қамтымайды.
Есесіне локальды компьютердің қатты дискісінде орналасқан пайдаланылатын
файлдарды жүктей аламыз. Сонымен қатар текстік материалдарды және оқыту
программаларын бөлуге болады.
Негізгі кемшілігі – Windows анықтамалық жүйесін қолданудағы
модификацияның мүмкін болмауынан интерфейсті өзгертуге болмайды. Оқулықты
көру терезесі операциондық жүйелер объектісінде құрылған және өзгертулерді
новигациялық механизм арқылы беру қамтылмаған.
Екінші тәсіл бойынша толық түрдегі гипермәтіндік құжаттарды құру –
HTML тілінің негізінде. Бірақ бұл тәсіл өте қиын және гипермәтіндік құжатты
құрудың ескіше тәсілі. Сондықтан, электронды оқулық құру түрлі тәсілдермен
іске асырылуы керек және әлі де болса дамыта түсу мүмкіндігі бар.
Электронды оқулықтарды құрастыру технологиясы оқыту процесінің
заңдылықтарына негізделіп жасылып, бір –бірімен тығыз байланыстағы негізгі
төрт бөліктен тұрады. Олар:
1) мотивациялы –мақсаттық;
2) мазмұнды-операциялық;
3) нәтижелік бақылау компоненттері.
Электронды оқулықтардың мотивациялы–мақсаттық компоненттері
модульдерді (микромодульдерді) құрастырудан тұрады. Модуль дегеніміз –
жергілікті (локальды), жүйелік және функциональдық білім жиындары. Ол
оқушының өз танысдық әрекетін ұйымдастыратын түйіні болып саналады.
Электронды оқулықтардың мазмұнды компоненті гипермәтін арқылы жүзеге
асырылады. Гипермәтін – терминдерден, ұғымдардан, әртүрлі консепциялардан,
кестелерден, графиктерден және диаграммалардан тұратын мәліметтер базасы
ретінде берілетін ақпараттық оқыту ортасы. Мәтіндерді қазақ, орыс, ал
кейбірін ағылшын тіліндегі дыбыстар арқылы айтуға болады. Гипермәтін бейне
материалдарымен толтырылады. Гипермәтін нақты құрылымдардан тұрады да, бір-
бірімен тығыз байланысқан ықшам логикалық жүйе болып табылады. Электронды
оқулықтардың операциялық компоненті интерактивті формада берілген
тапсырмаларды орындау арқылы іске асады.
Электронды оқулықтардың нәтижелік-бақылау компоненті тест алу
жолдарымен жүргізіледі. Электронды оқулықта тестердің екі түрі беріледі:
бір дұрыс жауабы немесе бірнеше дұрыс жауабы бар. Тест соңында оқушы өзі
қателескен сұрақтарды тексеріп, көре алады. Әрбір тестен соң сұрақтардың
реттік орны ауыстырылып отырады.
Электронды оқулықтарды дайындаудың бір жүйеге келтірілген
заңдылығы бар. Осыған байланысты электронды оқулықтарды дайындауда
мынадай дидактикалық шарттарды ескеру керек:
- белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электронды оқулықтың сол
пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын;
- электронды оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі; зертханалық және
тәжірибелік тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға
байланысты анықтама, библиографиядан тұратын көмекші; аралық және
қорытынды бақылау сұрақтарынан тұратын тест; материалды дайындауда
пайдаланылған әдебиеттер тізімі бөлімдерін қамтуын;
- электронды оқулықтың кәдімгі оқулықтар мазмұнын қайталамауын, яғни
берілетін тақырыпқа қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін
ескеру керек;
- белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын
болса, онда экранда пайда болатын оң, тік, төменгі, көлденең жылжыту
сызықтарын электронды оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына тура
келеді. Мұның өзі пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледі
және мәтінді жоғары–төмен, оңға–солға жылжыта беру пайдаланушының
шыдамдылығына да әсер етеді.
- бір қатардағы мәтін 62 – 65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі, материалды
баспаға шығару қажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей
болуы керек.
- оқулықты шектен тыс иллюстрациялық, анимациялық тұрғыдан көркемдеу
пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін, бірақ кейбір пәндерге,
атап айтқанда, физика, химия, биология сияқты пәндерге қатысты
процестерді анимациялап көрсету, тіпті, кинофильмдер мен
диафильмдер үзінділерін MPEG, AVI типті файлдар ретінде сақтап,
оларды гипермәтінді формат арқылы электронды оқулыққа кірістіру
оқулықтың көркемдік, әдістемелік деңгейін арттырады.
Оқыту дидактикасының заңдылықтары бойынша электронды оқулық жасауда
текстпен жұмыс жасауда, яғни берілетін тақырып не мәліметтерді қолдануда,
оны электронды оқулық жасауға даярлауда мына заңдылықтарды қолдану керек:
- оқу курсындағы кілттік тақырыптар гипермәтін түріндегі көрінуі
құрылымдық элементпен, иллюстрациямен, дыбыс-бейне комментаримен не
бейнеиллюстрациямен болуы керек;
- таңдалған пәндегі немесе курстағы мәліметтер құрылымды болуы тиіс
және аяқталатын фрагмент және жаңа түсінік санымен шектелінетін
болуы тиіс (дәстүрлі оқулықтағы барлық талап-тілектер автоматты
электронды оқулықтар үшін де шешуші бағыт болып саналады);
- оқулықтың негізгі фрагменті (негізгі тақырып) текст түрінде және
оқылатын материал иллюстрациямен, дыбыс не авторлық (не лекторлық)
бейне жазба түрінде болуы тиіс. Бұл элементті тірі лекциялар деп
атауға да болады. Өйткені мұнда түсіндірілетін материал кілттік
түсініктемелермен берілетін бейне-лекция. Мұнда маман-лектор
оқытылатын пәннің жай (дәстүрлі) оқулықта түсінуге күрделі тиетін
акценттік ойларын бөлектеп түсіндіреді. Тірі лекцияларда міндетті
түрде айналмалы сызғыштар болуы керек. Өйткені лекцияны қайталау,
қосылған жерден бастау, кез келген орыннан қайталау сызғыштарды
керек етеді.
- текстік информациялармен біршама бөлігін тірі лекциялар түрінде
жасау автоматты электронды оқулықтағы кез-келген текст фрагментін
баспадан шығару мүмкіндігін қамтуы керек. Бұл қазіргі күннің талабы.
Өйткені арнайы курстарда берілетін лекциялар баспалық түрде шығаруды
қажет етеді. Адаптация механизмі бойынша пайдаланылатын шрифт
өлшемі пайдаланушы сұранысы бойынша құрылуы тиіс. Қандай жағдайда
да монитор экранында шрифт өлшемі 12-ден кіші болмауы керек.
- иллюстрациялар, күрделі модельдерді көрсететін сызбалар (карталар,
пландар, схемалар, өндіріс орнының чертеждері т. б.) не құрылғы
түрдегі иллюстрациялар тез арада пайда болатын көмекші құрал
ретінде, жеке элемент иллюстрациясымен пайда болып жоғалып тұратын
синхронды курсордың қозғалысымен пайда болатын түрде құрылуы керек.
Гипермедиялық графикті қолдануда тексте пайда болған көмекшілер
арқылы (асты сызылған текст) толық экрандық көлемдегі
иллюстрацияларды қолдану керек. Текстерде гипермедиялық ауысу
күрделі иллюстрация элементтеріне байланысты.
- электронды оқулық көпжақты интерфейсті ұсынады. Мұнда әр терезеде
информациялық байланыс болады (мысалы, ғимарат планында таңдалған
бөлме көрсетіледі, ал негізгі терезе - таңдалған бөлменің өзі не
оның панорамасы, ал келесіде –керекті цифрлық информациялар және т.
б.)
- текстік бөлім көпсанды, тоғыспалы, түйінді гипермәтіндермен
(сілтеме) байланысып тұруы керек. Себебі керекті информацияны іздеу
көп уақыт алмауы тиіс. Сонымен қатар іздеу және индекстеу де
қамтылуы керек. Перспективалы элементтермен байланысқан пайымды
анықтамалық-сөздік пәндік облыстар бойынша құрылған болуы
тиіс[4,28б.].
- толықтырғыш информациялар не анимацияланған клиптер текстік
шығармада түсінуге қиын бөлімдерге қойылуы тиіс.
- дыбыстық информацияны оқытуда оқу алдында өзгертілмейтін музыкалық
аспаптың даусымен, құстарды және олардың тамылжыта ән салғанын үнін
айырумен, жүрек қағысымен ауруды айыруды, шет тілдерін үйрену т. б.
варианттарын қоюға болады. Көп жағдайларда мұндай бөлімдер оқулықтың
мазмұнды бөлімінде қарастырылады. Электронды оқулықтардың
новигациясының дұрыс көрсетілуі үшін дыбыстық сигналдарды қосу
пайдалы және т. б. Сонымен қатар информацияларды есте сақтауға
көмектесетін қатты емес фондық музыкаларды пайдалану мүмкін.
- барлық автоматтандырылған электронды оқулықтарда таңдалған текстің
көшірмесін алу мүмкіндігі, блокнотта редакциялау және баспаға шығару
осы оқулықтардың арқасында жүзеге асуы тиіс. Өйткені
автоматтандырылған электронды оқулықтар көмегімен курстық жұмыстар
және рефераттар дайындау мүмкіндігі бар.
- автоматтандырылған электронды оқулықтар баспаның толық аналогы
болмауы керек, ол қарапайым (дәстүрлі) оқулықпен салыстырғанда
принципті түрде өзін компьютерлік және педагогикалық технологиялар
біріктірілген жоғарғы сапаға ие болуы керек. Кері жағдайда
автоматтандырылған электронды оқулықтар дәстүрлі оқулықтардан
сапасы жағынан да, пайдалану жағынан да төмен болып қалады.
