Жәбірленушілердің әлеуметтік-демографиялық сипаттамасы, құрбанның әлеуметтік психологиялық. Виктимизацияның түсінігі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Реферат

Тақырыбы: Жәбірленушілердің әлеуметтік-демографиялық сипаттамасы, құрбанның әлеуметтік психологиялық. Виктимизацияның түсінігі

Орындаған: Иргебекова Ф. Б. -сырттай бөлім, 3-курс

Тексерген: Маликова Шолпан Балтабековна

Алматы 2017ж.

Жоспары:

КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2. 1. Жәбірленушілердің әлеуметтік-демографиялық сипаттамасы, виктимизацияның түсінігі;

2. 2. Құрбандарды жіктеу және криминалдық және криминалдық емес түрлері, виктимологиялық кінә;

3. ҚОРЫТЫНДЫ

4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Виктимизация туралы неміс ғалымдары оны бірнеше деңгейге бөледі. Бірінші деңгейдегі виктимизация - ол жәбірленушінің қылмыстан тікелей шеккен материалдық, тәни, моральдық, психикалық зардаптары. Ал екінші деңгейдегі болса, ол - қылмыстан жанама келетін зиян түрлері, атап айтқанда, жәбірленушіге қылмыс жасаудан кейінгі қоршаған ортасының, құқық қорғау органдарының, дәрігерлердің көзқарасының өзгеруі жатады. Осы неміс ғалымдары үшінші дәрежедегі виктимизацияның әлі де зерттелмегенін айта келе, оны (Баурман) жәбірленушіні өз мақсаттарында қолдана отырып оларға келген зиянды есепке алмастан зерттеушілер мен лауазымды тұлғалардың өзіне жүктелген міндеттерін асыра пайдалану процесі деп түсінеді (карьера, сол уақыттағы қылмыстық саясат) . Төртінші дәрежедегі виктимизация - құқық қорғау органдары мен өзге тұлғалардың тарапынан саналы түрде жабылған жаласынан жәбірленушілерге зиян келтіру процесі (мысалға, зорланған адамды олардың таққан айыбы жалған деп бетке шіркеу ету, зорлық жасаған күйеуін қылмыстық жауаптылыққа тартпай жәбірленушіні бұзылуына ықпал етеді) .

Виктимизация процесі кезіндегі де қылмыстық болашақ жәбірленушілерінің мінез-құлқын да топтастыруға болады. Оларды қылмысқа дейінгі, қылмыс үстіндегі және қылмыстан кейінгі деп жіктеуге болады.

Жәбірленушілердің әлеуметтік-демографиялық сипаттамасы, виктимизацияның түсінігі

Жәбірленушілерді де қылмыскер тұлғасы сияқты жас мөлшеріне қарай, рөлдің статусына қарай, қылмыскермен қатынасына қарай, адамгершілік-психологиялық белгілеріне қарай, олардың ''кінәсінің'' деңгейіне қарай, олардың мінез-құлқының сипатына қарай топтастыруға болады. ¹ Соның бірі жәбірленушілерді оларға тән белгілеріне қарап топтастыру.

универсалдық тип- бұлар барлық қылмыстың әртүрлі жағдайларда жәбірленушісі бола алады.
таңдаулы тип -тек белгілі бір қылмыстардың құрбаны бола алады. Тұрмыстық агрессивтілігі - денсаулығына қарсы қылмысқа, кәсіпкерлік қызметі - оған қарсы мүліктік қылмысқа сеп болады т. б.
ситуациялық тип- олардың виктимдігі орташа, ситуацияға байланысты қылмысқа сеп болады.
кездейсоқ тип- жол-көлік оқиғасының т. б. құрбаны болу мүмкін.
кәсіби тип -оның құрбан болуы кәсібіне байланысты.

