Көкшетау автобус паркі
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Осы уақытта көлік біртұтас көлік
жүйесін құрайды,ол әр жылда миллиардтаған тонна шикізат, жанармай өнімін
және де жеткілікті жоғарғы жайлылық деңгейімен және жылдамдықпен көптеген
миллиард жолаушылар тасымалдайтын теміржол, өзен, әуе және автомобиль көлік
құралдарынан тұратынқуатты тораптарды қамтиды. Қалаларда адамдардың көп
бөлігі автобус, трамвай, троллейбус, метрополитен, таксилерден тұратын
қалалық жолаушы көлігінің көмегімен жылжиды. Автобус бағыты қала ішілік,
қала маңы және қала аралық қатынастағы жолаушы көлігінің негізгі және
айрықша ірі түрі болып табылады. Тұрақты тасымалдар белгіленген бағыттар
бойынша жүргізіледі. Жолаушы көлігінің барлық түрлерінің ішінде автобус
тасымалы ең ірісі болып табылады. Қазіргі автобустардың жоғарғы техникалық-
пайдалану көрсеткіштері жыл сайын жолаушылар тасымалын тек қана ауыл, қала
маңы қатынастарында ғана емес, сонымен қатар қалалық қатынастарында да
ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Автобустардың нәтижелі жұмысы тек жолаушы айналысы жайлы толық мәлімет
болғанда, олардың заңдылығы және автобус тасымалының ерекшеліктері жайлы
білім болған жағдайда ғана қамтамасыз етіледі. Осыған дейін, қалалық
қатынастардың едәуір дамуына қарамастан, осы қатынас түріне деген
жолаушылардың талаптары толық қарастырылмаған, қалалық автобус
тасымалдарының жылжымалы құрам өнімділігі, пайда, рентабельдік сияқты
экономикалық көрсеткіштері жеткілікті зерттелмеген.
Зерттеу мақсаты. Маршрутты тасымалдауды ықшамдау (12 маршруты
мысалында)
Мақсатты жүзге асыру үшін қойылған міндеттер:
- Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің сипаттамасы;
-12 маршрутты тасымалдауды ықшамдау;
- еңбекті қорғау, қозғалыс қауіпсіздігі және өрт қауіпсіздігі бойынша
іс-шаралар;
- экономикалық бөлім.
Зерттеу нысаны. Көкшетау автобус паркі ЖШС болды.
Зерттеу пәні. №12Темір жол бекеті – Красный Яр бағыты бойынша
қалалық жолаушылар тасымалы.
Зерттелу дәрежесі. Диплом жұмысын жазу кезінде көп ғалымдардың еңбегі
пайдаланылды. Зерттеу жұмыстарына негіз болған оқулықтардың авторларын атап
көрсететін болсақ: Омаров А.Д.[7], Спирин И.В.[5], Канаев М.Д.[10], Морозов
К.А. [19], Островский Н.Б.[23], Олейник О.М.[35] .
Диплом жұмысының құндылығы. Оның нәтижелері келесілерді көрсете
алуында тұрады:
- берілген бағыттардағы жолаушылар тасымалын ұйымдастыруды жетілдіру
бойынша ғылыми негізделген шешімдер қабылдау;
- бағыттардағы автобус қозғалыстарының қауіпсіздігін
қамтамасыздандыру;
- жолаушыларға қызмет көрсету сервисін жақсарту;
- қызмет көрсетудің сапасы мен автобустар қозғалысы кестесінің
ыңғайлығы есебінде берілген бағыттардағы жолаушы айналымын көбейту
Зерттеудің теориялық әдістемелік негізі. Жолаушы және жүк тасымалдау
ережелері, Ақмола облысының жолаушы тасымалы және автомобиль жолдары
басқармасынан жіберілетін нормативті және нұсқаулы жетекші құжаттар,
Көкшетау автобус парк жұмысының техникалық-пайдалану көрсеткіштері құрайды.
Тақырыптың ғылыми жаңашылдығы. Берілген бағыттарды зерттеу негізінде
жолаушылар тасымалын ұйымдастыруды жетілдіру бойынша ұйымдастырушылық-
экономикалық тәсілдемелерді жасап шығаруда тұрады.
Практикалық база ретінде Ақмола облысы Көкшетау қаласының ішкі істер
басқармасы Жол полиция бөлімі.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 5 бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемі 75 машинамен
басылған мәтіннен, 16 кестеден, 3 суреттен, 2 графикалық бөлім бетінен
тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі дәлелденді міндеттер
мен мақсаттар қойылды, теориялық және әдістемелік негіздер, зерттеу нысаны
және жаңалығы баяндалды.
Бірінші бөлімде Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің сипаттамасы
қарастырылған.
Екінші бөлімде 12 маршрутты тасымалдауды ықшамдауың әдістері
көрсетілген.
Үшінші бөлімде еңбекті қорғау, қозғалыс қауіпсіздігі және өрт
қауіпсіздігі бойынша іс-шараларың сипаттау .
Төртінші бөлімде экономикалық шығындардың есебі көрсетілген.
Қорытындыда жұмыс нәтижелері бойынша қысқаша тұжырымдар келтірілді,
оларды қолдану жайлы ұсыныстар берілді.
1 КӨКШЕТАУ АВТОБУС ПАРКІ ЖШС-НІҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Жылжымалы құрамның топтастырылуы
Автобус паркі 1946 жылы құрылды. Жолаушы көлігінің жұмысын жақсартуға
бағытталып жасалынған іс-шаралар негізінде Қазақ КСР автокөлік министрінің
12.01.1966 ж. бұйрығымен автомобиль көлігі Министрлігі қарамағында Көкшетау
автобус паркі құрылды.
Автошаруашылықты автожөңдеу зауытының артында бос алаңқай жерде сала
бастады. Жайсыз аймақ, автошаруашылыққа бейімделмеген өндірістік ғимараттар
–автобус паркі осыдан өз өмірін бастады.
1972 жылы 200 автобусқа арналған жаңа үлгілік автобус паркі
пайдалануға берілді. Парктің тізімдік құрамы жаңа автобустармен
толықтырылуына байланысты автобус паркінде қосымша доңғалақтарды жөңдеу,
шанақ цехы, диагностика пункті, эксперименттік цех, қойма бөлмелері, КҚК,
автобустарды жуу учаскесі және ТҚК-2 салынды және жабдықталды. Жаңа
әкімшілік корпусы салынды, ал ескі корпуста тұрмыстық кешеннің қалпына
келтірілуі және құрылысы жүргізілді. Көкшетау автобус паркіндегі өндірісті
және еңбекті ұйымдастыру сұрақтарымен ұжым негізінен 1966 жылдан бастап, ал
1967 жылдың 1 қаңтарынан автобус паркінің жаңа жобалауға және материалдық
ынталандыруға ауысуынан, әсіресе, белсенді айналыса бастады.[3]
Жаңа техникалар және еңбекті ғылыми ұйымдастыру іс-шараларын енгізу
бойынша негізгі бағыттар болып ГТС және пайдалану қызметінің жұмысын
ұйымдастыру болды. Алайда, пайдалану қызметінің жұмысы негізінен жылжымалы
құрамның техникалық күйіне тәуелді болғандықтан, ең алдымен жөңдеу
жұмысшыларының еңбегін, олардың еңбектерінің жағдайларын ұйымдастыруға және
қол еңбегін механикаландыруға назар аударылды: пайдалануға эксперименттік
цехтың екінші кезегі, жаңа шанақ цехы, темір ұста учаскесі берілді. Шанақ
цехына 2 Польшада өндірілген электромеханикалық көтергіш орнатылды. Цех
автобустардың шанақтарын жөңдеуге арналған қажетті жабдықпен
қамтамасыздандырылған. Сонымен қатар, рессорды ауыстыру және жөңдеу
учаскесі, пісіретін орын, дөңгелек жөңдеуші орын және бояу цехы қажетті
құрал-сайманмен жабдықталған.
1980-1985 жылдар аралығында еңбек жағдайларын жақсарту, кәсіби
сырқаттардың, жарақаттанушылықтың, жол-көлік оқиғаларының алдын алу бойынша
бірқатар жұмыстар жүргізілді. Барлық инженерлік-техникалық жұмыскерлер мен
қызметкерлердің, жуушылардың, диспетчерлердің және басқа жұмыскерлердің
еңбек жағдайлары жақсартылды. Қауіпсіздік техникасы және қозғалыс
қауіпсіздігі бойынша сыныптар ұйымдастырылды. Мемлекеттік стандартқа
сәйкесінше өндіріске еңбек қауіпсіздік белгілері және басқа да шаралар
енгізілді.
1996 жылы Автобустық парк АҚ болып өзгертілді. Осы уақытта автопарк
11 қалалық және 6 қала маңы бағыттарына қызмет көрсетті, сонымен қатар
кәсіпорындартапсырыстары бойынша сағаттық төлеммен тасымалдаулар жүзеге
асырылды. Бұл жылдар кәсіпорын үшін онша сәтті болған емес, кәсіпорын
жылжымалы құрамы жаңартылмады, сонымен қатар жалақы және зейнетақы қоры
бойынша көп қарыздар болды. Автобус паркінде оның қаржылық күйін жақсарту
бойынша белгілі жұмыстар өткізілді.
Қалалық және қала маңы бағыттарының жолаушы ағымын зерттеу жүргізілді,
желідегі жүргізушілер мен кондукторлар жұмысын тұрақты бақылау жүзеге
асырылды. Сонымен қатар, негізгі өндірісте жұмыс істемейтін қызметкерлер
саны қысқартылды. Тозған қосалқы бөлшектер мен тетіктер реставрациясы үшін
жаңа технологиялар жасап шығару бойынша оперативті жұмыс жүргізілді.
Мысалға, шанақ цехында автобустардың күрделі жөңдеуі жүргізілді,
вулканизациялау цехында резино-техникалық бұйымдардан жасалған тетіктерді
пісіру өндірісі жөнге келтірілді.
1998 жылы Автобус паркі АҚ-ы қайтадан Көкшетау-Тұлпар ЖШС болып
өзгертілді, бірақ бұл жаңартудан автопаркте мәселелер азайған жоқ.
2002 жылы қазіргі директор Шаримова А.У басшылығымен Көкшетау-Тұлпар
ЖШС Көкшетау автобус паркі ЖШС болып өзгертілді.Шаримова А.У-ның еңбек
қызметі Көкшетау автобус паркімен 1985 жылдың қарашасынан басталды.
Облыстың ірі кәсіпорнындағы жұмыс кезеңінде ол экономист, бас есепші
орынбасары, бас директор орынбасары қызметтерін атқарды. 2000 жылдан бастап
және қазіргі кезеңде Шаримова А.У Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің бас
директоры. [5]
Осы жылдар ішінде паркті көркейту бойынша көп жұмыстар жүргізілді.
Бюджеттік және жалақы қарыздары бойынша толық есеп айырысу өткізілді.
Цехтар, әкімшілік ғимарат жөңделді, жабдықтар, станоктар іске қосылды, жаңа
автобустар алынды (күн сайын желіде 80-ге тарта автобустар жұмыс істейді).
Қызметкерлер саны 200-ге жуық.
Көкшетау автобус паркі ЖШС-де эксплуатация бөлімі бар, онда әр күнге
жоспарлы бұйрық-тапсырма жасалынады. Осы бөлімшенің арқасында әр жүргізуші
қай бағыт бойынша және қай уақытта жүру керектігін біледі. Жүргізуші
жұмысқа келген соң, медициналық куәландыру өтуі тиіс, тек осыдан кейін ғана
оған жұмысқа кірісуге рұқсат етіледі және диспетчер жол қағазын береді.
Бұдан кейін жүргізуші гараж-тұраққа автобусқа барады.
Гараж-тұрақта 97 машина схемалы түрде – әрқайсысы өз орнында
орналасады. Гаражда тұрақты түрде күзетші кезекшілік етеді, ол гараждағы
өрт қауіпсіздігі мен тәртіпті бақылайды. Гараж өрт сөндірудің барлық
құралдарымен жабдықталған. Желіге шығарда жүргізуші бақылау-техникалық
пункт шұңқырына тоқтайды, онда механик автобусты тексереді және оның
бағыттық трафаретін ұсынады, тек осыдан кейін ғана ол желіге шығады.
Желіден автобус келгенде, механик оны осылайша тексереді, содан кейін
жүргізуші жол қағазын диспетчерге тапсыруға барады, медициналық куәландыру
өтеді және автобусты гаражға таза қою үшін жууға апарады. Егер автобус
желіде сынса, онда жүргізуші бұл туралы паркке хабарлайды. Шығу жайлы хабар
алғаннан кейін диспетчер оның орнына басқа автобус жібереді. Егер сынған
автобус базаға өздігінен келе алмаса, онда бұл үшін паркте УРАЛ базасындағы
тартқыш бар. Механик сынуды айқындайды және жөңдеу парағын жазып береді,
автобус сынуды жою үшін жөңдеу аймағына жіберіледі.
Кәсіпорынның дамуына зор үлесін бас инженер Агоев О.И. қосып келеді.
Ол кәсіпорында 20 жыл еңбек етеді. Оның қызмет аясына автобустар жөңдеуі
кіреді. Автобустарды жөңдеу жұмыстың барлық жағдайлары жасалған жөңдеу
шеберханаларында жүргізіледі. Онда әр түрлі операцияларды өткізуге арналған
станоктар бар, сонымен қатар станоктарда жұмыс істейтін мамандар, жөңдеу
жұмыстарының өтуін қадағалайтын өндіріс шебері бар. Жөңдеу аймағының
жақсартылған жұмысының арқасында автобустардың жөңделуі ұзақ уақытқа
созылмайды және жылжымалы құрам уақытымен жөңдеуден желіге шығарылады,
осының есебінен бағыттар ашық қалмайды.[7]
Көкшетау автобус паркі ЖШС-нде еңбекті қорғау және қауіпсіздік
техникасы қызметі бар. Еңбекті қорғау қызметі кәсіпорынның дербес құрылымды
бөлімшесі болып табылады. Өз жұмысында ол Қазақстан Республикасының
Еңбекті қорғау және қауіпсіздік туралыЗаңын, өндірістік ортаның гигиенасы
және еңбек қауіпсіздігі бойынша нормативті және заң актілерін басшылыққа
алады.
Еңбекті қорғау қызметі мәртебесі бойынша негізгі өндірістік
қызметтерге теңеледі, ал еңбекті қорғау мәселелерінде осы қызметтің
шешімдері барлық бөлімшелердің жетекшілері мен қызметкерлері үшін міндетті
болып саналады.
