ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАСТАРЫНЫҢ ЭТНИКАЛЫҚ АРХЕТИПТЕРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қазақстанның қазіргі жастарының ұлттық құндылық жүйесіндегі этникалық архетиптері өзекті тақырыптардың бірі екендігі шындық. Кеңестік тоталитарлық жүйе жағдайында қазақ халқы ұлттық құндылықтарынан айырылып қалды, ал сақталып қалған ұлттық салт - дәстүрлердің бет - пішіні, мазмұны өзгерістерге ұшырады. Ұлттың этникалық қасиеттерінің ең бір құндыларына оның әдет - ғұрыптары жатады. Әдет - ғұрыпсыз ұлт, ұлт емес.

«Архетип» түсінігі мәдениеттің түпнұсқалық негіздерін, оның негізгі және ең тұрақты элементтерін айшықтайды. Әлеуметтік мінез-құлық сипатын анықтайтын және қазақ халқының менталитетін қалыптастыруға және бүкіл қоғамға әсер ететін «қоғамның» архетиптік тұжырымдамасы және «ар-ұждан» түсінігінің этнология ғылымында алатын орны ерекше.

Архетиптер халықтың жан-дүниесінен хабар береді. Көптеген әңгімелер мен мақал - мәтелдер дүниеге келіп, сол уақыттың өмір философиясын бейнелеп, ынтымақтастық пен бірлікті насихаттады. Мысалы, «Туысқаны аз елдің ерлігі зая, тілеуқоры жоқ елдің еңбегі зая», «Туысы бірдің - ырысы бір», -деген мақалдар да белгілі.

Туысқанына дұшпан, ал дұшпанына туыс болма. Егер салыстырмалы түрде ренжіген болса, бірақ оның бауыры ренжімейді, яғни ол қалай да болса бейтаныс адам бола алмайды. Бұл архетиптік тұжырымдаманың пайда болу шарттары ұмытылуға ұшырады. Бүгінгі күні қазақтар баяғыдай көшпелі емес. Біздің айналамыздағы әлем өзгерді. Этностың семантикалық кеңістігін өткен шындықпен байланыстыратын «қоғамдық» ұғым 21 ғасырдың заманауи әлемімен соқты, асимметриялық сипатқа ие болды. Қазір жаңа шындықта «қоғамдық» деген архетиптілік тұжырымдамасы тек қана жақын туыстары мен достарының шеңберіне дейін кеңейтіп, оның психикалық ықпалының ауқымын едәуір төмендетіп, барлық этникалық кеңістікте маңызды, ұжымдық бейсаналық ретінде өмір сүреді.

Қазақтардың ұлттық сипатының әдеттегі сапасы ретінде қауымдастықты санауға болар еді, егер ол тек адамның ішкі шеңбері арасында болса ғана. «Қоғамдық» архетиптің тұтқында болған кезде сол жыныста, аумақта немесе ұжымда болуымен байланысты адамдардың маңызды тобын құрап, қазіргі кезде ол жеке адам мен ел үшін ауыр зардаптар туғызатын иррационалды сипатқа ие болады. Архетиптік «қоғамның» адамның ақыл-парасатында өмір сүруі «ұят» деп ұйғарылып, қазақтардың ішкі мінез-құлқының, ұлттық сипатының ерекшеліктерін айқындайды.

Бұл концепцияның қазақ тілінің сана-сезімінің өзектілігінің маңызды көрсеткіші оның номиналды тығыздығы жоғары дамыған. Бұл, комплексті семантикалық нюанстарды тағайындаған бірнеше вариативті белгілеу болып табылады. Бұл тұжырымдаманың өріс мазмұны объективтілігін көрсетіп «ар-намыс, бедел, адал атау; өзін-өзі бағалау деген сөздерде нақты этномәдени конфигурацияны қалыптастыратын айырмашылығы анықтайды.