1.2 Электрондық оқулығы жасаудағы әдістемелік ұсыныстар
Электрондық оқулықтың мемлекеттік стандарттары. Бұл стандартты
Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің Стандарттау,
метрология және сертификаттау жөніндегі комитетінің рұқсатынсыз толық
немесе бөлінген түрде көбейтуге және ресми басылым ретінде таратуға
болмайды.
Қолдану саласы. Осы мемлекеттік стандарт электрондық оқу басылымдарының
жалпы талаптарын және оның құрылымына, функцияларына, мазмұнына, оқу
элементтеріне, рәсімделуіне, құжаттамаларына және шығу мәліметтеріне
қойылатын талаптарды анықтайды.
Осы стандарт білім беру мекемелеріне арналып жасалынған барлық
электрондық оқу басылымдары қолданылады.
Нормативтік сілтемелер. Осы мемлекеттік стандартта мынадай
стандарттарға сілтемелер бар:
ҚР СТ 34.014.-2002. Ақпараттық технология. Автоматтандырылған жүйелерге
арналған стандарттар кешені. Терминдер және анықтамалар.
ҚР СT 1087-2002. Программалық құжаттардың бірыңғай жүйесі.
Пайдаланушының басқармасы. Құрамына, мазмұнына және рәсімделуіне қойылатын
талаптар.
ҚР МЖМБС 34.001.-2004. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға
міндетті білім стандарты. Жоғары кәсіптік білім. Негізгі ережелер.
ГОСТ 7.4-95. СИБИД. Басылымдар. Шығу мәліметтері.
ГОСТ 7.9-95 (ИСО 214-76). СИБИД. Реферат және андатпа. Жалпы талаптар.
ГОСТ 7.82-2001. СИБИД. Библиографиялық жазылу. Электрондық ресурстардың
библиографиялық сипаттамасы. Жалпы талаптар және құру ережелері.
ГОСТ 7.83-2001. СИБИД. Электронды басылымдар. Негізгі шығулар мен шығу
мәліметтері.
Анықтамалар. Осы мемлекеттік стандартта ҚР СТ 34.014 сәйкес терминдер
және анықтамалар қолданылады. Оларға қосымша осы стандартта келесi
терминдер анықтамаларымен қолданылады:
1) Кері байланыс: Электрондық оқу басылымының сұраққа жауап бергеннен
немесе тапсырманы бітіргеннен кейін пайдаланушыға беретін реакциясы.
2) Оқыту бірлігі: Семантикалық, синтактикалық және прагматикалық
тұтастығыі бар, бір бүтін ретінде рәсімделген және оның мазмұн
құрылымын формалдауға қолданылатын электрондық оқу басылымының
бөлігі.
3) Оқыту траекториясы: Бір электрондық оқу басылымындағы оқыту
бірліктерінің немесе нақты біліктілікті алу үшін енгізілген пәндер
тізбегі.
4) Оқу курсы: Мемлекеттiк жалпыға мiндеттi бiлiм беру стандартына
енгiзiлген пән, сонымен қатар қосымша және ұсынылған пән.
5) Оқушы: Мақсаты білім, үйрену және дағды алу және білімін бақылаудан
өткізу болып табылатын электрондық оқу баспасын пайдаланушы.
Ресми басылым
1) Электрондық басылым: Программалық басқару құралдары мен
құжаттамалары бар және кез келген электрондық ақпарат
тасымалдаушысында орналасқан немесе компьютерлік желілерде жарық
көрген сандық, мәтіндік, графикалық, аудио, видео және басқа
ақпараттар жиынтығы.
2) Электрондық оқу басылымы: Оқытуды және білім бақылауды
автоматтандыруға арналған және оқу курсына немесе оның жеке
бөлімдеріне сәйкестендірілген, сонымен қатар оқыту траекториясын
анықтауға мүмкіндік беретін және әртүрлі оқу жұмыстарымен қамтамасыз
ететін электрондық басылым.
3) Электрондық оқулық: Құрамында оқу курсының немесе оның бөлімінің
жүйелі мазмұны бар және берілген басылым түріне мемлекеттік мекеме
беретін арнайы дәрежеге ие электрондық оқу басылымы.
4) Электрондық оқу құралы: Құрамында оқу курсының ең маңызды бөлімдері,
сонымен қатар есептер жинағы, анықтамалықтар, энциклопедиялар,
карталар, атластар, оқу тәжірибесін өткізуге нұсқаулар, практикумға,
курстық және дипломдық жұмыстарды дайындауға әдістемелік нұсқаулары
бар берілген басылым түріне мемлекеттік мекеме беретін арнайы
дәрежеге ие электрондық оқу басылымы.
Электрондық оқулығы жасамас бұрын алдымен әдістемелік ұсыныстарды
қарау керек. Алдымен электрондық оқулықтар кімге не үшін қажет соны
меңгеруіміз керек[5,318б.].
Оқушылар немесе студенттер үшін электронды оқулық – мектепте,
колледжде немесе университетте оқыған жылдардың барлығында да өздері
толықтырып отыра алатын және нәтижелік емтиханға дайындалуға көмектесетін
мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір
оқушының немесе студенттердің өз мүмкіндіктерін есепке ала отырып, оқып
үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады. Электронды оқулықтар мектеп
оқушыларының сыныптан тыс өз бетімен жұмыс істеуіне толық мүмкіндік
туғызады. Осы жүйе арқылы оқушы немесе студенттер практикалық негізде
алгоритмдік ойлау қабілетін дамыта алады. Ал өзіне қажетті мәліметті
компьютер жадынан, керекті ұясынан іздеп таба білу де әр баланың бүгін
талап етілетін стратегиялық ойлау қабілетін қалыптастырады. Мұнда сабаққа
деген қызығушылық пайда болып, білім алу кезіндегі олардың белсенділігі
арта бастайды. Оқулықтардың модульдік жүйеге негізделіп құрылуы осы
оқулықтың тиімділігін айқындай түседі. Модульдерге бөлуде теориялық
заңдылықтардың практикалық тақырыптарға сәйкес келуі негізге алынған.
Оқытушылар үшін - электронды оқулық бұл күнбе–күн дамытылып отыратын
ашық түрдегі әдістемелік жүйе. Оны әрбір оқытушы өз педагогикалық
тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
Сол себепті электронды оқулықтардың әзірлеп, оны дамытудағы жұмыс та қайта
оралып келіп, түсіп жатқан ұсыныстар мен пікірлер арқылы тиімділігі бірте-
бірте артады. Электронды оқулықтарды пайдалануда мұғалім ғылыми
-әдістемелік потенциялын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді.
Электронды оқулықтар арқылы сабақтың ыңғайына қарай қосымша материал
ретінде де, факультативтік және қосымша сабақтарда да қолдануға болады.
Әсіресе, саясат, білім, экология тақырыптары қазіргі өмірмен байланыста
болады. Электронды оқулық көрнекілік ретінде де, оқу мен компьютер
арасындағы байланыс жасауда да оқытушыларға көп көмек көрсетеді. Оқытудың
әр сатысында компьютерлік тестер арқылы оқушыны жекелей бақылауды,
графикалық, бейнелеу мәтіндері түрінде, мультимедиялық, бейне және дыбыс
бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көмегін
тигізеді. Электронды оқулықтарды жеке тұлғаның ақпараттық мәдениетін
қалыптастыру құралы ретінде пайдалану – алғашқы қадам, бірақ бұл білім
жүйесін дамытудың көрнекі белесі, ол мұғалімнің қазіргі кездегі ролін дұрыс
түсінуге мүмкіндік береді. Енді мұғалім білім мен ақпарат беретін тұлға
емес, ол алға қойған мақсатқа жету жолындағы керекті мәліметтерді әр жерден
тауып алуға көмектесетін кеңесші әрі әріптеске айналып кетеді.
Қорытындылай келгенде біз электрондық оқулығы кімге және не үшін керек?
– сұрағына жауап береміз.
Электрондық оқулығы қашықтықта күндізгі және сырттай бөлімде оқитын
студенттердің өзіндік жұмысына керек, өйткені:
- әдебиет оқулығына қарғанда үйренетін материалды түсінуге жеңілдетеді;
- қолданушының дайындау деңгейіне интелетуальдық мүмкіндігіне сәйкес
үйренісу жүргізіледі;
- көп есептерді шешу мен көп мысалдарды қарастыруға мүмкіндік беру арқылы
үлкен есептеулер мен өзгерістерден босатады;
- барлық кезеңдегі жұмыстағы өзіндік тексерулерді кеңінен мүмкіндігі
қамтамасыздау;
- шексіз түсіндіру мүмкнідігін шыдамды ұстаз ролін атқарады;
Оқулық студентке керек, өйткені онсыз сапалы және жан жақты білім мен
біліктілікті берілген пәннен ала алмайды.
Электрондық оқулығы арнайыландырған аудиторияларда практикалық сабаққа
пайдалы, өйткені ол
- көптеген есептерді шешу үшін компьютерді пайдалануға мүмкіндік береді,
алынған шешім анализіне және оның графикасынамен интерпритация үшін
уақыт босайды;
- оқытушыға өзіндік жұмыс ретінде компьютердесабақты жүргізу
мүмкіндік;
- оқытушыға компьютер көмегімен бақылау жұмысының күрделілік
деңгеңінен және мазмұннын тарау арқылы студенттің білімін тиімді
және тез бақылауға мүмкіндік.
Электрондық оқулығы оқытушы үшін ыңғайлы. Өйткені:
- көлемі жағынан аз, бірақ мазмұны бойынша бірқанша түсінікті лекция мен
практикалық сабақта материалды өз көзқарасы бойыншаалып, қалғанын
сабақтан тыс лекцияларды, өзіндік жұмыс істеуге мүмкіндік береді;
- бақылау жұмысы мен типтік есептеулер үй жұмысын тексерулерден босату;
- студенттермен жеклендірілген жұмыс істеу мүмкнідік әсіресе, үй жұмысы
мен бақылау шаралары қатысты бөлімінде.