Еңбекті қорғау қызметінің негізгі міндеттері: өндірістегі еңбектің
қауіпсіз және дұрыс шарттарын қамтамасыздандыру және жасау бойынша
әлеуметтік-экономикалық, санитарлы-гигиеналық және емдік-профилактикалық
шаралар кешенін құру және жүзеге асыру. Сонымен қатар, ҚР Еңбекті қорғау
және қауіпсіздік туралы Заңын, қауіпсіздік техникасы нұсқамасын, еңбекті
қорғау бойынша белгіленген ережелер мен нормаларды ұстану, еңбекті қорғау
бойынша мемлекеттік бақылау және қадағалау органдарының жарлықтарын
орындау.
Кәсіпорынның еңбекті қорғау қызметі белгіленген мақсаттарға сәйкесінше
келесі қызметтерді атқарады: кәсіпорындағы еңбекті қорғауды басқару
жүйесінің енгізілуін және оңтайлы жұмыс істеуін, құрылуын қамтамасыз ету.
Кәсіпорынның еңбек қауіпсіздігі бойынша тұрақты жұмыс атқаратын комиссиялық
қызметі ұйымдастырылды. Еңбек жағдайлары бойынша жұмыс органдарының
аттестациясының өткізілуіне және ұйымдастырылуына басшылық етеді.
Өндірістік құрал-жабдықтың дұрыс пайдаланылуын және техникалық күйін,
өндірістік процесстер мен жұмыстардың қауіпсіз өткізілуін қадағалайды.
Қызметкерлерді сүтпен, сабынмен, жуғыш және майсыздандыратын құралдармен,
арнайы аяқ киіммен және басқа да жеке бас қорғану құралдарымен қамтамсыз
етуді бақылайды. Жұмыскерлерді еңбектің қауіпсіз әдістеріне үйретудің
сапасын және дер кезілігін, қызметкерлердің білімін тексеру және
нұсқамаларды өткізуді, нұсқама тіркеу журналдарын жүргізудің дұрыстығын
қадағалайды. Жетекшілер мен мамандар білімдерін тексеретін тұрақты қызмет
етуші емтихан комиссиясының жұмысын қамтамасыздандырады және ұйымдастырады.
Комиссия жұмысына білім тексерісін өткен тұлғалар тартылады. Бөлімшелер
жетекшілеріне және басқа да лауазымды тұлғаларға жұмыстағы анықталған
кемшіліктер және қауіпсіздік нормалары мен ережелердің бұзылуын шеттету
жайлы бұйрықтар береді. Жұмысты қауіпсіз жүргізу жайлы жаңа нұсқамаларды
жасауды және қазір жұмыс атқаратын нұсқамаларды қайта қарауды
ұйымдастырады. Өндірістегі сәтсіз оқиғаларды, кәсіби сырқат және апаттарды
тексереді, олардың есебін жүргізеді. Еңбекті қорғау сұрақтары бойынша
әдістемелік және шолу құжаттамаларын дайындайды.[11]
2001 жылы кәсіподақ ұйымы құрылды, барлық жұмыскерлер оның мүшелері,
ұжымдық келісімшарт жасалынды. Жыл басында кәсіподақ ұйымы төрағасы
жұмысшылардың сауықтыру демалысын өткізу үшін жолдамаларды алуға қаражат
бөлуге жасалынатын іс-шаралар жобасын құрады, сонымен қатар кәсіподақ ұйымы
зейнеткерлерге құттықтау, көмек және қарттар күніне сыйлықтар алу үшін
қаражат бөлумен, соғыс ардагерлері мен тың еңбеккерлерін құрметтеумен
айналысады. Кәсіподақ ұйымы төрағасы аптасына бір рет өткізілетін
профилактикалық кеңес мүшесі болып табылады. Профилактикалық кеңеске еңбек
тәртібін бұзушылар шақырылады, мұнда олардың тәртіп бұзғандығы қаралды және
оларды жазалау шаралары анықталады. Қазіргі кезде паркте 97 жылжымалы құрам
саналады. Олар 1.1 кестеде көрсетілген.
Кесте - 1.1 – 13.01.2012 жылға Көкшетау автобус паркі ЖШС бойынша
жылжымалы құрам тізімі
Жылжымалы құрам маркасы Барлық автомашина
ЛиАЗ-677 10
ПАз-423400 33
ПАЗ-3205 21
Ikarus-260 1
Volvo 6
Setra S 215 11
Man-240 6
Mercedes Benz 5
Hyundai Aero 3
Asia 1
Қызмет көрсету 5
Барлығы: 97
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Кесте - 1.2 – 13.01.2012 ж. дейінгі Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің
күйі
Бөлімшенің атауы Тізімдік саны Өндіріс бөлімшелерінің
қысқаша сипаттамасы
№1 Автотізбек 50 қала және қала маңындағы
тасымалға қызмет көрсетеді
№2 Автотізбек 20 қалалық және халықаралық
тасымалдарға қызмет көрсетеді
Қызметкөрсету 5 ИТҚ, қозғалыс қызметінің
қауіпсіздігі, авариялық
Өндірісті дайындау 20 автомобильді жөндеуге
кешені арналған агрегаттар мен
түйіндерді қалпына келтіру
АЖ кешені 5 автомобильдерді жөндеу
ТҚК кешені 12 автобустарға техникалық
қызмет көрсету
ОТК, ЖУУ, диагностика 5 орталықтанған техникалық
көмек, жуу және автобустар
диагностикасы
ИТҚ 10 инженерлі ˗техникалық
қызметкерлер
Кондукторлар 80
АМК 2 арнайы медициналық көмек
Көмекші қызмет 20 жанармай құю станциялары
операторлары, тазалаушылар,
құрылысшылар, механиктер
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Сонымен қатар, автобус паркі 12 қалалық, 4 қала маңы және 5 қала
аралық бағыттарға қызмет көрсетеді [1].
Автобус паркінде келесі бөлімшелермен өндірістік корпустар бар:
● автомобильге профилактикалық әсерге техникалық қызмет көрсету;
● берілген жөңдеуді өткізу үшін және техникалық ақаулықтар бойынша
автобустардың шығуын жоюға арналған техникалық жөндеу кешені;
● өндірісті және жөндеуді, агрегаттарды жуу бөлімшелерін дайындау
кешені;
● жуу құрылғыларымен автобустарды механикалық жуу;
● 120 машиналарға арналған гараж ˗ тұрақ;
● диагностика посты;
Автобус паркінде асхана, бірнеше көмекші қызметтер бар.
Кесте - 1.3. - автобус парк мәліметінен жылжымалы құрамның жылдар
бойынша13.01.2012 ж. үлестірілуі.
Автобус маркасы 1989 ˗ 1991 1991 ˗ 1995 1996 ˗ 2000 2004 ˗ 2012
ЛиАЗ – 677 10
Hyundai Aero 3
ПАЗ ˗ 423400 33
ПАЗ ˗ 3205 21
Икарус ˗ 260 1
Mercedes Benz 5
SETRA 5
SETRA XD 6
MAN ˗ 240 6
VOLVO 6
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
1.3 кестеден көретініміздей пайдаланудағы автобустардың көбінің қызмет
мерзімі әжептәуір.
Жылжымалы құрамды жаңарту қажет, бірақ керекті жөңдеу базасының
болмауына байланысты сапалы және күрделі жөңдеуді, ағымдағы жөңдеуді өткізу
мүмкін емес. Бірақ қиыншылықтарға қарамастан Көкшетау авто парк ЖШС
жаңартылды, бұл кестеде көрсетілген.
Автобустың арналуы жолаушылар, багаж, қол жүгі, алып жүруші персонал
(кондуктор, жолсерік) үшін орындар үлестірудің жобалау шешімін, автобустың
күш беруші құрылғысының экономикалық және тарту күші сапаларына және салон
жабдығы номенклатурасына деген талаптарды белгілейді [2].
Қала маңы бағыттарында кәдімгі қала ішілік автобустарды қолданылады,
сонымен қатар, отыруға арналған орындары көбейтілген салонның төрт қатарлы
жобасымен, кішірейтілген сыйымдылықты жинақтаушы алаңқайлармен
ерекшеленетін олардың түрленімі қолданылады. Қала маңы автобустары
есіктердің аз санымен және олардың ендерімен ерекшеленеді.
Қалалық автобустарда жолаушылар тұра және отыра тасымалданады, тек
ерекшелік болып аса кіші сыйымдылықты автобустар саналады, олардатек
отырған жолаушыларды тасымалдауға рұқсат етіледі.
Жолаушы автомобиль көлігі автобустар мен жеңіл автомобильдерге
бөлінеді [2].
Автобустар арналуы және жолаушы сыйымдылығы бойынша жіктеледі. Арналуы
бойынша, МЕМСТ 27815-88 сәйкесінше, автобустар қалалық (ары қарай қала
ішілік және қала маңы), қала аралық, ұзақ сапарлық болып бөлінеді.
Стандартты автобустар негізінде арнайы тасымалдарға арналған (бала
тасымалдау, жабдықтар мен жөңдеу бригадаларын жеткізуге арналған
вахталықтар, милициялық автобустар, катафалктар) олардың түрленімдері
шығарылады. Сонымен қатар арнайы автобустар шығарылады, мысалға,
аэродромдықтар жалпылай қолданылатын жолдардан тыс пайдаланылады.
Ұзақ сапар автобустарын халықаралық бағыттарда және туристтер топтарын
үлкен қашықтықтарға тасымалдау үшін (туристтік автобустар) қолданады,
мысалға автобустар саяхаттарында. Жолаушылар тек отырған күйде
тасымалданады. Бұл автобустар жиі құрылысындағы элемент қатары бойынша
қалааралық автобустарға жақын және жоғарғы жайлылығымен ерекшеленеді.
Туристтік автобустар көбінесе қос қабатты болып шығарылады, және де жолаушы
салонында шолудың жақсартуын қамтамасыз ететін шынылану болады. Туристтік
автобустар үшін тұрақтағы түнейтін жерге жайылмалы орындары бар тіркемелер
шығарылады.
Автобустар сонымен қатар мекемелермен қызметкерлерді өздерінің
мұқтаждықтары бойынша тасымалдауға пайдаланылады, соның ішінде
ауылшаруашылық мекемелер қызметкерлерін тасымалдау үшін.
Қалалық автобустарда қарқынды жолаушы айналымы жағдайында
жолаушылардың көп бөлігін (отыра және тұра) тасымалдауға мүмкіндік беретін
жолаушы салоны жобасы болады. Бұл үшін негізінен орындықтардың үш қатарлы
орналасуы (орындықтар орташа қаттылықты және жеңілдетілген құрылысты),
салонның тегіс төмен едені, онша биік емес баспалдақтар, бірнеше кең
есіктер, жолаушылардың көп санының кіруін және шығуын тездету үшін есік
жанындағы жинақтауыш алаңшалар қарастырылған. Артқы есік жанында
кондуктордың орны орналасқан [2].
Жолаушысыйымдылық автобустар мен жеңіл автомобиль арасындағы
айырмашылық критериі болып табылады. Жол қозғалысы жайлы халықаралық
конвенцияда автобустар қатарына 8 және одан да көп орындары бар жолаушы
автомобильдері жатады. Осы бөлудің салдары ретінде автобустар
жүргізушілеріне өздерінің жүргізуші куәліктерінде Д категориялы көлік
құралдарын жүргізуге рұқсат жайлы белгі болу талабы болды, бұл айтарлықтай
жоғарғы біліктілік пен жұмыс тәжірибесі болу керектігін анықтайды, ал жеңіл
автомобильді жүргізу үшін В категориясы керек.
Кесте - 1.4 – Автобустардың жолаушы сыйымдылығы бойынша жіктелуі
Автобустардың Автобустардың болжалды жолаушы Алдында
жолаушы сыйымдылығы қолданылған
сыйымдылығы топтастыруға
бойынша классы сәйкес габаритті
ұзындық, м
қалаішілік және қала аралық және
қала маңы алыс қашықтыққа
қатынасының жүретін
аса кіші 9-14 - 5-ке дейін
кіші 15-45 34-ке дейін 6,0 – 7,5
орташа 46-80 35-44 8,0 – 9,5
үлкен 81-115 45-59 10,5 – 12,0
аса үлкен 116 және одан да 60 және одан да көп16,5 және одан да
көп көп
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Алдында автобустардың барлық түрлері үшін топтастырудың негізгі
белгісі ретінде автобустардың габаритті ұзындығы болды. Бұл жоспарлы
экономикада жүргізуші жалақысының тарифтік бөлігінің бірлік мөлшерлемесі
автобустың габаритті ұзындығына тәуелді түрде белгіленуіне байланысты
маңызды болды. Қазіргі кезде тарифтік мөлшерлемелерді автокөліктік ұйым өзі
белгілейді, ал автобустарды габариттік ұзындық бойынша жіктеу өзінің
экономикалық мәнін жоғалтты, алайда кей жерлерде әдет бойынша әлі
қолданылады. Ұзындық бойынша топтастыруды тек қалааралық және туристтік
автобустар үшін қолданған орынды.[30]
Сонымен қатар, жылжымалы құрам құрылысында қазіргі кезеңдегі
материалдар (пластмасса, жеңіл металлдар құймалары), алдынғы ретті
технологиялар, соның ішінде автобустар мен жеңіл автомобильдердің әр түрлі
жүйелерін, біріншіден қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыздандыратын жүйелерді
компьютерлеу негізінен қолданылады.
1.2 Жүргізушілер және басқа желілік қызметкерлер еңбегінің тәртібі
Жүргізушінің жұмыс уақыты құрамына кіреді:
• автобусты жүргізу уақыты;
• соңғы пункттердегі демалыстың қысқа уақыты;
• желіге шығар алдында және желіден оралғандағы жұмыстарды орындауға
арналған дайындық-қорытындылау уақыты (0,3 сағ);
• желіге шығар алдында және желіден оралғандағы медициналық қарау өткізу
уақыты;
• жолаушыларды отырғызу және түсіру үшін уақыттар;
• жүргізушілердің кінәсінан емес желідегі тұрып қалулар және желіде
пайда болған ақаулықтарды жою жұмыстарын өткізу.
Жүргізушілердің апталық жұмыс уақытының ұзақтығы 40 сағаттан
аспауытиіс. Екі күн демалысы бар бес күндік жұмыс аптасында күнделікті
жұмыс уақыты8 сағаттан, ал алты жұмыс күніде – 7 сағаттан аспау керек [2].
Жүргізушілер еңбегінің оңтайлы тәртібін таңдаудың мақсаты бағыттағы
тәуліктегі сағаттар бойынша қажетті автобустар санын еңбек жайындағы
заңдармен белгіленген шектеулерді ескере отырып алынған жүргізушілердің
қолдануға мүмкін болатын еңбек тәртібімен үйлестіруболып табылады. Бұл
сұрақтың шешімі бағытта 7-ден көп автобус жұмыс істегенде және жүргізушінің
еңбек тәртібін ұйымдастыру нұсқаларын жай іріктеу қиындаған кезде қажет.