Қазақи ақыл-ойдың моральдық-этикалық нормаларын бейнелейтін «ұят» ұғымының қасиеттері ұлттық сипатына сәйкес жеке тұлғаның мінез-құлқын реттейтін ең маңызды жетістік ретінде оны іріктеу үшін негіз болды. Бұл санат философиялық және моральдық жағын, мақал-мәтелдер мен сөздерді қоса алғанда, оның әлеуметтік мінез-құлық нормасы мен қоғам нормасы болды.

Отбасы мүшелерінің қауіпсіздігі мен әл-ауқаты үшін жұмыс істеген «Қоғам» архетипі демократиялық бостандықтар жағдайында бүгінгі таңда адам өзінің жеке мүмкіншіліктерін көрсетуге болғанда, өз құндылығын қоғам алдында жоғары көрсетуге қызмет етеді.

Халық ауыз әдебиетіміздегі бейнеленген батырлар тұлғасы ел арасында жас өскін ұрпақты елімізді сүюге, туған жерін жаулардан қорғауға тәрбиелеуде маңызы зор болған. Демек, қазақ тарихында батырлық, ерлік дәстүрлерін дәріптеген туындылардың өзі жайдан - жай дүниеге келмеген. Олардың қоғамдық ой - сана арқылы жас ұрпақты ынталандырып, жан дүниесіне нақты түрткі ететін ықпалы болған.

Ұлттық патриотизмнің қалыптасуының бірнеше қайнар бастаулары бар, солардың бірі - сөз өнері. Халықтық әуен қуатына тікелей байланысты, поэтикалық мәні бар жырлар отансүйгіштік қасиеттерді қалыптастыруда ақын - жыраулардың өлең - толғауларында халық билігін нығайту, елдің қорғаныс қабілетін арттыру қажеттігін насихаттауда нақты көрініс тапқан. Қазақ ақын - жыраулары өлең - толғауларына ел бірлігін арттыруды, Отан алдындағы жауапкершілігін сезінуді, ұлттық болмысы мен ұлттық намысын қалыптастыруды арқау етеді. Қол бастайтын ерлердің бойында асыл қасиеттерді қалыптастыру керек дегенді айтады. Еліңді сүйсең, Отаныңды сүйсең, кісілікті бол, тектілікті бойға дарыт, сол арқылы бірлігі мықты орта қалыптастыр дегенді уағыздайды. Осы келтірілген сөздердің астарында үлкен қоғамдық, саяси - әлеуметтік мазмұн бар. Қазақ халқының біртума ақын - жырауларының шығармашылығының философияық дүниетанымы «Отансүйгіштік», «елжандылық» атты қастерлі қасиетті ұғымдарды дәріптеуге маңызды рөл атқарған. Атадан қалған асыл сөздің құдірет - күші де осында болса керек.

«Ақылдың көзі - аталы сөз» деп ұққан бабаларымыздан қалған даналық сөз болған мәселелердің бірі - атамекенін, Отанын қадірлеп, құрметтеп тәрбиелеу мәселесі. Атамекен - дәстүрлі дала қоғамының қоныс тепкен кеңістігі, қазақ жұртының тіршілігі, өмір сүру ортасы. Қазақ үшін атамекен - Отанжанды пенде ретінде өмір сүруінің шартты атрибуты. Сондықтан да халқымыз өз атамекенін, Отанын, өз халқын, өз тілін, салт - дәстүрін жүрекпен сүйе білген әрі ұрпағын да соған баулыған. Ұлтжандылық - әр адамға керекті ұлы қасиет. Отан сүю сезімі - халқының келешегі үшін күресумен, ол үшін аянбай еңбек етумен етене, қабысып жататын сезім.

Сонымен, Қазақстанның қазіргі жастарының ұлттық құндылық жүйесіндегі этникалық архетиптерін зерттеу этнография ғылымының қай заманда болса да өте маңызды мәселесі болып есептеледі.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақстанның қазіргі жастарының ұлттық құндылық жүйесіндегі этникалық архетиптері жан-жақты зерттелмеген. Тақырыпты зерттеу барысында Р. Әбсаттаров, М. Дәкенов, Большакова, А. Ю. , Рачин, Е. И. , Бютпер К., Хендерсон, Дж. , Юнг, К. Г. , Айталы А. , Салғараұлы Қ. Еңбектерімен жұмыс жасадым.

