Баланы мектепке даярлау ерекшелігі. Баланың мектепке оқуға дайындығы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық коллджеі

РЕФЕРАТ
Тақырыбы:
Баланы мектепке даярлау ерекшелігі. Баланың мектепке оқуға дайындығы

Орындаған: 3КДО тобының студенті
Габдуалиева В.У.
Тапсырған күні___________________
Тексерген: Утегенова Н.А.

Орал 2015ж

Мазмұны

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Баланың мектепке келу мәселесі
2. Баланың мектепте оқуға психологиялық даярлығы
3. Балалардың мектепке даярлығын зерттеудің психологиялық
шарттары
4. Ата-аналарға арналған әдістеме: баланы мектепке дайындау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе

Балалардың мектепке дейінгі кезеңнен оқушылық өмірге көшуі психология
ғылымында кеңінен қарастырылған келелі мәселелердің бірі. Бала
психологиясын зерттей келе, оның жаңа білімдерді игерудегі қызығушылықтарын
қалыптастыру үшін баланы үнемі жаңалықтармен қамтамасыз ету керектігін
дәлелдейді.
Баланың мектепке даярлығы – оқи білуінен,санай білу іскерлігінен,сызу
деген секілді қарапайым әрекеттерді игеруінен, танымдық белсенділігінен,
көңіл-күйінің тұрақтылығынан, оқуға деген дұрыс қатынасынан құралады.
Баланың жақсы оқуы үшін мектептегі өмірге деген құлшынысы, жауапты
тапсырмаларды орындауға ниеті мен ынтасы болуы керек.
Баланың мектептегі оқу іс-әрекетінің жемісті болуына айналасындағы
адамдармен өзара дұрыс қарым-қатынас орната білуі, мінез-құлықтың
ырықтылығының жоғары деңгейде болуы, ұжым өміріне араласып кете білуі,
бірлескен әрекетті орындауды қамтамасыз етуінің қалыптасуы мектепке
бейімделуіне үлкен әсер етеді.
Мектепке дайын болу жағдайы бірнеше түрге бөлінеді: дене-бітімінің
дайындығы, зиятының дайындығы, әлеуметтік-психологиялық дайындығы және ерік-
аясының дайындығы.
Дене бітімі дайындығына баланың салмағының, бойының өз жасына сай
болуымен қатар 12 мүшесі де сау болуы керек. Егер баланың дене бітімінің
дамуы төмен болса (салмағы, бойы) ол әлжуез болып, 35-45 минуттық сабақты
толық меңгеруге қабілеті жете бермейді де, денсаулығына нұқсан келеді
(сүйегі қисаяды-сколиоз, көз жанары төмендейді, жүйкесі жұқарады), жиі
ауырып қалатын болады.
Зиятының дайындығына баланың ой-өрісінің, есте сақтау қабілетінің,
тілінің, зейінінің, өз еркімен тапсырма орындай алуының, мақсат қоя
білуінің, қателігін түсіне білу қаблеттілігінің өз жасына сай болуы жатады.
Ал зияты төмен болған жағдайда балалар жалпы мектеп бағдарламасын толық
меңгере алмайды. Оларды өз қабілетіне қарай жеңіл бағдарламамен оқытып,
арнайы психологиялық және педагогикалық түзетулер жүргізу арқылы ғана
қатарға қосуға болады.
Әлеуметтік-психологиялық дайындыққа баланың жаңа ортаға деген
көзқарасының, оқушының жауапкершілігінің, өзін-өзі ұстай білуінің, үлкен-
кіші адамдармен қарым-қатынасының өз жасына, мектептің талабына сай болуын
меңзейді. Егер де балада әлеуметтік-педагогикалық дайындық байқалмаса ондай
балада қарым-қатынас қиындығы, жалпы түсінігінің төмендігі, ерік-аясының,
көңіл-күйінің төмендігі байқалады. Сондықтан бұл балаларға психолог
маманның көмегі өте қажет. Психолог ол баланың өзімен қатар ата-анасымен
де, ұстазымен де жұмыс жүргізгенде ғана оң нәтиже шығады.
Ерік-аясының дайындығы баланың өз іс-әрекетін мақсатты түрде
қалыптастырып, өз кемшіліктері мен жетістіктерін дұрыс қабылдап, әрекет ете
білуін көрсетеді... Ерік-аясы бұзылған бала өз-өзін ұстауы, шыдамдылығы,
төзімділігі, әр сипаттағы жағдайларды қабылдауы ерекше болады да, содан
айналамен қарым-қатынасы бұзылады. Ол баланың танымдық қызметіне кері
әсерін тигізеді.
Балалар мектепке келген кезде осы жоғарыда атап өткен дайындық
түрлерінің толық қалыптаспағаны немесе бір түрінің дамымағандығы
анықталады.
Негізгі бөлім
1. Баланың мектепке келу мәселесі
Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін реформалау барысында
әрбір баланы мектептегі оқу және әлеуметтік ортаға еркін бейімделе
алатындай жағдай жасау аса маңызды міндет. Демек, қазіргі талап бойынша
мектептің бірінші сыныбына келетін балалардың физиологиялық жағынан мықты,
адамгершілік, мәдениеттілік, еңбексүйгіштік қасиеттері мол, ерік-жігері
күшті, жұмыс қабілеттеріне ие, білімге қызығушылық сипаттары мол болуы
қажет. Сондықтан да мектеп пен мектепке дейінгі мекеменің, ата-аналардың
басты міндеті - баланы мектептегі оқуға, мектеп өміріне даярлау.
Мектепке алғаш бару - бала өміріне үлкен жаңалық, өзгеріс енгізеді,
қоғамдағы жаңа орынға көшуі мен өсіп-жетілуінің бір бастамасы. Баланы
мектепке дайындау дегенде көптеген ата-аналар балаға әріптерді және санауды
үйретумен ғана шектеледі. Әрине баланың оқуға дайындығын ақыл-ойының
даярлығымен ғана шектеліп қоймай, оның оқуға психологиялық жағынан
даярлауды қарастыру қажет. Яғни, бұл баланың мотивациялық-қажеттілік және
психикалық үрдістерінің дамуы оқуда, қарым-қатынаста қиындыққа кезікпеуіне
мүмкіндік береді. Бұл қауырт кезеңде мектеп бірінші күннен бастап оқушыға
бірнеше талаптар қойып және баланы ұқыптылық пен зейінділікке тәрбиелейді.
Сондықтан да балалар оқу ісіне машықтануға, қимыл-әрекетерінің ықтиярлы
басқарылуы қабілетін, ақыл-ой еңбегін, мақсаткерлігін, дағдысын
қалыптастыруға аса көңіл бөлінеді.
Балаларды мектепке дайындау, мектепке бейімделуін және оқытудың
жетістігін қамтамасыз ететін маңызды құрамы психологиялық дайындық
компоненттері болып табылады. Баланың жеке тұлғасының даму мәселесін
ойдағыдай шешу, оқытудың тиімділігін арттыру үшін балалардың мектепте
оқуының дайындық деңгейін нақты ескере отырып, дұрыс бағытта жұмыс жасай
білу керек.
Балалардың мектепке даярлығы төмендегі параметрлер бойынша
анықталады. Олар:
1. Жоспарлау - бұл мақсатқа сәйкес өз іс - әрекетін ұйымдастыра білу
іскерлігі:
- баланың әрекеті мақсатпен сәйкес келмеуі - төменгі деңгей;
- баланың әрекеті мақсаттың мазмұнына жартылай сәйкес келуі — орта
деңгей;
- мақсаттың мазмұнына баланың әрекеті толығымен сәйкес келуі - жоғары
деңгей.
2. Бақылау- қойылған мақсатпен өз әрекетінің нәтижесін салыстыру
іскерлігі:
- бала әрекетінің нәтижесі қойылған мақсатқа мүлдем сәйкес келмеуі -
төменгі деңгей (баланың өзі бұл сәйкессіздікті көрмейді);
- бала әрекетінің нәтижесі қойылған мақсатқа жартылай сәйкес келуі -
орта деңгей (жартылай сәйкессіздікті бала өз бетінше көре алмайды);
- бала әрекетінің нәтижесі қойылған мақсатқа толық сәйкес келуі, бала
өз бетінше алған нәтижесі мен қойылған мақсатты салыстыра алуы -
жоғары деңгей.
3. Оқу мотивациясы - бұл заттардың және қоршаған әлем заңдылықтарының
жасырын қасиеттерін табуға, қолдану ұмтылу:
- бала тек қана заттардың сезім мүшелеріне мүмкін болатын
қасиеттеріне ғана бағытталса, онда ол - төменгі деңгей;
- бала қоршаған әлемнің кейбір жалпыланған қасиеттеріне
бағытталуға және жалпылауларды табуға қолдануға тырысады;
- қоршаған әлемнің заңдылық қасиеттерін қабылдаудағы кұпияны
табуға тырысудың айқын көрінуі және осы білімді өз іс -
әрекетінде қолдануға деген құштарлық - жоғары деңгей.
4. Ақыл — ой дамуыныц деңгейі. Өзге адамды тыңдай білмеуі, талдау,
салыстыру, жалпылау, абстракциялау және нақтылау сияқты логикалық
операцияларды сөздік түсінік түрінде орындауы - төменгі деңгей;
- өзгені тыңдай алмауы және сөздік түсінік түрінде орындалган
логикалық операциялардағы қателіктер - бұл орташадан төмен
көрсеткіш;
- өзгені тыңдай алмауы және сөздік түсінік түрінде берілген
салыстыру, жалпылау сияқты қарапайым логикалық операциялардың
қатесіз орындалуы, күрделірек логикалық операцияларды, яғни
абстракциялаудағы, нақтылаудағы, талдаудағы, жинақтаудағы
жіберілген қателіктердің болуы - орта деңгей;
- өзгені түсінудегі және барлық логикалық операцияларды
орындаудағы кейбір қателіктерді, бала ересектің көмегінсіз өзі
түзетуі - бұл жоғары деңгей;
- өзге адамды тыңдай алу мүмкіндігінің болуы және сөздік түсінік
түріндегі барлық логикалық операцияларды орындауы - бұл өте
жоғары деңгей. Осы аталған параметрлер бойынша мектепке
келеген баланы былайша бөліп көрсетуге болады:
1. Мектепке даярлығы жоқ бала - өз әрекетін жоспарлай және бақылай
алмауы, оқу мотивациясы төмен (тек сезім мүшелеріне ғана бағытталған),
өзгені тыңдайды және түріндегі логикалық орындауды білмейді.
2. Мектепке даярлығы бар бала - өз әрекетін басқарып бақылай алады
(немесе осыған қарай ұмтылады), қоршаған ортадағы заңдылықтармен, заттардың
жасырын қасиеттеріне бағытталған, өзгені тыңдай алады және сөздік түсінік
түрінде логикалық операцияны орындай біледі (немесе тырысады).
Балаларды жетік зеттеу мектепке барар алдында сәуір — мамыр айларында
іске асырылады. Тексеру нәтижесінің негізінде баланың мектепке даярлығы
жайлы қорытындыны психологиялық — педагогикалық сараптау комиссиясы береді.
Бұл комиссияда психолог, физиолог, дәрігер - педиатр және мұғалім болады.
2. Баланың мектепте оқуға психологиялық даярлығы
Оқуға психологиялық дайындықтың құрамдас бөліктері ретінде жеке
тұлғалық шығады. Жеке тұлғалық мектепке даярлығы баланың жаңа әлеуметтік
орынға ұмтылысын жатқызамыз. Бұл позиция баланың мектепке, оку іс -
әрекетіне, мұғалімдерге және оқушы ретінде өзіне - өзі қатысынан байқалады.
6-7 жастағы бала үшін мұғалімнін тұлғасы аса маңызды болып табылады.
Жүргізілген бақылаулар нәтижесінде мыналарды байқауға болады: мүғалімнің
талап - тілегін 6 жастағылар шын көңілмен, ынта - ықыласымен орындайды.
Баланың мектепке даярлығын А.А.Венгер мен К.Н. Поливанова зерттеген.
Олар оқу мазмұнын ересектердің фигурасынан бөліп алу қабілетін мектепке
даярлықтың басты шарты деп есептеген. Зерттеушілер 6-7 жастағы бала үшін
мектеп өмірінің сыртқы формальдық жағы ғана ашылады деген. Сондықтан да
олар бар ынтасымен өзін оқушы сияқты ұстауға тырысады, яғни қолын көтеру,
жауап бергенде тұру, тік отыруға тырысады, Бірақ мұғалімнің не айтып
тұрғанына және оған не деп жауап беру керек екені балаға маңызды емес, 7
жасқа қараған бала үшін кез - келген тапсырма мұғаліммен қарым - қатынас
жағдайына байланысты. Бала оқытылып жатқан пәнге мән бермей - мұғалімді ең
басты қатысушы адам ретінде қабылдайды. Оқыту мазмұны - байқаусыз қалады.
Осындай жағдайда мұғалімнің басты міндеті балаға оқытылатын пәнді ұсыну
және оны жаңа мазмұнға араластыру, қайта ашу болып табылады. Оқыту мазмұны
мен оны таратушы, яғни мұғалім - баланың санасында бөліңу қажет. Егер ондай
болмаған жағдайда оқыту материалында алға жылжу мүмкіндігі жойылады.
Мектеп өмірі баладан мінез - құлық ережелерін дәл орындауды, өз іс
-әрекетін өз бетінше ұйымдастыра алуын талап етеді. Ересектердің талабы мен
ережелеріне бағына алу қабілеті мектептегі оқуға ерік даярлығының басты
көрсеткіші болып табылады.
Мектептегі оқыту интеллектуалдық дайындықты да қажет етеді. Бала
өзінің мектепке дейінгі эгоцентризмін жеңіп, шындықтың әр түрлі жақтарын
ажыратуы тиіс. Сондықтан да мектепке даярлықты анықтау үшін мөлшердің
сақталуына арналған Ж.Пиаженің есептері пайдаланылады. Мысалы: сұйықты кең
ыдыстан жіңішкеге кұю, арақашықтықтағы әр түрлі түймелер қатарын салыстыру
т.б.
Бала заттардың жеке жақтарын, параметрлерін көре білуі қажет, осы
жағдайда ғана пәндік оқытуға ауысуға болады.
Ол танымдық іс - әркеттің тәсілдерін меңгеруді шамалайды. Қабылдауда
сенсорлық эталондарды, ойлау сферасында кейбір интеллектуалдық
операцияларды меңгеру. Мектепке интеллектуалдық даярлықтың маңызды жағы ол
баланың ақыл - ой белсенділігі мен танымдық қызығушылығы, яғни жаңа
бірнәрсе білуге деген құмарлық, бақыланған құбылыстардың мәнін түсіну, ақыл
- ой міндетін шешуге ұмтылу.
Баланың мектепке психологиялық дайындығын тексеру мақсатымен олардың
окуга дайындық мүмкіндігі және даму дәрежесін анықтау жүргізеді.
Зерттеу жұмысын жеке балалармен немесе тұтас топпен де жүргізуге
болады. Психологиялық зерттеудін мынадай шарттары бар. Баланың мектепке
даярлығын мектепке дейінгі кеме психологы және балалар емханасындағы
дәрігерлер анықтайды.
Балабақшаға бармайтын бала болса, онда оны жергілікті дәрігер
анықтайды және баланың мектепке даярлық деңгейі медициналық психологиялық
-физиологиялық шарттар бойынша анықталады.
Медициналық шарттарға мынапар жатады:
1. Анатомиялық - биологиялық даму деңгейі;
2. Тексеру кезіндегі науқастығы;
3. Өткен жылғы науқастығы, мектепке қажетті функциялар дамуының психо
- физиологиялық шарттары, бала психикасының даму деңгейін көрсететін
психологиялық тұрғыда құрылған танымдық сұрақтар болады.
Мысалы: Кейн - Йерасек сынағы және тіл дыбысты айту санасын анықтау
жұмысы жүргізіледі. Баланың мектепке дайындығын анықтау жөніндегі
дәрігерлердің жұмысы 2 кезеңнен тұрады және мектепке қажетті функциялардың
дамуындағы кемшіліктерді түзетуге ерекше мән береді.
Баланың оқуға даярлығын терең зерттеу мектепке баратын жылдың
алдында, қазан және қараша айларында өткізіледі. Ал медициналық жоспарлы
түрде диспансерлік тексеруді бала - бақшада, балалар емханасында
ларинголог, психоневролог, хирург, ортопед, тіс дәрігерлерінің бақылауынан
өтеді. Балалардың алғашқы әр жақты медициналық психо - физиологиялық
тексеру нәтижелері олардың дәрігерлік даму карталарына түсіріледі.
Денсаулығы нашар, әртүрлі ауытқуларға ұшыраған балаларға сауықтыру
және емдеу шараларының комплексі белгіленеді. Мектептеп оқуға қажетті
функциялары жете дамымай қалған кемістігі байқалған балалардың тіліндегі
және колдың бұлшық ет қозғалысын дамыту үшін әртүрлі жаттығулармен
шұғылдану шаралары ұсынылады. Мұндай емдеу сауықтыру шараларын балалар
емханасының маман дәрігерлері жүзеге асырады.
Баланың дыбыстарды айтуындағы кемістіктерді жою сабақтарын да
жүргізеді. Қолдың бұлшық ет қозғалысын дамытуға арналған сабақтар мен
жаттығуларды психолог, бала тәрбиешісі немесе ата - аналары жүргізе алады.
Атап айтқанда, сурет салуды тапсыру, құрастыру, конструкциялық ойындар,
әртүрлі жазу емлелерін жазып үйретуге болады. Баланың белсенді сөздік қорын
анықтау үшІн сынақтар да ұйымдастыруға болады.
Мектепке барар балаладың ақыл – ойы принципі оралымдылығын анықтау
үшін авторлық әдістемелер.
Енді мектепке барар балалардың ақыл - ойының оралымдылығын анықтау
үшін логиикалық ойлауын, арифметикалық дағдыларын, кеңістікті бағдарлауын,
қабылдауының жылдамдығын тексеретін авторлық әдістемелерден мысалдар
келтірейік:
1. Векслер тесті. Балалардың сөздік қоры, заттардың ұқсастық
белгілері мен айырмашылықтарын ажырату, санамақты есіне сақтау дағдыларын
өлшейтін тапсырмалардан құралады. Тест мазмұны ақыл - ойдың жалпы
көрсеткішін құрайтын сөздік және сөздік емес тапсырмалардан тұрады Ағылшын
тіліндегі бүл әдісті орыс тілінде сөйлеткен А.Ю.Панасюк.
2. Л. С.Выготский әдістемесі. Балаларғатоптама сөздер оқылып, оларды
бір
сөзбен қалай атауға болатыны сұралады. Мысалы: көйлек, күрті, шалбар,
малақай - киім. Бұл әдістеме арқылы ұғымдардың қалыптасуы мен оларды
жинақтай білу іскерлігі анықталады.
3. А.Р.Лурияның Пиктограмма әдістемесі. Мақсаты - құралдарды
пайдалану арқылы балалардың есте сақтауының даму деңгейін анықтау.
Зерттеуші есте сақтауға он, он екі сөздер мен сөз тіркестерін ретімен
атайды. Ал бала әр сөзге сол сөзді есіне түсіретіндей сурет салуы тиіс.
4. Е.Е.Кравцованың Кім үлкен? деп аталатын әдістемесі арқылы
балалардың ойлау операцияларының даму деңгейін анықтайды. Әдістеме ауызша
есептерді ойша шешу арқылы орындалады: қоян - қасқырдан үлкен, қасқыр -
агодан үлкен. Сонымен кім үлкен ? Қоян ба, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.