Автобустар жүргізушілерінің еңбек тәртібінің ұйғарымды нұсқаларына
автомобиль жүргізушілерінің демалысы және жұмыс уақыты жайлы Ережеде
белгіленген жұмыс күнінің қосылған ұзақтылығы бар, түскі және ауысымаралық
үзілістер уақытына және ұзақтылыққа шектеуі бар бір, екі, үш ауысымды
шығулар жатады.
Кәдімгі жағдайларда автобустар жүргізушілерінің жұмыс уақыты рейс
уақытына еселі және көрсетілген ұзақтыққа сәйкес келмейді, сол себептен,
бір белгіленген уақыт үшін (кәдімгі жағдайда 1ай) жұмыс уақытының
жинақталған есебін қолданады. Жинақталған есепте жүргізушінің күнделікті
жұмыс (ауысым) ұзақтығы 10 сағаттан аспай белгіленеді, соның ішінде
автобусты жүргізу – 9 сағаттан көп емес. Жұмыс уақытының жинақталған
есебінде аптасына 2 реттен көп емес автомобильді жүргізудің күнделікті
ұзақтығы 10 сағатқа дейін ұзартылуы мүмкін. Мұндайда автомобильді
жүргізушінің жинақталған ұзақтығы екі қатар келген аптада 90 сағаттан
аспауы тиіс.
Демалыс және тамақтану үзілісі 2 сағаттан көп болмауы және жұмыс
басталғаннан 4 сағаттан кем емес уақыт өткеннен кейін берілуі керек.
Ауысымның 8 сағаттан көп ұзақтылығы кезінде жүргізушіге 2 сағаттан аспайтын
жалпы ұзақтықты екі демалыс және тамақтану үзілісі беріледі. Автомобиль
жүргізгендегі қысқа уақыттық демалыс үзілістерін жүргізушіге кестеде
(тапсырмада) олардың ұзақтығын көрсетіп, рейс аяқталғаннан кейін береді.
Қысқа уақыттық үзілістер ұзақтығы азайтылмайды.
Дайындық-қорытындылау уақытының құрамына кіретін дайындық-қорытындылау
жұмыстарының құрылысы мен ұзақтылығы, жүргізушінің медициналық қаралу
уақыты жұмыс берушімен сәйкесінше кәсіподақ ұйымымен және жүргізушімен
келісімде белгіленеді.
Халықаралықтан басқа барлық қатынастүрлерінің тұрақты бағыт
автобустарының жүргізушілеріне келесі шарттарды сақтанған жағдайда ауысымды
2 бөлікке (үзілмелі график) бөлетін жұмыс күні қойылуы мүмкін: ауысымды
бөлу жұмыс басталғаннан 4 сағаттан кем емес уақыт өткеннен кейінгі аралықта
жүргізіледі; демалыс және тамақтану уақыты есептелмеген кезде үзіліс
ұзақтығы 2 сағаттан кем болмауы тиіс. Ауысым бөліктері арасындағы үзіліс
уақыты жұмыс уақытына кірмейді [12].
Жүргізушілерге ауысым ішінде демалыс және тамақтану, күнделікті
демалыс, апталық демалыс үшін үзілістер беріледі. Жүргізушілердің мереке
күндері демалысына, жыл сайынғы төленетін демалысқа, заңнамаларда
белгіленген тәртіппен басқа да демалыстарға құқығы бар.
Тамақтану және демалу үзілісі уақытымен қоса алғандағы күнделікті
(ауысымаралық) демалыс ұзақтығы демалысқа дейінгі жұмыс күнінің (ауысымның)
еңбек уақытының екі ұзақтығынан кем болмауы тиіс.Апта сайынғы үзіліссіз
демалыс күнделікті демалыстың тікелей алдында болуы немесе одан кейін болуы
керек, мұндайда алдынғы күндегі демалыс және тамақтану үзіліс уақытын қоса
алғандағы уақыттың жинақталған ұзақтығы 42 есеппен тіркеу кезеңінде апта
сайынғы үзіліссіз демалыс ұзақтығы 42 сағаттан кем болмауы керек.
1.3 Автобус паркі қызметінің нәтижелерін сараптау
Автобус паркі жұмысының нәтижелілігі біріншіден көлік үдерісін жобалау
және ұйымдастыру деңгейінен, автобустар паркін қолдану мен жолаушыларға
қызмет көрсету сапасына тәуелді болады, бұл техникалық-экономикалық
көрсеткіштермен бағаланады.
Көкшетау автобус паркінде техникалық-пайдалану көрсеткіштерінің
сараптамасын қорытынды ай бойынша және жыл басынан өсетін жоспар
қорытындылары бойынша, жоспардың орындалуы мен пайыздық орындалуы бойынша
өткізеді [1].
Өткен 2008-2012 жылдар аралығында автобустардың орташа тізімдік саны
10 бірлікке – 12% азайды, бұл өз артынан жұмыста 0,4% машина-күнге және
шаруашылықта 3,2% машина-күнгеөзгерістерін туғызды. Автотасымалдау бойынша
есептелген мәліметтердің сараптамасы жоспарланған автомобиль-сағаттарды
орындамаудан және техникалық ақаулық себебінен автобустың желіден уақытынан
бұрын шығуы салдарынан автобус паркі жыл сайын ондаған мың автобус-
рейстерді орындамайтыны және оның салдарынан тасымал көлемінің 18-20%-ын
жоғалтатынын көрсетті. Паркті қолданудың және рейстердің жоспарланған санын
орындамаудың төмен коэффициенті автобустардың жолаушыларға лық толуына әкеп
соғады, осының нәтижесінде жол жүрудің жайлылығы төмендейді және жол ақысын
жинауда қиындықтар туындайды.
Автобустардың желіге сандық шығуы тасымал көлемінің өзгерісіне сәйкес
келуі керек. Жұмыс тиімділігін жоғарылату мақсатында бағыт бойынша кестеге
сәйкес жоспарланған автобус рейсінің санын ұстану өте маңызды.
Автобус паркі бойынша өндірістік қызмет сараптамасы 1.5 кестеде
келтірілген.
Кесте - 1.5. - 13.01.2012 жылға Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің
сараптамасы
Көрсеткіштері Жоспар Нақты орындалу %˗і
қорытынжыл қорытынды жыл қорытынды жыл
ды ай басынанай басынан ай басынан
Автобустардың 102 99 99 99 103 100
орташа тізімдік
саны, бірл.
Паркті қолдану 0,717 0,648 0,791 0,720 100 100,3
коэффициеті
Жүрісті қолдану 0,951 0,952 0,952 0,955 100 101
коэффициенті
1.5 кестенің жалғасы
Нарядтағы уақыт, 10,1 10,1 10,3 10,2 101,9 101,0
сағ
Пайдалану 21,2 21,5 20,4 21,3 96,2 99,1
жылдамдығы, кмсағ
Бір автобустың 315 318 310 317 97,7 99,5
орташа тәуліктік
жүрісі, км
Барлық 387,0 3216,4 409,5 3210,8 106 99,5
автобустардың
жалпы жүрісі, мың
км
Соның ішінде 385,5 1197,5 395,6 1200,0 103 100,3
жолаушылармен
Тасымалданған 5810 14674 6244 16570 107 122,2
жолаушылар, бірл.
Жасалынған 2239755534971 2470126 65484000110 122
жолаушы-километрле
р
Жанармай шығыны, л105020 2755860135050 3052480 142,1 121,6
Жалпы табыс, мың 21063 57790 31352 66289 148,9 129,4
тг
Жұмыстағы 1500,2 3660,5 1800,3 3614,3 110,3 87,6
машина-күндер
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Бұл дипломдық жұмыс №12 Темір жол бекеті – Красный Яр бағытындағы
қалалық жолаушы тасымалы бойынша жасалынды.
Бұл бағыт тұрақты – жыл бойы қызмет көрсетіледі.
Қазіргі таңда №12 бағытта ПАЗ маркалы 5 автобус, Man, Setra S 215,
MerсedesBenz, Hyundai Aero маркалы 5 автобус жұмыс жасайды. Бағыт ұзындығы
14,8 км.
№12 бағытты зерттегене кезде жол жағдайларының күйі күрделі жөңдеуді
қажет ететіні анықталды, әсіресе Красный Яр селосында асфальттік-бетондық
жабынның бұзылуы орын алған, бұл Man, Setra,Mercedes, Hyundai
автобустарымен қозғалысты қиындатады. Саяжай бөліктерінде аялдамалардың бір
жағында павильондар жоқ, жолдың жиектері күшейтілмеген, автобус
аялдамаларында отырғызу алаңшалары жоқ. Жасанды жарық жоқ, бұл
жүргізушілердің тәуліктің қараңғы және жеткіліксіз көріну кезінде
жолаушылар тасымалының қауіпсіздігін қамтамасыздандыру бойынша жұмыстарын
қиындатады. Соңғы аялдамаларда автобустардың тұруы кезінде жүргізушілердің
демалыс бөлмесі жоқ. ПАЗ маркалы автобустар лық толып жүреді, яғни автобус
салонына жолаушыларды көлік құралының техникалық сипаттамасында көрсетілген
санынан артық отырғызады. Біріншіден, бұл жолаушыларға үлкен жайсыздықтар
туғызады, екінщіден ҚР ЖҚЕ- нің 2.7 қауіпсіздігіне әсерін тигізеді.
Қарбалас сағаттарда ПАЗ маркалы автобустар барлық жолаушыларды алып кете
алмайды және жолаушылардың көбі аялдамаларда қалып қояды. Желіге қуат көзі
жүйесінің техникалық ақауы бар автобустар жіберіледі, бұл қалалық
жағдайларда атмосфераға зиянды заттар шығарылуының өсуіне әкеліп соғады.
Тұраққа автобустар май ағуымен қойылады.
№12 Темір жол бекеті – Красный Яр бағытының аялдама атаулары және
тасымал аралықтары 1.6 кестеде көрсетілген.
Кесте - 1.6 - №12 бағыттың аялдама атаулары, тасымал аралықтары
Екі аралық атаулары Ара қашықтық, м
Темір жол бекеті – Темір жол бекеті 300
маңы
Темір жол бекеті маңы – Бейбітшілік 400
көшесі
Бейбітшілік көшесі – Пушкин көшесі 600
Пушкин көшесі – Жібек жолы базары 600
Жібек жолы базары – Мырзахметов ат. 700
Университет
Мырзахметов ат. университет – Базар 500
Базар – Қалалық бақ 500
Қалалық бақ – Кенесары көшесі 600
Кенесары көшесі – Қанай би көшесі 600
Қанай би көшесі – Бармашино 600
Бармашино - №10 мектеп 500
№10 мектеп – Жол айырымы 300
Жол айырымы – Нөлдік саяжай 700
Нөлдік саяжай – Бірінші саяжай 700
Бірінші саяжай – Екінші саяжай 700
Екінші саяжай – Үшінші саяжай 700
Үшінші саяжай – Төртінші саяжай 700
Төртінші саяжай – Бесінші саяжай 700
Бесінші саяжай – Алтыншы саяжай 700
Алтыншы саяжай – Сейфуллин көшесі 3000
Сейфуллин көшесі – Орталық 200
Орталық – Аурухана 200
Аурухана – Техникалық лицей 200
Техникалық лицей – Красный Яр 200
Барлығы: 14800
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Қазіргі жолаушылар тасымалын ұйымдастыруда бірқатар кемшіліктер орын
алған.
Автобустар қозғалысының қазіргі жиілігі, соның ішінде автобустар
сыйымдылығы жолаушылардың талаптарына сай келмеді.
Темір жол бекеті соңғы пунктінен автобустар кестеге сәйкес
жөңелтіледі, себебі бұл диспетчермен қадағаланады, ал аралық пункттерде
бақылау пункттері болмағандықтан қозғалыстың ырғақтылығы бұзылады.
Әдетте қалалық бағыттардағы автобустар, қозғалысының кестесі қолмен
жасалынады, бұл көп еңбекті қажет ететін және қиын процесс, әсіресе
Көкшетаудағы бағыттардың көп санында (диаметрлік, жартылай диаметрлік,
радиалдық, тангенциалдық) [11].
Автобустық қатынастарды оңтайлы ұйымдастырудың негізгі талабы
жылжымалы құрамды тиімді қолдану арқылы халықтың тасымалға деген
қажеттіліктерін толық және сапалы қанағаттандыру болып табылады. Осыған
дейін жолаушылардың талаптары аз зерттелді не мүлде зерттелмеген, демек,
көбінесе қанағаттандырылмаған, бұл қазіргі жолаушы тасымалын ұйымдастырудың
маңызды кемшілігі болып табылады.
Жасалған сараптамалардан көретініміздей, қалалық бағыттардағы жолаушы
тасымалын ұйымдастыру деңгейі тасымалдар сапасына қойылатын талаптарға
жауап бермейді. Жолаушыларға қызмет көрсетуді ұйымдастырудағы ірі
кемшіліктердің болуын тек автобустар жұмысын жақсарту бойынша іс-шаралар
жасау кезінде көп автокөліктік мекемелер олардың алдарында тұрған
міндеттерді шешуге жүйесіз келуімен түсіндіруге болады. Бұл автобус
паркінің өнімділік деңгейін арттыру мақсатымен жасалған іс-шаралар әсерінің
төмен тиімділігіне әкеледі.
Осылайша, автобустар қозғалысын ұйымдастыруда қолданылатын жүйелер
сараптамасы тасымалдың осы түрін дамыту керектігін, автобустарды қолдану
тиімділігін және жолаушыларға қызмет көрсету сапасын арттыру керектігін,
жүргізушілердің еңбек және демалыс тәртіптерін жақсарту керектігін
айқындады. Бұл сұрақты тек бағыттардағы автобустар қозғалысын
ұйымдастырудың оңтайлы жүйелерін жасау және енгізу арқылы шешуге болады.
Жылжымалы құрамды қолданудың тиімділігін арттыру бойынша іс-шараларды
жасау және енгізу халыққа көліктік қызмет көрсетуді жақсартудың, көліктік
шығындарды (ұстанымдарды) қысқартудың, кәсіпорынның рентабельдігін
жоғарылатудың маңызды шарты болып табылады.
Автобустарды қолданудың нәтижесіне айтарлықтай әсер ететін шаралар
қатарына жатады:
- жеке бөліктер мен бағыттар бойынша жолаушыларды тасымалдаудың әр
түрлі жағдайларында жалпы желі бойынша айналымның сипаттамасы мен шамасы
жайлы тұрақты ақпарат жинау;
- автобустардың сыйымдылығы мен түрінің негізделген таңдауы, оларды
бағыттар бойынша тиімді тарату;
- маңызды міндет болып кесте жасау процесін компьютер, ЭЕМ арнайы
бағдарламалары көмегімен құру саналады;
- қалалық бағыттарда автоматталған жүйелерді қолдану қажеттлігі, GPRS,
Teltonika FM 410 арқылы деректер жіберу – объектілердің координаттарын
анықтау және оларды GSM желісі бойынша жіберу мүмкіндігі бар GSМGPS
терминалы. Құрылғы бағыттардағы автобустарды дәл табуға мүмкіндік береді.