Зерттеудің деректік негізі. Бұл кезеңнің маңызды деректеріне халық ауыз әдебиетінің туындылары кірді.

Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері 1991 жылдан бастап ХХІ ғасырға дейінгі кезеңді қамтиды. Мұндай хронологиялық шекті алуымыздың себептері: біріншіден, тәуелсіздік кезеңі, екіншіден қрастырылып отырған кезең Отандық этнология ғылымында жан-жақты зерттелмеген.

Зерттеу нысаны. Қазақстанның қазіргі жастарының ұлттық құндылық жүйесіндегі этникалық архетиптері

Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстанның қазіргі жастарының ұлттық құндылық жүйесіндегі этникалық архетиптерін зерделеу.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:

Архетип ұғымы: мәні мен маңызын талдау;
Этнологиялық архетип ұғымының зерттелу деңгейін жүйелеу;
Қазақстанның қазіргі жастарының этникалық архетиптері ұлттық патриотизм, тарихқа құмарлық туралы дәйектеу;
Қазақстан жастарының бойындағы білімге, ғылымға құштарлық мәселесін талдау;
Этникалық архетиптегі әсіре діншілдік секілді теріс құбылыс мәселесін зерделеу;
Этникалық архетиптегі рушылдық секілді теріс құбылыс мәселесін талдау.

Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізі

Аса ауқымды кеңістік пен уақыт аясында болып өткен тарихи оқиғаларға дұрыс баға берудің қалыптасқан дәстүрлі тәсілі - топтап жинақтау, салыстырып сараптау арқылы ғылыми қорытынды жасауға ұмтылдық.

Зерттеудің әдістемелік негізіне нақтылық, тарихилық, салыстырмалы талдау қағидаларын, назарда ұстай отырып, «Қазақстан Республикасындағы тарихи сананы қалыптастыру тұжырымдамасына» сәйкес, отандық этнология ғылымында мемлекеттіліктің дәстүрлі жалғастылығы тұғырнамасын орнықтыру мен тәуелсіздікті одан әрі дамытып, Қазақстанның қазіргі жастарының ұлттық құндылық жүйесіндегі этникалық архетиптерін сараптап зерттеп, көркейту идеясы басшылыққа алынды.

Тақырыпты талдауда біз соңғы жылдары заман ағымына байланысты отандық тарих ғылымында болып жатқан жаңа методологиялық бағыттарды негізге алдық. Зерттеу барысында жүйелілік, объективтілік, тарихи-салыстырмалылық секілді ғылыми таным принциптерін басшылыққа алдық. Сондай-ақ, осы тақырып төңірегінде соңғы уақытта қалыптасқан жаңа ғылыми бағыттарды, тұжырымдар мен ой-пікірлерді мүмкіндігінше нақты басшылыққа алып, зерттеу барысында талдау, жинақтау, қорыту әдістері қолданылды.

Диплом жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. АРХЕТИП ҰҒЫМЫ, ЗЕРТТЕЛУІ

