Сыбайлас жемқорлық көріністеріне ықпал ететін негізгі факторлар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Реферат

Тақырыбы: Сыбайлас жемқорлық көріністеріне ықпал ететін негізгі факторлар

Орындаған: Иргебекова Ф.Б.-сырттай бөлім,3-курс
Тексерген: Маликова Шолпан Балтабековна

Алматы 2017ж

МАЗМҰНЫ:
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ;
2.2. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҢ СЕБЕПТІК-КЕШЕНДІК ФАКТОРЛАРЫ;
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ
Сыбайлас жемқорлық – мемлекеттік құрылымдардың экономика аясында
қылмысты құрылымдармен біте қайнасуы, сондай-ақ мемлекеттегі лауазымды
адамдардың, қоғамдық және саяси қайраткерлердің сатылғыштығы, парақорлығы.
Өзінің қызметтік мәртебесі мен өкілеттіктерін жеке, топтық және өзге де
бейқызметтік мүдделер үшін пайдалану жолымен жеке игіліктерді алу
әрекетінен көрініс табады. ҚР Қылмыстық кодексінің өкілеттіктерді теріс
пайдалану (228-бап), коммерциялық сатып алу (231-бап), қызмет өкілеттігін
теріс пайдалану (307-бап), билікті немесе қызметтік өкілеттікті асыра
пайдалану (308-бап), пара алу (311-бап), қылмыстық жалғандық жасау (314-
бап) туралы лауазымдық қылмыс нормалары ең алдымен сыбайлас жемқорлыққа
қарсы күрес нормалары болып табылады. Қазақстанда сондай-ақ сыбайлас
жемқорлық үшін қылмыстық, тәртіптік, әкімшілік жауапкершілікті реттейтін
арнайы нормативтік-құқықтық актілер де қабылданды. Оларға “Мемлекеттік
қызмет туралы” (1995) және “Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы” (1998)
ҚР заңдары жатады. Сонымен қатар осы саладағы ынтымақтастық туралы
халықаралық актілер де бар.
А.Н. Ағыбаевтың пікірінше: Сыбайлас жемқорлық - бұл кез-келген
лауазымды тұлғаның өзіне және тағы басқаларға заңсыз жолмен пайда әкелу
мақсатында жасаған қылмысы.
Жоғарыда келтірілген анықтамаларды талдай келе, мынадай қорытынды жасауға
болады:
- сыбайлас жемқорлық құбылысының өзіне тән белгілері бар;
- сыбайлас жемқорлық - бұл, ең алдымен, әлеуметтік құбылыс;
- халықаралық құжаттарда жемқорлықтың нақты анықтамасы жоқ;
- әрбір мемлекет қазіргі құқықтық дәстүрлер негізінде өздерінің жемқорлыққа
қарсы құралдар жиынтығын анықтайды;
- жемқорлық ұғымы қазіргі қоғамдағы жемқорлықтың құқықтық анықтамасына
негізделмеген.
Сөйтіп, айтылғандарды қорыта келе, сыбайлас жемқорлық - бұл екі жақ
арасындағы мәміле деп тұжырымдауға болады, оның бірі – өз лауазымдық
өкілеттігін заңға қарсы пайдаланатын мемлекттік немесе жеке қызметте жұмыс
істейтін тұлға, екіншісі – мемлекеттік немесе жеке құрылымды өз басының
пайдасы, яғни материалдық жағдайын көтеру, артықшылық алу, заңда көзделген
жауапкершіліктен таю тағы үшін пайдаланатын адам. Осындай құбылыс
екі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін:
1. мемлекеттік қызметшінің өзі алдына келген адамды пара, сыйақы беруге
мәжбүрлейді.
2. белгілі бір адам, бұл ұйымдасқан қылмыс өкілі болуы мүмкін, мемлекеттік
қызметшіге көп жағдайда психологиялық қысым көрсетіп, оны сатып алу
мақсатында пара, сыйақы алуға итермелейді.