Онымен қоса мындай электрондық оқулықты жасауда қандай талаптарға сай
болу керек екендігін қарастырсақ:
- Оқытудың активтілігі (Оқытудағы бағытты оқушының өзі таңдай алады;
Оқушы мулитимедиалық конструкторларды пайдалана отырып, оқу процесінің
қатысышусы болып табылады; Оқитын материалдарға, басқа материалдарды
қолдана отырып толықтыруларды жасай алады.)
- Жеке оқыту (Тесттік модульде тәжірибелік қайта байланыс жасау,
материалдардың көп деңгейлілігі және анимациялық қосымшаларды, уақыт
маштабында көрсету жылдамдығын реттеу)
- Адаптивтілік (Өзінің білімін, әр бөлімдерді оқып үйрену барысында
тексеруі. Өзінің оқу процесі барысында көп деңгейлі оқытуды пайдалану.)
- Эмоционалдық әсер ету (Қосымша прсихологиялық құрылымдардың бар болуы,
материалдарды қабылдап еске сақтауға атсалысады; Оқу материалдарын
полимодалдық формада көрініс алуы, яғни статикалық және динамикалық
елестеу және дыбыстық қамтамасыздандыру болып табылады.)
Басқару мүмкіндіктері:
- Толық дидактикалық оқыту циклі (Оқу материалының оқудағы теориялық
және тәжірибелік мүмкіндік тері)
- Оқытудың интерактивтілігі. (модельдердің түрінің, басқаша құруының,
қайта өзгерту мүмкіндіктері; Оқыту саласында ақпартты жинастыру
және қорытындылау)
- Өзінің жұмысын өзі таңдап орындау функциясы. (Оқушы өзінің білімді
меңгеру ісінің жолын өзі таңдап, өзі болжайды.)
Технологиялық және ұйымдастыру мүмкіндіктері:
- Оқулықпен адиторялар ішінде өздігінен жұмыс жасау мүмкіндігі. Оқулықпен
аудитория ішінде емес, өздігінен жұмыс жасау мүмкіндігі.
- Жұмыс істеу ұнамдылығы. (Жақсы интерфейс, оқушының жеке ерекшелік
қасиетін есептеуі, оқу материалдарына немесе сұраныс жүйесі
ақпаратына, көп рет сұрақ қоюдағы уақытты үнемдеу)
- Электрондық оқулықпен жұмыс жасаудағы арнайы жабдықтардың
(компьютерлердің) бар болуы.
- Үлкен ақпарат масивтерін оңай сақтауы. (Компакт дискідегі ақпарат,
көптеген бірнеше қалың кітаптар мен салыстырғанда аз орын алады.)
Электрондық оқулықтарды жасау жүйесіне қойылатын талаптар
мынадай[6,128б.]:
- Электрондық оқулыққа кіретін барлық ақпаратты, көркемдік технологиялар
мен әртүрлі мәтіндік, графикалық редакторларды пайдалану арқылы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Диплом жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы Конституциясының 31-
бабында мемлекеттік адамның өміріне және денсаулығына қолайлы жағдай
жасап, қоршаған ортаны қорғау мақсатын көздейді делінген. 15.07.1997 ж.
Қабылданған Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау туралы Заңының
73 және 74- баптарында экологиялық білім мен тәрбие берудің жалпыға
бірдейлігі және үздіксіз болуы қарастырылған, сонымен бірге басшылары
аттестациялау кезінде олардың кәсіби экологиялық әзірлігін ескеру керегі
айтылған. Бұл ережелер мен ұстанымдар Қазақстан Республикасы Білім туралы
Заңында да көрініс тапқан.
Қазақстанда көпшілікке, жас өспірімдерге экологиялық білім мен тәрбие
берудің құқылық негіздері соңғы жылдары жедел түрде жасала бастады..
Мәселен, Қазақстан Республикасы президентінің жарлығымен қабылданған
Қазақстан Республикасы стратегиялық тұрақты даму жолына арналған 2030
бағдарламасы (1996), Қазақстан Республикасының экологиялық білім мен
тәрбие берудің ұлттық стратегиясы (1998), Экологиялық білім бағдарламасы
(1999), т.б. құжаттар осының айғағы.
Жоғарыдағы Заңдарды орындау барысында республикамыздың білім беру
жүйесінде қоршаған орта жайында көпшіліке білім берудің қолайлы әдіс-
тәсілдері қарастарылған. Соның бірі электрондық оқулық.
Компьютерліктің техника мен телекоммуникациялардың және интернет -
технологияның дамуы - оқушылармен жаңа ақпараттық технологиялардың
көмегімен сабақтарды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Сабақ өткізудің
әртүрлі формаларын қолдануымен оқу процесін интенсифтеуге болады. Жалпыға
бірдей компьютендірлеу мен өмір екпіні қарыштай дамуына байланысты артық
уақытты шығын қылмай және дара графиктермен қашықтық оқу мүмкіншілік пайда
болады.
Қазіргі уақытта ғылыми – техника қарқынды дамуда. Соның ішінде
компьютерлік технологияға келсек, бұл осы заманның ең үлкен мәселесінің
бірі. Әр сала компьютерге тәуелді деп айтсақ та қателеспейміз. Бұл жұмыс
өзектілігі сол тәуелділіктің бірі ретінде біздің еліміз білім беру жүйесін
де компьютермен байланыстыруда. Қашықтан білім беру жүйесін оқыту- жаңа
заманның талабына сай болып отыр. Осыған орай электрондық оқулықтар
қажеттілігі күннен күнге артуда.
Қазіргі уақытта көптеген жоғарғы оқу орындарында Қазақстан экологиясы
пәні оқытылуда және бұл пән бойынша қазақша әдебиеттерді жоқтың қасында
деуге болады.
Диплом жұмысының мақсаты:
Қазақстан экологиясын инновациялық технологиялар көмегімен оқытудың
жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- электрондық оқулықтың білім берудегі тиімділігін зерттеу;
- электрондық оқулықтың құрудың әдістері;
- Қазақстан экологиясы пәнінен оқу әдістемелік кешен құру;
- Қазақстан экологиясы пәнінен электронды оқулық жасап шығару.
Дипломдық жұмыстың нысаны:
Қазақстан экологиясын оқытудың тиімді жолдары.
Практикалық маңыздылығы:
Зерттеу нәтижелерін арнай мамандар мен студенттер оқу барысында
қолдауға болады.
Зерттеу әдістері:
Электрондық оқулық құруға арналған Front Fage ортасы.
1. жаңа ақпараттық технологияларды оқыту үрдісінде қолданудың теориялық
негіздері
1. Электрондық оқулығы ұғымы және түрлері
Электрондық оқу әдістемелік кешен дегеніміз не? Және оның кәдімгі
кітап - оқулықтан айырмашылғы неде? Жалпы жағдайда Электрондық оқулығы бұл
оқушылардың (студенттердің) білімін тексеруге арналған оқытушы, тексеруші,
қадағалаушы, модельдеуші комплексті оқыту программасы. Электрондық оқулығы
әр қашан да толықтырылып отыруда және оқушының қарама қарсы байланысымен
сипатталады. Керекті ақпаратты тез арада тауып, оны түсінуге жағдай
жасайды, ал кәдімгі оқулықта ондай қасиеттер жоқ және қиынға түседі.
Оқушы өз уақытын алмайды, себебі керекті материалды гипертекст арқылы
жылдам табуға болады. Қысқа текст болса да оған қатарлас мультимедиалық
мүмкіндіктері бар, яғни ол материалды кино, мультфильм арқылы көрсетіп
түсіндіре алады. Кейбір жерлерде дыбыстық ақпараттар қоры орналасқан,
оқушы оны тыңдап, түсінеді. Тағы да оның бір қасиеті, оқушы өз білімін
тез арада тексеріп алатынында, яғни көптеген электрондық оқулықтарда
тестіттік программалар болады.
Электрондық оқулығы - бұл барлық дерлік сабақтың типтік бағдарламасына
сай мынадай бөлімдерден тұрады:
- Типтік бағдарлама
- Дәрістер
- Лабораториялық жұмыстардан
- Білімді бақылау (тест, билет)
- Қолданылатын әдебиеттерден
т.с.с. жарым-жарты немесе толық ауыстыратын немесе оқулық толықтырушы
және ресми бекітілген электрондық басылымдардан.
Электрондық оқулығы - мемлекеттік білім стандарт және сәйкес пәндерден
құралған мамандықтар мамандықтармен бағыттарға жоғары ғылыми және
әдістемелік деңгейде жасалған.
Электрондық басылым (ЭБ)- бұл графикалы, мәтіндік, сандық, бейне, фото
және басқа хабардың жиынтығы, сонымен қатар пайдаланушы баспа
құжатнамалары. Электрондық басылым кез келген электрондық сақтаушыда мүмкін
атқарылған - магниттікте ( магниттік бау, магниттік тегеріш және т.б.),
оптикалық, сонымен қатар қосымша электрондық компьютерлік желіде
жарияланған.
Оқу құралы (ОҚ) - бұл, жарым-жарты немесе толық ауыстыратын немесе
оқулық толықтырушы және ресми бекітілген басылым.
Электрондық басылымы (ЭОБ) - ғылыми - практикалық білім облыстарына
лайықты жүйеге келтірілген материалдар болуы студенттермен және оқушы осы
облыстағы біліммен, іскерліктермен, дағдылармен кәсіби және белсенді
меңгеру қамсыздандыру. ЭОБ жоғары дәрежелі көркем дайындаумен орындауы,
толық ақпараттанулық, әдістемелік инструментарий сапасымен, техникалық
орындалу сапасымен, көрнектілікпен, қисындымен және баяндау жүйелілігімен
жоғары дәрежеде орындалуы керек.
Оқулық (О)- бұл оқу бағдарламаға және мемлекеттік стандартқа лайықты,
оқу пәні оның бөлімінің жүйелендірілген оқулық басылымы.
Гипермәтін - бұл бір фрагменттен екінші фрагментке шапшаң өтуге
мүмкіндік беретін тармақты жүйемен жабдықталған байланысы бар және
электрондық түрде берілген мәтін.