Тағы да бір критерийдің түрі ол - жәбірленушінің мінез-құлқының сипатына қарай:

белсенді жәбірленушілер - қылмыскерді өздері қоздырмағанмен, оған көмектесуші: саналы қоздырушылар, абайсыз қоздырушылар т. б.
бастамашы жәбірленушілер - жалпы мінез-құлқы жағымды сипатта болғанмен, осы әрекеті өзіне зиян келтіруге әкеп соғады: лауазымына қарай, қоғамдағы жағдайына қарай, жеке қасиеттеріне қарай бастамашы болып табылатындар.
Бәсең жәбірленушілер - әр түрлі себептермен қылмыскерге қарсылық көрсетпейтін құрбандар: қарсылық көрсетуге объективтік қабілетсіз, қарсылық көрсетуге объективтік қабілетті.
Бейтарап жәбірленушілер - қай жағынан келсең де мінез-құлқы мінсіз жәбірленушілер: ешқандай да жағымсыз кейіпте болмаған және жәбірленуші ситуацияны сыни бағамдай алған.
Бағамдай алмайтын жәбірленушілер - өмір жағдайын дұрыс, сыни көзбен бағалай алмайтындар: білім деңгейі төмен, ақылы кем, кәмелетке толмаған, қариялар, сырқат құрбандар. Сол сияқты осы топқа ешқандай жастығы, ауытқушылығы және сырқаты болмаса да бағамдай алмайтындар бар. Мысалға, кешқұрым троллейбуста отырған студент қыздар өздеріне қарағыштай берген жігіттерді «танысқылары кеп отыр» деп топшалайды. Осылайша, бұлар көліктен түсіп жатақханаларына қарай кетіп бара жатып, жаңағы жігіттердің де түсіп қалғанын аңғарады. Танысқысы кеп отыр деген «күдіктері» ақталған олар енді жаңағы еріп келе жатқан жігіттер тезірек жетіп алу үшін баяу жүре бастайды. Ал «танысқыш» жігіттеріміз жақындай бере қыздардың құндыз бөркін ала қашады (тонау) . Ситуация шынымен де қауіпті болса, оны дәл сол күйінде емес, мүлде өңі айналған күйде бағалайтын құрбандар бұлар.

Виктимизация туралы неміс ғалымдары оны бірнеше деңгейге бөледі. Бірінші деңгейдегі виктимизация - ол жәбірленушінің қылмыстан тікелей шеккен материалдық, тәни, моральдық, психикалық зардаптары. Ал екінші деңгейдегі болса, ол - қылмыстан жанама келетін зиян түрлері, атап айтқанда, жәбірленушіге қылмыс жасаудан кейінгі қоршаған ортасының, құқық қорғау органдарының, дәрігерлердің көзқарасының өзгеруі жатады. Осы неміс ғалымдары үшінші дәрежедегі виктимизацияның әлі де зерттелмегенін айта келе, оны (Баурман) жәбірленушіні өз мақсаттарында қолдана отырып оларға келген зиянды есепке алмастан зерттеушілер мен лауазымды тұлғалардың өзіне жүктелген міндеттерін асыра пайдалану процесі деп түсінеді (карьера, сол уақыттағы қылмыстық саясат) . Төртінші дәрежедегі виктимизация - құқық қорғау органдары мен өзге тұлғалардың тарапынан саналы түрде жабылған жаласынан жәбірленушілерге зиян келтіру процесі (мысалға, зорланған адамды олардың таққан айыбы жалған деп бетке шіркеу ету, зорлық жасаған күйеуін қылмыстық жауаптылыққа тартпай жәбірленушіні бұзылуына ықпал етеді) .

2. 2. Құрбандарды жіктеу және криминалдық және криминалдық емес түрлері, виктимологиялық кінә

Жәбірленушінің қылмысқа дейінгі мінез-құлқын үш топқа бөлуге болады:

а) қоздырушы - тұлға өз әрекеті арқылы криминогендік ситуацияны жасайды (мысалға, «еркек емессің деп» қайрау) .

ә) белсенді - өзі криминогендік жағдайды туғызбайды, бірақ оның туындауына елеулі түрде ықпал етеді (жоғарыдағы троллейбустағы қыздарды еске түсіріңіз) .

б) бәсең (пассивті) - жәбірленушінің мінез-құлқы мен қылмыскердің оны таңдауында ешқандай байланыс болмайды.

Жәбірленушіні ң қылмыс үстіндегі мінез-құлқы да үшке бөлінеді:

а) қылмыстық ниетті жүзеге асыруға жәрдемдесетін;

ә) қылмыстық ниетпен байланысы жоқ «бейтарап» мінез-құлық;

б) қылмыстық ниетті жүзеге асыру кезінде қандай да бір дәрежеде қарсылық көрсететін мінез-құлық.

Кейбер зерттеулерге қарағанда жәбірленушілер 26, 5%-нде қарсылық көрсетсе, 29, 4%-нде бейтарап мінез-құлық танытқан, 33, 4%-нде қылмысқа қолайлы жағдай туғызған, ал 10, 7%-нде қылмыс жасауды өздері қоздырған.

Әйел жынысты адамды зорлау қылмысындағы жәбірленушілер мінез-құлқынның жөні бөлек. 38, 6%-нде жәбірленушілер алкогольдік мас күйінде болған, олардың ішіндегі 92, 8%-і болашақ қылмыскермен бірге ішкен. ¹ Олардың мінез-құлқында маңызды болып адамдармен танысудағы кездейсоқтық, сақ болмау, жеңіл мінез табылады. Зорлау қылмыстарының 13%-нде қылмыскерге жәбірленушінің тиісуі, алдын ала уәде беру сияқты итермелейтін жағдайлар болған.

Мысалға, пайдақорлық зорлықшыл қылмыстардан зардап шегушілердің виктимдік мінез-құлқы әр қилы болуы мүмкін.

Жәбірленушінің бейтарап мінез-құлқы - бұл жәбірленушінің виктимологиялық қауіпті жағдайдың тууына қалай да болса әсер етпейтін, сондай-ақ қарсылық көрсетпеумен байланысты емес мінез-құлық түрі.

Жәбірленушінің жағымды мінез-құлқы - бұл жәбірленушінің виктимологиялық қауіпті жағдайдың тууына себепкер болмайтын, жағдай туғызбайтын, сондай-ақ жағдайға қарай абай, мұқият болуы және қылмыскер(лер) ге қарсылық көрсететін мінез-құлқы.

Жәбірленушінің жағымсыз мінез-құлқы - бұл жәбірленушінің виктимологиялық қауіпті жағдайдың тууына себепкер болатын әрекеті не әрекетсіздігі:

адам мас күйінде адамсыз жерлерде ұйықтап қалып, тонау мен қарақшылықтың жәбірленушісіне айналатын жағдай; ол күйінде, әлбетте, қылмыскерлерге қарсылық көрсете алмайды;
адам мас күйінде қылмыскердің оңаша жерге шығу туралы ұсынысына келісіп, діттеген жердегі кінәлінің сыбайластарына ұрынатын жағдай; көп адамға қарсылық көрсете алмайды;
адам өзіне жаңа таныстарды белсенді түрде іздеп, оларды өз үйіне шақырып, спирт ішімдіктерін ішіп, қылмыс жәбірленушісіне айналады; әрине, мас күйінде қарсылық көрсете алмайды;
адам есік қағып тұрған адамның кім екендігін анықтамай немесе оның айтқан өтірігіне иланып, есік ашып, сол жерде шабуылға ұшырайтын жағдай;

Виктимология дегеніміз қылмыс құрбаны туралы, яғни жəбірленуші туралы ғылым. Қылмыстың құрбаны туралы, оның əлеуметтік-құқықтық ерекшеліктері 19ғасырдан бастап зерттелді. Алайда ең бірінші рет «виктимология» ұғымын профессор Б. Мендельсон 1947 жылы Бухаресте болған конференцияда атап өтті. Онң негізгі белгісі ретінде мыналар қарастырылды:

қылмыстың жəбірленушісінің жеке мінездемесі жəне оның мінез-құлық сипаттамасы;
қылмыс жасағанға дейінгі жəне қылмыстың жасалу барысындағы қылмыскер мен жəбірленушінің ара-қатынасы;
виктимизация, яғни адамның қылмыс құрбанына айналу процесі;
адамның қылмыс құрбанына айналу жағдайлары мен себептеріне əсер ететін виктимологиялық факторлар;
арнайы топтар мен тұлғалардың виктимділіік жағдайларын болжау.

ҚР Жоғарғы Соты пленумының 24 сəуір 1992 жылғы №2 « Қылмыстан жəбір шеккен адамдардың құқықтары мен міндеттерін реттейтін заңдарды қолдану практикасы туралы» қаулысына сəйкес жəбірленуші депқылмыс жасаған адамның қылмыстық жауаптылыққа тартылғандығына қарамастан, қоғамға қауіпті əрекеттен тікелей моральдық, тəндік немесе мүліктік зиян шеккен адам танылады. Ал аяқталмаған қылмыстық əрекеттер туралы істер бойынша (қылмысқа дайындалу немесе оқталу) адамды жəбірленуші деп тану моральдық, тəндік немесе мүліктік зиянның нақты келтірілгендігіне байланысты анықталады.

Сол себептен кез-келген аяқталған қылмыста, оның ауырлығына не жеңілдігіне қарамастан, міндетті түрде оның жəбірленушісі болады. Профессор Е. О. Алаухановтың айтуынша: «аяқталған қылмыстық əрекеттер туралы істер бойынша адамды жəбірленуші деп тану нақты келген моральдық, күш көрсету жəне материалдық зиян арқылы анықталады» -деп көрсетеді. Əрине бұл пікірмен біз келіспейміз, себебі ол тек аталған Жоғарғы сотқаулысына ғана емес, сондай-ақ жəбірленуші анықтамасына да тікелей қайшы деп ойлаймыз. өйткені, кез-келген аяқталған қылмыста қылмыскер жəне жəбірленуші болатыны айдан анық. Сөйте тұра Е. О. Алауханов мырза мұнда жəбірленуші нақты келтірілген зияндарға байланысты анықталады деп көрсетеді. Яғни, бұдан ұғатынымыз адамдарға зиян келтірілмегеннің өзінде де бұл əрекет аяқталған қылмыс деп танылады, сондай-ақ аяқталған қылмыстың жəбірленушісі болмауы да мүмкін. Бірақ бұл қылмыс ұғымына (ҚК 9бап) тікелей қайшы. Себебі ҚР ҚК 9-бабының 2-тармағына сəйкес қылмыстық əрекеттің белгілері формальды болса да бар, бірақ елеулі маңызы болмағандықтан қоғамдық қауіпті емес, яғни жеке адамға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтірмеген жəне зиян келтіру қаупін туғызбаған іс-əрекет немесе əрекетсіздік қылмыс болып табылмайды. Ал, кейбір аяқталмаған қылмыстық əрекеттерде шынымен де жəбірленуші болмауы да мүмкін, яғни ол нақты келтірілген зияндарға байланысты анықталады. Сондықтан Е. О. Алауханов мырза аяқталмаған қылмыстық əрекеттерді аяқталған қылмыспен шатастырып алған деп ойлаймыз.

Виктимизацияадамның қылмыс құрбанына айналу процесі. Көптеген жағдайларда қылмыстың құрбанына айналуға адамдардың өздері мүмкіндік жасайды. Олар əртүрлі əрекеттерден көрініс табуы мүмкін. Мысалы, абайсыздықтан немесе қатал əрі адамгершіліксіз қатынас жасаудан не қоқан-лоқы көрсету нəтижесінде адамдар қылмыс құрбанына айналады. Кейбір жағдайларда жəбірленушілердің өзі қылмыстың жасалуына толық кінəлі болады. Осыған орай, жан күйзелісі жағдайында болған адам өлтіру (98-бап) жəне денсаулыққа жан күйзелісі жағдайында зиян келтіру (108-бап) қылмыстарында жəбірленушінің күш қолдануынан, қорлауынан немесе ауыр балағаттауынан не өзге де заңға қарсы немесе моральға жат іс-əрекетінен (əрекетсіздігінен) кенеттен пайда болады.

Сонымен қатар, көп жағдайларда тікелей халыққа қызмет көрсетуші орагндардың қызметкерлерінің виктимизациясы да өте жоғары. Себебі бес саусақ бірдей емес деген сияқты, адамдардың да мінезі əртүрлі болады жəне мұндай қызметкерлердің олардың өтініштерін қанағаттандырмауы немесе абайсызда əдепсіз не балағат сөздер айтуы оларды жан күйзелісі (аффект) жағдайына түсіріп, олардың қызметкерге қарсы зорлық жасауы үшін мүмкіндік тудырады.

Виктимизацияны бастапқы жəне жоғары деп екіге бөліп қарастыруға болады. Бастапқы виктимизацияда ең бірінші орынға тиісті ынталандырулар, яғни бұрын сотталған адаммен қатынасқа түсу (бірге спирт ішімдіктерін ішу, ақшалай жұмыстарды жүзеге асыру жəне дауларға əкеп соқтыратын өзге де жеңілтек байланыстар) . Мұндай виктимизация негізінен бұрын сотталмаған жəбірленушілерге тəн болып келеді.

Жоғары виктимизация бұл негізінен жəбірленушілердің тұрақты қалыптасқан мінез-құлқы, өмір салты мен жағдайларына байланысты əрқашанда адамдармен қарым-қатынасы даулы болып, олар зорлық құрбанына айналуға өте бейім келеді. Мұндай тұлғаларға жезөкшелерді, ұрыларды, қаңғыбастар мен қайыршыларды, алқаштар мен нашақорларды жəне өзге де жəбірленушілер жатады.

Виктимділік дегенімізбелгілі бір объективті жəне субъективті жағдайларға байланысты қылмыстық қол сұғушылық үшін адамдардың жоғары икемділігі (способность) .

Дегенмен бұл ойға қарсылық білдіре отырып Л. В Сердюк «виктимділік бұл икемділік» емес, ал бейімділік (предрасположенность) деп көрсетеді. Себебі ол болашақ жəбірленушінің барлық белсенді жəне енжар мінез-құлқын өз ішіне алады.

Сонымен қатар виктимология мəселелерімен тығыз айналысып жүрген Д. В. Ривман «виктимділікті - тұлға белгілі бір себептерге байланысты икемденбейді, керісінше тұлғаның виктимді болмауы мүмкін емес. Себебі адам қоғам мүшесі, ал қоғамда қылмыстылық жойылмаған, яғни адамның қылмыс құрбанына айналудың объективті мүмкіндігі жойылмаған - деп көрсетеді. Бұл пікірге де сын көзбен қарай отырып, Л. В. сердюк «əрбір адамның қылмыс құрбанына айналу мүмкіндігімен кейбір адамдардың виктимдік мінез-құлқын шатастырмау керек, əйтпесе виктимділік өз мағынасын жоғалтады. Əрине ешбір адам қылмыс құрбанына айналудан сақтандырылмаған, бірақ олардың барлығы дерлік өздеріне қарсы қылмыстық қол сұғушылыққа септігін тигізбейді» - дейді.

Зорлықшыл қылмыстардағы зардап шегушілердің виктимдік мінез-құлқы əрқилы болуы мүмкін дей отырып профессор Е. О. Алауханов оны 3 топқа бөліп қарастырады:

Жəбірленушінің бейтарап мінез-құлқы-бұл жəбірленушінің виктимологиялық қауіпті жағдайдың тууына қалай да болса əсер етпейтін, сондай-ақ қарсылық көрсетпеумен байланысты емес мінезқұлық түрі;

Жəбірленушінің жағымды мінез-құлқы - бұл жəбірленушінің виктимологиялық қауіпті жағдайдың тууына себепкер болмайтын, жағдай туғызбайтын, сондай-ақ жағдайға қарай абай, мұқият болуы жəне қылмыскерлерге қарсылық көрсететін мінез-құлық;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.