Виктимологияның түсінігі, түрлері. Виктимологияның даму тарихы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Реферат

Тақырыбы: Виктимологияның түсінігі, түрлері. Виктимологияның даму тарихы

Орындаған: Иргебекова Ф.Б.-сырттай бөлім,3-курс
Тексерген: Маликова Шолпан Балтабековна

Алматы 2017ж

Жоспары:
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1.Виктимологияның түсінігі, оның басқа ғылым салаларымен байланысы
2.2.Виктимологияның даму тарихы, виктимологияның ғылым ретінде ерекшеліктері
2.3.Әйелдер қылмыстылығының виктимологиялық мәселесі. Қылмыс жәбірленушісі, құрбаны. Жеке виктимділік
3.ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ
Ғылымда виктимология пайда болғаннан бастап онда екі түрлі процесс жүріп жатыр. Бірі - диференцияция (бөліну) және интеграция (бірігу). Бұл дифиренция құбылысы бөліну қызық болғандығы үшін жүрмейді, оның зерттеу пәні мен зерттеу әдісі ажырай бастағанда, неғұрлым нақтылана бастағанда және оған идеялардың, білімдердің, көзқарастардың қоржыны жеткілікті болғанда жүзеге асады.Дәл сол сияқты ғылымда интеграция процесі де жүріп жатады, оның қажеттілігі жалғыз ғылым біржақты кететіндіктен өзі толық шешуге қабілетті болмағандықтан өзге ғылымдармен біріге отырып шешу керек болғанда туындайды. Криминология ғылымдардың интеграциясы нәтижесінде дүниеге келді, ол құқық, социология, психология, биология, статистика, асторномия т.б. ғылым салаларының тоғысуынан туындады.
Бірақ, дүниеге жаңа ғана келіп, буыны бекімей жатып, өзінің құрсауынан жаңа бір ғылым саласын қанаттандырмақшы. Ол - виктимология. Виктимология латынша vіctіma (құрбан) және грекше - logos (ілім) деген екі сөзден тұрады, яғни құрбан туралы ілім дегенге келеді. Бірақ осы ілімнің табиғаты туралы ғылымда пікіралуандығы да жоқ емес. Бұл туралы үш түрлі көзқарас бар:
1)Виктимологияны криминологияның саласы деп есептейтіндер;
2)Виктимологияны криминологиямен қатар өмір сүретін салааралық ғылым деп санайтындар;
3)Виктимологияны жалпы барлық құбылыстардың құрбандары туралы
ғылым деп санайтындар.
Осы көзқарастардың қай қайсысы болса да заңды және өмір сүруге құқығы бар. Мысалға, оны криминологияның ғана саласы деп есептейтін алғашқы пікірдің қалыптасуы виктимологияның дәл қазір тек қана криминологияның құрылымында (және өзге ешқандай да ғылымға қатысы жоқ) тұруымен түсінідіріледі. Әлбетте, тақыр жерден ғылым пайда болмайды, ол өзге ілімнің қоластынан белгілі бір қажеттіліктер туындағанда бүр жарып шығады. Сол сияқты виктимология саласының пайда болуы да қылмыстылықтың себебін анықтау мен оның алдын алу үшін тек қылмыскерлерді емес, оның құрбандарын, яғни жәбірленушілерді де зерттеу қажеттілігінен туындаған. Оның негізін қалаушы неміс ғалымы Ганс фон Хенттинг (1948 жылы Қылмыскер және оның құрбандары деген еңбек жариялаған). Осыған қарағанда виктимология ілімінің мамандары криминолог ғалымдардың ішінен шығатындығы да заңды да. Бірақ бұл уақытша құбылыс, ғылым бір орында тұрмай оның жинақтаған көзқарастары мен идеялары қордаланып тек қана қылмыс құрбандарымен ғана шектелмей өзге де құбылыстардың құрбандары туралы да жүйелі білім жинақталып, күндердің бір күнінде виктимологияның криминологиядан бөлініп шығу қажеттігі де туындайды.

2.1. Виктимологияның түсінігі, оның басқа ғылым салаларымен байланысы
Виктимология криминология ғылымдарының ішіндегі жаңа сала болып табылады. Қазіргі криминологиядағы виктимология жәбірленушінің тұлғасын, қылмыстың туындауына негіз болған себептер мен жағдайларды, жәбірленуші мен қылмыскедің ара-қатынасын зерттеп, конфликтілі жағдайларда жәбірленушілерге қалай іс-әрекет жасау керектігін көрсететін үйретеді, сондай-ақ, азаматтардың виктимизациясын шектеуге бағытталған қызметті құрайды. Сонымен қатарқылмыстың жәбірленушілерімен адамгершілік, әділеттілік жүйесі мен құқықтық базасын құруға бағытталған қызметті де құрайды.