Интелектауалдық түйін (ИТ) - математикалық операцияның сандық және
символдық формаларда іске асырушы бағдарламалардың арнайы кешені.
Оқу мекемесінң компьютерлік сыныбында немесе жатақханада оқушы дербес
жұмысы үшін сонымен қатар үйдгі арнайы компьютермен компьютерлік
пакеттердің(электрондық оқулық, құралдардың, тренажерлердің, тестерлердің
және т.б.) жасау мамандандырылған дәрісханалар компьютерлік ортаны шарты
жанында қазіргі білім реформасы.
Электрондық оқулығы - электрондық оқулығы басылымы (ЭОБ) және
электрондық басылым (ЭБ) ресми анықтамаларынан негізделген ЭО ұғымығ
кеңейту және айқындау қажет.
Электрондық оқулығы (тіпті ең жақсы) кітаптың орнын ауыстырмайды және
ауыстырмау тиіс. Әдеби туындыларды экранизациялау басқа жанраға жатады,
дәл осылай электрондық оқулықта тағайындау туындыларының жетілген жаңа
жанрына жатады. Электрондық оқулығы барысы оқулар және әдеттегі оқулық
зерттеуінің тек қана емес тиісті емес ауыстыру (барлық оқиғаларда біз кез
келген жанр жақсы үлгілерін түсінеміз), ал қарама-қарсы, кітаптың артынан
кірісу оқушыны түрткі болу.
Электрондық оқулығын жасауына арналған нақ сондықтан жақсы оқулық
жеткіліктісіз алу, навигациямен оның жабдықтау (гипермәтінді жасау) және
бай көрнекті материалмен (құрал мультимедисымен қоса) және компьютер
экранында іске асыру. Электрондық оқулығы суреттермен мәтінге емес тиісті,
анықтамаға айналдырылмауы керек[1,б.55].
Электрондық оқулығы түсіну және есте сақтауды жеңілдетуге барынша көп
тиісті (және де белсенді) маңызды ұғымдардың, бекітулердің және үлгілер ең,
басқа оқу процесіне қатыстыра, әдеттегі оқулық, адамдық борыш
мүмкіншіліктері болғанмен, сонымен қатар, есту және қызу жад, сонымен қатар
компьютерлік түсіндірулер қолдана алады.
Мәтіндік құрастырушы тиісті шек қойылған болу - өйткені әдеттегі
оқулық, қағаз және тереңдету зерттеуге арнаған қол қалады жіңішке
игерілгенді материал компьютерінде.
1) Көрнекілік принциптер: әрбір тарау жаңа түсініктерді есте сақтау
мен түсінуін жеңілдету үшін визуация мен текстен кадр
коллекцияларынан құралатыны болу керек;
2) Тармақталу принципі: қолданушының кез келген тарауғаөту таңдауы
үшін әрбір тарауда басқа тараулармен гипермәтінді сілтемелерімен
байланысуы керек;
3) Қалыптастыру принципі: студент өздігінен кадрлар ауысымын
басқарады, экранға кез келген мысал санын шақырту мүмкіндіктері
болады. Оқытушы есептің деңгейіне байланысты белгіленген
есептердің шешу. Сонымен қатар белгіленген күрделік деңгейіне
байланысты бақылау сұрақтарына жауап беру;
4) Үйренісу принципі: Электрондық оқулығы қолданушының оқу
барысында үйреніп жатқан материал күрделігі мен тереңдігін
меңгеруін үйрету;
5) Комплекстік демеу принципі: кез келген уақытта қолданушы көп
есеп шығару мен көптеген мысалдарды қарастыру, үйреніп жатқан
материалдарға зейін қойғызуға комплекстік демеу алу керек.
Компьютер тек қана ірі өзгерістер, әртүрлі есептелер мен
графиктер құрастыру ған емес, кез келген күрделі деңгейдегі
математикалық операцияларны шығарады;
6) Жинақтылық принципі: электрондық оқулықты жаңа тармақталған
тақырыптарды қосуға және кеңейту жолымен қатар әр пән бойынша
электрондық кітапхана құрастыру және студенттің оқытушылық және
зерттеушінің жеке электрондық бірікккен электрондық кешенге
сыйғызуға мүмкіндік беретіндей форматта орындалуы керек.
Қазіргі таңда білімді ақпараттандыру жүйесін дамыту процесіне
үлкен, зор үлес қосатын негізінен – жоғарғы дәрежелі ақпараттық жүйелер.
Оларға жататындар: бақылайтын және тест жүргізетін программалар,
компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары, электронды
оқулықтар, мультимедиялық оқулықтар және программалар. Сондықтан бұл
жүйелер - ең жоғарғы дәрежелі оқыту технологияларының құрылғылары болып
табылады.
Программалау біліктілігінің жүйелі қалыптасуы соңғы уақытта пайда
бола бастаған электронды оқулықтармен тиімділене түседі. Ал электронды
оқулықтарды білім беру процесін ақпараттандыру құралының бірі деуге болады.
Оқу материалдарын ұтымды игерудегі электронды оқу құралдарының
атқаратын ролі зор. Онда пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп
түсіндіріледі. Теориялық материалдарды графикалық иллюстрация түріндегі
әртүрлі суреттер, сызба–тәсілдер арқылы толықтырып отырса, онда теориялық
білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп, оны мида бекіту үрдістері бір уақытта
өтіп отырады да, материалды қорыту үрдісі ұтымды болады.
Электронды оқулықтар – барлық оқулықтардың материалдарын модульдік
түрде құрастыру оның мазмұнын бірыңғай тұрғыдан қарастыруға негізделген.
Оқушылардың танымдық негіздері мен ерекшеліктері, жас ерекшелік
өзгешеліктеріне байланысты ғылыми теориялық ұғымдар жүйесі арқылы жалпыдан
жалқыға, абстрактылықтан нақтылыққа көтерілу электронды оқулықтардың
кәдімгі оқу құралдарынан, оның ішінде соңғы буын оқулықтарынан басты
айырмашылығы екеніне күмән жоқ[2,128б.]. Электронды оқулықтар ғылыми
негізінде дайындалған педагогикалық–ақпараттық өнім. Электронды оқулық
дайындаудың концептуальды негізі модульдік оқытудың педагогикалық теориясы
болып табылады. Сонымен қатар электронды оқулық дайындау жүйесі оқытудың
дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, электронды оқулықтар оқыту
процесінің автоматтандырылған формасы іспетті. Осындай ойды қорытындылай
келе:
Электронды оқулық – дисплей экранында көрінетін жай ғана мәтін емес,
ол оқушыға өз жолымен керекті материалдарды жекеше меңгеруге арналған
күрделі, көпсатылы жүйе.
Осы жүйеге орай электронды оқулықтар оқулықтың қажетті бөлімдерін
қайталап, игеру тәсілдері мен логикасын өзіне тән етіп таңдап алып, осы
сәтте ең керек деген материалдарды қарап шығуға мүмкіндік береді.
Қашықтан оқытудың негізгі түсініктері
Қашықтан оқыту (ҚО) дегеніміз оқытушы мен студент арасындағы аумақтық
қарым қатынас арқылы ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды
пайдалану арқылы жүзеге асырылатын оқу процедурасының көпшілік бөлігі.
Қашықтан оқыту - қашықтан оқыту арқылы жүзеге асырылатын білім.
Қашықтан оқыту технологиясы (білім беру үдірісі) – заман талабына сай
ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың негізінде оқу үдірісін
қашықтан қамтамасыз ететін оқу құралдары мен әдістерінің және әкімшілік оқу
үдірісінің жиынтығы.
Кейс-технология – мәтіндік, аудиобейнелік мультимедиялық оқу
әдістемелік материалдарын теруді пайдалану негізінде оқытудың қашықтан
оқыту технологиясының түрі және оларды оқытушы – тьюторлардан дәстүрлі және
қашықтан оқыту әдісімен кеңес ұйымдастыра отырып өзіндік оқу.
ТВ-технология – оқушы үшін телевидение жүйесін пайдалана отырып оқу
әдістемелік материалдарын жеткізу және оқытушы – тьюторлардан әрдайым кеңес
алуды ұйымдастыру.
Желілік технология – телекоммуникациялар желісін студенттерді оқу
әдістемелік материалдарды пайдалануға және оқытушы, әкімшілік және оқушы
арасындағы белсенді қарым қатынасқа жұмылдыру.
ҚО жүйесі – қашықтан оқыту технологиясының көмегімен білім алуды
қамтамасыз ететін жалпы білім беретін жүйе. Оның құрамына: әкімшіліктің
кадрлық құрамы мен техникалық мамандар, профессорлық оқытушы құрам, оқу
материалдары мен өнімдері, оқыту әдістемесі мен оқушыларға білімді жеткізу
құралдары кіреді.
ҚО жүйесінің мекемесі - ҚО жүйесінің мекемесінің қызметін қамтамасыз
ететін жалпы білім беретін мекеме немесе жалпы білім беретін мекемелер
бірлестігі.
Қашықтан оқытудың орталығы (ҚО орталығы), Қашықтан білім беру орталығы
– білім беру үрдісінің әкімшілік, оқу-әдістемелік, ақпараттық және
технологиялық қолдауды жүзеге асыратын бөлек құрылымдық бөлім, өкілеттілік
немесе филиал.
ҚО қор орталығы - ӨО үшін өзіндік оқу құралдарын шығарады және
басқалардан алынған оқу материалдарын тарататын жалпы білімдік ұйым немесе
оның бөлімшесі.
Толық масштабты қашықтан оқыту – оқушыға оқудың толық цикілін өтіп,
қатысты деңгейде білім алғаны үшін белгілі бір құжат (диплом) беретін
қашықтан оқытудың түрі.
Толық масштабты қашықтан оқыту ұйымы – оқытушылық, әдістемелік,
технологиялық, техникалық және әкімшілік потенциалға ие оқу ұйымы. Ол
қашықтан оқытудың мемелекеттік стандартын толық көлемде сапамен қамтамасыз
етеді.
