Алғашқы халықаралық номенклатураны құрушылар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім:
* Алғашқы халықаралық номенклатураны құрушылар
* Медицина терминология негіздері
* Анатомиялық терминдердің латын тілінде дәріптелуі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Анатомиялық атаулардың ең алғашқы шығуы, кейінгі дамуы ертеден, көне замандардан басталады. Анатомия терминдерінің алғашқы латын тіліндегі тізімі 1887 жылы Германияда шетелдік көрнекті ғалымдардың қатысуымен құрастырылды. Бұл тізім Германия анатомиялық қоғамының 1895 жылы Базельде өткен конгресінде бекітілді.
1935 жылы Германия анатомиялық қоғамының Иенде өткен съезі анатомиялық терминдердің жаңа тізімін қабылдады.
Бір кездегі еліміздегі ұлттық саясаттың саяз, қиын жылдарында алғашқы анатомия терминдерді қазақша-орысша-латынша сөздіктерді жарыққа шығарған қазақ халқының көрнекті азаматтары - Қарынбаев Сибағадолла Рысқалиұлы мен Сұбханбердин Сәлкен Хасенұлы еді. Олар өздерінің мемлекеттік деңгейде үлкен қызмет атқаруына қарамастан, ұлтшыл деген жала жабылуынан қорықпай көмектесіп, кейіннен білім, ғылым салаларында және әкімшілік қызметтерінде жетіліп қалыптасуына әсерін тигізген. Ж.Б Ахметов Республикалық терминология комитетінің мүшесі ретінде медициналық сөздіктер жазуға үзбей атсалысып келеді. ҚазҰМУ-тінде дайындалған Орысша-Қазақша медициналық сөздіктің, Ағылшынша-Қазақша медициналық сөздіктің белді бір авторы. Медицина ғылымының негізгі бір саласы - адам анатомиясы - медицинаның іргетасын қалайтыны белгілі. Болашақ дәрігерлердің адам денесінің құрылымы туралы білім алуы медицина әліппесі анатомиялық терминдерді игеруден басталады.

Г,Себепов түйе шаруашылығына байланысты қазақ тіліндегі 112 терминді есепке алғанда, оның 40-ы тек қана түйе және оның төлдері атауларына арналғанын айтады. С.Толыбеков Қазақтың көшпелі қоғамы атты кітабында жылқы малының 38-ден астам түрлерін атап көрсетеді. Терминдердің байлығын академик В. Радлов қазақтардың өмір сүру салт-тұрмысымен байланыстырады. Алайда, нерв, қан-тамырлары жүйелері мен сезім мүшелері құрылымдарына қатысты кейбір баламаларда орыс анатомиялық терминологиясын құру кезінде қолданылғанындай, терминдерді латыншадан транскрипциялауды және транслитерациялауды пайдаланған. Анатомиялық терминдерді жасауда әр елдің өз дәстүрлері пайдаланылды, сондықтан да, кейбір мүшелер әр жерде әр түрлі аталынып жүрді. Көптеген анатомиялық құрылымдар, соларды алғаш рет зерттеген ғалымдардың есімдерімен аталады.Халықаралық анатомиялық номенклатураны құрудың жауапты редакторы, белгілі кеңес анатомы С.С Михайлов: қазір орыс анатомия номенклатурасын жасау кезеңінде транскрипция және транслитерация әдісін пайдаланбау мүмкін емес. Тіл дамытудағы мүмкін жолдарының бірі осы тәсілдер,- деп жазды. Ал, В Даль өзінің атақты сөздігін Тірі ұлы орыс тілінің түсіндірме сөздігі деп кездейсоқ атамағанын ескертеді де: Тіл әрқашанда дами береді, ол шындығында да тірі - деп есептейді. Орыс анатомиялық номенклатурасында аталатын терминдерінің орысша баламалары бола тұра, латынданған түрін жиі беру кездеседі. Мысалы: Diaphragma - грудобрюшная переграда - диафрагма; Trachea - дыхательное горло - кеңірдек
Осыған сәйкес қазақ терминдері келеді, мысалы: aponevrosis - жалпақсіңір - апоневроз, Diaphragma - көкет, диафрагма. Голландиялық хирург және анатом Г. Бидлооның 1685 жылы латын тілінде шыққан Адам денесінің анатомиясы атты кітабын белгісіз бір оқымысты орыс тіліне аударған. Бұл Белгісіз ғылыми ерлік деген мақалада Н. А. Оборин мен А.Н Оборин, орыс анатомиялық терминологиясының негізін салушы деп атап көрсеткен. Көптеген авторлар, әсіресе клиницистер орынсыз, жүйесіз жаңа сөздер жасауға жол берді. Сондықтан, КСРО Денсаулық сақтау министрлігінің медициналық Ғылыми Кеңес 311, 1959 жылғы қаулысында Р.Ы.А терминдеріне сәйкес тек орыс анатомиялық номенклатурасы қолданылсын деп тапты. Алғаш рет Р.И.А терминдеріне сәйкес келетін орыс анатомиялық терминдерінің ресми тізімін Д Л Жданов пен профессор Ю Н Копаев жасады. Д.А Жданов: Бұл ғылым тарихында алғаш рет халықаралық дәрежеде ресми түрде мойындалған латын анатомиялық терминдердің тізімі. Өйткені ғылымның әр түрлі салаларында латын тілі бұрынғыдай халық аралық тіл болып қала береді. Сөз жоқ, кеңес анатомдарының жақын арадағы міндеті ұлттық анатомиялық терминологияны құрастыру болып табылады. Бұл салада Н.А.Шейн, Н.М Максимович-Амбодик, Е О Мухин, Г А Загорский, Н И Дьяконов, Н А Карузин және басқа орыс ғалымдары көп еңбек еткен - деп жазды. Орыс анатомиялық номенклатурасын жасаудың негізгі қағидалары Халықаралық анатомиялық номенклатура деген кітаптардың алғы сөздерінде баяндалған. Бұл қағидалар қазақ анатомиялық терминдерін құру кезінде негізге алынған. Бұлар:
1. Орыс анатомиялық терминдері мағынасы бойынша мүмкіндігінше ресми латын тілдеріне жақын болуы керек. Алайда сөздің шығу тегін сақтау әрекеті үстем болмауы керек. Сондықтан терминдерді сөзбе-сөз аударып, анатомиялық құрылымдардың мәнін бұрмалауға жол беруге болмайды.
2. Эпонимикалық терминдер, яғни ғалымдардың есімдерімен аталған анатомиялық құрылымдар аттары. Клиникалық терминдердің негізі ретінде қалыптасып кеткен жағдайда ғана орыс анатомиялық номенклатурасында синонимдер ретінде сақталады.
3. Шет тілдерден алынған, халықаралық ресми терминдерге сәйкес келетін және медицинада кеңінен қолданылатын кірме сөздердің де пайдаланылуына жол берілуі керек.
4.Шет тілдік терминдердің орыс тілінде қолданылатын қанағаттанарлық және қолайлы эквиваленттері жоқ болса, олардың орысша транскрипциясы пайдаланылуы керек. Сонымен қатар, егер шет тілі терминдері медицинада кеңінен таралған болса, олардың орыс тіліндегі транскрипциясы қолданылғаны дұрыс.
5. Мүмкіндігінше белгілі бір латын сөзін аударғанда, оның орысша бірнеше эквиваленттері болмауына тырысуы керек.
Тұңғыш қазақтың анатомиядағы атау терминдерді ғылыми жолмен тексеріп, бір жүйеге келтіру мәселелрі 1963, 1966 жылы баспадан шыққан А Р Рақышевтың Анатомия терминдерінің қазақша-орысша-латынша сөздігінен басталды. Содан, осы кейінгі 40 жыл ішіндегі еңбектердің қорытындысы ретінде қазақтың өз ұлттық анатомия номенклатурасы халықаралық анатомия номенклатурасымен сәйкес келе 2003 жылы баспадан шықты.
Алшақ жатқан дене осьінің және дене бітімінің атаулары терминдермен сипатталуы.
Абаксиалді(антонимі: адаксиалді) -- осьтен алшақ орналасқан.
Адаксиалді (антонимі: абаксиалді) -- оське жақын орналасқан.
Апикалді(антонимі: базалді) -- жоғарғы ұшында орналасқан.
Базалді (антонимі: апикалді) -- негізінде орналасқан.
Дисталді (антонимі: проксималді) -- алшақ орналасқан.
Латералді (антонимі: медиалді) -- жаны.
Медиалді (антонимі: латералді) -- ортасы.
Проксималді (антонимі: дисталді) -- ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.