Трансплантация тарихы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе;
Негізгі бөлім;

Трансплантация тарихы;
Бағаналық жасушалар;
Діңгекті жасушалар
Ересек діңгек жасушалары
Эмбриональдық діңгек жасушалары

Қорытынды;
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазіргі кезде трансплантация экспериментті биология мен медицинада ауто- (өз тіндерін Трансплантациялау), гомо- (сондай түрдің донорынан Трансплантациялау) және гетеротрансплантация (басқа түрдің донорынан Трансплантациялау, мысалы итке қояннан) кеңінен қолданылады. мысалы экспериментті онкологияда (жануарларға тәжірибе жасауда) қатерлі ісік штаммдарын Трансплантациялау. Трансплантацияға қажетті орган не тінді трансплантат деп атайды. Мұны ауру адамның ең жақын туысынан немесе қайтыс болған адамнан (мәйіттен) жан-жақты медициналық тексеруден өткізген соң алады. Трансплантатқа қойылатын басты шарттар: мәйіт жас адамдікі болғаны жөн; қан қысымы қайтыс болғанша қалыпты деңгейде болуы; қатерлі ісік немесе жұқпалы аурумен ауырмағандығы; ауруханада қайтыс болуы (немесе адам қайтыс болар алдында бірнеше сағат ауруханада болғаны) қажет.

Трансплантация тарихы

Трансплантация әдісі көне заманнан белгілі. Тері қабатының орнын ауыстырып салу әрекеті алғаш рет Б. з. д. 1500 жылы жасалған. Клиникалық тәжірибеде бұлшық еттті, сіңірді, қан тамырларын, жүйке талшықтарын, сүйек кемігін, т. б. ауыстырып салу жиі қолданылады. Трансплантацияның ерекше бір түрі - қан құю. Ең жиі алмастырылатын орган - бүйрек болып саналады.

1902 жылы австриялық хирург Е. Ульманн алғаш рет бүйректі Трансплантациялау операциясын жасады.

Бұрынғы КСРО-да мұндай операцияны бірінші болып белгілі орыс хирургі Б. Петровский жасады (1965) . Ол донор бүйректі шешесінен алып қызына салды, операция сәтті аяқталды. *Адамнан адамға жүрек алмастырудың алғашқы операциясын 1967 жылы оңтүстік африкалық хирург К. Барнард жасады. Пациент 18 күн өмір сүрді.

Клиникада өкпені ауыстырудың алғашқы операциясын 1963 жылы америкалық кардио-хирург Дж. Харди (бір топ дәрігерлермен бірге) іске асырды.

Қазақстанда органды Трансплантация операциясын тұңғыш рет М. Әлиев жасады.

Бағаналық жасушалар

Қазіргі медицина жаңа туған сәбидің серігі мен кіндік қанын пайдаға асырып, оларды сүйек кемігінен басталатын қан ауруларына қарсы қолданып жатыр. Жаңа босанған аналардың сәбилерімен бірге туған жолдасын, яғни плаценттің құрамындағы өзекті жасушалар ақ қан ауруымен ауыратын сәби үшін, не болмаса қан дертіне шалдыққан адам үшін өте пайдалы. King’s Сollege ауруханасы донорлардан 2 500-ге жуық плацент жинаған. Осыдан бірнеше апта бұрын орталықта жиналған қанды қан рагымен ауыратын ересек адам ем ретінде қолданған. Кіндікбау мен жолдас қаны қазірдің өзінде талай адамның өмірін сақтап қалды. Зерттеулер бұл сала бойынша жалғасып жатыр. Ғалымдардың ойынша, кіндікбау қанының құпиясы ашылған сайын оны қолдану мүмкіндіктері де молая береді. Guardian-ның жазуынша, кіндікбау қанын пайдаланып жатқандардың басым көпшілігі қан өнімдерін тұтынатын ата-аналар жыл өткен сайын көбейіп келеді, олар басқа қан дертіне шалдыққандар . Көптеген зерттеу жұмыстарының нәтижелеріне сүйенетін болсақ, кіндік қан құрамының тін жасушаларының мөлшері және репопуляция қасиетінің жоғары болуы планцетарлы қанның гемопоэтикалық жасушаларын аллогенді трансплантация жұмыстарына кеңінен қолдануға болатындығын көрсеті. Оңтүстік Кореяның ғалымдарының жүргізген зерттеу тәжірибелерінің мәліметтеріне сүйенсек, кіндік қанының тін жасушалары қан түзуші жасушалардан басқа жүйке жасушаларына да айнала алады. Омыртқа жарақатының әсерінен 19 жыл бойы жүру қабілетінен айырылған 37 жастағы әйел адамға кіндік қанының тін жасушаларын трансплантациялау арқылы жұлын миының жасушалары қалпына келіп, жүру қызметі қалпына келді. Науқастардың трансплантациядан кейін тірі қалуы трансплантаттың кері реакция беру дәрежесімен және оның дамуымен өлшенеді. Реакция донордың реципиент жасушаларына қарсы Т-лимфоциттің агрессиясына сәйкес. HLA жүйесі бойынша донор мен реципиент арасында неғұрлым сәйкессіздік көп болса, соғұрлым трансплантаттың кері реакция беру әсері жылдам, әрі өткір түрде өтеді. Ал кіндік қанның тін жаушаларын трансплантациялау кезіндегі артықшылық жасушалар суспензиясындағы Т- лимфоциттердің иммундық жас болуы және концентрациясының аз болуы реципиентке трансплантаттың кері реакция беруі жеңіл және даму жиілігі төмен болады. Ұлыбританияда кіндік қанын тауып беріп қызмет көрсететін екі түрлі криобанк бар. Олардың біреуі - Энтони Нолан атындағы қайырымдылық қоры құрған банк, екіншісі NHS Blood and Transplant Service деп аталатын мемлекетке қарайтын орталық. Бұл екі орталық Денсаулық сақтау министрлігінен қаржылай көмек алып, дами түсуді көздеп отыр. Мұндай арнайы медициналық орталықтың банктерде жиналған кіндік қанын Ұлыбританияда сегіз айлық ақ қан ауруымен ауыратын балаға қолданғанда оң нәтижеге қол жеткізді. Гемопоэтикалық тін жасушаларын трансплантациялауға қолданылатын аурулар: гемотологиялық аурулар; Онкологиялық аурулар; Аутоиммундық аурулар; 2005жығы мәліметтерге сүйенсек бүкіл дүние жүзі бойынша кіндік қанынан бөлініп алынған тін жасушаларын 21 мемлекеттегі 35 криобанкте 175000 үлгі дайындалып сақталынады. 2007 жылғы санақ бойынша кіндік қанынан бөлініп алынған тін жасушаларын криосақтауға арналған банктер саны Еуропада 20-дан астам, АҚШ-та 25. Ал 2010 жылғы санақ бойынша әлемдегі 47 ірі банктерде 26 астам үлгілер сақталынған. 2000жылы әлемде кіндік қанының тін жасушаларын трансплантация жұмыстарының саны 1200 жетті, соның ішінде 200 туыстық трансплантация. 2001жылы алғаш рет ересек науқастарға кіндік қанының тін жасушаларын трансплантациялауға болатындығы жайлы ресми мәліметтер жарияланды. Трансплантация жұмыстарының 90%-дан астамы сәтті орындалды. Тіркеуші-банктерде сақталған тін жасушаарының әлемдік коллекциясының саны 72000 үлгіге жетті. 2003 жылдың қыркүйек айындағы мәліметтер бойынша әлемдік кіндік қанын 2592 науқасқа, соның ішінде 1012 үлгісі ересек адамдарға трансплантацияланған. 2006 жылғы жасушалық терапия бойынша Халықаралық бірлестік ұйымының (ISCT) мәліметтеріне сүйенсек жыл соңына қарай кіндік қанын трансплантациялау саны 6000 жетті. 2009 жылы кіндік қанын Европалық тіркеу- банктеріндегі ( EUROCORD) жетекшілердің мәліметі бойынша кіндік қанын трансплантациялау саны 2 жетті. 2010 жылы кіндік қанын Европалық тіркеу- банктерінде кіндік қанын трансплантациялау саны 28 000 жетті.

Діңгекті жасушалар

Діңгекті жасушалар (стволовые клетки) ; (cytos trunci; лат. truncus - бағана, діңгек; грек, kytos - жасуша) - маманданбаған, сирек бөліну арқылы сан тұрақтылығы өздігінен реттеліп отыратын жас жасушалар популяциясы. Бұл жасушалардың ұрпақтары белгілі бір микроортада әртүрлі бағытта жетіліп, бір-бірінен құрылыс айырмашылықтары бойынша ажырап, әртүрлі жасушаларға айналады. Жануарлар эмбриогенезінде діңгекті жасушалар сарыуыз қапшығының қабырғасындағы мезенхима жасушаларынан дамып жетіліп, көпмүмкіндікті (полипотентті) жасушаларға айналады. Діңгекті жасушалар - жануарлар организмінің жасына қарамастан, эр уақытта бөлінуге қабілеттілігін жоғалтпайды, яғни бөлінуге бейім; бірнеше бағытта жетіліп, ұрпақтары әр- түрлі жасушаларға айналады. Діңгекті жасушалардан сүйектің қызыл кемігінде қанның әртүрлі жасушалары дамиды. Лимфоциттер - сүйек кемігінен басқа қан жасау мүшелеріне өтіп, көбейіп, маманданып, эффекторлы жасушаларға айналады. Діңгекті жасушаларға қан капиллярларының (қылтамырлардың) адвентициальды жасушалары да жатады.

Алғаш рет мұндай жасушалар сүйек кеміктерінен табылған. Оларды бөліп алып, терапиялық мақсатта қолданған. Діңгек жасушалары моноциттер, лимфоциттер, нейтрофилдер, базофилдер мен эритроциттер бола алады. Олар қанжасушаларын түзеді. Сөйтіп, сүйек кеміктерінен табылған жəне қан жасушаларынтүзетін діңгек жасушаларын гематопоэтикалық жасушалар деп атаған. Науқас адамдарға донорлардан алынған сүйек кемігін ендіргенде, оның құрамындағы діңгек жасушаларын алған пациент қанында, əртүрлі қан жасушаларының түзілуіне жағдай туылады.
Діңгек жасушалары шарана ұлпалары мен уимбикалды қан құрамынан да алынған. Ұлпа құрамында кездесетін діңгек жасушаларын, оларды дамып келе жатқан эмбриондардан алынбауы себепті, «ересек (денелік) діңгек жасушалары» деп атаса, керісінше эмбриондардан алынғандары «эмбрионалдық діңгек жасушалары» делінеді. Шарана мен уимбикалды діңгек жасушалары кейбір ауруларды емдеу мақсатында пайдаланылды. Ересек діңгек жасушаларымен салыстырғанда оларды пайдаланудың басты артықшылығы қатарына - иммундық жауап рекациясының аз ұшырасу мүмкіндігі жатқызылады.

Ересек діңгек жасушалары

Ересек діңгек жасушаларын есейген ағза мүшелерінің ұлпаларына, кіндіктеннемесе шарана ұлпаларынан да алады. Сіздер байқағандарыңыздай, аты ересек діңгек жасушалары деп аталғанымен, оларды дайындауда тек ересек ағза мүшелерінің ұлпалары ғана пайдаланылмайды. Діңгек жасушаларында басқа да ағза жасушаларындағы сияқты, нақты орындалатын қызметтерінің генетикалық
нұсқаулары сақталады. Теория бойынша əлі де қызметі бойынша маманданбаған жасуша, адам ағзасындағы барлық 200 жасушаның түзілуіне бастама бола алады деген пікірге келуге болады. Қазіргі күні діңгек жасушаларының жетілуі барысында, олардың қандайда бір түрге айналуына ықпал ететін нақты жағдайлары əлі де толықтай анықталмай отыр. Ересек діңгек жасушалары арнайы бағытталып, яғни толықтай дифференцияланып бітпей тұрып, олардың қалыптасуына қандай жағдаяттардың əсер ететініне байланыссыз, белгілі бір бағытқа бейімделуіне икемдеп жіберуге болады. Мысалы, біздер сүйек кеміктеріндегі жасушаларын алып, олардан жүрек жасушасы түзілу бағытына икемдегіміз келді делік. Зертханаларда жүргізілген тəжірибе жұмыстарының нəтижелері көрсеткендей, ересек діңгек жасушалары олардың шектеулі мүмкіндіктері жөнінде қалыптасқан пікірге қарсы, көптеген басқада жасушалар қатарына бастама бола алатындықтарын көрсеткен. Мысалы, гематопоэтикалық діңгек жасушаларын, тері қабаттары жоғары дозадағы радиация сəулелерімен зақымданған тышқандарға жіберген. Нəтижесінде, гематопоэтикалық діңгек жасушаларының сүйек жасушаларына бармай, басқа, атап айтқанда бауыр, бүйрек жəне өкпе сияқты зақымданған мүшелердің қалпына келуіне ат салысқаны анықталған. Алайда мұндай зерттеулер нəтижелерінің əлі де нақтылануы қажет.
Себебі тышқан мен адамдардың жасушалары арасындағы айымашылықтар өте үлкен болуы мүмкін. Мысалы, адамдармен салыстырғанда тышқан жасушалары құрамындағы белсенді гендер саны анағұрлым аз екендігі жөнінде мəліметтер бар.
Қазіргі кезде науқас адамдарды емдеу үшін тек қана ересек діңгек жасушалары пайдаланылады. Алайда оларды қолдану мүмкіндіктері шектеулі екендігі анық. Эмбриональдық діңгек жасушалары мұндай мақсатта мүлде пайдаланылмайды десе де болады. Қазіргі кезде сүйек кеміктеріндегі діңгек жасушаларын қан ісігі мен ақ қан (гемофилия) ауруларын емдеу мақсатында кеңінен
қолданады. Сонымен бірге діңгек жасушалары, əртүрлі дəрежедегі күйік шалған адамдардың терісін пластикалық хирургия əдісімен қалпына келтіру мақсатында да кең қолданысқа ие болған. Бұл үшін адамның күйік шалған тері үлескісі алынып,
арнайы дайындалған ортаға салынады. Нəтижесінде діңгек жасушаларының тікелей əсерінен жаңа тері қабаттары түзіліп, оның көлемі де біршама арта түседі. Осы үдерістің барысында түзілген тасымалдауға (трансплантация) арналған тері қабаты, оның зардап шеккен ағза мүшелерінен түзілуі себепті - аутологиялық деп аталады.

Клиникалық сынақтан өткізу кезінде, сүйек кеміктерінен алынған діңгек жасушалары жүрегі науқас адамдарға ендірілген. Клиницистердің тұжырымдары бойынша жүректің зақымданған жасушаларының біртіндеп қалпына келе бастағаны айтылады. Бірақта, бұл оң үдеріске шынымен дəл діңгек жасушаларының əсер еткеніжөнінде нақты мəліметтер жоқ. Діңгек жасушалары өсу факторларына əсер ететін шырышты заттар бөлуге жəне жаңа қан тамырларының қалыптасуына да қатысуы мүмкін. Май жəне сүйек ұлпаларынан алынған діңгек жасушалары, жылқы малының шеміршек ұлпаларын қалпына келтіру мақсатында пайдаланылады.
Қазіргі кезде діңгек жасушаларын сүт бездерін (мастопатияда) қалпына келтіру бағытындағы терапияда қолдану мəселесі бойынша ізденіс жұмыстары жүргізілуде.

Клиникалық сынақтар барысында уимбикалды қаннан алынған діңгек жасушаларын, гематопоэтикалық діңгек жасушалары түзілетін қайнар көз ретінде қарастыруға болатындығын көрсеткен. Бұл жасушалар, ересек ағзалардан алынған гематопоэтикалық діңгек жасушаларына қарағанда, емделушілерде қарсы иммундық
жауап əсерінің туындауына өте аз дəрежеде себеп болады.
Осыған ұқсас клиникалық сынақ жұмыстары шараналық ұлпалардан алынған діңгек жасушаларын Паркинсон жəне сусамыр (қант диабеті) ауруларын емдеу үшін жүргізілген. Сынақ жұмыстарының табыстары əртүрлі болды деп айтылады.
Сондықтан, адамзаттың жасушалардың мамандануы жөніндегі мəліметтері неғұрлым толық болған сайын, солғұрлым ересек діңгек жасушаларын пайдаланудың нəтижелілігі де арта түсетіні белгілі.

Ғалымдар арасында ересек діңгек жасушаларын зақымданған ағзамүшелерін қалпына келтіру мақсатында пайдалануға болады дегенүміт бар. Теория бойынша, діңгек жасушаларынан бүтіндей ағза мүшелерін өсіріп, онымен зақымданған мүшелерді алмастыру мүмкін. Алайда, бұл терапияның орындалуы техникалық жағынан бірнеше кедергілерге ие. Бірінші басты кедергілер қатарына, мұндай жасушалардың өте аз кездесуін жəне оларды бөліп алудың қиындығын жатқызуға болады. Сіздер мұндай жасушаларды тауып, оларды таза күйінде бөліп алып, соңынан зертханада өсіруге жағдай жасадыңыз депесептейік. Енді, осындай жағдайда да ең басты кедергіден өтуіңіз керек болады, яғни бұл жасушаларды арнайы қоректік ортада өсіру өте күрделі болып табылады. Сондықтан, қазіргі кезде діңгек жасушаларын таза күйінде бөліп алып, арнайы мақсатта көбейту əзірше мүмкін болмай отыр.
Ересек діңгек жасушаларын терапиялық мақсатта қолданудың бұдан басқа да қиындықтары бар. Мысалы, бір аурумен ауыратын адамның бауырынан алынған діңгек жасушаларын, сондай ауруы бар адамды емдеу үшін қолданған жағдайда, бұрынғы генетикалық кемшіліктің қайтадан көрініс беру ықтималдығы жоғары
болады.

Мұнан басқа, егерде бөгде адамның (донордың) ересек діңгек жасушаларын пайдаланған жағдайда, оны еккен адамның (реципиент) иммундық жүйесі қабылдамай қоюы да мүмкін. Мұның бастысебебіне, осы жасушалардың ағзамен бірге көп жасауына байланысты, көбінесе ересек діңгек жасушалары құрамындағы ДНҚ на кəрі ағзада жиналатын уытты заттардың əсер етуі жатады. Сонымен бірге, зерттеушілердің мəліметі бойынша, жастары ұлғайған сайын адам ағзасындағы діңгек жасушаларының да тіршілікке қабілеттілігі төмендейді екен.

Эмбриональдық діңгек жасушалары

Эмбриональдық діңгек жасушаларын арнайы қоректік ортада өсіру мүмкіндігі болуы себепті, ересек діңгек жасушаларына қарағанда үлкен артықшылыққа ие.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.