1. 1 Архетип ұғымы: мәні мен маңызы

«Архетип» ұғымы - ғылым әлемінде бірінші ежелгі ойшылдардың мәтіндерінде жазылған, ол ортағасырлық теология классикалық, классикалық емес және кейінгі классикалық философия еңбектерінде қолданылған, бұл ұғым кеңінен жеке ғылымдарда қолданылады- әлеуметтік және мәдени антропологияда, лингвистикада, мәдениеттану мен этнографияда. Ұғымды зерттеп, оның мағынасы туралы ой жүгірткен бірінші швейцариялық ғалым К. Г. Юнга алғашқы жұмысында жазды. «Коллективтік санасыздық» дейтіннің әлдебір бастапқы туабітті құрылымын, адамның қайталанып тұратын тұрмыс жағдайларының, міндеттерінің және күйзелістерінің ескірген психологиясы дегенді білдіреді. Жеке немесе әлеуметтік өмірдің проблемалық, дағдарысты жағдайының ықпалымен, Юнгтің пікірі бойынша, санасыз қозғалыс болады және тиісті архетип жүзеге асырылады. Бұл орайда осы процестің ішкі себептік, ықтиярсыздық, демоникалық сипаты болады. Нақ «архетиптік матрица», қиял мен шығармашылық ойлау қызметін қалыптастыратын априори, оның көзқарасы бойынша, аңыздардағы әртүрлі халықтардың ертегілеріндегі қайталанатын дәлелдердің, дүнижүзілік әдебиет пен өнердегі «мәңгі» бейнелердің бар екенін түсіндіреді. Швейцариялық ғалымдардың еңбектерінде прототиптер «бастауыш суреттер», «тәжірибенің қайталанатын үлгілері, » ретінде адамзаттың ұжымдық санасында сақталған, сондай-ақ әдеби жұмыстарда, аңыздар, діндерде, арман мн қиялдарда, өрнек тапты.

Юнг кезеңінең кейін «архетип» түсінігі білімнің әртүрлі салаларында кеңеюде. Сондай-ақ ол әдеби зерттеулерде, этнография мен социологияда, лингвистикада, дінтану мен мәдениеттануда, және т. б. салаларда мазмұнына толы пайдаланылатыны пән. Осылайша, қазіргі заманғы ғылымда, «архетип» ұғымы аналитикалық психологияға қарағанда көп қырлы және кең, сонымен қатар белгілі бір ғылыми пән аясында түзетілген және де кішірейтілген. Коллективтік санасыздық тұжырымдамасын ғылыми білімді алуан түрлі бағыттарда көші-қоны оның өзгеруімен қатар жүреді. Айта кетер болсақ, осы санаттағы кешенді талдауда архетипке сәйкес дұрыс теория жоқ. Нәтижесінде бұл термин тұжырымдамалық емес, оның мәртебесі анықталмаған, бұл өз кезегінде оны дұрыс қолданбауға әкеледі. Осыған байланысты А. А. Пелипенко, И. Г. Яковенко психологиялық корреляция деп аталатын «архетип» санатын онтологизациясына кедергі келтіреді.

Сонымен қатар, бұл санатты мәдениет туралы философиялық әмбебап жіктеуші ретінде санауға негіз бар. Әртүрлі зерттеу парадигмалары контексіндегі аталған түсінікті қарастыра отырып, «архетип» ұғымын түсіндіруде әр көзқарастың ерекшелігін анықтау мүмкіндігін ашады, сонымен қатар, «архетип» санатын мәдениет туралы әртүрлі білімнің мәдени философиялық әрқайсысының сипаттамасына үлес қосатындығын анықтауға болады; ол метафоретикалық категория ретінде ішінара әмбебаптығына ықпал етеді. Бұл жағдайда метаформатикалық теорияларды жіктеушінің екінші ретті теория ретінде түсініледі.

Зерттеу нысаны. Мәдениеттің өзіндік нысаны зерттеу объектісі ретінде - ғылыми қоғамдастықтың дискурсын қалыптастыратын санаттар, тұжырымдамалар, түсініктер жүйесі, мәдени философиялық зерттеулердің категориялық аппараты сияқты түсінікті интеллектуалды, ғылыми мәдениеті.

Зерттеудің гипотезасы. Зерттеудің гипотезасы келесідей тұжырымдауға болады: қазіргі заманның философиясында қазіргі заман философиясын кеңейту және тереңдету, антикалық және орта ғасырлар интеллектуалды мәдениетінде кристаллизациялаудың «архетип» түсінігі мәдениеттің түпнұсқалық негіздерін, оның негізгі және ең тұрақты элементтерін білдіретін мәдени, философиялық әлем мәртебесін иелендіру.

Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты - «архетип» тұжырымдамасының тарихи өзгерістері мен парадигмалық модификацияларын зерттеу, оның тұжырымдамалық мазмұнын, түсіндірме әлеуетін, эвристикалық құндылығын анықтау.

Ұсынылған гипотезаны зерттеу және тексеру мақсатына жету үшін келесі міндеттер қойылады:

- мәдени-философиялық дискурстың космостериялық (ежелгі философия), теоцентристік (ортағасырлық философия), ұтымды (классикалық философия) және диалогтық (классикалық емес және посткассасические философия) типтерінде интеллектуалдық мәдениеттің диахроникалық бөлімінде «архетип» түсінігін түсіндіру;

- интеллектуалдық мәдениеттің синхрондық бөлігінде - архетиптілік санаттағы семантикалық мазмұнын - натурализмнің мәдениет философиялық парадигмалары, герменевтика, позитивизм, позитивтілік, феноменология, прагматизм, аксиология, құрылымдық функционализм, құрылымдық, постструктурализм, эволюция, эволюция, жаңа-эволюция, мәдени-тарихи көзқарас, синергетика (өзін-өзі ұйымдастыру теориясы) ;

- «архетип» санатынан парадигма мәндерін анықтау;

- «архетип» санатының жұмыс істеу мүмкіндігін метатеориялық санат ретінде, мәдени философиялық әмбебап деп негіздеу.

Зерттеудің әдіснамалық негізі жалпы синтездеу (талдау, синтез, абстракция, қорыту, ұқсастығы, модельдеу және т. б. ) нәтижесінде қалыптасады; жалпы (ғылыми сипаттама, салыстыру, формализациялау және т. б. ) және нақты ғылыми-мәдени философиялық әдістер. Әртүрлі философиялық парадигмалардағы «архетип» ұғымының мәнін анықтау қажеттілігі, әртүрлі әдіснамалық дәстүрлерге: герменевтика, феноменология, құрылымизм, позитивизм, натурализм, эволюция, аксиология, синергетика.

Көптеген мәдени философиялық теорияларды жүйелі философиялық тұрғыдан қарастыруға болады. Жүйелік талдау әдіснамасы - біріктіретін әдістемелік идея, зерттеудің теориялық негізі.

М. Қағанның айтуынша, ғылымның жүйелік сипаты оның құрылымында, тұтастығымен және мақсаттылығымен ғана емес, оның тарихи және динамизмінде де бар. Ғылым өз рөлін сәтті орындай алады, өйткені табиғат, қоғам, адам және мәдениет жүйелік ұйымды құрайды. . Сол себепті, үш жүйені біріктіруді қамтитын жүйелік талдау әдісі: құрылымдық, функционалдық және тарихи-генетикалық, бұл тапсырманы шешудің ең ақылға қонымды және тиімді әдісі.

Мәселені ғылыми тұрғыдан әзірлеу дәрежесі. Аталған түсінікті зерттеу белгілі бір қиындықтарды тудырады. Бір жағынан, бұл ұғым әртүрлі ғылыми және ғылыми парадигмалар өкілдерімен қолданылады. Екінші жағынан, осы тұжырымдаманы жан-жақты зерделеуге, оның мазмұнын көрсетуге арналған жұмыстар жетіспейді.

Лексемнің ұжымдық бейсананы сипаттауга бағытталған алғашқы әрекеттер ежелгі философияда (Платон, Фило Александрия, Плотинус), ортағасырлық патриотизмде (Әулие Павел, Лионның Иренейі, Дионисий Ареопагит), схоластикада (Эрригена, Томас Аквинс), классикалық және классикалық емес философияда (I Канте, А. Шопенгауэр, П. Дойсен, Г. Г. Шпет) қолданылған. «Архетип» терминін санаттаған К. Г. Юнг, оны архетип теориясының негізін қалаушы ретінде тануға болады. Юнгтан кейін «архетип» санаты, тиісінше, оны қалпына келтіру үрдісіне ие болды (Хомский, Пиагет, В. Н. Топоров, Э. М. Мелетинский, В. М. Розин, А. А. Веремьев, М К Мамардашвили, П. С. Гуревич, С. С. Аверинцев, А. В. Любский, М. Чешков, С. Ю. Королева және басқалар) . Дегенмен, юнгиялық кезеңнен кейін интеллектуалды кеңістікте «архетип» санатын қайта қалпына келтіруге арналған арнайы жұмыстар табылмады. Осылайша, осы санаттағы кешенді талдау жасалмады, архетиптің дұрыс теориясы жоқ.

1. Ғылыми білімнің алуан түрлі салаларында қолданылатын «архетип» категориясы - мәдениет философиясының эпистемологиялық тұрғыда кең, эвристикалық құнды және келешегі бар санаттардың бірі;

2. Лексемнің «архетиптерін» тұжырымдау тарихында келесі тарихи кезеңдер бөлінуі мүмкін: ғарыштық тәртіпте белгіленетін үлгі ретінде лекема «архетип» деп түсіндірілген космоцентрлік (ежелгі философия) ; «архетип» термині бастапқыда Құдайдың ақыл-парасатында бар божественная идея ретінде түсіндірілген, ортағасырлық (ортағасырлық философия) ; «архетип» ұғымы екі жолмен - табиғи (табиғи) құрылым ретінде және интеллект нысаны ретінде түсіндірілетіні ұтымды (классикалық философия) ; «Архетип» санаты гносеологиялық плюрализм тұрғысынан түсіндіріледі онда диалогтық (классикалық және кейінгі классикалық философия), яғни, ол полифониялық дыбыс айналады.

3. Классикалық, классикалық емес және кейінгі кассикалық емес философияда сәйкесінше «архетип», «мәдени архетип» және «жаһандық архетиптер» категориясы формулаға сәйкес мәдени философиялық ойдың дамуын көрсетеді: синкрезис - талдау - синтез: архетиптер әмбебап және этникалық тұрғыдан бейтарап құрылымдар болып табылатын, мәдени архитиптердің жергілікті мәдениеттерге тән ерекше терең құрылымдар мен мәдени диалогизм тұрғысынан мәдени плюрализмге қатысты мәдени ескерткіштерден, оның архитиптері бір мезгілде әмбебап және арнайы мәдениет құрылымдары болып табылады.

4. Қазіргі заманғы мәдени философиялық білімдердегі «архетип» санатын түсіндіру кең спектрі кең: табиғаттың негізгі бөлігінде архетип - бейнеқосылғымен байланысты биологиялық құбылыс; герменевтикада - мәтіннің бірінші мағынасы; постпозитивизмде - ғылыми ойлаудың түрі, ғылыми білім моделі; феноменологияда, трансцендентальды схемада, ниеті; прагматизмде - қоршаған ортаға бейімделу құралы, әрекеттерді оңтайландыру тәсілі; аксиологияда - мәдени дамудың үздіксіздігін, бірлігі мен әралуандылығын қамтамасыз етуі; құрылымдық функционализмде - негізгі қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігіне жауап ретінде қоғам жасаған мекеме; құрылымдықта (постструктурализм) - негізгі құрылым, мәдениеттің құрылымдық негізі; эволюцияда (неоевролюция) - эволюциялық ескі бейсаналық кешені, әлеуметтік-мәдени әмбебапқа көшкен; мәдени-тарихи көзқараста - осы немесе жергілікті мәдениеттің ерекше негізі; өзін-өзі ұйымдастыру теориясында (синергетика) - жүйенің қалыптастырушы факторы ретінде әрекет ететін «аттрактор» тұжырымдамасымен, әлемдік тәртіпті алгоритмімен байланысқан үрдіс.

5. Әртүрлі мәдени философиялық парадигмалардағы «архетип» санатындағы өзгерістерді түсіндіру бізге осы санатты мәдени және философиялық әмбебап деп айтуға мүмкіндік береді, ол негізгі және ең тұрақты элементтерді белгілеу үшін пайдаланылатын мәдениеттің түпкі негіздерінің тұжырымдамасымен байланысты.

6. Қазіргі заман мәдениетіндегі «архетип» санаты мәдениет туралы жаңа білім көзі бола алатын парадигматикалық диалогты негіздейтін метафористік категория мәртебесін алады. Демек, «архетип» санаты мәдени және тарихи дамудың ғана емес, сонымен қатар мәдениет туралы ғылыми білімдердің даму заңдылықтарын зерттеу құралы ретінде әрекет етуі мүмкін. Нәтижелердің ғылыми жаңалығы. Бұл дипломдық жұмыста «архетип» санатын жүйелі түрде қайта құрудың бірінші кезеңі, оның әртүрлі түсіндірулерін жүйелендіру, жалпыға ортақ сәйкестендіру, бұл түсініктерді біріктіреді. Диссертанта бірегей идеяларды ұсынады. Біріншіден, әр түрлі мәдени философиялық дәстүрлерді, парадигмааралық диалог негізін құрайтын мектепті байланыстыратын парадигма санаты ретінде «архетип» санатын білу идеясы. Екіншіден, «архетип» санатын мәдениет философиялық әмбебап ретінде анықтау идеясы, мәдениеттің түпкілікті негіздерін, оның негізгі элементтерінің ең тұрақты екендігін білдіреді. Үшіншіден, лексемнің тарихы, одан кейін «архетип» санаты мәдени философиялық ой-өрістің мәдени дамуына, мәдени плюрализмге және мәдени диалогқа дейінгі тарихын бейнелейтін идея. Төртіншіден, «архетип» санатын философиялық әмбебаптың, метафористік категорияның мәртебесін беру идеясы.

Осылайша, өз күш-жігерін «архетип» ұғымының мазмұнды талдауына және концептуализациясына бағыттап, диссертация заманауи теория мен мәдениет әдіснамасын дамытуға өз үлесін қосуға ұмтылды.

1. 2. Этнологиялық архетип ұғымының зерттелу деңгейі

Этнологиялық архетип - бұл этностың рухани және мәдени мұрасының ең бағалы құндылығы, ата-бабалардың тәжірибесін беру құралы болып табылады. Олар этнос ұжымының санасына айналып, жеке сана санына да қосылмады. Адам ұжымның бейсаналық әрекеттеріне қарсы тұра алмады, өйткені этносты этникалық қауымдастықтың әрбір мүшесінің санасы арқылы өтіп жатқан ағым біріктірді. Ұжымдық бейсаналық ретінде архетип мағынасын және функциясын сақтап, айналадағы шыңдыққа сай санада өмір сүреді. Ата-бабалардың тәжірибесін берудің құралы бола отырып, архетиптер барлық мәдениеттерде қалыптасты. Өйткені олардың әрқайсысында өздерінің этномәдени сипаттамалары бар еді.

Архетиптің ұлттық және мәдени ерекшелігі, осы этнос өмір сүрген экологиялық және тарихи-мәдени орталармен алдын-ала анықталды. Уақыттың өтуімен, олардың пайда болған ортасы өзгеріп, жоғалып, басқа шындық пайда болады. Архетиптер пайда болған ортасында емес, халықтың жадында уақытқа байланысты өмір сүруді жалғастыруда. Этносқа деген маңыздылығына байланысты олардың символикалық формасына ие болды. Себебі, «мәдениеттің феноменінің мәні - адамдар үшін маңызы бар еді, ал адамдар үшін маңызы бар нәрсе біртіндеп белгіге айналады».

Тілдің лексикасында және фразеологиясында, фольклорлық және эпикалық жұмыстарда, халықтық нұсқаулықтарда архетиптер ұлттық және этникалық мiнез-құлық сипаттамаларында сақталды және жеке адамның жүріс-тұрысын белгілейтін күшті фактор болып табылатын мәдени және лингвистикалық семантикалық кеңістікті қалыптастырады. Бұл жұмысты талдау мақсатында қазақ тілінің сана-сезімінде екі негізгі ұғым қалыптасты. Олар, әлеуметтік мінез-құлық сипатын анықтайтын және қазақ халқының менталитетін қалыптастыруға және бүкіл қоғамға әсер ететін «қоғамның» архетиптік тұжырымдамасы және «ар-ұждан» түсінігі еді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.