Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы. Қазақстанның оңтүстігін басып алу

Кіріспе
1. Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы. Қазақстанның оңтүстігін басып алу.
2. Исатай Таймаиов пен Махамбет Өтемісов бастаған көтеріліс.
3. Әулиеатаны Ресейдің жаулапы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Жоңғарлар тарапынан төнген қауіп қазақ билеушілерін Ресеймен одақтасуға итермеледі. 1730 жылы кіші жүздің ханы Әбілхайыр орыстың патша әйелі Анна Ивановнаға Ресейге қосылу туралы өтініш береді. 1733-1734 жылдары мұндай өтініштер орта жүз бен ұлы басшыларынан да түседі. Бірақ Ресейге қосылу екінші жағынан патша өкіметінің Қазақстанды отарлау процесі 100 жылдан аса уақытқа созылды. XVІІІ-XIX ғасырлардың тоғысында Орта Азияда Қоқан хандығы құрылды. Әлімхан (1801-1809) Қазақстанның оңтүстігіне әлденеше рет басқыншылық жорық жасап, көптеген елді-мекендерді, оның ішінде көне Шымкент шаһарын да басып алды. XVІІІ ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың басында орта жүз бен кіші жүз аумақтарының басым бөлігі Ресей империясының құрамына енгізілген болатын. 1824 жылы оның құрамына Жетісу аймағы да кірді. Тек Оңтүстік Қазақстанның аумағы ғана Қоқан хандығының қол астында қала берді. XIX ғасырдың екінші жартысында патша өкіметі өзінің Орта Азиядағы әрекеттерін белсендіре түсті. Орыс әскерлерінің шабуылы 1864 жылы басталды. Олар жаз бойына қоқан әскерлерін тас-талқан етіп, Түркістан, Әулие ата (қазіргі Тараз) және Меркі қалаларын, 1864 жылы 22 қыркүйекте шабуылдардың нәтижесінде Шымкент қаласын өздеріне қаратады. Сөйтіп Қазақстанды Ресейге қосып алу процесі осылай аяқталды.

1. Қазақстан тарихы: Аса маңызды кезеңдері мен ғылыми мәселелері. М.Қойгелдиев, Ә.Төлеубаев, Ж.Қасымбаев, т.б. — Алматы, 2007.
2. Қазақстан тарихы (XVIII ғасыр — 1914 жыл). Қабылдинов З.Е., Қайыпбаева А.Т. Алматы: Атамұра, 2008.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы. Қазақстанның оңтүстігін басып алу.
2. Исатай Таймаиов пен Махамбет Өтемісов бастаған көтеріліс.
3. Әулиеатаны Ресейдің жаулапы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе
Жоңғарлар тарапынан төнген қауіп қазақ билеушілерін Ресеймен одақтасуға итермеледі. 1730 жылы кіші жүздің ханы Әбілхайыр орыстың патша әйелі Анна Ивановнаға Ресейге қосылу туралы өтініш береді. 1733-1734 жылдары мұндай өтініштер орта жүз бен ұлы басшыларынан да түседі. Бірақ Ресейге қосылу екінші жағынан патша өкіметінің Қазақстанды отарлау процесі 100 жылдан аса уақытқа созылды. XVІІІ-XIX ғасырлардың тоғысында Орта Азияда Қоқан хандығы құрылды. Әлімхан (1801-1809) Қазақстанның оңтүстігіне әлденеше рет басқыншылық жорық жасап, көптеген елді-мекендерді, оның ішінде көне Шымкент шаһарын да басып алды. XVІІІ ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың басында орта жүз бен кіші жүз аумақтарының басым бөлігі Ресей империясының құрамына енгізілген болатын. 1824 жылы оның құрамына Жетісу аймағы да кірді. Тек Оңтүстік Қазақстанның аумағы ғана Қоқан хандығының қол астында қала берді. XIX ғасырдың екінші жартысында патша өкіметі өзінің Орта Азиядағы әрекеттерін белсендіре түсті. Орыс әскерлерінің шабуылы 1864 жылы басталды. Олар жаз бойына қоқан әскерлерін тас-талқан етіп, Түркістан, Әулие ата (қазіргі Тараз) және Меркі қалаларын, 1864 жылы 22 қыркүйекте шабуылдардың нәтижесінде Шымкент қаласын өздеріне қаратады. Сөйтіп Қазақстанды Ресейге қосып алу процесі осылай аяқталды.

1. Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы. Қазақстанның оңтүстігін басып алу.
Қазақстанның Ресейге қосылуына көптеген саяси-экономикалық аяғышарттар болды. Орыс үкіметі өзінің шекарасын Шығыста ұлғайтқысы келді. Ресейде мемлекеттік биліктің күшейуімен қатар Шығыс мемлекеттерімен, керші жатқан халықтармен сауда айырбас жасауға және өзге де қарым-қатынастарды дамытуға мүмкіндік туды. Қазақстанның Ресейге бодандығы ХVIII ғ. 30-шы жылдары басталып, ұзақ және күрделі үрдістен кейін ғана XIX ғасырдың 60 жж. аяқталды. Қазақ жүздерінің қосылуы әртүрлі ішкі саяси жағдайда іске асты. Кіші жүздің көп және Орта жүздің кейбір аудаңдары Ресейге XVIII - XIX ғғ. басында қосылды. Патшалық империя Орта Азияға байланысты алға қойған стратегиялық мақсаттарына жету үшін Орта жүздің үлкен бөлігін және Оңтүстік Қазақстанның қалалық белігін еш аяушылық көрсетпей, қатаң әскери күшпен бағындырды. Ресей Оңтүстік Қазақстанды және Орта Азияны жаулап саясатын Ұлы Брятания империясымен болған бәсекелестікпен түсіндіреді.
Қазақстанның Ресейге қосылуы үш кезеңнен тұрады: -Бірінші кезең XVIII ғ. 30-шы жылдарынан басталып 19 ғ. 20-шы жылдарына дейін. Бұл жүзжылдықтың ішінде Ресей мен Қазақ хандығының арасында протекторат қарым-қатынасы орнады. Ресей бекіністері мен шептері қазақ жерінің солтүстік шекарасын жан-жақтан қоршады. Қазақ хандарының сыртқы шаруаларына орыс билігі тығыз араласты және бекітіп отырды. -Екінші кезең - вассалитет кезеңі, XVIII г. 60-шы жылдары аяқтадаы. Оның негізгі керінісі 1822 жылы қабылданган Сібір қазақтары туралы Жарғы мен 1824 жылы қабылданған Орынбор қазақгары туралы Жарғы осы жарғылардың нәтижесінде хандық билік күшіи жойып, Ресей бодандығындағы қазақ өлкесіңде округтер мен бөлімдер ашылды. 0 круг басшылары - аға сұлтандар мен сұлтан-правительдер генерал-губернаторлыктарға бағынды. Өз кезегінде округтерде болыстықтар мен дистанциялар ашылды. -Үшінші кезеңі таза бодандық, 1860-шы жылдары басталады. Оның негізгі белгісі Қазақ жерінің тұтастай Ресей империясының құрамына енуі, облыстарға бөліну, олардың ез кезегінде уездерге т.б. бнлінуі. Қазақтың саяси элитасы сұлтандар мен билер биліктен біржолата шеттетілді. Қазақ шаруашылығы Ресейдің тауарлы-сауда қарым - қатнастарының орбитасына ене бастады. 130 жылға созылған қазақ - орыс жаугершілігі ақырьі Қазақстанның онтүстігіндегі қалаларды жаулап алумен аяқталды.