- аралық бақылау пункттерін, электрондық көрсеткішті тақта қою;
- ЕВРО-2, ары қарай ЕВРО-3 талаптарына сәйкес келетін жанармай
қоспасының сапасын бақылау индикаторларын алу және қолдану;
- автомобильдердің жұмыс жасаған газдарындағы зиянды заттар
концентрациясын бақылау бойынша газанализаторлар мен құралдар алу;
- ағынды суларды тазалауды жақсартуға арналған автопарктің тазалау
құрылғыларын қайта жөңдеу және кеңейту;[12]
- карбюраторлардың, жоғары қысымды жанармай сорғыларының (ЖҚЖС)
тұрақты стендтік реттеулерін жүргізу.
Автобус паркінің жылжымалы құрамы ескірді, оны анағұрлым жайлы, жаз
уақытындағы жақсартылған желдеткішті, қысқы уақытта салонның жылытылуы бар
автобустарға ауыстыру қажет, талаптарға сәйкес қалалық автобустарда
қосжармалы жалпақ есіктер, отырғызудың төмен алаңшалары, шығу және кіру
есіктері жанында өтетін кең жерлер болуы керек. Сонымен қатар, автобус
салонында тазалықты сақтау керек.
Жолаушы айналымының тәулік сағаттары, апта күндері, жыл мезгілдері
бойынша өзгеруін барынша ескеретін, халыққа қызмет көрсетудің жоғары
деңгейін, жүргізушілер еңбегінің қалыпты жағдайларын қамтамасыз ететін
бағыттық кестелерді тиімді құру қажет.
Жолаушы тасымалын ұйымдастыру деңгейінің өндірістік сараптамасы
көрсеткендей, қызмет көрсету сапасы керек талаптарға сай келмейді.
Жылдамдық, тұрақтылық, қауіпсіздік, жайлылық сияқты жолаушыларға қызмет
көрсету сапасы деңгейінің көрсеткіштері нормативті көрсеткіштерден алшақ
жатыр.
Егер автобус рейске дәл кесте бойынша жөңелтілсе, барлық аралық
бақылау пункттерін уақытымен өтсе, соңғы пунктке кесте бойынша мүмкін
болатын ақаулықтармен келсе, онда бағыттағы автобус қозғалысы тұрақты болып
саналады. Белгіленген ауытудан (5мин) асып орындалған рейстер тұрақсыз
болып саналады.
Қозғалыстың тұрақтылығы автобустық қатынастың сенімділік көрсеткіші,
сондықтан оны жолаушылардың таңдауымен анықтайды және тасымал көлемін
ұлғайтады [3].
Іс жүзінде автобустар жұмысының барлық пайдалану есептері негізінде
жатқан келесі маңызды көрсеткіш – қозғалыс жылдамдығы. Автобустардың
қозғалыс жылдамдығы деңгейіне бірқатар пайдалану көрсеткіштері тәуелді:
бағыттағы рейс уақыты және саны, тасымал көлемі және жолаушы айналымы,
автобустарды пайдаланудан туындайтын пайдалар мен шығындар, техникалық
қызмет көрсету мен жөндеу шығындары және жанармай шығындары.
Жол-көлік оқиғаларының алдын алу және желідегі жылжымалы құрамды
апатсыз жұмыспен қамтамасыздандырылуын зерттеу – жолаушы тасымалының
негізгі талабы болып табылады. Жетекшілердің, инженерлік-техникалық
қызметкерлердің, жүргізушілердің күш-қуаты белгіленген қауіпсіздік
талаптарын қатаң сақтауға, техникалық қызмет көрсетуді және жөндеуді
уақытында және сапалы өткізу жолымен жылжымалы құрамның техникалық
жөнділігін қамтамасыздандыруға, жылжымалы құрамды желіге жіберер алдындағы
техникалық күйін тексеруге және оның желіде жұмыс жасаған кезінде күйін
бақылауға жұмылдырылуы тиіс.
Үнемі жолдың жағдайын тексеріп тұру керек. Қозғалысты реттеудің
техникалық құралдарын, жолдардың жабдықталуы мен олардың қозғалыс
қауіпсіздігі талаптаруына сай келуін бақылау қажет. Жол-көлік оқиғаларының
алдын алу бойынша іс-шаралар өткізу қажет.
2 12 МАРШРУТТЫ ТАСЫМАЛДАУДЫ ЫҚШАМДАУ
2.1 Бағыттық технология негіздері
Жолаушыларды тасымалдаудың бағыттық технологиясының мәні жылжымалы
құрам қозғалысын өзгермейтін жүру жолымен қайталанатын тасымалдау цикл-рейс
тізбегі арқылы өтуінде жатыр.
Бағыттық технологияның негізгі принциптері [4]:
• бағыттың анықтылығы және оның жолының тұрақтылығы;
• бағыт бойынша көлік құралдары қозғалысының жүйелігі және қозғалыстың
басым түрде кесте арқылы ұйымдастырылуы;
• жолаушы корреспонденциясы мен бағыт жолының сәйкес келуінде көрінген
бағыты қолданылатын жолаушылар тілектерінің түйісуі;
• қозғалыс басталғанға дейін алдын ала бағыттық құжаттамасын рәсімдеу
мен бағытты жабдықтау;
• бағыт бойынша көлік құралдарының жұмысын бақылау және диспетчерлік
бақылауды жүзеге асыру.
Жолаушылар тасымалына қолданылуы бойынша технология түсінігімен
жолаушы тасымалдау әдістерінің жиынтығын, жолаушы және жол жүгін тасымалдау
үдерістері кезінде байқалатын әр түрлі заңдылықтарды зерттейтін ғылымды
түсіндіреді. Сонымен қатар, технология деп тасымалдау операцияларын атайды.
Бағыт – жүйелі тасымалдауды жүзеге асыратын жылжымалы құрамның
белгіленген және жабдықталған жүру жолы. Бағыт жолы техникалық күйлері
белгіленген талаптарға сәйкес келетін көшелер мен жолдар арқылы өтеді.
Бағытта сәйкесінше жабдықталған аялдамалық, бақылау және техникалық
пункттерді ұйымдастырылады. Бағыттық тасымалдаулар әр түрлі жолаушы
сыйымдылықты автобустармен, троллейбустармен және трамвай вагондарымен
жүзеге асырылады. Кей жағдайларда бағыттар бойынша тасымалдар жеңіл
автомобильдермен жүзеге асырылуы мүмкін.
Бағыттарды жіктеу тасымалдауды ұйымдастыру үшін маңызды белгілер
қатары бойынша жүргізіледі [15].
Қала аралық бағыттар облыс ішілік (ҚР бір субъектісінің территориясы
бойынша өтеді) және облыс аралық болып бөлінеді. Облыс аралық бағыттардың
жолын сәйкестендіру қосымша заңды шарттылықтар қатарын ұстануды талап
етеді.
Халықаралық бағыттарды халықаралық конвенциялар мен келісімшарттарға
сәйкес ұйымдастырады және қолданады.
Сонымен қатар ауылдық бағыттар бар екендігін ескереді, оларға
ауылдарға тоқтайтын қала аралық және қала маңы бағыттарын жатқызады.
Қатынас түрі бойынша бағыттар қала ішілік, қала маңы, қала аралық және
халықаралық болып бөлінеді. Қала ішілік бағыттар елді мекеннің әкімшілік
шекарасынан өтеді. Қала маңы және қала аралық бағыттар елді мекен
территориясының шекарасынан шығады. Ескірген нормативті құжаттарда
автомобиль тасымалын ұйымдастыру бойынша бұл бағыттарды ажырату критериі
болып бағыт ұзындығы саналады. Қала маңы болып 50 км-ге дейінгі ұзындықты,
ал қала аралық болып одан үлкен ұзындықты бағыт саналады.
Қазіргі уақытта 50 км критериі жасанды түрде қала маңы тасымалының
дамуын тежейді. Көліктік заңнамалардың даму шамасы бойынша ҚР
субъектілерінде жаңа критерийлер қабылданған. Қызмет көрсетудің түрлері
нарығымен талап етілген жолаушы айналымы ерекшеліктерін ескере отырып қала
маңы және қала аралық бағыттар арасында дұрыс шектеу жүргізу керек.
Сондықтан бағыттың мәртебесі жайлы шешімді оның ашылған кезде бағытты
тексеретін комиссия қабылдау керек.
Көлік түрі бойынша автобустық, троллейбустық және трамвайлық
бағыттарды ажыратады.
Территориялық орналасуы бойынша қала ішілік маятниктік бағыттар
радиалдық (тарамдалған), диаметралдық және хордалық болып бөлінеді.
Радиалдық бағыттар қала шеттерін орталықпен байланыстырады. Диаметралдық
бағыттар радиалдықпен салыстырғанда, бағыттың соңғы пунктінің шамадан тыс
жүктелген қала орталығында орналасуын болдырмауға мүмкіндік береді.
Хордалық бағыт қала орталығы арқылы өтпей, екі аймақты қосады. Бағыттың
ұзындығы өсуімен желідегі автобус жұмысының жалпы уақытының ішіндегі рейс
аяқталғандағы тұрулар үлесі азаяды, бұл жылжымалы құрам өнімділігін
арттырады. Бағыттардың территориялық орналасуы көліктік-жолдық тораптың
қазіргі жобасымен шектеледі [35].
Жол түрі бойынша бағыттар маятниктік және айналмалы болады. Маятниктік
бағыт жолы жоспарда тұйықталмаған сызықтан тұрады. Маятниктік бағыттағы
қозғалыс осы сызық бойынша екі бағыт арқылы ұйымдастырылады – тура және
кері, немесе, А-дан Б-ға және Б-дан А-ға (мұндағы А және Б – бағыттың
шартты белгіленген соңғы пункттері). Маятниктік бағыттың жеке бөліктерінде
жол қозғалысы шарттарымен немесе жолаушы айналымы ерекшеліктерімен
дәлелденген жол бұралаңы болуы мүмкін. Айналмалы бағыттың жолы тұйық тұзақ
түрінде болады. Ол бойынша қозғалыс кәдімгі жағдайда екі бағдармен
жүргізіледі – ішкі және сыртқы сақиналар. Бірақ қозғалыс тек бір бағыт
бойынша жүзеге асырылатын аайналмалы бағыттар да болады (мысалға, көрмелік
және жәрмеңкелі бағыттар).
Қала маңы бағыттарының территориялық орналасуын қарастыру олардың екі
сипатты түрін көрсетуге мүмкіндік береді. Қаладан шығып оны қоршаған қала
маңы аймағына жүретін қала мңы бағыттары (ұшып шығу бағыты) анағұрлым көп
таралған. Қала маңы бағыттарының бөлігі қалалардағы хордалық бағыттар
секілді толығымен қала маңы аймағында орналасқан. Мұндай бағыттарды
жергілікті деп атайды.
Көлік жүйесіндегі рөлі бойынша бағыттар негізгі (көлік жүйесінде
өздігінен роль ойнайды), тасушы (жылдамдықты көлік желілеріне жолаушыларды
тасуды қамтамасыздандырады) және қосарланушы (жарым-жартылай қала жылдамдық
көлігі жұмысын немесе троллейбус жолын немесе трамвай бағытын қосарлайды)
болуы мүмкін.
Қызмет көрсетілетін жолаушылар категориясы бойыншабағыттар жалпылай
пайдалану (кәдімгі) және арнайы болып бөлінеді. Арнайы бағыттар
жолаушылардың белгілі бір контингентіне қызмет көрсетеді. Мысалы,
тасымалдауға тапсырыс беруші мекемелер қызметкерлерін, мектеп және мектепке
дейінгі мекмелер оқушыларын (мектептік, балалық).
Қозғалысты ұйымдастыру бойынша қала ішілік және қала маңы бағыттары
болуы мүмкін:[16]
• аялдамалы қозғалыспен, автобустар жолаушы айналымын жол бойында
біркелкі орналасқан аялдамалар арқылы жүргізеді;
• жылдамдықты, жолдың ұзақтылықты бөліктерінде аялдамалар болмайды;
• жартылай экспрессті, мұның бір шетінде аялдама тобы бойынша басқа
соңғы пунктке дейін тоқтамсыз қозғалыспен жолаушыларды жинау немесе
апарып салу жүргізіледі. Сәйкесінше жартылай экспрессті бағыттар
жинаушы немесе апарып салушы болады.
• экспрессті, мұнда автобустар бастапқыдан соңғы пунктке дейін аралық
аялдаусыз қозғалалады. Қала аралық автобустарды егер қатынас
жылдамдығы 55 кмсағ-тан асса, бірнеше аралық аялдамалар болса да
экспресстікке жатқызады.
Әрекет ету уақыты бойынша бағыттар тұрақты және уақытша болып
бөлінеді. Уақытша бағыттар тәуліктің белгілі бір кезеңдеріне (мысалы,
қарбалас сағаттарға ғана), апта күндеріне (демалыс күн бағыттары), жыл
мезгілдеріне ұйымдастырылады. Олардың жұмысы қандай да бір оқиғамен
байланысты ұйымдастырылуы мүмкін, мысалға, пасха бағыттары, метрополитен
станциясын, жолдар жөндеу кезеңі бағыттары және т.с.с.
Уақытша бағыттың бір түрі диспетчермен қажеттілік кезінде, мысалға
апат жағдайында, оперативті ұйымдастырылатын қосымша бағыт саналады.
Тасымалдау контингенті бойынша бір тасымалдаушы қызмет көрсететін
бағыттар кең таралған. Бірақ, ұзақ бағыттарға екі тасымалдаушы қызмет
көрсетуі мүмкін, кей кезде паритетті бастамалы үлкен құрамды тасымалдаушы
топ болады. Осы жағдайда автокөліктік мекемелер әдетте бағыт соңына жақын
орналасады, бұл автобустардың бағытқа дейін және кейін қарай нөлдік
жүрістерін азайтады. Паритеттік қызмет көрсету, әдетте, бағытта
салыстырғандағы автобустың үлкен санын пайдаланумен ұштасқан [6].
Ерекше категорияға жолы биіктіктің маңызды кезектелуімен ерекшеленетін
таулы бағыттарды жатқызады.