Толық масштабты қашықтан оқытудың оқыту орталығы – белгілі бір
георгафиялық пункітте толық масштабты қашықтан оқытуды ұйымдастыратын
өзіндік оқыту ғимараты, жабдығы мен комуникация құралдары, әкімшілік және
оқыту-көмекші қызметкерлері бар құрылымдық бөлім, филиал немесе
өкілеттілік. Ол сол географиялық пункі тұрғындары үшін қашықтан оқыту
технологиясы бойынша білім беретін арнаулы оқу орны болады.
Қашықтан оқытудың жеке түрі – қажетті телекоммуникация құралдары бар
жеке оқушымен қашықтан оқыту технологиясы бойынша білім беру процесін
жүргізу.
Қашықтан оқытудың оқу материалдарының базасы – оқу материалдар
(оқулықтар, оқу құралдары және т.б.), оқытудың әдістері мен тәсілдері, оқу
– танымдық жұмыстарын ұйымдастыру құралдары.
ҚО ақпараттық-білім орталығы – оқу материалдарының жиынтығы, оны
әзірлеу құралдары, сақтау, тарату мен қол жеткізу.
Виртуалды аудитория – деректерді тарату каналдары арқылы біріктірілген
және қашықтан оқыту технологиясының шегінде мазмұны бірдей оқу
процедураларын орындайтын бір бірімен және оқытушымен интерактивті
байланыста болатын бір бірінен қашықтағы жұмыс орындары.
Желіге алыстан қатынас құру зертханасы – оқу – зерттеу жабдығымен
арнайы жабдықталған шынайы оқу ұйымы, оған телекоммуникацияның байланыс
каналы арқылы қол жеткізуге болады.
ҚО виртуалды зертханасы - желіге алыстан қатынас құру зертханасы,
шынайы оқу – зерттеу жабдығы математикалық моделдеу құралдарымен
ауыстырылған.
ҚО Инструментальные средства құралдары – ҚО ортасында ақпараттық білім
беруде оқу материалдарын көрсету үшін пайдаланылатын бағдарламалық және
ақпараттық қамтамасыз ету.
ҚО әдістемелік оқулықтармен қамтамасыз ету – оқу материалдарының
базасы, осы базаның басқару жүйесі, ҚО әдістемелері, тестілер, қашықтан
оқыту нұсқаулықтары, дидактикалық және психологиялық аспектілер.
ҚО бағдарламалық қамтамасыз ету – қашықтан оқытудың қандай да болмасын
бір түрінде пайдаланылатын бағдарламалар мен бағдарламалық жиынтықтар.
ҚО техникалық жабдықтау – ақпараттық – жалпы білім беретін ортада
қолданылатын есептегіш, телекомуникациялық, спутниктік, теледидарлық,
перефериялық, көбейткіш және басқа да құрал жабдықтар, сонымен қатар
деректер таратқышы.
ҚО ұйымдастыруды қамтамасыз ету – жергілікті және федерациялық
заңдылыққа сәйкес ҚО технологиясын пайдалана отырып оқу процесін
ұйымдастыру, сонымен қатар оны пайдалану нұсқаулығын пайдалану.
ҚО нормативтік – құқұқтық қамтамасыз ету – ҚР білім беру Министрлігінің
нормативтік – құқұқтық құжаттары (лицензия, аттестациялық және
аккредитациялық нормалар мен тәртіптер, заң актілері, стандарттар,
бұйрықтар, өкімдер және т.б.), сонымен қатар ҚО қашықтан оқыту
технологиясының нег.ізінде оқу процесін жүргізетін және ұйымдастыратын
ұйымның ішкі нормативтік құжаттары.
ҚО кадрлық қамтамасыз ету – штат кестесі, лауазымдық нұсқаулықтар, ҚО
жалпы білім беретін мекеменің оқу материалдарының базасын толықтыратын және
әзірлейтін және оны жүргізуге тартылатын профессорлық- оқытушы құрам.
Экстерриториялық профессорлық- оқытушы құрам – ҚО жүйесінің әр жерде
тұратын професорлары мен оқытушылары, олар өзара телкомуникация
құралдарымен келісім шарттар арқылы өзара байланыста болады.
Тьютор – қашықтан оқытудың технологиясы бойынша белгілі бір пәннен
оқушының білімі бақылайтын және оқытатын, өзіндік жұмысқа жетекші болатын
мансапты қызметкер, әдіскер, оқытушы.
Қашықтан оқытудың негізгі ерекшеліктері.
Қашықтан оқытудың отандық және шет елдік тәжірибесіне талдау жасау оған
тән ерекшеліктерді атап көрсетуге мүмкіндік береді. Олардың ішінде:
Иілгіштік – оқитындар өзіне ыңғайлы жерде, қолайлы уақытта және екпінді
жұмыс жасайды. Әркім пәннің курсын меңгеру мен таңдаған пән бойынша қажетті
білім ала алады.
Модульдік – ҚО программасының негізіне модульдік принціп жатады. Оқушы
меңгерген әрбір жеке пән (оқу курсы) белгілі пәндік аймақтың мазмұны
бойынша теңбе – тең. Бұл тәуелсіз оқу курстарының жиынынан жеке және топтық
қажеттіліктерге жауап беретін оқу жоспарын құруға мүмкіндік береді.
Параллельдік – оқу негізгі кәсіби іс әрекет оқумен бірге, басқаша
айтқанда “өндірістен қол үзбей” өткізілуі мүмкін.
Алыстан әрекет жасау – Оқушының орналасқан жерден білім беру
мекемесіне дейінгі (байланыстың сапалы жұмысы кезінде) ара қашықтығы тиімді
білім беру үрдісі үшін кедергі болмайды.
Асинхрондылық – оқу үрдісінде оқушы мен оқытушы әрбір сабақ кестесі
үшін ыңғайлы жұмыс істейді.
Қамту – бұл ерекшелікті кейде “жаппай” деп атайды. Оқытушылардың саны
сынды параметр емес.
Тиімділік – бұл қашықтан оқытудың экономикалық тиімділігімен
түсіндіріледі.
Оқытушы – оқытушының жаңа ролі мен функциясы жөнінде сөз болады.
Оқушы – оқушыға қойылатын талап дәстүрліден ерекше болады.
ЖАТ (жаңа ақпараттық технология) – қашықтан оқыту жүйелерінде
ақпараттық технологияның барлық түрі пайдаланылады, бірақ ерекше жаңа
ақпараттық технологиялық компьютерлер, компьютерлік желілер мен мультимедиа
жүйелрі және т.б. құралдар болып табылады.
Әлеуметтік – қашықтан оқыту белгілі дәрежеде тұрғылықты жері мен
материалдық жағдайына тәуелсіз білім алудың тең мүмкіндігін қамтамасыз ете
отырып, әлеуметтік салмақты түсіреді.
Интернационалдық – қашықтан оқыту білім беру қызметінде импорт пен
экспорттың қолайлы мүмкіндігін қамтамасыз етеді[3,18б.].
Саналған ерекшеліктер білім алудың басқа формаларының алдында қашықтан
оқытудың артықшылығын көрсетеді. Міне осы ерекшеліктердің бар болуы
қашықтан оқытудың сапасын көтеру мәселелерін талдау, сапаны жақсартудың ең
негізгі көрсеткіштері – оқу үрдісін оқу - әдістемелік материалдарымен
қамтамасыз ету және алдыңғы қатарлы оқыту технологияларын пайдалану
қажеттілігін көрсетеді.
Қазіргі уақытта қашықтан оқыту мәселелерінің іске асырылуын қадағалау
мына мәселелерге ерекше көңіл бөлініп, ондағы келесі қиыншылықтарды жеңе
білуді қажет етеді:
Оқу әдістемелік құралдарға қойылатын әдістемелік талаптар авторлардың
материалдардың мейлінше толық беру мүмкінділігін шектейді. Ал бұл мәселені
шешу білім беру қызметтерін іске асырып отырған құрылымдардың қолынан
келмейді.
Қашықтан оқыту материалдарымен жабдықтаушылардың білім беру деңгейін
көтеруді қолдау, олардың қызметін бағалау, қаражаттандыру, техникалық және
әдістемелік көмек беруді қалыптастыру оқу үрдісін жоғары білікті
мамандармен қамтамасыз етудің ең өзекті мәселелері екенін ескерту.
Білім беру қызметтері технологияларын ойдағыдай қолдануға электронды
байланыстар графиктерінің қымбаттылығы және байланыс сапасының нашарлығы
кері әсер етеді.
Қашықтан оқыту үрдістерін талдау білім беру қызметтерінің сапасын
анықтайтын келесі факторларды бөліп айтуға мүмкіндік береді.
1) Аралық және қортынды тестер.
2) Оқу - әдістемелік құралдар (оқулықтар, оқу құралдары, жұмыс
дәптерлері, тақырыптар бойынша арнайы кейстер).
3) Білім беру технологиялары (желілік және желілік емес).
4) Тьютерлер (лекциялар, консультациялар, курстық жұмыстар,
емтихандар, бақылау жұмыстары).
5) Оқыту қызметін көрсететін фирмалар (кәсіптік тренинг).
Бақылау тестерін сандық бағалау оның бірнеше қиындық деңгейлі
жасақталуын қажет етеді. Әрбір тестің дұрыс жауабы санмен бағалануы қажет.
Егер тест берушілердің нәтижелерә “тым жоғары” болса, онда тест деңгейін
көтеру қажет. Сонымен қатар тест туралы да тест құрушылардың деңгейін
тіркеуге болады: 1- тест өте жеңіл; 2 – тест өте ауыр; 3 – тесте оқылмаған
материалдар бар; 4 – тест сұрақтары дұрыс құрылмаған; 5 – тест сұрақтары
орынды және білім деңгейін дұрыс ашады.
Сол сияқты, оқу әдістемелік материалдардың сапасын бағалау үшін
рейтингтік тәсіл қолданылуы мүмкін. Ол үшін арнайы анкеталар құрылып,
оларды өңдеу әдістері анықталуы керек.