XIX ғасырдың бірінші жартысындағы қазақтың ұлт-азаттық қозғалыстары жеңіліспен аяқталып, Қазақстанның бүкіл территориясының Ресей билігіне өтуіне алғы - шарт болды. Отаршылдарға қарсы көтерілістер кейде партизандық, кейде ашық ұрыс түрінде болып отырды. Қазақтардың жеңілуінің бірнеше себептерін көрсетуге болады: ол алдымен Ресей империясының экономикалық ресурстары қамтамасыз еткен орыс әскерінің техникалық қуатталығы, көптеген сұлтандар мен билердің сатқындығы, үшіншіден Кенесары қозғалысы кезінде Ресейге көмектескен Қазақстанның онтүстік көршілерінің - Хиуа, Қоқан және қырғыз манаптарының саясаты. Кенесары өлгеннен кейін орыс әскерлері Жетісуды, кейін 60-шы жылдары оңтүстік қалаларды басып алды (Ташкент, Шымкент, Түркістан, т.б.). Ресей үкіметі өзінің әкімшілік-саяси реформалары арқыяы Қазақсуандағы дәстүрлі басқару жүйесін бұзып, көпшелілерді құнарсыз жерлерге ығыстырып, Ресейден келген қара шекпендерге үлкен жеңілдік берді. 1867-1868 жж Уақытша Ережеден кейін шексіз билікті алған отаршылдық саясаты кең етек жайды. Сонымен қатар Қазақстаның Ресейге қосылуының нәтижесінде қазақ көшпелілері айырбас және сауда қатынасын жасайтын мүмкіндікке ие болды, қазақ ауылдарында сауданың даму барысында капиталистік, өндірістік қатынастар пайда бола бастады.
2. Исатай Таймаиов пен Махамбет Өтемісов бастаған көтеріліс.
Қазақ халқының ұлт-азаттық күресінде Исатай Тайманов пен Махамбет Өгемісов бастаған көтерілістің маңызы зор. 1801 ж. Еділ мен Жайық өзендері аралығына Бөкей хан бастаған 10 мың қазақ отбасы қоныстанды, бұл Ішкі (Бокей) Орданың құрылуына бастама болды. XIX ғ.30 жж. аяғына таман онда 20 мыңға жуық шаруашылық және жалпы саны 80 мың адам болды. Бірақ жайылымдар біркелкі белінбеді. Аз ғана мерзімнің ішінде жердің 23 бөлігі қазақ сұлтандары мен орыс помещиктері Юсуповтар мен Безбородколардың жеке меншігіне берілді Жәңгір хан өзіне 400 мың десягина жерді иемденіп алды. Әсіресе бөлісте сұлтандық титулы жоқ, ханның қайын атасы Қарауыл- қожа Бабажанов жақсы қамтып калды. Ол помещиктерден жалға алынған жер үшін өзі ақы төлеп, содан соң осы жерде мал бағуға рұқсат етілетін қазақ ауылдарынан жалға беру ақысын асыра жинады,түрлі салықтар салды. Ішкі Ордада кетерілістің алғашқы толқыны 1827-1829 жж. болып өтті. Қазақ ауылдары Оралдың арғы жағына қайта орала бастады. Старшина Серкеш Жақсыбаев Орал қазақ әскерлерінің атаманы Бородинге: Жайықтың сол жағына өтудің себебі ауыр шығындар мен хан тарапынан болып отырған қысымшылықтар; халықтан жиналатын салық шамадан тыс және толемшілердіц жағдайынан бірнеше есе көп мөлшерде жиналады, деп түсініктеме берген. Огкір жер дағдарысы, салықтық езгі, әлеуметтік қысым, өзара қырқыстар 1836 жылы көтеріліске әкелді. Кетерілісті белгілі батыр Исатай Тайманов пен ақын Махамбет Өтемісов басқарды. Исатай 1791 ж. өмірге келді. 1808ж. Исатайдың руластары Ішкі Ордаға кешті. 21 жасында ол Беріп ішіндегі Жайық руының басшысы болып тағайындалды. Исатайдың жақын серігі ақын Махамбет Өтемісов болды. Ол татар және орыс тілдерін еркін білген, Хиуада болған, Орынборда тұрған. Махамбет орыс жазушысы және этнографы В.И.Дальмен және ғалым-саяхатшы Г.СКарелинмен таныс болған.