Бағыт элементтеріне жатады:
• соңғы (бастапқы - соңғы) пункттер, олар бағытты ұйымдастырған кезде
анықтауыш болады. Соңғы пункттерде жолаушыларды отырғызу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Осы уақытта көлік біртұтас көлік
жүйесін құрайды,ол әр жылда миллиардтаған тонна шикізат, жанармай өнімін
және де жеткілікті жоғарғы жайлылық деңгейімен және жылдамдықпен көптеген
миллиард жолаушылар тасымалдайтын теміржол, өзен, әуе және автомобиль көлік
құралдарынан тұратынқуатты тораптарды қамтиды. Қалаларда адамдардың көп
бөлігі автобус, трамвай, троллейбус, метрополитен, таксилерден тұратын
қалалық жолаушы көлігінің көмегімен жылжиды. Автобус бағыты қала ішілік,
қала маңы және қала аралық қатынастағы жолаушы көлігінің негізгі және
айрықша ірі түрі болып табылады. Тұрақты тасымалдар белгіленген бағыттар
бойынша жүргізіледі. Жолаушы көлігінің барлық түрлерінің ішінде автобус
тасымалы ең ірісі болып табылады. Қазіргі автобустардың жоғарғы техникалық-
пайдалану көрсеткіштері жыл сайын жолаушылар тасымалын тек қана ауыл, қала
маңы қатынастарында ғана емес, сонымен қатар қалалық қатынастарында да
ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Автобустардың нәтижелі жұмысы тек жолаушы айналысы жайлы толық мәлімет
болғанда, олардың заңдылығы және автобус тасымалының ерекшеліктері жайлы
білім болған жағдайда ғана қамтамасыз етіледі. Осыған дейін, қалалық
қатынастардың едәуір дамуына қарамастан, осы қатынас түріне деген
жолаушылардың талаптары толық қарастырылмаған, қалалық автобус
тасымалдарының жылжымалы құрам өнімділігі, пайда, рентабельдік сияқты
экономикалық көрсеткіштері жеткілікті зерттелмеген.
Зерттеу мақсаты. Маршрутты тасымалдауды ықшамдау (12 маршруты
мысалында)
Мақсатты жүзге асыру үшін қойылған міндеттер:
- Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің сипаттамасы;
-12 маршрутты тасымалдауды ықшамдау;
- еңбекті қорғау, қозғалыс қауіпсіздігі және өрт қауіпсіздігі бойынша
іс-шаралар;
- экономикалық бөлім.
Зерттеу нысаны. Көкшетау автобус паркі ЖШС болды.
Зерттеу пәні. №12Темір жол бекеті – Красный Яр бағыты бойынша
қалалық жолаушылар тасымалы.
Зерттелу дәрежесі. Диплом жұмысын жазу кезінде көп ғалымдардың еңбегі
пайдаланылды. Зерттеу жұмыстарына негіз болған оқулықтардың авторларын атап
көрсететін болсақ: Омаров А.Д.[7], Спирин И.В.[5], Канаев М.Д.[10], Морозов
К.А. [19], Островский Н.Б.[23], Олейник О.М.[35] .
Диплом жұмысының құндылығы. Оның нәтижелері келесілерді көрсете
алуында тұрады:
- берілген бағыттардағы жолаушылар тасымалын ұйымдастыруды жетілдіру
бойынша ғылыми негізделген шешімдер қабылдау;
- бағыттардағы автобус қозғалыстарының қауіпсіздігін
қамтамасыздандыру;
- жолаушыларға қызмет көрсету сервисін жақсарту;
- қызмет көрсетудің сапасы мен автобустар қозғалысы кестесінің
ыңғайлығы есебінде берілген бағыттардағы жолаушы айналымын көбейту
Зерттеудің теориялық әдістемелік негізі. Жолаушы және жүк тасымалдау
ережелері, Ақмола облысының жолаушы тасымалы және автомобиль жолдары
басқармасынан жіберілетін нормативті және нұсқаулы жетекші құжаттар,
Көкшетау автобус парк жұмысының техникалық-пайдалану көрсеткіштері құрайды.
Тақырыптың ғылыми жаңашылдығы. Берілген бағыттарды зерттеу негізінде
жолаушылар тасымалын ұйымдастыруды жетілдіру бойынша ұйымдастырушылық-
экономикалық тәсілдемелерді жасап шығаруда тұрады.
Практикалық база ретінде Ақмола облысы Көкшетау қаласының ішкі істер
басқармасы Жол полиция бөлімі.
Диплом жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 5 бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың жалпы көлемі 75 машинамен
басылған мәтіннен, 16 кестеден, 3 суреттен, 2 графикалық бөлім бетінен
тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі дәлелденді міндеттер
мен мақсаттар қойылды, теориялық және әдістемелік негіздер, зерттеу нысаны
және жаңалығы баяндалды.
Бірінші бөлімде Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің сипаттамасы
қарастырылған.
Екінші бөлімде 12 маршрутты тасымалдауды ықшамдауың әдістері
көрсетілген.
Үшінші бөлімде еңбекті қорғау, қозғалыс қауіпсіздігі және өрт
қауіпсіздігі бойынша іс-шараларың сипаттау .
Төртінші бөлімде экономикалық шығындардың есебі көрсетілген.
Қорытындыда жұмыс нәтижелері бойынша қысқаша тұжырымдар келтірілді,
оларды қолдану жайлы ұсыныстар берілді.
1 КӨКШЕТАУ АВТОБУС ПАРКІ ЖШС-НІҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Жылжымалы құрамның топтастырылуы
Автобус паркі 1946 жылы құрылды. Жолаушы көлігінің жұмысын жақсартуға
бағытталып жасалынған іс-шаралар негізінде Қазақ КСР автокөлік министрінің
12.01.1966 ж. бұйрығымен автомобиль көлігі Министрлігі қарамағында Көкшетау
автобус паркі құрылды.
Автошаруашылықты автожөңдеу зауытының артында бос алаңқай жерде сала
бастады. Жайсыз аймақ, автошаруашылыққа бейімделмеген өндірістік ғимараттар
–автобус паркі осыдан өз өмірін бастады.
1972 жылы 200 автобусқа арналған жаңа үлгілік автобус паркі
пайдалануға берілді. Парктің тізімдік құрамы жаңа автобустармен
толықтырылуына байланысты автобус паркінде қосымша доңғалақтарды жөңдеу,
шанақ цехы, диагностика пункті, эксперименттік цех, қойма бөлмелері, КҚК,
автобустарды жуу учаскесі және ТҚК-2 салынды және жабдықталды. Жаңа
әкімшілік корпусы салынды, ал ескі корпуста тұрмыстық кешеннің қалпына
келтірілуі және құрылысы жүргізілді. Көкшетау автобус паркіндегі өндірісті
және еңбекті ұйымдастыру сұрақтарымен ұжым негізінен 1966 жылдан бастап, ал
1967 жылдың 1 қаңтарынан автобус паркінің жаңа жобалауға және материалдық
ынталандыруға ауысуынан, әсіресе, белсенді айналыса бастады.[3]
Жаңа техникалар және еңбекті ғылыми ұйымдастыру іс-шараларын енгізу
бойынша негізгі бағыттар болып ГТС және пайдалану қызметінің жұмысын
ұйымдастыру болды. Алайда, пайдалану қызметінің жұмысы негізінен жылжымалы
құрамның техникалық күйіне тәуелді болғандықтан, ең алдымен жөңдеу
жұмысшыларының еңбегін, олардың еңбектерінің жағдайларын ұйымдастыруға және
қол еңбегін механикаландыруға назар аударылды: пайдалануға эксперименттік
цехтың екінші кезегі, жаңа шанақ цехы, темір ұста учаскесі берілді. Шанақ
цехына 2 Польшада өндірілген электромеханикалық көтергіш орнатылды. Цех
автобустардың шанақтарын жөңдеуге арналған қажетті жабдықпен
қамтамасыздандырылған. Сонымен қатар, рессорды ауыстыру және жөңдеу
учаскесі, пісіретін орын, дөңгелек жөңдеуші орын және бояу цехы қажетті
құрал-сайманмен жабдықталған.
1980-1985 жылдар аралығында еңбек жағдайларын жақсарту, кәсіби
сырқаттардың, жарақаттанушылықтың, жол-көлік оқиғаларының алдын алу бойынша
бірқатар жұмыстар жүргізілді. Барлық инженерлік-техникалық жұмыскерлер мен
қызметкерлердің, жуушылардың, диспетчерлердің және басқа жұмыскерлердің
еңбек жағдайлары жақсартылды. Қауіпсіздік техникасы және қозғалыс
қауіпсіздігі бойынша сыныптар ұйымдастырылды. Мемлекеттік стандартқа
сәйкесінше өндіріске еңбек қауіпсіздік белгілері және басқа да шаралар
енгізілді.
1996 жылы Автобустық парк АҚ болып өзгертілді. Осы уақытта автопарк
11 қалалық және 6 қала маңы бағыттарына қызмет көрсетті, сонымен қатар
кәсіпорындартапсырыстары бойынша сағаттық төлеммен тасымалдаулар жүзеге
асырылды. Бұл жылдар кәсіпорын үшін онша сәтті болған емес, кәсіпорын
жылжымалы құрамы жаңартылмады, сонымен қатар жалақы және зейнетақы қоры
бойынша көп қарыздар болды. Автобус паркінде оның қаржылық күйін жақсарту
бойынша белгілі жұмыстар өткізілді.
Қалалық және қала маңы бағыттарының жолаушы ағымын зерттеу жүргізілді,
желідегі жүргізушілер мен кондукторлар жұмысын тұрақты бақылау жүзеге
асырылды. Сонымен қатар, негізгі өндірісте жұмыс істемейтін қызметкерлер
саны қысқартылды. Тозған қосалқы бөлшектер мен тетіктер реставрациясы үшін
жаңа технологиялар жасап шығару бойынша оперативті жұмыс жүргізілді.
Мысалға, шанақ цехында автобустардың күрделі жөңдеуі жүргізілді,
вулканизациялау цехында резино-техникалық бұйымдардан жасалған тетіктерді
пісіру өндірісі жөнге келтірілді.
1998 жылы Автобус паркі АҚ-ы қайтадан Көкшетау-Тұлпар ЖШС болып
өзгертілді, бірақ бұл жаңартудан автопаркте мәселелер азайған жоқ.
2002 жылы қазіргі директор Шаримова А.У басшылығымен Көкшетау-Тұлпар
ЖШС Көкшетау автобус паркі ЖШС болып өзгертілді.Шаримова А.У-ның еңбек
қызметі Көкшетау автобус паркімен 1985 жылдың қарашасынан басталды.
Облыстың ірі кәсіпорнындағы жұмыс кезеңінде ол экономист, бас есепші
орынбасары, бас директор орынбасары қызметтерін атқарды. 2000 жылдан бастап
және қазіргі кезеңде Шаримова А.У Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің бас
директоры. [5]
Осы жылдар ішінде паркті көркейту бойынша көп жұмыстар жүргізілді.
Бюджеттік және жалақы қарыздары бойынша толық есеп айырысу өткізілді.
Цехтар, әкімшілік ғимарат жөңделді, жабдықтар, станоктар іске қосылды, жаңа
автобустар алынды (күн сайын желіде 80-ге тарта автобустар жұмыс істейді).
Қызметкерлер саны 200-ге жуық.
Көкшетау автобус паркі ЖШС-де эксплуатация бөлімі бар, онда әр күнге
жоспарлы бұйрық-тапсырма жасалынады. Осы бөлімшенің арқасында әр жүргізуші
қай бағыт бойынша және қай уақытта жүру керектігін біледі. Жүргізуші
жұмысқа келген соң, медициналық куәландыру өтуі тиіс, тек осыдан кейін ғана
оған жұмысқа кірісуге рұқсат етіледі және диспетчер жол қағазын береді.
Бұдан кейін жүргізуші гараж-тұраққа автобусқа барады.
Гараж-тұрақта 97 машина схемалы түрде – әрқайсысы өз орнында
орналасады. Гаражда тұрақты түрде күзетші кезекшілік етеді, ол гараждағы
өрт қауіпсіздігі мен тәртіпті бақылайды. Гараж өрт сөндірудің барлық
құралдарымен жабдықталған. Желіге шығарда жүргізуші бақылау-техникалық
пункт шұңқырына тоқтайды, онда механик автобусты тексереді және оның
бағыттық трафаретін ұсынады, тек осыдан кейін ғана ол желіге шығады.
Желіден автобус келгенде, механик оны осылайша тексереді, содан кейін
жүргізуші жол қағазын диспетчерге тапсыруға барады, медициналық куәландыру
өтеді және автобусты гаражға таза қою үшін жууға апарады. Егер автобус
желіде сынса, онда жүргізуші бұл туралы паркке хабарлайды. Шығу жайлы хабар
алғаннан кейін диспетчер оның орнына басқа автобус жібереді. Егер сынған
автобус базаға өздігінен келе алмаса, онда бұл үшін паркте УРАЛ базасындағы
тартқыш бар. Механик сынуды айқындайды және жөңдеу парағын жазып береді,
автобус сынуды жою үшін жөңдеу аймағына жіберіледі.
Кәсіпорынның дамуына зор үлесін бас инженер Агоев О.И. қосып келеді.
Ол кәсіпорында 20 жыл еңбек етеді. Оның қызмет аясына автобустар жөңдеуі
кіреді. Автобустарды жөңдеу жұмыстың барлық жағдайлары жасалған жөңдеу
шеберханаларында жүргізіледі. Онда әр түрлі операцияларды өткізуге арналған
станоктар бар, сонымен қатар станоктарда жұмыс істейтін мамандар, жөңдеу
жұмыстарының өтуін қадағалайтын өндіріс шебері бар. Жөңдеу аймағының
жақсартылған жұмысының арқасында автобустардың жөңделуі ұзақ уақытқа
созылмайды және жылжымалы құрам уақытымен жөңдеуден желіге шығарылады,
осының есебінен бағыттар ашық қалмайды.[7]
Көкшетау автобус паркі ЖШС-нде еңбекті қорғау және қауіпсіздік
техникасы қызметі бар. Еңбекті қорғау қызметі кәсіпорынның дербес құрылымды
бөлімшесі болып табылады. Өз жұмысында ол Қазақстан Республикасының
Еңбекті қорғау және қауіпсіздік туралыЗаңын, өндірістік ортаның гигиенасы
және еңбек қауіпсіздігі бойынша нормативті және заң актілерін басшылыққа
алады.
Еңбекті қорғау қызметі мәртебесі бойынша негізгі өндірістік
қызметтерге теңеледі, ал еңбекті қорғау мәселелерінде осы қызметтің
шешімдері барлық бөлімшелердің жетекшілері мен қызметкерлері үшін міндетті
болып саналады.