Тьюнтерлер жұмысын бағалау тыңдаушылардан анонимдік анкета жинау арқылы
іске асырылуы мүмкін. Сонымен қатар олардың білімін сертификаттау, білімін
көтеруге мүмкіндік ұйымдастыру жұмыстарын қатар іске асыруы қажет.
Қашықтан оқыту үрдісіне қолданылатын білім беру технологияларының
жаңашылдығы, қажеттілігі, болашақтылығы және тиімділігі тыңдаушылардың
қойған балдары арқылы бағалануы мүмкін. Мұнда көрсеткіш ретінде әртүрлі
технологияларды қолдана отырып пәнді оқуға кеткен уақытты және
тыңдаушылардың тестілеу кезінде алған балдарын алуға болады. Оқыту
фирмаларының жұмысын бағалау бір тьютерге, бір компьютерге, бір шаршы метр
алаңға қанша тыңдаушы келетінімен байланысты.
Қашықтан оқыту жүйесін қолданатын оқу үрдісінің сапасын тыңдаушылардың
төлемджік қабілеттілігіне және ұсынылатын оқыту қызметтерінің бағасына
тәуелді. Әрине, оқыту сапасы бәсекелес оқыту орындарынан төмен болса, оны
жақсы деп айтуға болмайды. Мамандар даярлау сапасын жақсарту үшін және
соған тиісті шешімдер (шаралар) қабылдауды іске асыру қажет.
Сапаны басқару үрдісі – қайталанып келе беретін проблемалар тізбегі.
Проблема – жұмыс соңындағы алынған сәтсіз нәтиже. Проблеманы шешу нәтижені
белгілі бір деңгейге дейін жақсарту. Проблемалардың пайда болу себептері
атқарылатын істердің нәтижелерін және олардың өзара байланысын талдауды
қажет етеді. Сонымен проблемаларды шешу келесі кезеңдерден тұрады:
проблемаларды іздеу; проблемаларды бақылау, түсіну; негізгі себептерін
талдау; проблеманың пайда болу себептерін жоюдың әрекеттерін енгізу.
Электронды оқулықтардың түрлері
Қазіргі таңда автоматизацияланған оқыту жүйелерін соның ішінде,
электронды оқулық жасаудың көптеген түрлері қарастырылған. Оларды құру
әдістері де алуан түрлі. Оқу материалдарын ұсыну түрлері бойынша оларды
негізінен 3 түрге бөледі. Олар:
- жай (қарапайым) түрі
- мультимедиялық
- гипермәтіндік
Материалды ұсынудың кәдімгі құжат түрінде көрсетілуі, яғни, қарапайым
түрдегі электронды оқулық дайындау – ол сызықтық түрде жалғаса қолданылатын
текстік жүйе. Бұл электронды оқулық түрі бойынша аздаған материал
тақырыпқа және бетке бөлінген, мазмұнды суреттер мен текстік материалдар
көлемінде берілуі мүмкін. Бұл электронды оқулықпен жұмыс жасау принципі
бойынша оқытылатын тақырыппен танысу алдын ала белгіленген, өзгертуге
болмайтын заңдылықпен жүзеге асады. Бұл кезде жүйе бірінен-соң бірі
орындалады және оқытудың ең басынан бастап қолдануды ұсынады. Бұл оқулық
түрі бойынша білімді бағалауда тестік жүйе құрылмайды. Мұнда тек өтілген
тақырыпқа және оқылып біткен материалдарға ғана баға беру процесі жүреді.
Мультимедиялық электронды оқулық - ол оқу материалдарын
демонстрацияланған гармоникалық түрде таратады. Онда пәндегі теориялық
тақырыптар кеңінен беріліп түсіндіріледі. Теориялық материалдарды
графикалық иллюстрация түріндегі әртүрлі суреттер, сызба–тәсілдер арқылы
толықтырып отырса, онда теориялық білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп, оны
мида бекіту үрдістері бір уақытта өтіп отырады да материалды қорыту үрдісі
ұтымды болады. Мұнда практикум компьютерлік имитаторда құрылады. Ал білімді
бағалау тестік жүйе бойынша, ал толықтырушы материалдар интерактивті
компьютерлік типте жүзеге асады. Мультимедиялық оқулық - оқушылардың
қызығушылығын арттырып, зейін қойып көрумен қатар, түсінбей қалған сәттерін
қайталап көруге, тыңдауға және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік
береді және білім алу кезіндегі олардың белсенділігі арта бастайды.
Оқушылардың өздері де алынған ақпаратты көшіріп алып (дискетке, бейне
таспаға) онымен өз ыңғайына қарай жұмыс істей алады. Мұғалімдер үшін –
мультимедиялық электронды оқулық бұл күнбе –күн дамытылып отыратын ашық
түрдегі әдістемелік жүйе. Оны әрбір оқытушы өз педагогикалық
тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
Бірақ мультимедиялық оқулықтардың бір кемшілігі – олар жоғарғы дәрежелі
ақпараттық қолдауды қажет етеді, компьютер жадысынан көп мөлшерде орын
алады [3, 144 б.].
Оқыту жүйесінің типтері бойынша электронды оқулық жасаудың үшінші
түрі – гипермәтіндік электронды оқыту жүйесі болып табылады. Гипермәтін -
бұл информацияны басқарудың өзге тәсілдермен байланысқан түрі, пайдаланушы
қызметі жұмыс істеуде көптеген керекті информациялардан іздеуден тұрады.
Мұнда керекті пән не қажетті құжаттар мағынасы бойынша бір бірімен
байланысады және гипермәтін мазмұнымен танысу информационды фрагмент арқылы
жүзеге асады. Информациямен танысуда алдын-ала көрсетілген мазмұндама
бойынша жүзеге асады. Мазмұн бойынша көрсетілген тақырып арқылы өзіңізге
керекті мәліметтерді қуалау әдісі арқылы ала аласыз. Гипермәтіндердің
бір-бірімен байланысуы тақырыптық ұқсастыққа байланысты болады.
Гипермәтіндік құжаттарды құрудың көптеген тәсілдері құрылған, ал жалпы
өте тиімді болып саналатын екі түрлі тәсілі қарастырылған.
Бірінші тәсіл бойынша, берілгендер негізін Windows жүйесінің көмегімен,
анықтамалық түрде құру. Бұл тәсілдің жақсы жақтары, яғни артықшылықтары
бар. Ең бастысы – ол реализацияланған, новигацияланған жүйе. Оның қызметі:
өзімізге керекті мәлімет не информацияны автоматты түрде глоссариі құрылған
кілттік сөзбен іздеу және құжатты баспаға жіберу мүмкіндігі бар.
Анықтамалық жүйе файлы форматталған текст профикасымен, анимациясымен
құрылуы мүмкін. Бірақ мұндай файлдарды құру арнайы компиляциялау процесінің
көмегімен құрылатын мүмкіндікті қалайды. Мұнда файлдар компиляторсыз жұмыс
жасай алмайды. Анықтамалық файлдар – программалық элементтерді ұстамайды,
анықтамалық жүйе ішкі қандай да бір тілдің көмегімен құрылуын қамтымайды.
Есесіне локальды компьютердің қатты дискісінде орналасқан пайдаланылатын
файлдарды жүктей аламыз. Сонымен қатар текстік материалдарды және оқыту
программаларын бөлуге болады.
Негізгі кемшілігі – Windows анықтамалық жүйесін қолданудағы
модификацияның мүмкін болмауынан интерфейсті өзгертуге болмайды. Оқулықты
көру терезесі операциондық жүйелер объектісінде құрылған және өзгертулерді
новигациялық механизм арқылы беру қамтылмаған.
Екінші тәсіл бойынша толық түрдегі гипермәтіндік құжаттарды құру –
HTML тілінің негізінде. Бірақ бұл тәсіл өте қиын және гипермәтіндік құжатты
құрудың ескіше тәсілі. Сондықтан, электронды оқулық құру түрлі тәсілдермен
іске асырылуы керек және әлі де болса дамыта түсу мүмкіндігі бар.
Электронды оқулықтарды құрастыру технологиясы оқыту процесінің
заңдылықтарына негізделіп жасылып, бір –бірімен тығыз байланыстағы негізгі
төрт бөліктен тұрады. Олар:
1) мотивациялы –мақсаттық;
2) мазмұнды-операциялық;
3) нәтижелік бақылау компоненттері.
Электронды оқулықтардың мотивациялы–мақсаттық компоненттері
модульдерді (микромодульдерді) құрастырудан тұрады. Модуль дегеніміз –
жергілікті (локальды), жүйелік және функциональдық білім жиындары. Ол
оқушының өз танысдық әрекетін ұйымдастыратын түйіні болып саналады.
Электронды оқулықтардың мазмұнды компоненті гипермәтін арқылы жүзеге
асырылады. Гипермәтін – терминдерден, ұғымдардан, әртүрлі консепциялардан,
кестелерден, графиктерден және диаграммалардан тұратын мәліметтер базасы
ретінде берілетін ақпараттық оқыту ортасы. Мәтіндерді қазақ, орыс, ал
кейбірін ағылшын тіліндегі дыбыстар арқылы айтуға болады. Гипермәтін бейне
материалдарымен толтырылады. Гипермәтін нақты құрылымдардан тұрады да, бір-
бірімен тығыз байланысқан ықшам логикалық жүйе болып табылады. Электронды
оқулықтардың операциялық компоненті интерактивті формада берілген
тапсырмаларды орындау арқылы іске асады.
Электронды оқулықтардың нәтижелік-бақылау компоненті тест алу
жолдарымен жүргізіледі. Электронды оқулықта тестердің екі түрі беріледі:
бір дұрыс жауабы немесе бірнеше дұрыс жауабы бар. Тест соңында оқушы өзі
қателескен сұрақтарды тексеріп, көре алады. Әрбір тестен соң сұрақтардың
реттік орны ауыстырылып отырады.
