Гиперхолестеринемия және оның себептері. Өт - mac ауруының пайда болу механизмі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Липидтердің алмасуы

Негізгі бөлім

Бауырда көмірсулардан майлардың биосинтезу ТӨТЛП-ге жинақталуы және тасымалдануы
Гиперхолестеринемия және оның себептері. Өт - mac ауруының пайда болу механизмі
Артеросклероздың биохимиясы
Бауырдың майлануы
Бауырдың химиялық құрамы мен атқаратын қызметтері

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Липидтердің алмасуы және қызметтері Липидтер (грекше lipos-май) дегеніміз полярлы емес еріткіштерде жақсы еритін төмен молекулярлы органикалық заттар. Химиялық құрылысы бойынша липидтер эртүрлі болады, бірақ олардың барлығы дерлік кез-келген спирттер мен май қышқылдарының күрделі эфирлері болып табылады. Сонымен қатар липид молекулаларының құрамына азотты қосылыстар, фосфор қышқылы және көмірсулар енуі мүмкін.

Ішек қабырғасында липидтердің ресинтезі. Хиломикрондардың түзілуі жэне майлардың тасымалдануы. Бауырда көмірсулардан майлардың биосинтезу ТӨТЛП-ге жинақталуы және тасымалдануы

Ішектің шырышты қабатының клеткаларында липидтер қорытылуының сіңірілген өнімдерінен сәйкес липидтер синтезделеді. Бұл процесс- ішек қабырғасында липидтердің ресинтезі деп аталады. Бұл процестің биологиялық мәні мынада: ішек қабырғасында өзінің физико-химиялық қасиеттері және құрамы бойынша тағам липидтеріне емес, адам ағзасына сәйкес келетін липидтердің түзілуі.

Үшацилглицериндердің ресинтезінің қайнар көздері - глицерин, моноацилглицерин және май қышқылдары болып табылады. Сонымен қатар үшацилглицериндердің ресинтезі үшін ішектің эпителий клеткаларында синтезделетін май қышқылдары да пайдаланылады Ресинтез глицерофосфаттың түзілуі жэне май қышқылдарының белсеиді түріацилКоА-ның синтезінен басталады

Ары қарай ацилтрансферазаның қатысуымен глицерофосфат және май қышқылдарының белсенді түрлерінен фосфатидті қышқыл синтезделеді, ол үшацилглицериннің синтезі үшін немесе фосфолипидтердің синтезі үшін пайдаланылады:

Сонымен қатар диацилглицерин фосфолипидтердің синтезі үшін де пайдаланылады, мысалы лецитин синтезі үшін:

Сонымен қатар ішектің қабырғасында холестерин эфирлері де синтезделеді. Ішек қабырғасында ресинтезделген липидтер басқа мүшелер мен тканьдерге тасымаланады. Бұл процесс мынадай түрде жүреді: молекулаларының гидрофильдігіне байланысты фосфолипидтердің бір бөлігі қанға түседі де, бауырға жеткізіледі. Басқа фосфолипидтер, барлық үшацилглицеридтер, бос холестерин және оның эфирлері өздерінің ерімейтіндігіне байланысты белоктармен комплекс түзіп, липопротеиндердің тасымалдаушы түрлерін- хиломикрондар мен жартылай ТӨТЛП-ді түзеді. Хиломикрондар ішек эпителиінен ішектің лимфа жүйесіне өтіп, кеуденің лимфа ағынына түседі де, одан қан ағымына өтеді- Тамақтан соң 1-2 сағаттан кейін-ақ алиментарлы гиперлипемияны байқауға болады. Оның ең көп мөлшері тамақтан соң 4-6 сағат өткеннен кейін байқалады. Бұл кезде қан опалесцирленеді, ал ішектен ағатын лимфаның түсі - сүт тәрізді болады, Хиломикрондардың қанға түсуіне жауап ретінде дәнекер тканінің жуан клеткаларынан қанға гепарин бөлінеді, ол хиломикрондардың үшацилглицериндерін ыдырататын фермент-липопротеинлипазаны белсендіреді.