Еңбекті қорғау қызметінің негізгі міндеттері: өндірістегі еңбектің
қауіпсіз және дұрыс шарттарын қамтамасыздандыру және жасау бойынша
әлеуметтік-экономикалық, санитарлы-гигиеналық және емдік-профилактикалық
шаралар кешенін құру және жүзеге асыру. Сонымен қатар, ҚР Еңбекті қорғау
және қауіпсіздік туралы Заңын, қауіпсіздік техникасы нұсқамасын, еңбекті
қорғау бойынша белгіленген ережелер мен нормаларды ұстану, еңбекті қорғау
бойынша мемлекеттік бақылау және қадағалау органдарының жарлықтарын
орындау.
Кәсіпорынның еңбекті қорғау қызметі белгіленген мақсаттарға сәйкесінше
келесі қызметтерді атқарады: кәсіпорындағы еңбекті қорғауды басқару
жүйесінің енгізілуін және оңтайлы жұмыс істеуін, құрылуын қамтамасыз ету.
Кәсіпорынның еңбек қауіпсіздігі бойынша тұрақты жұмыс атқаратын комиссиялық
қызметі ұйымдастырылды. Еңбек жағдайлары бойынша жұмыс органдарының
аттестациясының өткізілуіне және ұйымдастырылуына басшылық етеді.
Өндірістік құрал-жабдықтың дұрыс пайдаланылуын және техникалық күйін,
өндірістік процесстер мен жұмыстардың қауіпсіз өткізілуін қадағалайды.
Қызметкерлерді сүтпен, сабынмен, жуғыш және майсыздандыратын құралдармен,
арнайы аяқ киіммен және басқа да жеке бас қорғану құралдарымен қамтамсыз
етуді бақылайды. Жұмыскерлерді еңбектің қауіпсіз әдістеріне үйретудің
сапасын және дер кезілігін, қызметкерлердің білімін тексеру және
нұсқамаларды өткізуді, нұсқама тіркеу журналдарын жүргізудің дұрыстығын
қадағалайды. Жетекшілер мен мамандар білімдерін тексеретін тұрақты қызмет
етуші емтихан комиссиясының жұмысын қамтамасыздандырады және ұйымдастырады.
Комиссия жұмысына білім тексерісін өткен тұлғалар тартылады. Бөлімшелер
жетекшілеріне және басқа да лауазымды тұлғаларға жұмыстағы анықталған
кемшіліктер және қауіпсіздік нормалары мен ережелердің бұзылуын шеттету
жайлы бұйрықтар береді. Жұмысты қауіпсіз жүргізу жайлы жаңа нұсқамаларды
жасауды және қазір жұмыс атқаратын нұсқамаларды қайта қарауды
ұйымдастырады. Өндірістегі сәтсіз оқиғаларды, кәсіби сырқат және апаттарды
тексереді, олардың есебін жүргізеді. Еңбекті қорғау сұрақтары бойынша
әдістемелік және шолу құжаттамаларын дайындайды.[11]
2001 жылы кәсіподақ ұйымы құрылды, барлық жұмыскерлер оның мүшелері,
ұжымдық келісімшарт жасалынды. Жыл басында кәсіподақ ұйымы төрағасы
жұмысшылардың сауықтыру демалысын өткізу үшін жолдамаларды алуға қаражат
бөлуге жасалынатын іс-шаралар жобасын құрады, сонымен қатар кәсіподақ ұйымы
зейнеткерлерге құттықтау, көмек және қарттар күніне сыйлықтар алу үшін
қаражат бөлумен, соғыс ардагерлері мен тың еңбеккерлерін құрметтеумен
айналысады. Кәсіподақ ұйымы төрағасы аптасына бір рет өткізілетін
профилактикалық кеңес мүшесі болып табылады. Профилактикалық кеңеске еңбек
тәртібін бұзушылар шақырылады, мұнда олардың тәртіп бұзғандығы қаралды және
оларды жазалау шаралары анықталады. Қазіргі кезде паркте 97 жылжымалы құрам
саналады. Олар 1.1 кестеде көрсетілген.
Кесте - 1.1 – 13.01.2012 жылға Көкшетау автобус паркі ЖШС бойынша
жылжымалы құрам тізімі
Жылжымалы құрам маркасы Барлық автомашина
ЛиАЗ-677 10
ПАз-423400 33
ПАЗ-3205 21
Ikarus-260 1
Volvo 6
Setra S 215 11
Man-240 6
Mercedes Benz 5
Hyundai Aero 3
Asia 1
Қызмет көрсету 5
Барлығы: 97
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Кесте - 1.2 – 13.01.2012 ж. дейінгі Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің
күйі
Бөлімшенің атауы Тізімдік саны Өндіріс бөлімшелерінің
қысқаша сипаттамасы
№1 Автотізбек 50 қала және қала маңындағы
тасымалға қызмет көрсетеді
№2 Автотізбек 20 қалалық және халықаралық
тасымалдарға қызмет көрсетеді
Қызметкөрсету 5 ИТҚ, қозғалыс қызметінің
қауіпсіздігі, авариялық
Өндірісті дайындау 20 автомобильді жөндеуге
кешені арналған агрегаттар мен
түйіндерді қалпына келтіру
АЖ кешені 5 автомобильдерді жөндеу
ТҚК кешені 12 автобустарға техникалық
қызмет көрсету
ОТК, ЖУУ, диагностика 5 орталықтанған техникалық
көмек, жуу және автобустар
диагностикасы
ИТҚ 10 инженерлі ˗техникалық
қызметкерлер
Кондукторлар 80
АМК 2 арнайы медициналық көмек
Көмекші қызмет 20 жанармай құю станциялары
операторлары, тазалаушылар,
құрылысшылар, механиктер
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Сонымен қатар, автобус паркі 12 қалалық, 4 қала маңы және 5 қала
аралық бағыттарға қызмет көрсетеді [1].
Автобус паркінде келесі бөлімшелермен өндірістік корпустар бар:
● автомобильге профилактикалық әсерге техникалық қызмет көрсету;
● берілген жөңдеуді өткізу үшін және техникалық ақаулықтар бойынша
автобустардың шығуын жоюға арналған техникалық жөндеу кешені;
● өндірісті және жөндеуді, агрегаттарды жуу бөлімшелерін дайындау
кешені;
● жуу құрылғыларымен автобустарды механикалық жуу;
● 120 машиналарға арналған гараж ˗ тұрақ;
● диагностика посты;
Автобус паркінде асхана, бірнеше көмекші қызметтер бар.
Кесте - 1.3. - автобус парк мәліметінен жылжымалы құрамның жылдар
бойынша13.01.2012 ж. үлестірілуі.
Автобус маркасы 1989 ˗ 1991 1991 ˗ 1995 1996 ˗ 2000 2004 ˗ 2012
ЛиАЗ – 677 10
Hyundai Aero 3
ПАЗ ˗ 423400 33
ПАЗ ˗ 3205 21
Икарус ˗ 260 1
Mercedes Benz 5
SETRA 5
SETRA XD 6
MAN ˗ 240 6
VOLVO 6
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
1.3 кестеден көретініміздей пайдаланудағы автобустардың көбінің қызмет
мерзімі әжептәуір.
Жылжымалы құрамды жаңарту қажет, бірақ керекті жөңдеу базасының
болмауына байланысты сапалы және күрделі жөңдеуді, ағымдағы жөңдеуді өткізу
мүмкін емес. Бірақ қиыншылықтарға қарамастан Көкшетау авто парк ЖШС
жаңартылды, бұл кестеде көрсетілген.
Автобустың арналуы жолаушылар, багаж, қол жүгі, алып жүруші персонал
(кондуктор, жолсерік) үшін орындар үлестірудің жобалау шешімін, автобустың
күш беруші құрылғысының экономикалық және тарту күші сапаларына және салон
жабдығы номенклатурасына деген талаптарды белгілейді [2].
Қала маңы бағыттарында кәдімгі қала ішілік автобустарды қолданылады,
сонымен қатар, отыруға арналған орындары көбейтілген салонның төрт қатарлы
жобасымен, кішірейтілген сыйымдылықты жинақтаушы алаңқайлармен
ерекшеленетін олардың түрленімі қолданылады. Қала маңы автобустары
есіктердің аз санымен және олардың ендерімен ерекшеленеді.
Қалалық автобустарда жолаушылар тұра және отыра тасымалданады, тек
ерекшелік болып аса кіші сыйымдылықты автобустар саналады, олардатек
отырған жолаушыларды тасымалдауға рұқсат етіледі.
Жолаушы автомобиль көлігі автобустар мен жеңіл автомобильдерге
бөлінеді [2].
Автобустар арналуы және жолаушы сыйымдылығы бойынша жіктеледі. Арналуы
бойынша, МЕМСТ 27815-88 сәйкесінше, автобустар қалалық (ары қарай қала
ішілік және қала маңы), қала аралық, ұзақ сапарлық болып бөлінеді.
Стандартты автобустар негізінде арнайы тасымалдарға арналған (бала
тасымалдау, жабдықтар мен жөңдеу бригадаларын жеткізуге арналған
вахталықтар, милициялық автобустар, катафалктар) олардың түрленімдері
шығарылады. Сонымен қатар арнайы автобустар шығарылады, мысалға,
аэродромдықтар жалпылай қолданылатын жолдардан тыс пайдаланылады.
Ұзақ сапар автобустарын халықаралық бағыттарда және туристтер топтарын
үлкен қашықтықтарға тасымалдау үшін (туристтік автобустар) қолданады,
мысалға автобустар саяхаттарында. Жолаушылар тек отырған күйде
тасымалданады. Бұл автобустар жиі құрылысындағы элемент қатары бойынша
қалааралық автобустарға жақын және жоғарғы жайлылығымен ерекшеленеді.
Туристтік автобустар көбінесе қос қабатты болып шығарылады, және де жолаушы
салонында шолудың жақсартуын қамтамасыз ететін шынылану болады. Туристтік
автобустар үшін тұрақтағы түнейтін жерге жайылмалы орындары бар тіркемелер
шығарылады.
Автобустар сонымен қатар мекемелермен қызметкерлерді өздерінің
мұқтаждықтары бойынша тасымалдауға пайдаланылады, соның ішінде
ауылшаруашылық мекемелер қызметкерлерін тасымалдау үшін.
Қалалық автобустарда қарқынды жолаушы айналымы жағдайында
жолаушылардың көп бөлігін (отыра және тұра) тасымалдауға мүмкіндік беретін
жолаушы салоны жобасы болады. Бұл үшін негізінен орындықтардың үш қатарлы
орналасуы (орындықтар орташа қаттылықты және жеңілдетілген құрылысты),
салонның тегіс төмен едені, онша биік емес баспалдақтар, бірнеше кең
есіктер, жолаушылардың көп санының кіруін және шығуын тездету үшін есік
жанындағы жинақтауыш алаңшалар қарастырылған. Артқы есік жанында
кондуктордың орны орналасқан [2].
Жолаушысыйымдылық автобустар мен жеңіл автомобиль арасындағы
айырмашылық критериі болып табылады. Жол қозғалысы жайлы халықаралық
конвенцияда автобустар қатарына 8 және одан да көп орындары бар жолаушы
автомобильдері жатады. Осы бөлудің салдары ретінде автобустар
жүргізушілеріне өздерінің жүргізуші куәліктерінде Д категориялы көлік
құралдарын жүргізуге рұқсат жайлы белгі болу талабы болды, бұл айтарлықтай
жоғарғы біліктілік пен жұмыс тәжірибесі болу керектігін анықтайды, ал жеңіл
автомобильді жүргізу үшін В категориясы керек.
Кесте - 1.4 – Автобустардың жолаушы сыйымдылығы бойынша жіктелуі
Автобустардың Автобустардың болжалды жолаушы Алдында
жолаушы сыйымдылығы қолданылған
сыйымдылығы топтастыруға
бойынша классы сәйкес габаритті
ұзындық, м
қалаішілік және қала аралық және
қала маңы алыс қашықтыққа
қатынасының жүретін
аса кіші 9-14 - 5-ке дейін
кіші 15-45 34-ке дейін 6,0 – 7,5
орташа 46-80 35-44 8,0 – 9,5
үлкен 81-115 45-59 10,5 – 12,0
аса үлкен 116 және одан да 60 және одан да көп16,5 және одан да
көп көп
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Алдында автобустардың барлық түрлері үшін топтастырудың негізгі
белгісі ретінде автобустардың габаритті ұзындығы болды. Бұл жоспарлы
экономикада жүргізуші жалақысының тарифтік бөлігінің бірлік мөлшерлемесі
автобустың габаритті ұзындығына тәуелді түрде белгіленуіне байланысты
маңызды болды. Қазіргі кезде тарифтік мөлшерлемелерді автокөліктік ұйым өзі
белгілейді, ал автобустарды габариттік ұзындық бойынша жіктеу өзінің
экономикалық мәнін жоғалтты, алайда кей жерлерде әдет бойынша әлі
қолданылады. Ұзындық бойынша топтастыруды тек қалааралық және туристтік
автобустар үшін қолданған орынды.[30]
Сонымен қатар, жылжымалы құрам құрылысында қазіргі кезеңдегі
материалдар (пластмасса, жеңіл металлдар құймалары), алдынғы ретті
технологиялар, соның ішінде автобустар мен жеңіл автомобильдердің әр түрлі
жүйелерін, біріншіден қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыздандыратын жүйелерді
компьютерлеу негізінен қолданылады.
1.2 Жүргізушілер және басқа желілік қызметкерлер еңбегінің тәртібі
Жүргізушінің жұмыс уақыты құрамына кіреді:
• автобусты жүргізу уақыты;
• соңғы пункттердегі демалыстың қысқа уақыты;
• желіге шығар алдында және желіден оралғандағы жұмыстарды орындауға
арналған дайындық-қорытындылау уақыты (0,3 сағ);
• желіге шығар алдында және желіден оралғандағы медициналық қарау өткізу
уақыты;
• жолаушыларды отырғызу және түсіру үшін уақыттар;
• жүргізушілердің кінәсінан емес желідегі тұрып қалулар және желіде
пайда болған ақаулықтарды жою жұмыстарын өткізу.
Жүргізушілердің апталық жұмыс уақытының ұзақтығы 40 сағаттан
аспауытиіс. Екі күн демалысы бар бес күндік жұмыс аптасында күнделікті
жұмыс уақыты8 сағаттан, ал алты жұмыс күніде – 7 сағаттан аспау керек [2].
Жүргізушілер еңбегінің оңтайлы тәртібін таңдаудың мақсаты бағыттағы
тәуліктегі сағаттар бойынша қажетті автобустар санын еңбек жайындағы
заңдармен белгіленген шектеулерді ескере отырып алынған жүргізушілердің
қолдануға мүмкін болатын еңбек тәртібімен үйлестіруболып табылады. Бұл
сұрақтың шешімі бағытта 7-ден көп автобус жұмыс істегенде және жүргізушінің
еңбек тәртібін ұйымдастыру нұсқаларын жай іріктеу қиындаған кезде қажет.