3. Әулиеатаны Ресейдің жаулап алуы
Қазақ халқы жоңғар басқыншыларымен жан алысып, жан берісіп соғысып жатқанда Ресейдің І-Петр патшасының әскерлері жерімізді шетінен кертіп қалалар салып, жыландай жылжып сұғынып келе жатты. Омбы, Орынбор, Павлодар, Семей, Өскемен қалаларынан соң орыс отаршылары XIX ғасырда Жетісуға жетіп, 1854 жылы ежелгі Алматы кентінің орнына Верный бекінісін тұрғызды. Ал, бұдан бір жыл бұрын Орынбор жақтан генерал Перовский басқарған орыс әскері қоқандықтардан Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) қаласын басып алған болатын. Тәбет тамақ ішу барысында келеді деп білетін қомағай Ресей отаршылары енді Талас, Шу аймағына, одан әрі Орта Азияға көз аларта бастады. Бұл кезде Оңтүстік Қазақстанды ашса алақанында, жұмса жұдырығында ұстаған Қоқан зекетшілері жәй мал-мүлік салығын былай қойып, мұсылмандықтан безіп, көңіл көтеру үшін әр ауылдан бір қыз бересің деген адамгершілікке жатпайтын салық ойлап шығарды. Өздерінің оң жақтағы ару қыздарын көздерінің қарашықтарындай сақтайтын қазақтар бұл қорлыққа көнбей 1858 жылы мамыр айында көтеріліске шықты. Мырза би деген зекетшіні нөкерлерімен қоса Шымкент түбінде қырып салды. Қоқан ханы Құдияр әр жерден бас көтерген қазақтарды аяусыз жазалап, қанды шеңгеліне қайта түсірген соң 1860 жылы Жетісуды орыс отаршыларынан құтқарамыз деген ұранмен әскер көтерді. Ұзынағаш түбінде полковник Колпаковский басқарған орыс әскері қоқандық сарбаздарды зеңбіректерден оқ жаудырып, жамсатып салды. Осы қоқандықтар сапында Байзақ, Батырбек датқалар да болатын. Олар орыс қаруының каншама куатты екендігін осы соғыста түсінді. Ұлы жүзден Ресейге ертерек караған ағайындарының жай-жапсарын Қоқанға қарасты өз елінің күйімен салыстыра келе Байзақ датқа бүкіл қазақ бірге болуы керек деп шешті. Ал, Ташкент бегілер бегінің карындасына үйленген Батырбек датқа коқандықтар жағында еді.
Ресей патшасы Александр I Оңтүстік Қазақстанды жаулап алу үшін бас штабтың полковнигі Михаил Григорьевич Черняевты қолбасшы етіп тағайындады. Бұл 1863 жыл болатын. Сол жылы Орынбор жақтан келіп Созақта, Шолаққорғанда болып, тілік ІІІоқай датқамен тіл табысқан, жай-жапсарды ұққан М. Г. Черняев 1864 жылы Омбы генерал губернаторы А. Дюгамельдің қарамағына жіберілді. Сол генералдың қолы қойылған деректерге қарағанда 1864 жыл басталған қыс Оңтүстік Қазақстанда өте қатал болып, қазақтар жұттан көп малынан айырылған екен. Орыс дипломаттары қоқандықтарды әлсірете түсу үшін Бұхар әмірімен байланыс жасап, оны да ортақ жауына қарсы көктемде жорыққа шығуға итермелеген. Шудың бергі жағындағы қосын бастығы полковник Черняев басқарған әскер 1864 жылғы 1 мамыр күні Верный бекінісінен аттанды. Ал, бұдан бір жыл бұрын старшина Бутаков солто, сарбағыш руларынан манаптар Жанғараш, Маймыл, Тыналы, Бәйтік, Қойшы, Мәкеш, Шайділдә, Өзбек басқарған елдеріне барып, олардың Ресейге қарайтындығы туралы антын алды. Сол сияқты 1862 жылы попковник М. Г. Герасимов басқарған шағын орыс әскері Меркіге келіп, бағдарлап қайтқан еді. Полковник М. Г. Черняев басқарған жаулап алушы экспедицияға Ресейдің бас штабы 150 мың рубль күміс ақша бөлді. Бұл жаулап алушылар қосынында 60 офицер, 2533 солдат болды, оларға 835 ат-көлік берілді. Қосын штабында 10 офицер, жаяу әскерлердің 31 офицері, казактардың -- 9, артиллерияның -- 7, дәрігерлік -- 2, жорық ас-ауқат қамдаушы бір офицер бар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.