Бауырда хиломикрондар гепотоциттердің әсерімен бауырдың синустарында ыдырайды. Басқа тканьдерден ерекше май тканінде липопротеинлипаза капил-лярлар эндотелиінің мембраналарының бетінде орналасқан. Сондықтан, үшацилглицериндер гидролизінде түзілетін май қышқылдарын май тканьдері жартылай пайдаланады. Май қышқылдарының негізгі бөлігі қан плазмасының альбуминдерімен байланысып, басқа мүшелер мен тканьдерге жеткізіледі. Липопротеиназасы бар тканьдердің ішінде тек май ткані ғана глицеринді пайдаланбайтыны анықталған. Жақсы еритін зат ретінде глицерин қан ағымымен бауырға, бүйрекке, ішекке және басқа да тканьдерге жеткізіледі де, энергетикалық немесе құрылымдық материал ретінде пайдаланылады.

Бауырда май қышқылдарынан жэне глицериннен үшацилглицеридтер және басқа да липидтер синтезделуі мүмкін. Бауырда және май тканьдерінде липидтердің синтезі тек хиломикрондардың үшацилглицериндерінің гидролизі өнімдерінен ғана болып қоймайды. Сонымен қатар, липидтердің синтезіне көмірсулар алмасуының метаболиттері де қатысады, атап айтқанда глицериннің орнына фосфодиоксиацетон пайдаланылады, ол НАДН2-нің қатысуымен глицерофосфатқа тотықсызданады:

Егер май тканінде глицерофосфат үшацилглицеридтер синтезі үшін пайдаланылса, бауырда соның негізінде фосфолйпидтер синтезделеді, олар осы жерде түзілетін ТТЛП- дерге қосылып, қанның ағымымен басқа мүшелер мен тканьдерге жеткізіледі. Бауырда фосфолипидтердің синтезінің механизмі ішек қабырғасында фосфолипидтердің ресинтез процесіне ұқсас болады

Стероидтер алмасуы Холестериннің биосинтезі туралы түсінік. Гиперхолестеринемия және оның себептері. Өт - mac ауруының пайда болу механизмі Артеросклероздың биохимиясы

Стероидтарға 10 және 13 (андростан) немесе 13-орында (эстран) метильденген циклопентан-пергидрофенантреннің туынды-көмірсулары жатады.

Көптеген стероидтардың 17- орнында бүйірлі тізбегі бар. Осы бүйірлі тізбектің құрылысы бойынша стероидтар 4 топқа бөлінеді:

-стериндер (холестерин) - сегізкоміртекті бүйірлі тізбек

-өт қышқылдары-бескөміртекті бүйірлі тізбек -кортикостероидтар және прогестерон- екі көміртекті тізбек

-эстрогендер және андрогендер 17- орнында тізбек жоқ.

Ағзаның тканьдерінің негізгі стероиды холестерин болып табылады, одан сәйкес клеткаларда адам мен жануарлар ағзасының басқа да стероидтары синтезделеді (т қышқылдары, андрогендер және эстрогендер, глюкокортикоидтар және мииералокортикоидтар, прогестерон және провитамин ДЗ) :

Жалпы алғанда ағзаның барлық тканьдерінде шамамен 140г. холестерин болады. Қанда холестерин және оның эфирлерінің концентрациясы 3. 9-6. 5 ммоль/л. Әсіресе жүйке ткані

және бүйрек үсті бездері холестеринге бай. Тканьдерде холестерин бос түрде және май қышқылдарымен этерифицирленген холестеридтер түрінде болады.

Ағзадағы холестериннің деңгейі тағаммен түсетін холестеринмен немесе оның ағзада синтезделуімен қамтамасыз етіледі. Өсімдік тектес тағаммен тамақтанған жағдайда, холестерин деңгейінің сақталу механизмі оның синтезі болып табылады. Холестериннің синтезі үшін қажетті ферменттер жетілген эритроциттерден басқа клеткалардың барлығында бар. Адам ағзасында бір тәулікте синтезделетін холестериннің жалпы мөлшері 1 грамға жетеді. Холестериннің көп бөлігі (80%) бауырда, 10%-ы жіңішке ішекте, 5%-тері клеткаларында синтезделеді,

Холестериннің синтезі үшін ең басты зат - ацетил-КоА болып табылады және (3 -гидрокси- р - метилглутарил-КоА түзілу кезеңіне дейін холестериннің синтезі кетон денелерінің синтезі сияқты өтеді:

Ары карай редуктазаның әсерінен тотықсызданған НАДФ-тың (НАДФІІ2) қатысуымен р -гидрокси- Р - метилглутарил-КоА (ГМГ-КоА) мевалон қышқылына (С6) айналады, одан бірнеше айналымнан кейін молекуласы (С5) түзіледі.

Ары қарай 2 молекуласынан геранилпирофосфат (С5) түзіледі. Геранилпирофосфатқа (С5) тағы бір молекуласы қосылып, фарнезилпирофосфат (С15) түзіледі. Фарнезилпирофосфаттың 2 молекуласынан бірнеше реакциялардан кейін НАДФН2-нің қатысуымен сквален (С30), ары қарай ланосте-рин, соңынан холестерин (С27) синтезделеді.

Холестерин синтезінің жылдамдығы теріс кері байланыс механизмы бойынша реттеледі. Реттеудің негізгі заты- мевалон қышқылын синтездейтін- ГМГ-Ко А- редуктаза ферменті болып табылады.

Холестерин осы өзінің синтезінің ферментін ингибиторлайды. Мысалы, тәуліктік тағамда холестериннің мөлшері 2-3 гр. болған кезде, адамның өз холестеринінің синтезі толығымен тоқтайды. Егер тағамда холестерин болмаса, онда тканьдердегі оның синтезі өте жоғары жылдамдықпен жүреді (тәулігіне шамамен 1 гр ) . Холестерин тағаммен неғұрлым көп түссе, соғұрлым тканьде аз синтезделеді де, ағзадан шығарылатын холестериннің негізгі бөлігін тағамның холестерині құрайды.

Бауырда және жіңішке ішектің клеткаларында сиңтезделетін холестерин осы жерде түзілетін тығыздығы өте төмен липопротеиндердің (ТӨТЛП ) және тығыздығы төмен липопротеиндердің (ТТЛП) құрамына кіреді. Қанда айналымда болатын липопротеиндердің арасында өзара холестеринмен алмасу жүреді, әсіресе ол ТТЛП мен ТЖЛП арасында белсенді болады. Бұл алмасудың екі жакты сипаты бар, бірақ көбінесе холестериннің басқа липопротеидтерден гөрі ТЖЛП-ге ағылуы басым болады. Бұл ТЖЛП-дерде лецитин-холестерин-ацилтрансфераз(ЛХАТ) ферменті әсерінен холестериннің этерификациясының белсенді жүруіне байланысты.

Диффузия жолымен холестерин алмасуының екі жақты жүруі сонымен қатар липопротеиндердің клеткалармен байланысы кезінде де өтеді. ТЖЛП холестеринді клеткалық мсмбраналардан шығарып алса, ТТЛП керісінше, клетканы холестеринмен қамтамасыз етеді. Холестериңге толы ТЖЛП -ді ішек пен бауырдың клеткалары қан ағымынан эндоцитоз жолымен шығарады, ол жерде холестериннің артық мөлшері жинақталады немесе өттің құрамында шығарылады.

Бауырда холестериннен өт қышқылдары синтезделеді. Олардың түзілуі гидроксилазалардың қатысуымен гидроксильді топтарды енгізу реакцияларынан және холестериннің бүйірлі тізбегінің жартылак тотығу реакцияларынан тұрады.

Гепатоциттерде холестериннен хенодезоксихоль (3, 7-диокеихолан қышқылы) және холь қышқылы (3, 7, 12-триоксихолан қышқылы) синтезделеді. Олар өттің құрамында ішекке шығарылған соң, ішек флорасының әсерінен олардан литохоль және дезоксихоль қышқылдары түзіледі.

Жоғарыда айтылғандай, өт қышқылдары ішекте майлардың эмульгирленуіне және олардың қорытылу өнімдерінің сіңірілуіне қатысады. Соның нәтижесінде, өт қышқылдарының басым бөлігі ішек қуысынан клеткаларға сіңіріледі, қақпа венасының қан ағынымен бауырға келіп түседі де, қайтадан өттің түзілуіне пайдаланылады. Өт қышқылдарының біраз бөлігі (тәулігіне 0. 5г ) ағзадан нәжіспен шығарылады. Аралас мицеллалардың құрамында өт қышқылдарымен бірге холестерин де шығарылады.

Бауырда холестериннен өт қышқылдары синтезделеді. Олардың түзілуі гидроксилазалардың қатысуымен гидроксильді топтарды енгізу реакцияларынан және холестериннің бүйірлі тізбегінің жартылак тотығу реакцияларынан тұрады. Гепатоциттерде холестериннен хенодезоксихоль (3, 7-диокеихолан қышқылы) және холь қышқылы (3, 7, 12-триоксихолан қышқылы) синтезделеді. Олар өттің құрамында ішекке шығарылған соң, ішек флорасының әсерінен олардан литохоль және дезоксихоль қышқылдары түзіледі.

ХОЛ(тағ) +ХОЛ((синт) =ХОЛ(шығ) +өт қыш(шығ)

Ағзадағы холестериннің түрақты, қалыпты деңгейде холестериннің болуы осы процестерге байланысты болады. Осы баланстың бұзылу салдарының бірі - гиперхолестеринемия болып табылады. Ол өт -тас ауруына, жүректің ишемия ауруына және атеросклероздың дамуына әкеледі. Өт -тас ауруы кезінде өт қуысында немесе өт жолдарында өт компоненттері холестерин мен билирубиннің тұнбаға түсуі мен кристалдануы әсерінен тастар түзіледі. Өт тастарында негізінен холестерин басым болады. Холестерин тастарының түзілуі өттің құрамында холестерин мөлшерінің аргуынан және өт қышқылдарының синтезі немесе экскрециясының төмендеуінен болады.

Холестериннің тұнбаға түсуіне өттің тұрып қалуы өт қуысының қабыну процестері де әседі. Холестериннің кристалдануының орталығы ретінде белок конгломераттары болады. Өт тас ауруын емдеудің консервативті әдісі ретінде хенодезоксихоль қышқылын пайдалануды ашуға болады, холестериннің ерігіштігі кебінес осы қышқылға тәуелді болады. Сонымен қатар хенодезоксихоль қышқылы ГМГ-КоА редуктазаны ингибиторлайды және холестериннің синтезін тоқтатады. Мысалы, күніне хенодезоксихоль қышқылының 1г. пайдаланғанда холестериннің синтезі 2 есе төмендейді және өттің құрамындағы концентрациясы төмендейді. Бұл жағдайда холестериннің тұнбаға түс тоқтап қана қоймай, сонымен бірге пайда болған тастардың еруі де орын алады.

Гиперхолестеринемия жэне гинерлипопротеинемия атеросклероз ауруының пайда бол қаупін тудырады. Әртүрлі деңгейдегі атеросклероз адамдардың барлығында болады, оның салдары өлімді гудырушы себептердің ішінде 1-ші орын алады. Қан тамырларында атеросклеротикалық өзгерістер өте ерте, шамамен 3 жастан бастап белгі бере бастайды. Аортада, артериялардың ішкі қабатында липидтік таңбалар мен жолақтар пайда бола бастайды Уақыт өткен сайын олардың саны кебейеді, олар қан тамырларының баска бөліктерінде де

коронарлы артерияларда (15-20жаста) және аяқтың артерияларында- пайда бола бастайды. Бұдан соң таңба мен жолақтардың орнында қалың қабаттар - атеросклеротикалық түйіндер пайда болады, олар үлкейіп, дәнекер тканімен қапталады және кальцинатталады.

Бұл кезде тамырдың қабырғалары деформацияланады, олар қатайып, қуысы тарыла бастайды да, гемодинамикасы зақымдалады. Соның нэтижесінде қан тамырларының атеросклерозының асқыну салдары - жүректің ишемия ауруы, инсульт, миокард инфарктысы, облитерлеуші эндоартериит, аяқтың гангренасы және т. б. дамиды.

ТТЛП/ТЖЛП концентрациясының қатынасы қанда жоғары болған сайын қан тамырларының атеросклерозының даму мүмкіндігі артады, яғни бауыр мен ішектен тканьдерге жеткізілетін холестерин неғүрлым көп болса, соғүрлым атеросклероз тез дамиды. Гипертония, қабыну процесі, қанның ұюы бұзылуы, улы заттардың әсерінен қан тамырлары эндотелиінің зақымдалуы қанның липопротеиндерінің тамыр эндотелиіне ену мүмкіндігін арттырады

Бұл белок- липидті комплекстер клеткааралық зат үшін "бөтен" болып табьшады, сондықтан макрофагтармен (моноциттармен), лимфоциттармен және басқа да фагоциттеуші клеткалармен фагоцитозға ұшырайды.

Бұл процесте Ig G, ТТЛП, ТӨТЛП және басқа қосылыстарға рецепторлары бар макрофагтарға ерекше орын беріледі. Фагоциттелген липопротеиндердің холестериннен басқа барлық компоненттері осы клеткалардың лизосомаларының ферменттерінің әсерінен ыдырайды.

Оларда холестерин тек этерифицирленеді және жинақталады. Ең соңында, холестеринді жинақтаған макрофагтар көпіршікті клеткаларға айналып, қызмет етуден қалады да, жойылады, ал холестерин клеткааралық кеңістікте қалып қояды да, бөтен зат ретінде дәнекер тканьмен қоршалып, атеросклеротикалық түйін пайда болады.

Холестериннің артерияларда жинақталуы жэне қанның липопротеиндерінің арасында холестеринмен екі жақты алмасу жүреді, бірақ гиперхолестеринемия кезінде холестериннің артерия қабырғасына өтуі басым болады.

Атеросклероздың алдын алу және емдеу әдістері холестериннің кері ағынын күшейтуге бағытталған. Сол үшін холестерині аз диета, холестериннің экскрециясын арттыратын немесе оның синтезін ингибиторлайтын дәрілер (мевалон қышқылы лактонының аналога, "компактин"), гемодиффузия арқылы қаннан холестеринді тікелей экету әдісі және т. б. пайдаланылады.

Сонымен, атеросклероз дегеніміз холестерин синтезі катаболизмінің және шығарылуы ироцестерінің бұзылу нәтижесі, клеткаларда липопротеиндердің түзілу; жетілу, катаболизм және рецепциясының бүзылу нэтижесі, клеткалар мен липопротеиндер арасында компоненттермен алмасудың бұзылу нәтижесі болып табылады. Атеросклероздың пайда болуына әкелетін зақымдалу бөліктердің көп болуы- бұл аурудың кең таралуының молекулярлық негізі және бұл мәселенің өзекті болуының себебі болып табылады. ;

Бауырдың майлануы

Орталық Азия елдеріндегі емханаларға бауырдың майлануы бойынша қаралатындардың санына шаққанда, Қазақстанда бұл жағдайдың жиілігі 41 пайызды құрайды.

Бұл туралы бүгін Алматыда өткен баспасөз мәслихатында Қазақстанның Бауырды зерттеу қауымдастығының президенті, медицина ғылымдарының докторы Александр Нерсесов мәлімдеді.

Александр Нерсесовтың айтуынша, бауырдың майлануы диагнозы туралы медицинада бұған дейін аз айтылып келген. Бүгінгі таңда бұл өзекті мәселенің біріне айналып отыр. Сондай-ақ оның жүрек-қан тамыры, қант диабеті аурулары мен семіздік сияқты әлеуметтік проблемаларға тікелей қатысы бары анықталды.

Бауырдың майлануы алкогольді ішімдіктерді шамадан тыс қолданудан туындамайды. Керісінше, диагноздың ресми атауы «бауырдың алкогольдік емес ауруы» деп аталады. Айта кетерлік бір жайт, бауырдың майлануы жасөспірімдер арасында, сондай-ақ 30-39 жас аралығындағы адамдарда жиі ұшырасады», - дейді А. Нерсесов.

Ал ҚР Гастроэнтерологтары қауымдастығының президенті Роза Бектаеваның сөзіне қарағанда, бауырдың майлануының бірнеше себебі бар. Ол ең алдымен - құрамында глюкозасы мен фруктозасы көп тағамдарды шектен тыс қолдану. Сондай-ақ физикалық жаттығулармен айналыспау және күніне кем дегенде 2 литр таза су ішпеу осы сырқаттың туындауына алып келеді.

Бауырдың химиялық құрамы мен атқаратын қызметтері

Бауыр адам ағзасында ішек пен ішкі ортаны байланыстырушы (қан, лимфа т. б. мүшелер мен үлпалар) . Биохимия түрғысынан қарағанда, бауыр - адам ағзасының химиялық зертханасы, химиялық өңдеудің орталығы және ішкі ортаның тұрақтылығын, яғни гомеостазды реттеуші мүше. Анатомиялық құрылысы жағынан бауыр 5 бөлімнен тұрады, ал өрбір бөлімде 1-даған гепатоцит, яғни бауыр клеткалары болады. Бауырдың 80% гепатоциттерден түрса