Біздің ойымызша, криминалдық виктимология құрбан туралы жалпы ілімнің ішінара дербес тарауы болып саналатын ғылымның кешенді, пәнаралық саласы болып танылады. Криминалдық виктимология қылмыс құрбаны проблемаларын ең алдымен қылмыстық құқық, қылмыстық іс жүргізу және криминология тарапынан қарастырады.
Криминалды виктимология теориялық аспектілерді дайындайтын, аксиомаларды, түсініктерді анықтайтын, сондай-ақ, жәбірленушілер мен қылмыскерлердің өзара әрекеттестік заңдылықтарын анықтауға негізделген ғылыми негізде әдістемелер мен әдістерді құратын, жәбірленушілер туралы білімдер жүйесін дайындайтын криминологияның құрамдас бөлігі болып табылады. Қазіргі криминалды виктимология- бұл криминогенді жағдайларды, сондай-ақ, қылмыс құрбаны болған немесе болуы ықтимал адамдарды қылмыстан сақтандыруға бағытталған салараралық, динамикалық дамушы, жүйелі оқу түрі.
Негізінен жәбірленуші тұлғасының әлеуметтік-демографиялық сипаттамаларына байланысты, қылмыс жасауға негіз болған нақты өмірлік ситуацияға байланысты, жәбірленушінің мінез-құлқын жан-жақты зерттеуге байланысты виктимологиялық зерттеулердің әдістемелік жағының тиімділігі артпақ.
Криминалдық виктимология нені зерттейді? Кеңес одағында жүргізілген кейбір зерттеулерге орай қылмыс оқиғаларының 29%-нде жәбірленуші қылмыстық әрекетке өзі ықпал еткен. Неміс ғалымдарының жүргізген зерттеулері бойынша кісі өлтіру оқиғалары бойынша қылмыскер мен жәбірленушінің арасында субъектілік-объектілік қатынастар 80%-нде, ал денсаулыққа зиян келтіру мен зорлау қылмыстары бойынша 70%-нде тән болған. Ал қарақшылық жасау әрекеттері бойынша мұншалықты жоғары көрсеткіш тән емес, әдетте олардың жәбірленушісі бейтаныс адамдар болады. АҚШ-тың зорлықшыл қылмыстардың себептері мен олардың алдын алу жөніндегі Ұлттық комиссияның мәлімдеуінше тек әйел жынысты адамды зорлау қылмыстарының 4%-нде ғана жәбірленуші өзі қылмысқа үлес қосқан. Вайстың айтуы бойынша және осы нәтиженің неміс полиция органдарында бірнеше мәрте расталғанындай зорлау қылмысы бойынша 35-56%-нде қылмыскер мен жәбірленуші қандай да бір қатынаста болған (Криминология). Және неғұрлым қылмыскер мен жәбірленушінің таныстық дәрежесі көтерілген сайын қылмыс туралы жәбірленушінің полицияға хабарлауға деген дайындық дәрежесі төмендейді. Осы нәтижелерді кейде криминология, соның ішінде виктимологиялық профилактика ғана емес, криминалистика да қолдана алады. Мысалға, кісі өлтірушіні бірінші кезекте таныстардан іздесе, тонау мен қарақшылық жасаушыны кездейсоқ адамдардың қатарынан да іздестіре алады.
Криминологияның саласы ретіндегі виктимология төмендегідей құбылыстарды зерттейді:
* қылмыс құрбандарының моральдық-психологиялық және әлеуметтік сипаттамалары (қандай қасиеттеріне қарай адам жәбірленушіге айналды?)
* қылмыскер мен жәбірленушіні байланыстыратын қатынас (бұл қатынастар қылмыстың жағдайын туғызуға қаншалықты әсер етті?)
* қылмыстың алдындағы және қылмыс үстіндегі ситуация (жәбірленушінің әрекеті не әрекетсіздігі қылмысқа қаншалықты ықпал етеді?)
* құрбанның қылмыстан кейінгі мінез-құлқы (құқық қорғау органдарына жүгінді ме, әлде ақиқатты анықтауға кедергі келтірді ме?)
* профилактикалық сипаттағы шаралар (жәбірленушілердің қорғану мүмкіндіктері қандай?)