Сыбайлас жемқорлық мәселесін зерттеген кезде мынадай сауал
туындайды: сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептері қандай және осы
құбылыс неліктен осындай түрде жүзеге асады. Сыбайлас жемқорлықтың пайда
болу себептерін зерттеу барысында бірқатар киындықтарға тап боламыз. Кейде
бір фактіні сыбайлас жемқорлықтың себептері ме әлде салдары ма екенін
анықтау да қиындық туғызады. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептері
жүйеленіп, мынадай жіктелім ұсынылады: әлеуметтік-экономикалық, саяси,
ұйымдастырылған, құқықтық себептер, сондай-ақ мәдени-этикалық сипаттағы
факторлар.

2.1. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ;

Сыбайлас жемқорлықтың даму тарихы ежелгі кезеңнен бастау алады.
Атақты француз философы Шарль Луи Монтескье: Көптеген ғасырлар тәжірибесі
көрсеткендей, қолында билігі бар адам, қылмыс жасауға бейім тұрады және де
тиісті шекке жетпейінше, сол бағытта әрекет жасай береді, - деп айтқан .
Сыбайлас жемқорлық құбылысын халықаралық заманауи тұрғысынан түсіну және
оған қарсы күрес шараларын іске асыру жолдары қылмыстың алдын алу және
құқық бұзушылармен жұмыс жүргізу жөніндегі БҰҰ-дың Сегізінші Конгресінің
хатшылығы әзірлеген Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша практикалық
шаралар атты нұсқаулықта көрініс тапты (Гавана, 1990 жылғы тамыз-
қыркүйек). Осы құжатты талқылау нәтижесінде әлемдік қауымдастыққа сыбайлас
жемқорлықтың мынадай ерекшеліктері ұсынылды:
1. Осы ұғымның мағынасынының сипатына қарай сыбайлас жемқорлыққа жататын
барлық құқық бұзушылықтар енгізілуі тиіс, олар: этикалық, тәртіптік,
әкімшілік және қылмыстық-құқықтық бұзушылықтар, бұл сыбайлас жемқорлық
жолына түскен субъектінің қызметтік бабын өз басының пайдасына асыра
пайдаланып, заңды бұзғандығынан көрінеді.
2. Мемлекеттік қызметтегі тұлғаларды сыбайлас жемқорлық жолына итермелейтін
субъектілердің қызмет шеңберін шектеу. Бұған шенеуніктердің артықшылықтарды
заңсыз пайдаланғанын жатқызуға болады, осындай қызмет көрсететін
субъектілердің шеңберін жеке және заңды тұлғалар толықтырылып отырады.
3. Өз қызмет жағдайын жемқорлық құқық бұзушылықтың субъектісі ретінде заңға
қайшы сипатта пайдалану.
4. Жемқорлықтың көрініс табуының ең қауіпті екі түрі:
- мемлекеттік немесе қоғамдық мүліктерді жемқорлық жолмен ұрлау;
- мемлекеттік қызметкерлердің әрекетінде ұрлық белгілері байқалмаса да,
олардың қандай да бір артықшылықтарды заңсыз жолмен алу мақсатында өз
қызметтік жағдайын теріс пайдалануы.
1979 жылы БҰҰ-дың Бас Ассамблеясы және сыбайлас жемқорлық мәселелері
жөніндегі аймақаралық семинар (Гавана 1990 ж.) мынадай анықтаманы ұсынды:
Сыбайлас жемқорлық – бұл жеке адамның немесе бір топ адамдардың қызмет
жағдайын өз басының мүддесіне қарай пайдалануы және мемлекеттік
қызметкерлердің қызмет бабын заңсыз пайда алуға бағыттауы.
Енді бір анықтама 1999 жылғы Сыбайлас жемқорлық үшін қылмыстық
жауапкершілік туралы атты Еуропа Кеңесінің Конвенциясында берілген, онда:
Сыбайлас жемқорлыққа – мемлекеттік, муниципалдық немесе өзге де қоғамдық
қызметшілердің немесе коммерциялық не өзге де ұйымдардың қызметшілерінің өз
мәртебесін кез келген мүлікті заңсыз алуы, оны иемденуге құқықты болуы,
қызметті немесе жеңілдікті пайдалануы, сондай-ақ аталған тұлғалардың
осындай мүлікті, оны иемдену құқығын басқа тұлғаға беру, қызмет көрсету
және жеңілдіктер ұсыну жатады.