Автобустар жүргізушілерінің еңбек тәртібінің ұйғарымды нұсқаларына
автомобиль жүргізушілерінің демалысы және жұмыс уақыты жайлы Ережеде
белгіленген жұмыс күнінің қосылған ұзақтылығы бар, түскі және ауысымаралық
үзілістер уақытына және ұзақтылыққа шектеуі бар бір, екі, үш ауысымды
шығулар жатады.
Кәдімгі жағдайларда автобустар жүргізушілерінің жұмыс уақыты рейс
уақытына еселі және көрсетілген ұзақтыққа сәйкес келмейді, сол себептен,
бір белгіленген уақыт үшін (кәдімгі жағдайда 1ай) жұмыс уақытының
жинақталған есебін қолданады. Жинақталған есепте жүргізушінің күнделікті
жұмыс (ауысым) ұзақтығы 10 сағаттан аспай белгіленеді, соның ішінде
автобусты жүргізу – 9 сағаттан көп емес. Жұмыс уақытының жинақталған
есебінде аптасына 2 реттен көп емес автомобильді жүргізудің күнделікті
ұзақтығы 10 сағатқа дейін ұзартылуы мүмкін. Мұндайда автомобильді
жүргізушінің жинақталған ұзақтығы екі қатар келген аптада 90 сағаттан
аспауы тиіс.
Демалыс және тамақтану үзілісі 2 сағаттан көп болмауы және жұмыс
басталғаннан 4 сағаттан кем емес уақыт өткеннен кейін берілуі керек.
Ауысымның 8 сағаттан көп ұзақтылығы кезінде жүргізушіге 2 сағаттан аспайтын
жалпы ұзақтықты екі демалыс және тамақтану үзілісі беріледі. Автомобиль
жүргізгендегі қысқа уақыттық демалыс үзілістерін жүргізушіге кестеде
(тапсырмада) олардың ұзақтығын көрсетіп, рейс аяқталғаннан кейін береді.
Қысқа уақыттық үзілістер ұзақтығы азайтылмайды.
Дайындық-қорытындылау уақытының құрамына кіретін дайындық-қорытындылау
жұмыстарының құрылысы мен ұзақтылығы, жүргізушінің медициналық қаралу
уақыты жұмыс берушімен сәйкесінше кәсіподақ ұйымымен және жүргізушімен
келісімде белгіленеді.
Халықаралықтан басқа барлық қатынастүрлерінің тұрақты бағыт
автобустарының жүргізушілеріне келесі шарттарды сақтанған жағдайда ауысымды
2 бөлікке (үзілмелі график) бөлетін жұмыс күні қойылуы мүмкін: ауысымды
бөлу жұмыс басталғаннан 4 сағаттан кем емес уақыт өткеннен кейінгі аралықта
жүргізіледі; демалыс және тамақтану уақыты есептелмеген кезде үзіліс
ұзақтығы 2 сағаттан кем болмауы тиіс. Ауысым бөліктері арасындағы үзіліс
уақыты жұмыс уақытына кірмейді [12].
Жүргізушілерге ауысым ішінде демалыс және тамақтану, күнделікті
демалыс, апталық демалыс үшін үзілістер беріледі. Жүргізушілердің мереке
күндері демалысына, жыл сайынғы төленетін демалысқа, заңнамаларда
белгіленген тәртіппен басқа да демалыстарға құқығы бар.
Тамақтану және демалу үзілісі уақытымен қоса алғандағы күнделікті
(ауысымаралық) демалыс ұзақтығы демалысқа дейінгі жұмыс күнінің (ауысымның)
еңбек уақытының екі ұзақтығынан кем болмауы тиіс.Апта сайынғы үзіліссіз
демалыс күнделікті демалыстың тікелей алдында болуы немесе одан кейін болуы
керек, мұндайда алдынғы күндегі демалыс және тамақтану үзіліс уақытын қоса
алғандағы уақыттың жинақталған ұзақтығы 42 есеппен тіркеу кезеңінде апта
сайынғы үзіліссіз демалыс ұзақтығы 42 сағаттан кем болмауы керек.
1.3 Автобус паркі қызметінің нәтижелерін сараптау
Автобус паркі жұмысының нәтижелілігі біріншіден көлік үдерісін жобалау
және ұйымдастыру деңгейінен, автобустар паркін қолдану мен жолаушыларға
қызмет көрсету сапасына тәуелді болады, бұл техникалық-экономикалық
көрсеткіштермен бағаланады.
Көкшетау автобус паркінде техникалық-пайдалану көрсеткіштерінің
сараптамасын қорытынды ай бойынша және жыл басынан өсетін жоспар
қорытындылары бойынша, жоспардың орындалуы мен пайыздық орындалуы бойынша
өткізеді [1].
Өткен 2008-2012 жылдар аралығында автобустардың орташа тізімдік саны
10 бірлікке – 12% азайды, бұл өз артынан жұмыста 0,4% машина-күнге және
шаруашылықта 3,2% машина-күнгеөзгерістерін туғызды. Автотасымалдау бойынша
есептелген мәліметтердің сараптамасы жоспарланған автомобиль-сағаттарды
орындамаудан және техникалық ақаулық себебінен автобустың желіден уақытынан
бұрын шығуы салдарынан автобус паркі жыл сайын ондаған мың автобус-
рейстерді орындамайтыны және оның салдарынан тасымал көлемінің 18-20%-ын
жоғалтатынын көрсетті. Паркті қолданудың және рейстердің жоспарланған санын
орындамаудың төмен коэффициенті автобустардың жолаушыларға лық толуына әкеп
соғады, осының нәтижесінде жол жүрудің жайлылығы төмендейді және жол ақысын
жинауда қиындықтар туындайды.
Автобустардың желіге сандық шығуы тасымал көлемінің өзгерісіне сәйкес
келуі керек. Жұмыс тиімділігін жоғарылату мақсатында бағыт бойынша кестеге
сәйкес жоспарланған автобус рейсінің санын ұстану өте маңызды.
Автобус паркі бойынша өндірістік қызмет сараптамасы 1.5 кестеде
келтірілген.
Кесте - 1.5. - 13.01.2012 жылға Көкшетау автобус паркі ЖШС-нің
сараптамасы
Көрсеткіштері Жоспар Нақты орындалу %˗і
қорытынжыл қорытынды жыл қорытынды жыл
ды ай басынанай басынан ай басынан
Автобустардың 102 99 99 99 103 100
орташа тізімдік
саны, бірл.
Паркті қолдану 0,717 0,648 0,791 0,720 100 100,3
коэффициеті
Жүрісті қолдану 0,951 0,952 0,952 0,955 100 101
коэффициенті
1.5 кестенің жалғасы
Нарядтағы уақыт, 10,1 10,1 10,3 10,2 101,9 101,0
сағ
Пайдалану 21,2 21,5 20,4 21,3 96,2 99,1
жылдамдығы, кмсағ
Бір автобустың 315 318 310 317 97,7 99,5
орташа тәуліктік
жүрісі, км
Барлық 387,0 3216,4 409,5 3210,8 106 99,5
автобустардың
жалпы жүрісі, мың
км
Соның ішінде 385,5 1197,5 395,6 1200,0 103 100,3
жолаушылармен
Тасымалданған 5810 14674 6244 16570 107 122,2
жолаушылар, бірл.
Жасалынған 2239755534971 2470126 65484000110 122
жолаушы-километрле
р
Жанармай шығыны, л105020 2755860135050 3052480 142,1 121,6
Жалпы табыс, мың 21063 57790 31352 66289 148,9 129,4
тг
Жұмыстағы 1500,2 3660,5 1800,3 3614,3 110,3 87,6
машина-күндер
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Бұл дипломдық жұмыс №12 Темір жол бекеті – Красный Яр бағытындағы
қалалық жолаушы тасымалы бойынша жасалынды.
Бұл бағыт тұрақты – жыл бойы қызмет көрсетіледі.
Қазіргі таңда №12 бағытта ПАЗ маркалы 5 автобус, Man, Setra S 215,
MerсedesBenz, Hyundai Aero маркалы 5 автобус жұмыс жасайды. Бағыт ұзындығы
14,8 км.
№12 бағытты зерттегене кезде жол жағдайларының күйі күрделі жөңдеуді
қажет ететіні анықталды, әсіресе Красный Яр селосында асфальттік-бетондық
жабынның бұзылуы орын алған, бұл Man, Setra,Mercedes, Hyundai
автобустарымен қозғалысты қиындатады. Саяжай бөліктерінде аялдамалардың бір
жағында павильондар жоқ, жолдың жиектері күшейтілмеген, автобус
аялдамаларында отырғызу алаңшалары жоқ. Жасанды жарық жоқ, бұл
жүргізушілердің тәуліктің қараңғы және жеткіліксіз көріну кезінде
жолаушылар тасымалының қауіпсіздігін қамтамасыздандыру бойынша жұмыстарын
қиындатады. Соңғы аялдамаларда автобустардың тұруы кезінде жүргізушілердің
демалыс бөлмесі жоқ. ПАЗ маркалы автобустар лық толып жүреді, яғни автобус
салонына жолаушыларды көлік құралының техникалық сипаттамасында көрсетілген
санынан артық отырғызады. Біріншіден, бұл жолаушыларға үлкен жайсыздықтар
туғызады, екінщіден ҚР ЖҚЕ- нің 2.7 қауіпсіздігіне әсерін тигізеді.
Қарбалас сағаттарда ПАЗ маркалы автобустар барлық жолаушыларды алып кете
алмайды және жолаушылардың көбі аялдамаларда қалып қояды. Желіге қуат көзі
жүйесінің техникалық ақауы бар автобустар жіберіледі, бұл қалалық
жағдайларда атмосфераға зиянды заттар шығарылуының өсуіне әкеліп соғады.
Тұраққа автобустар май ағуымен қойылады.
№12 Темір жол бекеті – Красный Яр бағытының аялдама атаулары және
тасымал аралықтары 1.6 кестеде көрсетілген.
Кесте - 1.6 - №12 бағыттың аялдама атаулары, тасымал аралықтары
Екі аралық атаулары Ара қашықтық, м
Темір жол бекеті – Темір жол бекеті 300
маңы
Темір жол бекеті маңы – Бейбітшілік 400
көшесі
Бейбітшілік көшесі – Пушкин көшесі 600
Пушкин көшесі – Жібек жолы базары 600
Жібек жолы базары – Мырзахметов ат. 700
Университет
Мырзахметов ат. университет – Базар 500
Базар – Қалалық бақ 500
Қалалық бақ – Кенесары көшесі 600
Кенесары көшесі – Қанай би көшесі 600
Қанай би көшесі – Бармашино 600
Бармашино - №10 мектеп 500
№10 мектеп – Жол айырымы 300
Жол айырымы – Нөлдік саяжай 700
Нөлдік саяжай – Бірінші саяжай 700
Бірінші саяжай – Екінші саяжай 700
Екінші саяжай – Үшінші саяжай 700
Үшінші саяжай – Төртінші саяжай 700
Төртінші саяжай – Бесінші саяжай 700
Бесінші саяжай – Алтыншы саяжай 700
Алтыншы саяжай – Сейфуллин көшесі 3000
Сейфуллин көшесі – Орталық 200
Орталық – Аурухана 200
Аурухана – Техникалық лицей 200
Техникалық лицей – Красный Яр 200
Барлығы: 14800
Ескертпе-[автордың құрауы бойынша]
Қазіргі жолаушылар тасымалын ұйымдастыруда бірқатар кемшіліктер орын
алған.
Автобустар қозғалысының қазіргі жиілігі, соның ішінде автобустар
сыйымдылығы жолаушылардың талаптарына сай келмеді.
Темір жол бекеті соңғы пунктінен автобустар кестеге сәйкес
жөңелтіледі, себебі бұл диспетчермен қадағаланады, ал аралық пункттерде
бақылау пункттері болмағандықтан қозғалыстың ырғақтылығы бұзылады.
Әдетте қалалық бағыттардағы автобустар, қозғалысының кестесі қолмен
жасалынады, бұл көп еңбекті қажет ететін және қиын процесс, әсіресе
Көкшетаудағы бағыттардың көп санында (диаметрлік, жартылай диаметрлік,
радиалдық, тангенциалдық) [11].
Автобустық қатынастарды оңтайлы ұйымдастырудың негізгі талабы
жылжымалы құрамды тиімді қолдану арқылы халықтың тасымалға деген
қажеттіліктерін толық және сапалы қанағаттандыру болып табылады. Осыған
дейін жолаушылардың талаптары аз зерттелді не мүлде зерттелмеген, демек,
көбінесе қанағаттандырылмаған, бұл қазіргі жолаушы тасымалын ұйымдастырудың
маңызды кемшілігі болып табылады.
Жасалған сараптамалардан көретініміздей, қалалық бағыттардағы жолаушы
тасымалын ұйымдастыру деңгейі тасымалдар сапасына қойылатын талаптарға
жауап бермейді. Жолаушыларға қызмет көрсетуді ұйымдастырудағы ірі
кемшіліктердің болуын тек автобустар жұмысын жақсарту бойынша іс-шаралар
жасау кезінде көп автокөліктік мекемелер олардың алдарында тұрған
міндеттерді шешуге жүйесіз келуімен түсіндіруге болады. Бұл автобус
паркінің өнімділік деңгейін арттыру мақсатымен жасалған іс-шаралар әсерінің
төмен тиімділігіне әкеледі.
Осылайша, автобустар қозғалысын ұйымдастыруда қолданылатын жүйелер
сараптамасы тасымалдың осы түрін дамыту керектігін, автобустарды қолдану
тиімділігін және жолаушыларға қызмет көрсету сапасын арттыру керектігін,
жүргізушілердің еңбек және демалыс тәртіптерін жақсарту керектігін
айқындады. Бұл сұрақты тек бағыттардағы автобустар қозғалысын
ұйымдастырудың оңтайлы жүйелерін жасау және енгізу арқылы шешуге болады.
Жылжымалы құрамды қолданудың тиімділігін арттыру бойынша іс-шараларды
жасау және енгізу халыққа көліктік қызмет көрсетуді жақсартудың, көліктік
шығындарды (ұстанымдарды) қысқартудың, кәсіпорынның рентабельдігін
жоғарылатудың маңызды шарты болып табылады.
Автобустарды қолданудың нәтижесіне айтарлықтай әсер ететін шаралар
қатарына жатады:
- жеке бөліктер мен бағыттар бойынша жолаушыларды тасымалдаудың әр
түрлі жағдайларында жалпы желі бойынша айналымның сипаттамасы мен шамасы
жайлы тұрақты ақпарат жинау;
- автобустардың сыйымдылығы мен түрінің негізделген таңдауы, оларды
бағыттар бойынша тиімді тарату;
- маңызды міндет болып кесте жасау процесін компьютер, ЭЕМ арнайы
бағдарламалары көмегімен құру саналады;
- қалалық бағыттарда автоматталған жүйелерді қолдану қажеттлігі, GPRS,
Teltonika FM 410 арқылы деректер жіберу – объектілердің координаттарын
анықтау және оларды GSM желісі бойынша жіберу мүмкіндігі бар GSМGPS
терминалы. Құрылғы бағыттардағы автобустарды дәл табуға мүмкіндік береді.