Электронды оқулықтарды дайындаудың бір жүйеге келтірілген
заңдылығы бар. Осыған байланысты электронды оқулықтарды дайындауда
мынадай дидактикалық шарттарды ескеру керек:
- белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электронды оқулықтың сол
пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын;
- электронды оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі; зертханалық және
тәжірибелік тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға
байланысты анықтама, библиографиядан тұратын көмекші; аралық және
қорытынды бақылау сұрақтарынан тұратын тест; материалды дайындауда
пайдаланылған әдебиеттер тізімі бөлімдерін қамтуын;
- электронды оқулықтың кәдімгі оқулықтар мазмұнын қайталамауын, яғни
берілетін тақырыпқа қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін
ескеру керек;
- белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын
болса, онда экранда пайда болатын оң, тік, төменгі, көлденең жылжыту
сызықтарын электронды оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына тура
келеді. Мұның өзі пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледі
және мәтінді жоғары–төмен, оңға–солға жылжыта беру пайдаланушының
шыдамдылығына да әсер етеді.
- бір қатардағы мәтін 62 – 65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі, материалды
баспаға шығару қажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей
болуы керек.
- оқулықты шектен тыс иллюстрациялық, анимациялық тұрғыдан көркемдеу
пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін, бірақ кейбір пәндерге,
атап айтқанда, физика, химия, биология сияқты пәндерге қатысты
процестерді анимациялап көрсету, тіпті, кинофильмдер мен
диафильмдер үзінділерін MPEG, AVI типті файлдар ретінде сақтап,
оларды гипермәтінді формат арқылы электронды оқулыққа кірістіру
оқулықтың көркемдік, әдістемелік деңгейін арттырады.
Оқыту дидактикасының заңдылықтары бойынша электронды оқулық жасауда
текстпен жұмыс жасауда, яғни берілетін тақырып не мәліметтерді қолдануда,
оны электронды оқулық жасауға даярлауда мына заңдылықтарды қолдану керек:
- оқу курсындағы кілттік тақырыптар гипермәтін түріндегі көрінуі
құрылымдық элементпен, иллюстрациямен, дыбыс-бейне комментаримен не
бейнеиллюстрациямен болуы керек;
- таңдалған пәндегі немесе курстағы мәліметтер құрылымды болуы тиіс
және аяқталатын фрагмент және жаңа түсінік санымен шектелінетін
болуы тиіс (дәстүрлі оқулықтағы барлық талап-тілектер автоматты
электронды оқулықтар үшін де шешуші бағыт болып саналады);
- оқулықтың негізгі фрагменті (негізгі тақырып) текст түрінде және
оқылатын материал иллюстрациямен, дыбыс не авторлық (не лекторлық)
бейне жазба түрінде болуы тиіс. Бұл элементті тірі лекциялар деп
атауға да болады. Өйткені мұнда түсіндірілетін материал кілттік
түсініктемелермен берілетін бейне-лекция. Мұнда маман-лектор
оқытылатын пәннің жай (дәстүрлі) оқулықта түсінуге күрделі тиетін
акценттік ойларын бөлектеп түсіндіреді. Тірі лекцияларда міндетті
түрде айналмалы сызғыштар болуы керек. Өйткені лекцияны қайталау,
қосылған жерден бастау, кез келген орыннан қайталау сызғыштарды
керек етеді.
- текстік информациялармен біршама бөлігін тірі лекциялар түрінде
жасау автоматты электронды оқулықтағы кез-келген текст фрагментін
баспадан шығару мүмкіндігін қамтуы керек. Бұл қазіргі күннің талабы.
Өйткені арнайы курстарда берілетін лекциялар баспалық түрде шығаруды
қажет етеді. Адаптация механизмі бойынша пайдаланылатын шрифт
өлшемі пайдаланушы сұранысы бойынша құрылуы тиіс. Қандай жағдайда
да монитор экранында шрифт өлшемі 12-ден кіші болмауы керек.
- иллюстрациялар, күрделі модельдерді көрсететін сызбалар (карталар,
пландар, схемалар, өндіріс орнының чертеждері т. б.) не құрылғы
түрдегі иллюстрациялар тез арада пайда болатын көмекші құрал
ретінде, жеке элемент иллюстрациясымен пайда болып жоғалып тұратын
синхронды курсордың қозғалысымен пайда болатын түрде құрылуы керек.
Гипермедиялық графикті қолдануда тексте пайда болған көмекшілер
арқылы (асты сызылған текст) толық экрандық көлемдегі
иллюстрацияларды қолдану керек. Текстерде гипермедиялық ауысу
күрделі иллюстрация элементтеріне байланысты.
- электронды оқулық көпжақты интерфейсті ұсынады. Мұнда әр терезеде
информациялық байланыс болады (мысалы, ғимарат планында таңдалған
бөлме көрсетіледі, ал негізгі терезе - таңдалған бөлменің өзі не
оның панорамасы, ал келесіде –керекті цифрлық информациялар және т.
б.)
- текстік бөлім көпсанды, тоғыспалы, түйінді гипермәтіндермен
(сілтеме) байланысып тұруы керек. Себебі керекті информацияны іздеу
көп уақыт алмауы тиіс. Сонымен қатар іздеу және индекстеу де
қамтылуы керек. Перспективалы элементтермен байланысқан пайымды
анықтамалық-сөздік пәндік облыстар бойынша құрылған болуы
тиіс[4,28б.].
- толықтырғыш информациялар не анимацияланған клиптер текстік
шығармада түсінуге қиын бөлімдерге қойылуы тиіс.
- дыбыстық информацияны оқытуда оқу алдында өзгертілмейтін музыкалық
аспаптың даусымен, құстарды және олардың тамылжыта ән салғанын үнін
айырумен, жүрек қағысымен ауруды айыруды, шет тілдерін үйрену т. б.
варианттарын қоюға болады. Көп жағдайларда мұндай бөлімдер оқулықтың
мазмұнды бөлімінде қарастырылады. Электронды оқулықтардың
новигациясының дұрыс көрсетілуі үшін дыбыстық сигналдарды қосу
пайдалы және т. б. Сонымен қатар информацияларды есте сақтауға
көмектесетін қатты емес фондық музыкаларды пайдалану мүмкін.
- барлық автоматтандырылған электронды оқулықтарда таңдалған текстің
көшірмесін алу мүмкіндігі, блокнотта редакциялау және баспаға шығару
осы оқулықтардың арқасында жүзеге асуы тиіс. Өйткені
автоматтандырылған электронды оқулықтар көмегімен курстық жұмыстар
және рефераттар дайындау мүмкіндігі бар.
- автоматтандырылған электронды оқулықтар баспаның толық аналогы
болмауы керек, ол қарапайым (дәстүрлі) оқулықпен салыстырғанда
принципті түрде өзін компьютерлік және педагогикалық технологиялар
біріктірілген жоғарғы сапаға ие болуы керек. Кері жағдайда
автоматтандырылған электронды оқулықтар дәстүрлі оқулықтардан
сапасы жағынан да, пайдалану жағынан да төмен болып қалады.
1.2 Электрондық оқулығы жасаудағы әдістемелік ұсыныстар
Электрондық оқулықтың мемлекеттік стандарттары. Бұл стандартты
Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің Стандарттау,
метрология және сертификаттау жөніндегі комитетінің рұқсатынсыз толық
немесе бөлінген түрде көбейтуге және ресми басылым ретінде таратуға
болмайды.
Қолдану саласы. Осы мемлекеттік стандарт электрондық оқу басылымдарының
жалпы талаптарын және оның құрылымына, функцияларына, мазмұнына, оқу
элементтеріне, рәсімделуіне, құжаттамаларына және шығу мәліметтеріне
қойылатын талаптарды анықтайды.
Осы стандарт білім беру мекемелеріне арналып жасалынған барлық
электрондық оқу басылымдары қолданылады.
Нормативтік сілтемелер. Осы мемлекеттік стандартта мынадай
стандарттарға сілтемелер бар:
ҚР СТ 34.014.-2002. Ақпараттық технология. Автоматтандырылған жүйелерге
арналған стандарттар кешені. Терминдер және анықтамалар.
ҚР СT 1087-2002. Программалық құжаттардың бірыңғай жүйесі.
Пайдаланушының басқармасы. Құрамына, мазмұнына және рәсімделуіне қойылатын
талаптар.
ҚР МЖМБС 34.001.-2004. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға
міндетті білім стандарты. Жоғары кәсіптік білім. Негізгі ережелер.
ГОСТ 7.4-95. СИБИД. Басылымдар. Шығу мәліметтері.
ГОСТ 7.9-95 (ИСО 214-76). СИБИД. Реферат және андатпа. Жалпы талаптар.
ГОСТ 7.82-2001. СИБИД. Библиографиялық жазылу. Электрондық ресурстардың
библиографиялық сипаттамасы. Жалпы талаптар және құру ережелері.
ГОСТ 7.83-2001. СИБИД. Электронды басылымдар. Негізгі шығулар мен шығу
мәліметтері.
Анықтамалар. Осы мемлекеттік стандартта ҚР СТ 34.014 сәйкес терминдер
және анықтамалар қолданылады. Оларға қосымша осы стандартта келесi
терминдер анықтамаларымен қолданылады:
1) Кері байланыс: Электрондық оқу басылымының сұраққа жауап бергеннен
немесе тапсырманы бітіргеннен кейін пайдаланушыға беретін реакциясы.
2) Оқыту бірлігі: Семантикалық, синтактикалық және прагматикалық
тұтастығыі бар, бір бүтін ретінде рәсімделген және оның мазмұн
құрылымын формалдауға қолданылатын электрондық оқу басылымының
бөлігі.
3) Оқыту траекториясы: Бір электрондық оқу басылымындағы оқыту
бірліктерінің немесе нақты біліктілікті алу үшін енгізілген пәндер
тізбегі.
4) Оқу курсы: Мемлекеттiк жалпыға мiндеттi бiлiм беру стандартына
енгiзiлген пән, сонымен қатар қосымша және ұсынылған пән.