Кейбір ғалымдардың пікірінше осы анықтама толық емес, себебі сыбайлас
жемқорлық құбылысы құқық ұғымының шеңберінен әлдеқайда кең.
М.О. Нәукенов: Сыбайлас жемқорлық және ұйымдасқан қылмыс ұғымдарын бір-
бірімен байланыстыра қарауды ұсынады. Оның пікірінше, сыбайлас жемқорлықты
ұйымдасқан қылмыс өкілдері мемлекеттік органдар жұмысын бақылау құралы
ретінде пайдаланады, бұндай жағдайда қылмысты әлеуметтік тұрғыдан бақылау
бейтараптанады, сондай-ақ ұйымдасқан қылмыс өкілдері билік органдарын өз
мақсатына жету үшін пайдаланады және саяси шешімдер қабылдауда ықпал
жасайды.
А.С. Қалмұрзаев сыбайлас жемқорлықты: кез келген қызметкердің қызмет
жағдайын пайда күнемдік мақсатында пайдалануы, - деп сипаттайды.
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шілдедегі Сыбайлас жемқорлыққа
қарсы күрес туралы Заңының 2-бабына сәйкес: Мемлекеттік міндеттерді
атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестірілген адамдардың лауазымдық
өкілеттілігін және соған байланысты мүмкіндіктерін пайдалана отырып, не
мүліктік пайда алу үшін олардың өз өкілеттіктерін өзгеше пайдалануы, жеке
өзі немесе делдалдар арқылы заңда көзделмеген мүліктік игіліктер мен
артықшылықтар алуы, сол сияқты бұл адамдарға жеке және заңды тұлғалардың
аталған игіліктер мен артықшылықтарды құқыққа қарсы беруі арқылы оларды
сатып алуы сыбайлас жемқорлық деп ұғынылады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев атап өткендей: Сыбайлас
жемқорлық – бұл ғаламдық мәселе, одан әлемнің бірде-бір мемлекеті, бірде-
бір саяси жүйе, бірде-бір саяси тәртіп қорғалған емес.
Қазіргі отандық әдебиеттерде: Сыбайлас жемқорлық - (латын тілінен
соrruptio - пара беріп сатып алу, құқық бұзу, құлдырау деген мағынаны
білдіреді) деп қоғамдық және саяси қызметкерлердің, лауазымды тұлғалардың
сатқындығын, оларды сатып алуды, яғни саяси, экономикалық, әскери және тағы
басқа да салалардағы қызметкерлердің қолындағы билігінің мүмкіндіктерін
және қызмет бабын жеке басын байыту мақсатында пайдалануын айтады.
А.Н. Ағыбаевтың пікірінше: Сыбайлас жемқорлық - бұл кез-келген лауазымды
тұлғаның өзіне және тағы басқаларға заңсыз жолмен пайда әкелу мақсатында
жасаған қылмысы.
Жоғарыда келтірілген анықтамаларды талдай келе, мынадай қорытынды жасауға
болады:
- сыбайлас жемқорлық құбылысының өзіне тән белгілері бар;
- сыбайлас жемқорлық - бұл, ең алдымен, әлеуметтік құбылыс;
- халықаралық құжаттарда жемқорлықтың нақты анықтамасы жоқ;
- әрбір мемлекет қазіргі құқықтық дәстүрлер негізінде өздерінің жемқорлыққа
қарсы құралдар жиынтығын анықтайды;
- жемқорлық ұғымы қазіргі қоғамдағы жемқорлықтың құқықтық анықтамасына
негізделмеген.
Сөйтіп, айтылғандарды қорыта келе, сыбайлас жемқорлық - бұл екі жақ
арасындағы мәміле деп тұжырымдауға болады, оның бірі – өз лауазымдық
өкілеттігін заңға қарсы пайдаланатын мемлекттік немесе жеке қызметте жұмыс
істейтін тұлға, екіншісі – мемлекеттік немесе жеке құрылымды өз басының
пайдасы, яғни материалдық жағдайын көтеру, артықшылық алу, заңда көзделген
жауапкершіліктен таю тағы үшін пайдаланатын адам. Осындай құбылыс екі
жолмен жүзеге асырылуы мүмкін:
1. мемлекеттік қызметшінің өзі алдына келген адамды пара, сыйақы беруге
мәжбүрлейді.
2. белгілі бір адам, бұл ұйымдасқан қылмыс өкілі болуы мүмкін, мемлекеттік
қызметшіге көп жағдайда психологиялық қысым көрсетіп, оны сатып алу
мақсатында пара, сыйақы алуға итермелейді.
Сыбайлас жемқорлықтың жаңа қарқынмен кең өріс алуы ХІХ ғасырдың соңы
мен ХХ ғасырдың басына келеді. Бір жағынан, іс-шараларды мемлекеттік реттеу
дәрежесі көтеріліп, осыған орай шенеуніктердің билігі күшейе түсті. Екінші
жағынан, ірі кәсіпкерлік пайда болып, олар өз мақсатына жету үшін
мемлекетті сатып алуға кірісті. Дамыған елдерде (Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін Батыс Еуропа елдерінде) саяси партиялардың маңызы өскен
сайын партиялық сыбайлас жемқорлық кең етек ала бастады. ХХ ғасырдың екінші
жартысында үшінші әлем елдері саяси дербес ел болып дамыған кезде,
олардың мемлекеттік аппараты алғашқы кезден бастап сыбайлас жемқорлық
жолына түскен еді. Үшінші әлем елдерінде төменнен жоғары жаққа қарай
сыбайлас жемқорлық түрі кездеседі, бұндай жағдайда парақор басшы өз кінәсін
мойындамай, қарамағындағы қызметкерлерді жазаға тартады. Сондай-ақ
жоғарыдан төменге қарай сыбайлас жемқорлық түрі де болған, бұндай
жағдайда жоғары қызметте тұрған шенеуніктер ашық түрде пара алып, алған
парасымен қарамағындағы қызметкерлермен жартылай бөліскен (сыбайлас
жемқорлықтың осындай жүйесі Оңтүстік Кореяда байқалады). Үшінші әлем
елдерінде (Филлипинде, Парагвайда, Гаитиде, Африканың кейбір елдерінде)
клептократиялық тәртіп орнаған, бұл елдерде сыбайлас жемқорлық барлық
әлеуметтік-экономикалық қарым-қатынасты қамтыған және пара бермесе ешбір іс
орындалмайды. 1990 жылдары сыбайлас жемқорлық мәселесі аса өзекті мәселеге
айналды. Осы кезде бұрынғы социалистік елдерде сыбайлас жемқорлық аса үлкен
қарқынмен дамыды.
Қорыта келе айтатынымыз, ХХ ғасырда сыбайлас жемқорлықтық қарым-
қатынастың даму үдерісі мынадай:
- сыбайлас жемқорлықтың түрі мен формасы көбее түсті.
- ауық-ауық түрдегі сыбайлас жемқорлық жүйелі түрдегі сыбайлас жемқорлыққа
айналды.
- биліктің төменгі сатысында орын алған сыбайлас жемқорлық биліктің жоғарғы
сатысында кездесетін, одан әрі халықаралық сыбайлас жемқорлық сипатына ие
болды.
2.2. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҢ СЕБЕПТІК-КЕШЕНДІК ФАКТОРЛАРЫ;
Сыбайлас жемқорлық мәселесін зерттеген кезде мынадай сауал
туындайды: сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептері қандай және осы
құбылыс неліктен осындай түрде жүзеге асады. Сыбайлас жемқорлықтың пайда
болу себептерін зерттеу барысында бірқатар киындықтарға тап боламыз. Кейде
бір фактіні сыбайлас жемқорлықтың себептері ме әлде салдары ма екенін
анықтау да қиындық туғызады. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептері
жүйеленіп, мынадай жіктелім ұсынылады: әлеуметтік-экономикалық, саяси,
ұйымдастырылған, құқықтық себептер, сондай-ақ мәдени-этикалық сипаттағы
факторлар. Осы себептердің әрқайсысына тоқталайық.
Әлеуметтік-экономикалық себептер. Сыбайлас жемқорлықтың кеңістік
ерекшеліктерін талдау кезінде айқындалғандай, елдегі сыбайлас жемқорлықтың
өріс алу дәрежесі экономиканың даму деңгейіне тікелей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.