Кей уақыттарда виктимологияның пәнін қысқаша қылмыс жәбірленушілерінің тұлғасы мен мінез-құлқы деп те айта салуға болады.Криминологияда vіctіma (құрбан) түбірінен тұратын үш түрлі ұғым қолданылады. Олар - виктимология, виктимизация және виктимділік. Оның виктимологиясы құрбан туралы ілім екенін айттық, ал виктимизация болса, адамның қылмыс құрбанына айналу процесін білдіреді.Виктимділік - өзіне тән қасиеттерге не атқаратын қызметіне байланысты тұлғаның қылмыс жәбірленушісіне айналып кету бейімділігі. Ол бейімділік оның өз мінез-құлқына да тәуелді бола алады немесе оған тәуелсіз объективті де өмір сүре алады. Жәбірленушінің мінез-құлқының сипатына қарай:
1)белсенді жәбірленушілер - қылмыскерді өздері қоздырмағанмен, оған көмектесуші: саналы қоздырушылар, абайсыз қоздырушылар т.б.
2)бастамашы жәбірленушілер - жалпы мінез-құлқы жағымды сипатта болғанмен, осы әрекеті өзіне зиян келтіруге әкеп соғады: лауазымына қарай, қоғамдағы жағдайына қарай, жеке қасиеттеріне қарай бастамашы болып табылатындар.
3)бәсең жәбірленушілер - әр түрлі себептермен қылмыскерге қарсылық көрсетпейтін құрбандар: қарсылық көрсетуге объективтік қабілетсіз, қарсылық көрсетуге объективтік қабілетті.
4)бейтарап жәбірленушілер - қай жағынан келсең де мінез-құлқы мінсіз жәбірленушілер: ешқандай да жағымсыз кейіпте болмаған және жәбірленуші ситуацияны сыни бағамдай алған.
5) бағамдай алмайтын жәбірленушілер - өмір жағдайын дұрыс, сыни көзбен бағалай алмайтындар: білім деңгейі төмен, ақылы кем, кәмелетке толмаған, қариялар, сырқат құрбандар.
Виктимологияның пәні. Кеңес одағында жүргізілген кейбір зерттеулерге орай қылмыс оқиғаларының 29%-нде жәбірленуші қылмыстық әрекетке өзі ықпал еткен. Неміс ғалымдарының жүргізген зерттеулері бойынша кісі өлтіру оқиғалары бойынша қылмыскер мен жәбірленушінің арасында субъектілік-объектілік қатынастар 80%-нде, ал денсаулыққа зиян келтіру мен зорлау қылмыстары бойынша 70%-нде тән болған. Ал қарақшылық жасау әрекеттері бойынша мұншалықты жоғары көрсеткіш тән емес, әдетте олардың жәбірленушісі бейтаныс адамдар болады. АҚШ-тың зорлықшыл қылмыстардың себептері мен олардың алдын алу жөніндегі Ұлттық комиссияның мәлімдеуінше тек әйел жынысты адамды зорлау қылмыстарының 4%-нде ғана жәбірленуші өзі қылмысқа үлес қосқан. Вайстың айтуы бойынша және осы нәтиженің неміс полиция органдарында бірнеше мәрте расталғанындай зорлау қылмысы бойынша 35-56%-нде қылмыскер мен жәбірленуші қандай да бір қатынаста болған.1 Және неғұрлым қылмыскер мен жәбірленушінің таныстық дәрежесі көтерілген сайын қылмыс туралы жәбірленушінің полицияға хабарлауға деген дайындық дәрежесі төмендейді. Осы нәтижелерді кейде криминология, соның ішінде виктимологиялық профилактика ғана емес, криминалистика да қолдана алады. Мысалға, кісі өлтірушіні бірінші кезекте таныстардан іздесе, тонау мен қарақшылық жасаушыны кездейсоқ адамдардың қатарынан да іздестіре алады.
Виктимділіктің түсінігі мен түрлері. Криминологияда vіctіma (құрбан) түбірінен тұратын үш түрлі ұғым қолданылады. Олар - виктимология, виктимизация және виктимділік. Оның виктимологиясы құрбан туралы ілім екенін айттық, ал виктимизация болса, адамның қылмыс құрбанына айналу процесін білдіреді.
Виктимділік - өзіне тән қаситтерге не атқаратын қызметіне байланысты тұлғаның қылмыс жәбірленушісіне айналып кету бейімділігі. Ол бейімділік оның өз мінез-құлқына да тәуелді бола алады немесе оған тәуелсіз объективті де өмір сүре алады.
Индивидуалдық виктимділік - белгілі бір тіршілік жағдайына байланысты (ситуацияға) қылмыс жасау үшін жағдай жасауға жәрдемдесетін жеке индивидтің әлеуметтік, биофизикалық, психологиялық сипаттағы қасиеттері.
Түрлік виктимділік - бірқатар мән-жайларға орай кейбір жеке адамдардың белгілі бір қылмыс түрлерінің құрбаны болуға бейімділігі (тонау, зорлау).
Топтық виктимділік - демографиялық, психологиялық, биофизикалық және басқа да қасиеттері ұқсас адамдардың қылмыс құрбаны болуға бейімділігі (инкассаторлар, күзетшілер, таксистер).
Жәбірленуші туралы криминологиялық және психологиялық білімді дамыту ХХ ғасырдың 40 жылдары виктимологияның пайда болуына алып келді.
Виктимологиялық зерттеудің шетелде даму кезеңдерін талдай отырып, негізгі екі бағытты анықтауға болады: теориялық - қылмыстың ықтимал жәбірленушісінің жағдайы мен себептерін, оның криминогендік ортаны құру кезіндегі рөлінің қалыптасуы және тәжірибелік - қылмыс жәбірленушілеріне іс жүзінде құқықтық, материалдық және әлеуметтік сипаттағы көмек көрсету бағдарламасын құру.
2.2. Виктимологияның даму тарихы, виктимологияның ғылым ретінде ерекшеліктері;
Жәбірленуші туралы криминологиялық және психологиялық білімді дамыту ХХ ғасырдың 40 жылдары виктимологияның пайда болуына алып келді.
Виктимологиялық зерттеудің шетелде даму кезеңдерін талдай отырып, негізгі екі бағытты анықтауға болады: теориялық - қылмыстың ықтимал жәбірленушісінің жағдайы мен себептерін, оның криминогендік ортаны құру кезіндегі рөлінің қалыптасуы және тәжірибелік - қылмыс жәбірленушілеріне іс жүзінде құқықтық, материалдық және әлеуметтік сипаттағы көмек көрсету бағдарламасын құру.
Виктимология термині этимологиялық көзқарас бойынша жәбірленуші туралы ілім дегенді білдіреді, яғни виктимологияның зерттеу пәніне тек қана қылмыс жәбірленушілерін зерттеу ғана емес, сонымен қатар басқа құқық бұзушылықтардың және өзге әлеуметтік құбылыстардың және табиғи апаттардың жәбірленушілерін зерттеу кіреді (кең мағынадағы виктимология). Осылайша, виктимология мағынасына қарай ғылымның пәнаралық саласына айнала бастады.
Виктимология ХХ ғасырдың ортасында криминологиялық теорияның аясы шеңберінде қарастырылған. ХХ ғасырдың 40 жылдарының соңы және 70 жылдарының басына дейінгі кезеңде виктимологияның алдыңғы бағытының бірі болып, жәбірленушінің өзінің әрекеттері немесе сөздері арқылы оған қатысты қылмыс әрекеттерінің болу мүмкіндігін және жәбірленушініңкінәлілігін орнатумүмкіндігін зерттеу табылады.
Осы кезеңде, өзінің әрекеттерімен қылмыстың болуын арандататын кінәлі деп аталатын жәбірленуші басты назарда болады. Кісі өлтіруді зерттей отырып, Ф.Джасс мынаны ескереді: ... кейбір адамдар өлімге бейім болады, яғни өздерінің жүріс-тұрыстары арқылы өздеріне қарсы қылмыскермен агрессияны туғызады - muderee [1, б. 19-20]. Кінәлі жәбірленуші мәселесіне Г. фон Гентигтің (1948), Г. Эленбергердің (1955), М. Вольфангтің (1958), М. Амирдың (1967), С. Шейфердің (1968) және т.б. жұмыстары арналған.
Қылмыс жәбірленушісінің мінез-құлқы және оның нақты криминологиялық жағдайдағы рөлі (адам өлтіру кезінде), поляк виктимологы Бруно Холыстаның еңбектерінің зерттеу пәні болып табылды (1964, 1990).
Ғылымда ойлар шешім алгоритмінің пайда болуына ынталандырады (ойды тәжірибе жүзінде қолданудың нәтижесі), бұл, өз кезегінде ары қарата зерттеудің алғышартын құрып, жаңа ойлардың туындауына септігін тигізеді. Осының негізінде, виктимологияның жетілдірілуінің екі негізгі бағытының маңызы, олардың тәжірибелік мәні келтірілген зардаптың орнын толтырумен байланысты материалдық, экономикалық және жәбірленушіге медициналық, психологиялық және әлеуметтік көмек көрсетумен байланысты әлеуметтікпсихологиялық шараларды жүзеге асырудан көрінеді.
Шетел мемлекеттерінде қылмыс жәбірленушілеріне көмек көрсету бағдарламасын құрушылар,еңалдыменжәбірленушілерге келтірілген материалдық зардаптың орнын толтыруға тырысқан. Қылмыс жәбірленушілеріне әлеуметтік-психологиялық көмек көрсету бағдарламасы кейінірек құрылған. Осылайша, жәбірленушілерге келтірілген зардаптың орнын толтыруға байланысты ұйымдар Жаңа Зеландияда және Ұлыбританияда 1963-1964 жылдары құрылған болатын. АҚШ-та қылмыс жәбірленушілеріне зардап ақысын қоғамдық, одан кейін мемлекеттік қорлардан өтеудің алғашқы ұйымдары 1968-1969 жылдары бірнеше штаттарда пайда болған. 1977 жылы Германияда Ақ сақина қоғамдық ұйымы құрылып, жоғарыда аталған қызметтер жүзеге асырылған. Алғашқы қылмыс жәбірленушілеріне көмек көрсету және оңалту бойынша арнайы мамандандырылған бағдарламалар 1972-1973 жылдары, Ұлыбританияда, АҚШ және Австралияда құрылған. 1972 жылы Калифорнияда (АҚШ) зорлаудан зардап шеккен қылмыстың жәбірленушісі болған әйелдерге арналған психологиялық көмек көрсету орталығы құрылып, ары қарай мұндай кризистік орталықтар бүкіл әлемде ашылған. 1976 жылы АҚШ Қылмыс жәбірленушілеріне көмек көрсетудің ұлттық ұйымы (NOVA) құрылады, соңында ол аса беделді және заңнамалық бастама құқығына ие ұйым болды. Халық арасындағы виктимділіктің алдын алу ісіндегі маңызды рөлі, сонымен қатар азаматтарды құқықтық тәрбиелеу мақсатында, барлық (АҚШ) аясында Қылмыс жәбірленушілерінің құқықтары апталығы өткізіледі.
Ғаламтор желісінде көрсетілген қылмыс жәбірленушілеріне көмек көрсету бойынша ұлттық ұйым сайты, бүгінгі таңда шұғыл жаңалықтардың, зерттеулердің және қылмыс жәбірленушілерімен жұмыс жасау әдістерінің жиынтығын көрсетеді, ол барлық мамандарға және жәбірленушілерге көмек көрсетуші барлық тұлғаларға қолжетімді болып табылады.
Қазіргі кезде АҚШ-та Қылмыс жәбірленушілеріне ғаламторлық көмек жүйесі федералды деңгейде, сонымен қатар штаттық және жеке қалалық деңгейде ауқымды түрде жетілдірілген. Мысалы, Қылмыс жәбірленушілерінің ұлттық адвокаттар алқасы мамандандырылған, қылмыс жәбірленушілеріне азаматтық сот өндірісінде көмек көрсетуге арналған ұйым болып табылады. Кез-келген қылмыс жәбірленушісі қылмыскерге немесе өзге кінәлі тарапқа қатысты азаматтық арыз бере алады. Сайттың мәлімет банкі жәбірленушімен өткізілген 1 1000 астам азаматтық арыздарды қамтиды және адвокаттар үшін, сонымен қатар қылмыс жәбірленушілерінің клиенттері үшін де қажетті ақпараттық қор болып табылады .
АҚШ және Канадада нәпсіқұмарлық сипаттағы зорлық жасалған балаларға және тұрмыстық жағдайында зорлыққа ұшыраған жәбірленушілерге көмек көрсететін қызмет жүйесі бар, онда нәпсіқұмарлық сипаттағы зорлыққа ұшыраған балалармен сұхбат жүргізетін арнайы оқытылған мамандар жұмыс жасайды.
Еуропада мемлекеттік және жергілікті басқару органдарымен қаржыландырылатын қылмыс жәбірленушілеріне, олардың психологиялық тұрғыда оңалуы және екінші құрбандық жағдайдың қайталанбауы жағынан әлеуметтік көмек көрсету мәселесімен айналысатын бірнеше ұйымдарды, қайырымдылық қорларды айта кетуге болады, олар: Германияда Ақ сақина ұйымы; Ұлыбританияда 1974 жылы құрылған Жәбірленушілерге көмек көрсетудің ұлттық ұйымы; Нидерландыда 1984 жылдан бастап жұмыс жасайтын Қылмыс жәбірленушілеріне көмек көрсетудің ұлттық ұйымы, және т.б. бұл ұйымдардың барлығы жоғары билік органдарының қолдауына ие және олардың қызметі қажетті толық көлемде қаржыландырылады. Атй кететін бір жай, қаржы тек бюджеттік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.