5) Оқушы: Мақсаты білім, үйрену және дағды алу және білімін бақылаудан
өткізу болып табылатын электрондық оқу баспасын пайдаланушы.
Ресми басылым
1) Электрондық басылым: Программалық басқару құралдары мен
құжаттамалары бар және кез келген электрондық ақпарат
тасымалдаушысында орналасқан немесе компьютерлік желілерде жарық
көрген сандық, мәтіндік, графикалық, аудио, видео және басқа
ақпараттар жиынтығы.
2) Электрондық оқу басылымы: Оқытуды және білім бақылауды
автоматтандыруға арналған және оқу курсына немесе оның жеке
бөлімдеріне сәйкестендірілген, сонымен қатар оқыту траекториясын
анықтауға мүмкіндік беретін және әртүрлі оқу жұмыстарымен қамтамасыз
ететін электрондық басылым.
3) Электрондық оқулық: Құрамында оқу курсының немесе оның бөлімінің
жүйелі мазмұны бар және берілген басылым түріне мемлекеттік мекеме
беретін арнайы дәрежеге ие электрондық оқу басылымы.
4) Электрондық оқу құралы: Құрамында оқу курсының ең маңызды бөлімдері,
сонымен қатар есептер жинағы, анықтамалықтар, энциклопедиялар,
карталар, атластар, оқу тәжірибесін өткізуге нұсқаулар, практикумға,
курстық және дипломдық жұмыстарды дайындауға әдістемелік нұсқаулары
бар берілген басылым түріне мемлекеттік мекеме беретін арнайы
дәрежеге ие электрондық оқу басылымы.
Электрондық оқулығы жасамас бұрын алдымен әдістемелік ұсыныстарды
қарау керек. Алдымен электрондық оқулықтар кімге не үшін қажет соны
меңгеруіміз керек[5,318б.].
Оқушылар немесе студенттер үшін электронды оқулық – мектепте,
колледжде немесе университетте оқыған жылдардың барлығында да өздері
толықтырып отыра алатын және нәтижелік емтиханға дайындалуға көмектесетін
мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір
оқушының немесе студенттердің өз мүмкіндіктерін есепке ала отырып, оқып
үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады. Электронды оқулықтар мектеп
оқушыларының сыныптан тыс өз бетімен жұмыс істеуіне толық мүмкіндік
туғызады. Осы жүйе арқылы оқушы немесе студенттер практикалық негізде
алгоритмдік ойлау қабілетін дамыта алады. Ал өзіне қажетті мәліметті
компьютер жадынан, керекті ұясынан іздеп таба білу де әр баланың бүгін
талап етілетін стратегиялық ойлау қабілетін қалыптастырады. Мұнда сабаққа
деген қызығушылық пайда болып, білім алу кезіндегі олардың белсенділігі
арта бастайды. Оқулықтардың модульдік жүйеге негізделіп құрылуы осы
оқулықтың тиімділігін айқындай түседі. Модульдерге бөлуде теориялық
заңдылықтардың практикалық тақырыптарға сәйкес келуі негізге алынған.
Оқытушылар үшін - электронды оқулық бұл күнбе–күн дамытылып отыратын
ашық түрдегі әдістемелік жүйе. Оны әрбір оқытушы өз педагогикалық
тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
Сол себепті электронды оқулықтардың әзірлеп, оны дамытудағы жұмыс та қайта
оралып келіп, түсіп жатқан ұсыныстар мен пікірлер арқылы тиімділігі бірте-
бірте артады. Электронды оқулықтарды пайдалануда мұғалім ғылыми
-әдістемелік потенциялын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді.
Электронды оқулықтар арқылы сабақтың ыңғайына қарай қосымша материал
ретінде де, факультативтік және қосымша сабақтарда да қолдануға болады.
Әсіресе, саясат, білім, экология тақырыптары қазіргі өмірмен байланыста
болады. Электронды оқулық көрнекілік ретінде де, оқу мен компьютер
арасындағы байланыс жасауда да оқытушыларға көп көмек көрсетеді. Оқытудың
әр сатысында компьютерлік тестер арқылы оқушыны жекелей бақылауды,
графикалық, бейнелеу мәтіндері түрінде, мультимедиялық, бейне және дыбыс
бөлімдерінің бағдарламасы бойынша алатын жаңалықтарды іске асыруға көмегін
тигізеді. Электронды оқулықтарды жеке тұлғаның ақпараттық мәдениетін
қалыптастыру құралы ретінде пайдалану – алғашқы қадам, бірақ бұл білім
жүйесін дамытудың көрнекі белесі, ол мұғалімнің қазіргі кездегі ролін дұрыс
түсінуге мүмкіндік береді. Енді мұғалім білім мен ақпарат беретін тұлға
емес, ол алға қойған мақсатқа жету жолындағы керекті мәліметтерді әр жерден
тауып алуға көмектесетін кеңесші әрі әріптеске айналып кетеді.
Қорытындылай келгенде біз электрондық оқулығы кімге және не үшін керек?
– сұрағына жауап береміз.
Электрондық оқулығы қашықтықта күндізгі және сырттай бөлімде оқитын
студенттердің өзіндік жұмысына керек, өйткені:
- әдебиет оқулығына қарғанда үйренетін материалды түсінуге жеңілдетеді;
- қолданушының дайындау деңгейіне интелетуальдық мүмкіндігіне сәйкес
үйренісу жүргізіледі;
- көп есептерді шешу мен көп мысалдарды қарастыруға мүмкіндік беру арқылы
үлкен есептеулер мен өзгерістерден босатады;
- барлық кезеңдегі жұмыстағы өзіндік тексерулерді кеңінен мүмкіндігі
қамтамасыздау;
- шексіз түсіндіру мүмкнідігін шыдамды ұстаз ролін атқарады;
Оқулық студентке керек, өйткені онсыз сапалы және жан жақты білім мен
біліктілікті берілген пәннен ала алмайды.
Электрондық оқулығы арнайыландырған аудиторияларда практикалық сабаққа
пайдалы, өйткені ол
- көптеген есептерді шешу үшін компьютерді пайдалануға мүмкіндік береді,
алынған шешім анализіне және оның графикасынамен интерпритация үшін
уақыт босайды;
- оқытушыға өзіндік жұмыс ретінде компьютердесабақты жүргізу
мүмкіндік;
- оқытушыға компьютер көмегімен бақылау жұмысының күрделілік
деңгеңінен және мазмұннын тарау арқылы студенттің білімін тиімді
және тез бақылауға мүмкіндік.
Электрондық оқулығы оқытушы үшін ыңғайлы. Өйткені:
- көлемі жағынан аз, бірақ мазмұны бойынша бірқанша түсінікті лекция мен
практикалық сабақта материалды өз көзқарасы бойыншаалып, қалғанын
сабақтан тыс лекцияларды, өзіндік жұмыс істеуге мүмкіндік береді;
- бақылау жұмысы мен типтік есептеулер үй жұмысын тексерулерден босату;
- студенттермен жеклендірілген жұмыс істеу мүмкнідік әсіресе, үй жұмысы
мен бақылау шаралары қатысты бөлімінде.
Онымен қоса мындай электрондық оқулықты жасауда қандай талаптарға сай
болу керек екендігін қарастырсақ:
- Оқытудың активтілігі (Оқытудағы бағытты оқушының өзі таңдай алады;
Оқушы мулитимедиалық конструкторларды пайдалана отырып, оқу процесінің
қатысышусы болып табылады; Оқитын материалдарға, басқа материалдарды
қолдана отырып толықтыруларды жасай алады.)
- Жеке оқыту (Тесттік модульде тәжірибелік қайта байланыс жасау,
материалдардың көп деңгейлілігі және анимациялық қосымшаларды, уақыт
маштабында көрсету жылдамдығын реттеу)
- Адаптивтілік (Өзінің білімін, әр бөлімдерді оқып үйрену барысында
тексеруі. Өзінің оқу процесі барысында көп деңгейлі оқытуды пайдалану.)
- Эмоционалдық әсер ету (Қосымша прсихологиялық құрылымдардың бар болуы,
материалдарды қабылдап еске сақтауға атсалысады; Оқу материалдарын
полимодалдық формада көрініс алуы, яғни статикалық және динамикалық
елестеу және дыбыстық қамтамасыздандыру болып табылады.)
Басқару мүмкіндіктері:
- Толық дидактикалық оқыту циклі (Оқу материалының оқудағы теориялық
және тәжірибелік мүмкіндік тері)
- Оқытудың интерактивтілігі. (модельдердің түрінің, басқаша құруының,
қайта өзгерту мүмкіндіктері; Оқыту саласында ақпартты жинастыру
және қорытындылау)
- Өзінің жұмысын өзі таңдап орындау функциясы. (Оқушы өзінің білімді
меңгеру ісінің жолын өзі таңдап, өзі болжайды.)
Технологиялық және ұйымдастыру мүмкіндіктері:
- Оқулықпен адиторялар ішінде өздігінен жұмыс жасау мүмкіндігі. Оқулықпен
аудитория ішінде емес, өздігінен жұмыс жасау мүмкіндігі.
- Жұмыс істеу ұнамдылығы. (Жақсы интерфейс, оқушының жеке ерекшелік
қасиетін есептеуі, оқу материалдарына немесе сұраныс жүйесі
ақпаратына, көп рет сұрақ қоюдағы уақытты үнемдеу)
- Электрондық оқулықпен жұмыс жасаудағы арнайы жабдықтардың
(компьютерлердің) бар болуы.
- Үлкен ақпарат масивтерін оңай сақтауы. (Компакт дискідегі ақпарат,
көптеген бірнеше қалың кітаптар мен салыстырғанда аз орын алады.)
Электрондық оқулықтарды жасау жүйесіне қойылатын талаптар
мынадай[6,128б.]:
- Электрондық оқулыққа кіретін барлық ақпаратты, көркемдік технологиялар
мен әртүрлі мәтіндік, графикалық редакторларды пайдалану арқылы
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz