Мейоз. Ұрықтану

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе

Негізгі бөлім

Жыныс жасушаларының биологиясы
Мейоз. Ұрықтану
Гаметогенез
Партеногенез

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Жасуша теориясы - тіршіліктің негізін құрайтын жасушалардың құрылымы, көбеюі және көпжасушалы ағзаларды қалыптастырудағы қызметі туралы жинақталған ұғым. Жасуша теориясының даму тарихы 300 жылға созылды. Оны зерттеуде әр түрлі оптикалық әдістердің дамуы микроскоптың жетілдірілуіне негізделді. Алғашқы микроскопты 17 ғасырда ағылшын физигі Роберт Гук (1635-1703ж. ) жасаған. Ол микроскоппен 1662 жылдан бастап түрлі объектілерді:тығын шұрықтарын (пораларын), қымыздық, қамыс және басқалардың ішкі қуыстарын көрді. Гуктің микроскопы қаралатын затты жүз еседен астам ғана үлкейтіп көрсететін болған. Роберт Гук өсімдіктерді микроскоп арқылы қарап отырып, олар- дың ұлпаларынан ара ұясы тәрізденген құрылысты тапқан. Ол осы ұяларды грек сөзімен “целлюл-ла“- “жасуша” деп атады. Бұл жерде Роберт Гук тіршілігін жойған жасушалардың ұяшығын ғана көрген еді. 17 ғасырдың 70-жылдарынан бастап голландық Антони Ван Левенгук объектіні үш есе үлкейтетін микроскоп жасап, оның көмегімен судағы біржасушалы ағза-кірпікшелі кебісшені тұңғыш рет көрді. Тірі жасушаны алғаш рет 1839 жылы чех ғалымы Ян Пуркинье көрген еді.

Жыныстық жасуша - жануарлардың және өсімдіктердің репродуктивті жасушасы тұқымқуалау қасиетімен қамтамасыз етеді. Жыныс жасушалары - жануарлар мен өсімдіктер организмдерінде пісіп жетіліп, ұрықтану нәтижесінде жаңа дарақтардың дамуы мен оларға ата-анасынан тұқымқуалаушылық қасиеттерінің берілуін қамтамасыз ететін жасушалар.

Ұрықтану - деп спермотозоидтың жұмыртқа клеткасымен қосылып, нәтижесінде зигота түзілуімен аяқталатын процесті айтады. Ұрықтанудан соң жүретін екі жағдайды атап өту қажет:

1) Жұмыртқа клеткасының активтенуі, яғни қарай дамуға кірісуі

2) Синкариогамияның жүруі. Бұл гаплоидты аталық және аналық ядролардың қосылуынан диплоидты ядросы бар түзілуі. Бұдан кейін бөлшектену басталады.

Ұрықтану кезінде екі жыныстық жасуша диплоидты жиынтық хромосоманын зиготасын құрайды - ол жаңа ағзаның пайда болуының бастамасы. Морфологияда жыныстық жасушаның жыныстық процесінде бірнеше типтері бар: гетерогамия - (өзіндік гетероғомияға бөлшектенуі немесе анизогамия немесе оогамия) изогамия және зигогамия.

Гамета

Гамета (грек, gametos - жыныс клеткалары, грек, gamete - әйел, gametes - еркек) - аталық (сперматозоид) және аналық (овоцит) жыныс жасушалары.

Гаметогенез

Жыныс клеткаларының түзілу процессі. Аталық жыныс бездерінде сперматозоидтардың түзілуі - сперматогенез деп аталады, ал аналық жыныс бездерінде жұмыртқа клеткасының түзілуі - овогенез деп аталады.

Органикалық заттарды конституциялық және эргастикалық деп екіге бөледі. Конституциялық заттар органелдердің кұрамына кіреді және зат алмасу пропесіне қатысады. Ал эргастикалық заттар органелдердің тіршілік әрекетінің жемісі.

Конституциялық заттарға белоктар, липидтер, нуклеин қышқылдары және углеводтар жатады. Олардың алғашқы екеуі органелдердің құрылысы мен қасиеттерін айкындайды. Нуклеин қышқылдары белоктармен қосылып тұқым қуалаушылық мәліметтерін сақтаушы және ұрпаққа жеткізуші қызметін атқарады, сонымен бірге олар зат алмасу процесін де реттеп отырады. Углеводтар биологиялық активті заттармен және басқалармен қосылып органелдердің түзілуіне қатысады.

Эргастикалық заттар физиологиялық жағынан активті болуы мүмкін, мысалы, ферменттер (биологиялық катализаторлар) гармоңдар (өсуді реттейді), артық қор заттары (уақытынша зат алмасуға қатысудан тыс қалған заттар), экскреторлық заттар. (зат алмасудың соңғы өнімдері) . Сонымен бірге эргастикалық заттар клетка қабықшасын түзуге қажетті материал болып табылады.

Жыныс жасушаларына:

аналық жыныс жасушасы (жұмыртқа жасушасы - овоцит)

аталық жыныс жасушасы (сперматозоид)

Аналық жыныс жасушасы (жұмыртқа жасушасы - овоцит)

аталық жыныс жасушасы (сперматозоид)

Партеногенез

Партеногенез жыныстық көбейудің бір түрі. Партеногенез кезінде аналық гаметадан аталық гаметаның ұрықтандыруынсыз жаңа организм дамиды. Партеногенез алғаш рет 1762 жылы байқалған болатын. Партеногенез омыртқасыз жануарлардың арасында кең тараған- насекомдарда, коловраткаларда, қайсыбір шаян тәрізділерде. Өсімдіктерде де кездеседі, ал омыртқалы жануарларда сирек кездеседі. Бекіре балықтардың, түйе тауықтардың жұмыртқаларының бірқатары табиғат жағдайында партеногенездік жолмен дамитыны жөнінде мәліметтер бар.

Жыныстық жасуша туралы ата-анасының ұрпағы ақпараты көбінесе гаплоидты хромосомдары бар жинақтарға ие болады - қиын процесті гаметогенездер.

Өсімдіктің толық жетіліп қалыптасқан клеткасын оптикалық микроскоппен Қарағанда, оның мынандай компоненттерден: қатты қабықшадан, клетканың ортаңғы бөлігін алып жататын бір үлкен, немесе 2-3 кішілеу вакуольден, вакуоль мен клетка қабықшасының арасын алып жататын цитоплазмадан және цитоплазмада болатын ядродан тұратындығын байқауға болады. Ядро мен цитоплазма клетканың тірі бөлігі және олар бірігіп протопласты түзеді. Қабықша мен вакуольдер клетканың өлі бөлігі, олар протопластың тіршілік әрекетінің нәтижесінде пайда болған.

Клетканы фазалық контраст, тәсілінің көмегімен және электронды микроскоппен қарап зерттегенде цитоплазма мен ядроның көптеген органелдерден (органоидтардан) тұратын аса күрделі құрылысты системалар екендігі анықталды.

Жасушаның бөліну жолдары.

Клетканың бөлінуі, жаңа клеткалардың пайда болуы қазіргі кезде ғылымда толық дәлелденгенімен бірден анықтала қойған жоқ. Клетка теориясын жасаушылардың бірі Ш л е й д е н (1838) жас клеткалар клетка ішіндегі құрылымсыз заттардан пайда болады деген болжам аятты. Мұндай пікірлер кейін де өріс алғанмен баянды бола алмады.

Клетканың бөлінуін алғаш байқаған Г. М о л ь (1835) еді. Ол бөліну арқылы қарапайым организмдердің көбейетінін, сол сияқты көп клеткалы организмдердің клетка сандарының артуына байланысты бөліну арқылы жүзеге асатынын дәлелдеді. Әдетте мейозда гомологиялық сәйкес хромосомалар белгілі бір ретпен - екіден ұзына бойы ұласып орналасады. Мұндай жағдайда қосарланған хромосомалар хроматидтерінің жеке бөліктері арқылы езара алмаса алады. Метафазада гомологиялық хромосомалар екі қабатты метафазалық тақта түзеді. Дегенмен митоздан негізгі айырмашылыгы анафазада әрбір жұптың гомологиялық хромосомалары ұршықтың полюстеріне қарай жеке хроматидтерге ұзына бойына ажыраспай тартылған кезде байқалады. Осының нәтижесіңце телофазада бөлінудің әр полюсінде бір емес, екі хроматидтен тұратын саны екі есеге кемі ген (гаплондты) хромосомалар болады. Гомологиялық хромосомалардын жас ядроларға болінуі кездейсоқ сияқты көрінеді. Ядро клетканың зат алмасуын басқаратын орталығы ғана емес, сонымен катар ДНК молекулаларында оның тұкым қуалаушылық қасиетін қалыптастыратын әрі сақтайтын да орын болып табылады. Сондықтан да ол басқа органеллалардың бірінен жасалмайды және тікелей цитоплазмада пайда

Бөліну процестері:

1) белгілі бір түрге тән ядро мен цитоплазманың арасындағы қалыпты көлемдік қатынастың бұзылып, цитоплазма мөлшерінің шамадан тыс артуынан клетка ішіндегі тіршілікке қажетті нәрселерді ядроның реттей алмайтындай жағдайға келуінен;

2) клетканың көлемі мен бетінің ара қатынасынан (клетка бетінің көлеміне қатынасы, оның мөлшеріне кері пропорщюнал, яғни оның көлемі бетіне Қарағанда тезірек өседі. Егер клетканың диаметрі екі есе өссе, онда көлемі сегіз, ал беті тек төрт есе ғана өседі) ;

3) клетканын. бөлінуге өз дайындығынан, яғни қажетті мөлшерде белок, нуклеин қышкылдары және энергетикалық материалдарды жинауынан болады.

Клетканын. бөлінуі әр уақытта ядроның бөлінуінен басталады. Мұның мынадай үш типі бар: амитоз, миюз және мейоз. Клетка тақтасы фрагмопласт талшықтарын біртіндеп ығыстырады. Ақырында ол аналық клетканың қабырғасына жетеді, калтарыстың пайда болуы және екі жас клетканың дербестенуі аяқталады да фрагмопласт жойылады. Цитокинез аяқталғаннан кейін екі жас клетка өсе бастайды да аналық клетканың көлеміне жетеді. Және одан кейін қайтадан бөліне алады немесе «арнаулы қызмет» атқаруға көшеді.

Мейоз. Мейозды өсімдіктер клеткасынан алғаш рет неміс ғалымы Страсбурген (1889) байқаған. Балқарағай тозандарының пайда болуын зерттеу барысында мейозды сипаттап жазып, суретін салушылардың бірі В. И. Беляев (1894) болды. Жыныс процесі кезінде екі жыныс клеткаларының алдымен ядролары қосылып, хромосома саны екі еселенеді, өйткені хромосомалар бір-бірімен қосылмайды. Мұндай жағдайда ұрықтанған жұмыртқа клеткасында хромосома саны екі есеге артады. Диплоидты (грекше «диплос» - екі есе) хромосоманың бір жартысы аналық, екінші жартысы аталық жыныс клеткаларынан тұрады және әр хромосоманың өз серігі (гомологиялық хромосомалар) болады. Жыныс процесі ұрпақтан-ұрпаққа қайталанатындықтан, хромосома саны шексіздікке дейін екі еселене беруі мүмкін. Бірақ тірі организмдерде (өсімдіктерде және жануарларда) мүны реттеп отыратьш ерекше механизмді мейоз) (грекше мейозис - азаю, жойылу) деп атайды. Мұнда ядроның редукциялық бөлінуі хромосома саны қайтадан гаплоңдтыға дейін (грекше «гаплос» - жалғыз-жарым) кемиді. Мейозядролардың екі рет белінуінен тұрады, олардың әрқайсысынан митоздағы сияқты 4 фазаны (профаза, метафаза, анафаза және телефазаны) ажыратады.

Бірінші бөлінудің профазасында, митоздың профазасындағы сияқты, ядро хроматині тығыздалған қалыпқа көшіп, өсімдік түріне тән хромосомалар пайда болады, адро қабықшасы және ядрошық жойылып кетеді. Әдетте мейозда гомологиялық сәйкес хромосомалар белгілі бір ретпен - екіден ұзына бойы ұласып орналасады. Мұндай жағдайда қосарланған хромосомалар хроматидтерінің жеке бөліктері арқылы езара алмаса алады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.