Резервті және құрылымдық липидтер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

Энергетикалық алмасудың кезеңдері
Резервті және құрылымдық липидтер
Фосфолипидтер және гликолипидтер

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Майлар негізінен организмдегі энергияның көзі болып табылады. Ересек кісілерде организмге қажет барлық энергияның 40%, ал жас балаларда 50% бейтарап майлардың тотығуы арқылы қамтамасыз етіледі. Дегенмен майлардың тотығуындағы энергияның көп болуына қарамастан, организм үшін негізгі энергия көзі көмірсу болып табылады, себебі майлардың тотығу үшін де ең алдымен организмге көмірсу қажет, яғни майлар «көмірсулардың жалынында жанады». Организмдегі майлардың қоры 10-15 күнге жетсе, көмірсудың қоры 13-14 сағатқа ғана жетеді. Майлар, сонымен қатар А, Д, Е, К витаминдерінің еруіне және сіңіруіне жағдай жасайды. Клетка мембранасының құрамына кіріп, оның құрылымдық бөлімі болып табылады. Майлар өкшеге, алақанға серпімділік қасиет береді. Сонымен бірге эндогендік судың көзі болып табылады. Мысалы: 100 г май көмір қышқыл газына және суға ыдырағанда 107 г дейін су түзіледі, ал 100 г белок ыдырағанда 55, 5 г су, осынша көмірсу ыдырағанда 41, 0 г су түзіледі. Түйелердің шөлге шыдамдылығын осы майдың ыдырауындағы эндогендік судың түзілуімен түсіндіруге болады.

Майлар, сонымен қатар организмдегі жылуды сақтап отырады. Организмге тәулігіне ересек кісілер үшін 60-80 г май керек болса, балалар үшін 25-30 г май қажет.

Энергетикалық алмасудың кезеңдері

Энергетикалық алмасу үш кезеңнен тұрады. Бірінші - дайындық , екінші - оттексіз , үшінші - оттекті кезең .

Энергетикалыц алмасудың дайындық кезеңі адамның асқорыту мүшелеріндегі жасушалардың цитоплазмасында (лизосомаларда) жүреді. Бұл кезеңде күрделі ағзалық қосылыстар асқорыту ферменттерінің әсерінен қарапайым қосылыстарға ыдырайды. Бұл кезеңде аз мөлшерде бөлінген энергия қоршаған ортаға жылу күйінде таралады.

Энергетикалық алмасудың оттексіз (анаэробты) кезеңі жасушалардың цитоплазмасында жүреді. Дайындық кезеңде түзілген карамайым ағзалық қосылыстардың одан әрі ыдырауына оттегі қатыспайды. Энергетикалық алмасудың бұл сатысын кейде ашу кезеңі деп те атайды.

Энергетикалық алмасудың оттекті кезеңі (гр. аеr - «ауа») жасушалардағы митохондрияларда жүреді. Ферменттер мен оттектің қатысуымен өте күрделі химиялық реакциялар тізбегі жүреді де, энергия едәуір көп мөлшерде бөлінеді. Мысалы, энергетикалық алмасудың оттексіз кезеңінде қант молекулалары ыдыраған кезде 27 ккал, оттекті кезеңінде 674 ккал энергия бөлінеді. Сондықтан ағза үшін энергетикалық алмасудың оттекті кезеңі өте тиімді.

1 г көмірсулар және нәруыздар ыдыраған кезде 17, 2 кДж энергия бөлінеді. Ал 1 г май ыдыраған кезде 39, 1 кДж энергия бөлінеді. Адам қаншалықты көп энергия жұмсаса, оның ағзасында соншалықты ағзалық заттар көп ыдырайды. Сондықтан адам көп жұмыс атқарса, тынысалуы да жиілейді, көп тамақ ішеді. Адам жұмсаған энергиясының орнын осылай толықтырады.

Липидтер (грекше lipos - май) дегеніміз - полярлы емес еріткіштерде жақсы еритін төмен молекулярлы органикалық заттар. Химиялық құрылысы бойынша липидтер әртүрлі болады, бірақ олардың барлығы дерлік кез-келген спирттер мен май қышқылдарының күрделі эфирлері болып табылады. Сонымен қатар липид молекулаларының құрамына азотты қосылыстар, фосфор қышқылы және көмірсулар енуі мүмкін. Құрамы бойынша липидтердің барлығы жай, күрделі липидтер (липоидтер) және стеридтер болып жіктеледі. Адам мен жануарлар ағзасында жай липидтерден - үшацилглицериндер (бейтарап майлар) , липоидтардан - фосфоглицериндер (лецитиндер, кефалиндер, ацетальфосфатиттер, серинфосфатиттер және т. б. ) және сфингофосфатидтер (сфинглмиелиндер), ал гликолипидтерден - цереброзидтер мен ганглиозидтер, стеридтерден - холестеридтер болады.

Әртүрлі тканьдерде липидтердің болуы да әртүрлі болады. Сау адамның плазмасында липидтер мынадай мөлшерде болады.

жалпы липидтер - 4 - 7 г/л.

үшацилгицериндер - 0. 55 - 1. 650 ммоль/л

фосфолипидтер - 2 - 4, 4 ммоль/л

холестеридтер - 3. 9 - 6. 5 ммоль/л

Липидтердің биологиялық мәні мынада: олар энергетикалық материал болып табылады және қорғаныс, пластикалық, тасымалдау және реттеу қызметтерін атқарады.

Физиологиялық қызметтері бойынша ағза липидтері 3 топқа бөлінеді:

резервті липидтер;

протоплазматикалық немесе құрылымдық липидтер;

тасымалдаушы липидтер (липопротеиндер) .

Резервті липидтер негізінен үшацилглицериндер түрінде болады. Олар көп мөлшерде май депосында жинақталады да, қажет болған жағдайда оңай ыдырап, энергетикалық материал ретінде жұмсалады. 1 грамм май толығымен тотыққан жағдайда 9. 3 ккал энергия (38. 9 кдж) бөлінеді. Протоплазматикалық липидтер болса фосфолипидтер глицеридтер және глицерид еместер (сфингофосфатидтер), гликолипидтер және холестеридтер түрінде болады. Бұлар клеткалық мембраналардың құрылымдық компоненттері болып табылады және ағзадағы олардың деңгейі тұрақты болады.

Май тәріздес заттарды кейде күрделі липидтер деп атайды. Олар төрт топқа бөлінеді: 1) фосфолипидтер (фосфатидтер), 2) балауыз, 3) сфинголипидтер, 4) стеролдар (стериндер) мен стеридтер.

Фосфолипидтер

Липоидтардың ішінде әсіресе көп таралғаны фосфолипидтер. Олар майға жақын, глицериннің екі гидроксильдік тобы май қышқылдары мен этерленген. Үшінші гидроксильдік топ фосфор қышқылының күрделі эфирін түзеді, оған азоттық негіз қосылады. Липоидтердің азоттық негіздеріне холин, этаноламин (коламин), серин жатады.

Фосфолипидтер құрамына кіретін азоттық негіздерге байланысты мынадай топтарға жіктеледі: фосфатидилхолин немесе кефалин (құрамында этаноламин бар), фосфатидилсерин (құрамында серин бар) . Бұлардың ішінде әсіресе маңыздылары және жиі кездесетіндері α-лицетин мен α-кефалин.

Холиннің түзілу механизмі мен лецитиннің синтезінің зақымдалуы үшацилглицеридтер синтезінің іске қосылуын тудырады да, соның салдарынан бауырдың майлы инфильтрациясы дамиды. Холиннің синтезі кезінде метильді топтың донаторы ретінде метионин және холин бауырдың майлы дистрофиясының алдын алады, сондықтан липотропты факторларға жатады да, бауырдың ауруларын емдеу үшін пайдаланылады. ыдырауы фосфолипазалардың әсерінен сәйкес құрылымдық компоненттерге дейін жүреді.

Гликолипидтердің синтезі эндоплазматикалық ретикулум мембраналарында жүреді. Түзілген гликолипидтер эндоплазматикалық ретикулум цистернасын жауып жатқан мембраналардың үстінде орналасады. Бұл жерден олар Гольджи аппаратына тасымалданады да, ең соңында сыртқа шығарылып, плазматикалық мембрананың сыртқы қабатының құрамына кіреді.

Фосфолипидтер құрамында әрқашан полиқанықпаған май қышқылдары болады.

Фосфолипидтер мен сфинголипидтер басқа липидтерден бір құрылымдық ерекшелігі бойынша ажыратылады. Олардың молекулаларында әр түрлі екі топ бар: полярсыз гидрофоб “ құйрық ”, полярлы гидрофиль “ бас ”. Лецитиннің полярлы “ басы ” холиннің қалдығы болады, кефалиндікі - коламин қалдығы. Серин қалдығы жоғарыда цвиттер - ион түрінде берілген. Фосфолипидтердің басқа қалдықтары - полярсыз гидрофобты “құйрық”. Екі түрлі табиғаты бар мұндай қосылыстар амфипатиялық ( гректің “ екі жақты ” және “ сезім ” деген сөздерінен шыққан) деп аталады.

Амфипатиялық қасиеттерінің арқасында фосфолипидтер клетка мембранасының негізін құрайды. Фосфолипидтер денедегі барлық тканьдердің және клеткалардың құрамына кіреді. Олар нерв тканінің және мидың құрғақ массасының негізгі бөлігін құрайды. Фосфолипидтер жүрек, бауыр құрамында кездеседі. Белоктармен бірге фосфолипидтер клетка мембранасын құрайды, клеткалардың жұмысы, тұтас организм қызметі мембрананың зақымданбауына және оның құрылымына байланысты. Мембрананың липидтік бөлігінің 90 % фосфолипидтерден тұруы мүмкін. Триглицеридтермен салыстырғанда, фосфолипидтер құрамында қанықпаған қышқылдар көп.

Барлық липидтердің басты құрылымдық компоненттері май қышқылдары болып табылады. Барлық табиғи липидтер көмірсу атомының жұп саны бар май қышқылдарынан тұрады. Липидтердің құрамына қаныққан және қанықпаған май қышқылдары кіреді.

Клеткаларда бос май қышқылдарының метаболитикалық барлық айналымдары олардың белсендірілу процесінен басталады, яғни ацил - КоА түзілуінен басталады. Бұл реакцияларды ацил - коА - синтетазалар катализдейді.

Түзілген ацил - КоА - ның молекулалары митохондрияларға жеткізіледі де, сол жерде май қышқылдарының тотығуы жүреді. Ацил -КоА - ның митохондриялық мембраналар арқылы тасымалдануы карнитинді “ қайықты ” механизм арқылы іске асырылады. Алғашында карнитин ацетилтрансферазаның әсерінен ацилкарнитин түзіледі де, ол митохондрияларға өтеді.

Митохондрияларда ацилкарнитин HS - КоА - ның көмегімен тиолизге ұшырайды. Ацил - КоА және карнитин түзіледі. Карнитин қайтадан цитозольдан май қышқылдарын жеткізу үшін пайдаланылады, ал ацил - КоА β - тотығуға ұшырайды.

Май қышқылдарының тотығу механизмін 1904 жылы Кноп болжап айтқан болатын, бірақ толығымен оны Липман мен Линен зерттеді. Кооп мынаны анықтады: май қышқылы сірке қышқылына дейін ыдырайды, ол май қышқылы радикалының β - көміртекті атомның тотығу жолымен және тотығудың әрбір кезеңінде оның екі көміртегі атомына қысқарып отыруынан болады. Липман және Линен май қышқылдарының тотығуы HS - KoA - ның және мультиэнзимді комплекстің қатысуымен өтетінін және ацетил - КоА - ның түзілуімен аяқталатынын анықтады.

Дегидрогеназалардың тотықсызданған коферменттері ФАДН2 және НАДН2 сутегі атомын тыныс алу тізбегіне жеткізеді де, бұл жерде тотығу фосфорильденуінің әсерінен АТФ - тың 5 молекуласы синтезделіп, судың 2 молеуласы түзіледі.

Ары қарай тотығу кезеңі қайталанады, 2 көміртегі атомына қысқарған ацил - KoA ( Cn - 2 ) молекуласы тотығады. Соңғы кезеңінде 4 көміртегі атомы бар қышқыл радикалы - бутирил - КоА 2молекуласы және суды түзе отыра тотығады, ал босап шыққан энергия АТФ - тың 5 молекуласына жинақталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.