- аралық бақылау пункттерін, электрондық көрсеткішті тақта қою;
- ЕВРО-2, ары қарай ЕВРО-3 талаптарына сәйкес келетін жанармай
қоспасының сапасын бақылау индикаторларын алу және қолдану;
- автомобильдердің жұмыс жасаған газдарындағы зиянды заттар
концентрациясын бақылау бойынша газанализаторлар мен құралдар алу;
- ағынды суларды тазалауды жақсартуға арналған автопарктің тазалау
құрылғыларын қайта жөңдеу және кеңейту;[12]
- карбюраторлардың, жоғары қысымды жанармай сорғыларының (ЖҚЖС)
тұрақты стендтік реттеулерін жүргізу.
Автобус паркінің жылжымалы құрамы ескірді, оны анағұрлым жайлы, жаз
уақытындағы жақсартылған желдеткішті, қысқы уақытта салонның жылытылуы бар
автобустарға ауыстыру қажет, талаптарға сәйкес қалалық автобустарда
қосжармалы жалпақ есіктер, отырғызудың төмен алаңшалары, шығу және кіру
есіктері жанында өтетін кең жерлер болуы керек. Сонымен қатар, автобус
салонында тазалықты сақтау керек.
Жолаушы айналымының тәулік сағаттары, апта күндері, жыл мезгілдері
бойынша өзгеруін барынша ескеретін, халыққа қызмет көрсетудің жоғары
деңгейін, жүргізушілер еңбегінің қалыпты жағдайларын қамтамасыз ететін
бағыттық кестелерді тиімді құру қажет.
Жолаушы тасымалын ұйымдастыру деңгейінің өндірістік сараптамасы
көрсеткендей, қызмет көрсету сапасы керек талаптарға сай келмейді.
Жылдамдық, тұрақтылық, қауіпсіздік, жайлылық сияқты жолаушыларға қызмет
көрсету сапасы деңгейінің көрсеткіштері нормативті көрсеткіштерден алшақ
жатыр.
Егер автобус рейске дәл кесте бойынша жөңелтілсе, барлық аралық
бақылау пункттерін уақытымен өтсе, соңғы пунктке кесте бойынша мүмкін
болатын ақаулықтармен келсе, онда бағыттағы автобус қозғалысы тұрақты болып
саналады. Белгіленген ауытудан (5мин) асып орындалған рейстер тұрақсыз
болып саналады.
Қозғалыстың тұрақтылығы автобустық қатынастың сенімділік көрсеткіші,
сондықтан оны жолаушылардың таңдауымен анықтайды және тасымал көлемін
ұлғайтады [3].
Іс жүзінде автобустар жұмысының барлық пайдалану есептері негізінде
жатқан келесі маңызды көрсеткіш – қозғалыс жылдамдығы. Автобустардың
қозғалыс жылдамдығы деңгейіне бірқатар пайдалану көрсеткіштері тәуелді:
бағыттағы рейс уақыты және саны, тасымал көлемі және жолаушы айналымы,
автобустарды пайдаланудан туындайтын пайдалар мен шығындар, техникалық
қызмет көрсету мен жөндеу шығындары және жанармай шығындары.
Жол-көлік оқиғаларының алдын алу және желідегі жылжымалы құрамды
апатсыз жұмыспен қамтамасыздандырылуын зерттеу – жолаушы тасымалының
негізгі талабы болып табылады. Жетекшілердің, инженерлік-техникалық
қызметкерлердің, жүргізушілердің күш-қуаты белгіленген қауіпсіздік
талаптарын қатаң сақтауға, техникалық қызмет көрсетуді және жөндеуді
уақытында және сапалы өткізу жолымен жылжымалы құрамның техникалық
жөнділігін қамтамасыздандыруға, жылжымалы құрамды желіге жіберер алдындағы
техникалық күйін тексеруге және оның желіде жұмыс жасаған кезінде күйін
бақылауға жұмылдырылуы тиіс.
Үнемі жолдың жағдайын тексеріп тұру керек. Қозғалысты реттеудің
техникалық құралдарын, жолдардың жабдықталуы мен олардың қозғалыс
қауіпсіздігі талаптаруына сай келуін бақылау қажет. Жол-көлік оқиғаларының
алдын алу бойынша іс-шаралар өткізу қажет.
2 12 МАРШРУТТЫ ТАСЫМАЛДАУДЫ ЫҚШАМДАУ
2.1 Бағыттық технология негіздері
Жолаушыларды тасымалдаудың бағыттық технологиясының мәні жылжымалы
құрам қозғалысын өзгермейтін жүру жолымен қайталанатын тасымалдау цикл-рейс
тізбегі арқылы өтуінде жатыр.
Бағыттық технологияның негізгі принциптері [4]:
• бағыттың анықтылығы және оның жолының тұрақтылығы;
• бағыт бойынша көлік құралдары қозғалысының жүйелігі және қозғалыстың
басым түрде кесте арқылы ұйымдастырылуы;
• жолаушы корреспонденциясы мен бағыт жолының сәйкес келуінде көрінген
бағыты қолданылатын жолаушылар тілектерінің түйісуі;
• қозғалыс басталғанға дейін алдын ала бағыттық құжаттамасын рәсімдеу
мен бағытты жабдықтау;
• бағыт бойынша көлік құралдарының жұмысын бақылау және диспетчерлік
бақылауды жүзеге асыру.
Жолаушылар тасымалына қолданылуы бойынша технология түсінігімен
жолаушы тасымалдау әдістерінің жиынтығын, жолаушы және жол жүгін тасымалдау
үдерістері кезінде байқалатын әр түрлі заңдылықтарды зерттейтін ғылымды
түсіндіреді. Сонымен қатар, технология деп тасымалдау операцияларын атайды.
Бағыт – жүйелі тасымалдауды жүзеге асыратын жылжымалы құрамның
белгіленген және жабдықталған жүру жолы. Бағыт жолы техникалық күйлері
белгіленген талаптарға сәйкес келетін көшелер мен жолдар арқылы өтеді.
Бағытта сәйкесінше жабдықталған аялдамалық, бақылау және техникалық
пункттерді ұйымдастырылады. Бағыттық тасымалдаулар әр түрлі жолаушы
сыйымдылықты автобустармен, троллейбустармен және трамвай вагондарымен
жүзеге асырылады. Кей жағдайларда бағыттар бойынша тасымалдар жеңіл
автомобильдермен жүзеге асырылуы мүмкін.
Бағыттарды жіктеу тасымалдауды ұйымдастыру үшін маңызды белгілер
қатары бойынша жүргізіледі [15].
Қала аралық бағыттар облыс ішілік (ҚР бір субъектісінің территориясы
бойынша өтеді) және облыс аралық болып бөлінеді. Облыс аралық бағыттардың
жолын сәйкестендіру қосымша заңды шарттылықтар қатарын ұстануды талап
етеді.
Халықаралық бағыттарды халықаралық конвенциялар мен келісімшарттарға
сәйкес ұйымдастырады және қолданады.
Сонымен қатар ауылдық бағыттар бар екендігін ескереді, оларға
ауылдарға тоқтайтын қала аралық және қала маңы бағыттарын жатқызады.
Қатынас түрі бойынша бағыттар қала ішілік, қала маңы, қала аралық және
халықаралық болып бөлінеді. Қала ішілік бағыттар елді мекеннің әкімшілік
шекарасынан өтеді. Қала маңы және қала аралық бағыттар елді мекен
территориясының шекарасынан шығады. Ескірген нормативті құжаттарда
автомобиль тасымалын ұйымдастыру бойынша бұл бағыттарды ажырату критериі
болып бағыт ұзындығы саналады. Қала маңы болып 50 км-ге дейінгі ұзындықты,
ал қала аралық болып одан үлкен ұзындықты бағыт саналады.
Қазіргі уақытта 50 км критериі жасанды түрде қала маңы тасымалының
дамуын тежейді. Көліктік заңнамалардың даму шамасы бойынша ҚР
субъектілерінде жаңа критерийлер қабылданған. Қызмет көрсетудің түрлері
нарығымен талап етілген жолаушы айналымы ерекшеліктерін ескере отырып қала
маңы және қала аралық бағыттар арасында дұрыс шектеу жүргізу керек.
Сондықтан бағыттың мәртебесі жайлы шешімді оның ашылған кезде бағытты
тексеретін комиссия қабылдау керек.
Көлік түрі бойынша автобустық, троллейбустық және трамвайлық
бағыттарды ажыратады.
Территориялық орналасуы бойынша қала ішілік маятниктік бағыттар
радиалдық (тарамдалған), диаметралдық және хордалық болып бөлінеді.
Радиалдық бағыттар қала шеттерін орталықпен байланыстырады. Диаметралдық
бағыттар радиалдықпен салыстырғанда, бағыттың соңғы пунктінің шамадан тыс
жүктелген қала орталығында орналасуын болдырмауға мүмкіндік береді.
Хордалық бағыт қала орталығы арқылы өтпей, екі аймақты қосады. Бағыттың
ұзындығы өсуімен желідегі автобус жұмысының жалпы уақытының ішіндегі рейс
аяқталғандағы тұрулар үлесі азаяды, бұл жылжымалы құрам өнімділігін
арттырады. Бағыттардың территориялық орналасуы көліктік-жолдық тораптың
қазіргі жобасымен шектеледі [35].
Жол түрі бойынша бағыттар маятниктік және айналмалы болады. Маятниктік
бағыт жолы жоспарда тұйықталмаған сызықтан тұрады. Маятниктік бағыттағы
қозғалыс осы сызық бойынша екі бағыт арқылы ұйымдастырылады – тура және
кері, немесе, А-дан Б-ға және Б-дан А-ға (мұндағы А және Б – бағыттың
шартты белгіленген соңғы пункттері). Маятниктік бағыттың жеке бөліктерінде
жол қозғалысы шарттарымен немесе жолаушы айналымы ерекшеліктерімен
дәлелденген жол бұралаңы болуы мүмкін. Айналмалы бағыттың жолы тұйық тұзақ
түрінде болады. Ол бойынша қозғалыс кәдімгі жағдайда екі бағдармен
жүргізіледі – ішкі және сыртқы сақиналар. Бірақ қозғалыс тек бір бағыт
бойынша жүзеге асырылатын аайналмалы бағыттар да болады (мысалға, көрмелік
және жәрмеңкелі бағыттар).
Қала маңы бағыттарының территориялық орналасуын қарастыру олардың екі
сипатты түрін көрсетуге мүмкіндік береді. Қаладан шығып оны қоршаған қала
маңы аймағына жүретін қала мңы бағыттары (ұшып шығу бағыты) анағұрлым көп
таралған. Қала маңы бағыттарының бөлігі қалалардағы хордалық бағыттар
секілді толығымен қала маңы аймағында орналасқан. Мұндай бағыттарды
жергілікті деп атайды.
Көлік жүйесіндегі рөлі бойынша бағыттар негізгі (көлік жүйесінде
өздігінен роль ойнайды), тасушы (жылдамдықты көлік желілеріне жолаушыларды
тасуды қамтамасыздандырады) және қосарланушы (жарым-жартылай қала жылдамдық
көлігі жұмысын немесе троллейбус жолын немесе трамвай бағытын қосарлайды)
болуы мүмкін.
Қызмет көрсетілетін жолаушылар категориясы бойыншабағыттар жалпылай
пайдалану (кәдімгі) және арнайы болып бөлінеді. Арнайы бағыттар
жолаушылардың белгілі бір контингентіне қызмет көрсетеді. Мысалы,
тасымалдауға тапсырыс беруші мекемелер қызметкерлерін, мектеп және мектепке
дейінгі мекмелер оқушыларын (мектептік, балалық).
Қозғалысты ұйымдастыру бойынша қала ішілік және қала маңы бағыттары
болуы мүмкін:[16]
• аялдамалы қозғалыспен, автобустар жолаушы айналымын жол бойында
біркелкі орналасқан аялдамалар арқылы жүргізеді;
• жылдамдықты, жолдың ұзақтылықты бөліктерінде аялдамалар болмайды;
• жартылай экспрессті, мұның бір шетінде аялдама тобы бойынша басқа
соңғы пунктке дейін тоқтамсыз қозғалыспен жолаушыларды жинау немесе
апарып салу жүргізіледі. Сәйкесінше жартылай экспрессті бағыттар
жинаушы немесе апарып салушы болады.
• экспрессті, мұнда автобустар бастапқыдан соңғы пунктке дейін аралық
аялдаусыз қозғалалады. Қала аралық автобустарды егер қатынас
жылдамдығы 55 кмсағ-тан асса, бірнеше аралық аялдамалар болса да
экспресстікке жатқызады.
Әрекет ету уақыты бойынша бағыттар тұрақты және уақытша болып
бөлінеді. Уақытша бағыттар тәуліктің белгілі бір кезеңдеріне (мысалы,
қарбалас сағаттарға ғана), апта күндеріне (демалыс күн бағыттары), жыл
мезгілдеріне ұйымдастырылады. Олардың жұмысы қандай да бір оқиғамен
байланысты ұйымдастырылуы мүмкін, мысалға, пасха бағыттары, метрополитен
станциясын, жолдар жөндеу кезеңі бағыттары және т.с.с.
Уақытша бағыттың бір түрі диспетчермен қажеттілік кезінде, мысалға
апат жағдайында, оперативті ұйымдастырылатын қосымша бағыт саналады.
Тасымалдау контингенті бойынша бір тасымалдаушы қызмет көрсететін
бағыттар кең таралған. Бірақ, ұзақ бағыттарға екі тасымалдаушы қызмет
көрсетуі мүмкін, кей кезде паритетті бастамалы үлкен құрамды тасымалдаушы
топ болады. Осы жағдайда автокөліктік мекемелер әдетте бағыт соңына жақын
орналасады, бұл автобустардың бағытқа дейін және кейін қарай нөлдік
жүрістерін азайтады. Паритеттік қызмет көрсету, әдетте, бағытта
салыстырғандағы автобустың үлкен санын пайдаланумен ұштасқан [6].
Ерекше категорияға жолы биіктіктің маңызды кезектелуімен ерекшеленетін
таулы бағыттарды жатқызады.
Бағыт элементтеріне жатады:
• соңғы (бастапқы - соңғы) пункттер, олар бағытты ұйымдастырған кезде
анықтауыш болады. Соңғы пункттерде жолаушыларды отырғызу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz