Дәм қабылдағыштары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

Дәм қабылдағыштары
Дәм мезу механизмдері
Талдағыштардың үйдесімді қатынастары

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Сезімдік жүйелер организмнің өзін қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін жүзеге асыруда маңызды орын алады.

Сезімдік жүйелер немесе талдағыштар (анализаторлар) белгілі райлы ақпаратты қабылдауға және тануға арнайы құралған құрылымдардан тұратын жүйке жүйесінің күрделі бөлігі.

Дәм сезу жүйесі ауыз қуысына түскен тағамның сипатын, мөлшерін және түрін анықтап, организмнің тіршілігін, зат алмасуын, сыртқы ортаға бейімделісін қамтамасыз етеді.

Дәм және иіс талдағыштары бұл екі сезім бір-бірімен тығыз байланысты. Олар асқорыту процесінде үлкен рөл атқарады, сондай-ақ иісті, дәмді сілекей бездері мен асқазан бездері көмегімен қамтамасыз етеді. Сондай-ақ ағзадағы өткір заттар, жағымсыз иістер осы ақпараттар адамның иіс сезу қабілетін төмендетеді.

Негізгі бөлім

Дәм қабылдағыштары - дәм сезу баданасы тілдің түпкі жағына, жұмсақ таңдайда, тілше мен жұтқыншақтың шырышты қабықшасында орналасқан. Әсіресе тілдің ұшында, екі бүйірінде және түпкі жағында көп кездеседі.

Дәм баданалары тілдің емізікшелерінде орналасқан. Бұларды емізікшелер арасындағы бездердің сөлі шайып отырады

Қабылдағыштардың ұзындығы = 10-20 мкм, ені = 3-4 мкм

Ұшқары жеріндегі өте сезімтал шағын түктердің саны = 30-40

Демеуші заттар дәм сезуші жасушаларға бадананың тесіктері арқылы өтеді. Қабылдағыштың әртүрлі заттарды іріктеп сіңіретін стереоарнамалы шектері болады деп жорамалдайды. Әрбір қабылдағыштардан сезгіштік жүйке талшықтары басталады.

Қабылдағыштар организмнің ең аз өмір сүретін жасушаларына жатады. Олар әрбір 250 сағаттан кейін дәм сезу баданасының шетінен ортасына жылжып келетін жаңа жасушамен алмасады. Көшкен кезде сүйке ұштары қабылдағышқа айналады.

Дәм баданасынан 2-4 сезгіштік жүйке талшықтары шығып, тіл, жұтқыншақ және кезеген жүйкенің құрамында сопақша мидың жалпы будасына келеді.

Бұлардан шыққан екінші нейрондар ішкі ілмектің құрамында таламусқа жетеді.

Одан ми қыртысының дәм сезетін аймағына келетін, үшінші нейрон басталады.

Дәм қабылдағыштары дәмді түйсіну үшін жеке хеморецепторлар болады деген пікір бар.

Ащы - тілдің түбінде
Тәтті - тілдің ұшында
Қышқыл және тұзды - тілдің бүйірлерінде

Алайда кейінгі кездегі зерттеулер бойынша, тілдің түбінде орналасқан қабылдағыштардың ащы тітіркендіргішке сезімталдығы, оның ұшындағыларға қарағанда, тек 6 есе, ал бүйіріндегілермен салыстырғанда 4 есе жоғары екендігі көрсетіледі.

Қабылдағыштардың ұқсас тітіркендіргіштерді жіктеп айыра білу қабілетін "ажырату сезімталдығы" деп аталады.

Адамда дәм сезудің әркелкі абсолют табалдырығы болады. Ол организмнің әртүрлі (аштық, тоқтық, т. б) жағдайларына байланысты. Дәм сезу талдағышы ми қыртысының артқы орталық қатпарының төменгі жағында - дәм сезу орталығына барады (Сильвий сайы) .

Дәм талдағыштарының адаптациясы

Тітіркендіргіш ұзақ әсер еткенде дәм талдағышы оған бейімделіп алады, яғни оның сезімталдығы төмендейді
Талдағыштар бәрінен де тәтті және тұзды тітіркендіргіштерге тез бейімделеді
Ал қышқыл, әсіресе тітіркендіргіштерге бейімделісі өте баяу өтеді

Бірнеше тітіркендіргіштер қатар немесе бірінен соң бірі әсер еткенде қарама-қарсы дәм түйсігі туады не олар аралас сезіледі. Бұл айқас "бейімделу" деп аталады

Тұздыға бейімделу тәттіге, ал тәттіге бейімделу қышқыл мен ащыға сезімталдықты арттырады. Сондықтан тұзды тамақтан кейін тұщы су тәттілеу болып, ал тәтті тамақтан кейін алма, жүзім едәуір қышқыл болып көрінеді

Талдағыштардың үйдесімді қатынастары.

Организмнің икемделу әсерленісі көптеген және әр алуан сезім мүшелерінің өзара әрекеттесуі арқылы аткарылады. Олардың сыртқы қабылдағыш аппараттары барлық физиологиялық жүйелермен мол байланыс жасайды.

Қоршаған ортаның тітіркендірістерін сезінетін сыртқы қабылдагыштар жүйесі рефлекстік түрде барлық басқа мүшелерге әсерін тигізеді. Сонымен бірге ішкі ағзалардың күйін түйсіну іс әрекетіне ықпал етеді. Осындай өзара ықпал жасайтын байланыстар организмнің икемдейтін әсерленіс торын құрайды. Сондықтан сезім мүшелерінің арасындагы әрекеттестік (тері-көз, көз-тері жэне т. б. ) бірлестіруші және талдағыш іс әрекетті ойдағыдай жоғары дәрежеде өткізеді, қоршаған төңіректе дұрыс бағдарланысты, жалпы биологиялық маңызы бар әртүрлі ағзалар мен жүйелердің арақатынасын аныктайды. Мәселен, иіс сезіну белсендірілгенде көру қабілеті күшейеді, ал дыбыс қабылдау өскен жагдайда. көру талдағышының сезгіштігі төмендейді. Ми қыртысында сигналдардың жоғары сатыда бірлестірірілуі байқалады. Көптеген ми қыртысы нейрондарында талдағыштардың төменгі деңгейімен бірнеше байланыстары және бейарнамалы жүйелері болғандықтан жаратылысы әртүрлі сигналдардың күрделі қисындасуын аңғаратын қабілет туады. Бұл, әсіресе үлкен ми сыңары қыртысының қозғалтқыш аймағы мен ұласқан аймақтарының нейрондарында кездеседі. Сезімаралык синтезде үлкен ми сыңарының маңдай бөлімі ерекше орын алады. Сондықтан ол бүлінсе. адамдарда күрделі бейнелеу қалыптаспайды.

Талдағыштар өзара әрекеттесу арқылы организмге қажетті ақпараттарды дер кезінде жеткізіп отырады. Сөйтіп әуелі биологиялық маңызды іс әрекетті ұйымдастырады.

Көру және температуралық талдағыштардың әрекеттестіктері қыртысасты құрылым деңгейінде атқарылады. Ал дәм сезу және асқазанның қабылдағыш жүйелерінің арасындағы әрекеттесуі сопақша ми деңгейінде өтеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.