Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыруда отбасы тәрбиесінің әсері туралы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Орал гуманитарлық техникалық колледжі

Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыруда отбасы
тәрбиесінің әсері

Орындаған: топ студенті
Жетекші:

Орал, 2013ж.
Мазмұны

Кіріспе3
І-тарау. Бастаушы сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастырудың
теориялық негіздері.7
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиеттерінің ерекшеліктері7
1.2. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастырудың мәні, мазмұны мен
міндеттері9
II - тарау. Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыруда отбасы
тәрбиесінің әсері
2.1. Жеке тұлғасын қалыптастыруда мектеп пен жанұяның бірлескен жұмысының
бүгінгі күнгі ерекшеліктері.
2.2. Оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастыруда мектеп пен жанұяның бірлескен
жұмысының мазмұны мен әдіс – тәсілдері.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі. Қазақстан Республикасы тәлім тәрбие
тұжырымдамасында: тәрбиенің негізгі мақсаты – дені сау, ұлттық сана –
сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар –
ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан
адамды тәрбиелеу - деп көрсетілген. Осыған байланысты, жас ұрпақтың жеке
тұлғасын қалыптастыру – қазіргі кездегі тәрбие мен білім берудің басты
көкейтесті мәселелерінің бірі болып табылады.
Осы орайда, Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында Елбасымыздың
Болашақ, Дарын бағдарламаларында, Қазақстан – 2030 атты Қазақстан
халқына жолдауында, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-
2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында білім беру саласындағы
мемлекеттің саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның білімділігін
ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы сипатын
арттыру мәселелері айқындалып, басымды міндеттер қатарына қойылған.
Бұл міндеттерді жүзеге асырудың бір жолы – оқушылардың тұлғасын
қалыптастыруда мектеп пен жанұяның ынтымақтастық жұмысын дамытудың және
оның тиімді әдістемесін жасау болып табылады.
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке кіруі, демократиялық
дәстүрге өту жағдайында халықтың ғасырлар бойы жинақтаған жалпы адамзаттық
құндылықтар мұрасына ден қоюы адамгершілік, гумандық процестің айқын
көрінісіне айналуда. Бұл мәселе, соңғы жылдар ішінде ғалымдардың зерттеу
обьектілеріне айналуымен қатар, мектеп мұғалімдерінің тәжірибесінде
бастауыш мектеп оқушыларын жеке тұлға етіп қалыптастыруда олардың
қасиеттерін жан-жақты дамыту басты нысанаға алынған.
Жеке тұлға өзіндік құндылық. Оның тұлғалық қасиетінің дамуы мен
қалыптасуы мектепте оқыту мен тәрбиелеудің басты мақсаты болуы керек.
Бұл жөнінде ежелден – ақ ұлы ойшылдарымыз Әл – Фараби, Ж. Баласағұн,
Ұлы Абай ерекше толғанған, сондықтан еңбектерінде адамның жеке басын,
қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған Д. Кішібеков, Р.Н.Нұрғалиев
жеке тұлғаның дамуы – қоғамдық қатынастардың нәтижесі деген философиялық
тұжырым жасаған.
Оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру үшін, ол күн сайын жанұя мүшелері
арасындағы ең жарасымды, ең әділетті қарым – қатынастардың куәсі болуы
қажет. Жанұя мүшелері бір – бірімен тату – тәтті, өзара түсінікте болса,
одан адамгершілік пен әділеттің, көрінісі айқын сезіліп тұрады. Жанұяның
бірлігі мен ынтымақтастығы оның құрамындағы адамдардың бір – біріне деген
қамқорлығынан, тіпті бірыңғай саяси көзқарасты ұстануымен, соған орай, ерлі
– зайыптылық және ата – ананың сезімін терең түсіне білулерінен байқалады.
Жанұя мен мектептің ынтымақтастығының негізгі міндеті – баланың
тұлғасын қалыптастыруға, жарқын сезімдер мен нұрлы мұраттарға тәрбиелеу
және адамдар арасында өмір сүре білуге үйрету. Бұл қасиеттедің барлығы –
негізінен жанұя мен мектепте, яғни жан иелерін тәрбиелеп шығаратын ортада
дамып, қалыптасып нығаяды.
Барлық зерттеу жұмыстары баланы өмірге дайындауға жанұя тәрбиесіне
үлкен жауапкершіліктің жүктелгенін көрсетеді. Әділдік пен бауырмашылдық,
өзара түсінушілік, ата – анаға және туған туыстарына деген сүйіспеншілік
пен сыйластық, отанға және айналадағы қоршаған табиғатқа деген махаббат,
адамдарға және еңбекке леген құрмет тағы да сол сияқты тұлғалық қасиеттер
баланың кішкентай кезінен жанұяда және мектеп қабырғасында қаланады.
Сондықтан, жанұядағы, мектептегі және айдаладағылармен қарым-қатынас
жасаудың дұрыстығы өте маңызды. Соңғы жылдары Азаров Ю.П, И.В Гребенников,
А.И. Лихачев, Ю.П Петров, А.О Пинт және т.б жанұяда баланың тұлғасын
қалыптастыру мәселелерін зерттеген ғалымда, ал Қазақстанда Ж.Б Қоянбаев,
Р.М Қоянбаев және т.б жанұяның мектеппен ынтымақтастығы мәселелерін
зерттеген.
Көрнекті педагогтар К.Д Ушинский, А.С Макаренко, В.А Сухомлинский, Ы
Алтынсарин шығармаларында оқушы тұлғасын қалыптастырудың жолдары
қарастырылса, оқушы тұлғасын қалыптастыруға бағыт-бағдар беруді ең алғаш
тәрбие жұмысының мазмұнына енгізген белгілі педагог ғалым М Жұмабаев болды.
Психологтар мен педагог ғалымдар Ж. Пиаже, Л.С. Выготский, Л.С Рубинштейн,
Л.В. Зоньков, А.Н. Леонтьев, Д.Б. Эльконин, А.Г.Ковалевтің және
Қазақстандық көрнекті ғалымдар Т.Тәжібаев, С.Қ. Қалиев, К.Ж. Қожахметовалар
өз еңбектеріне жеке тұлғаны дамыту мәселелеріне теориялық және практикалық
талдау жасаған.
Көптеген психологтар М. Мұханов, Қ.Жарықбаев, А.В. Петровский және т.б
ғалымдардың айтуы бойынша бастауыш сынып кезеңі орта мектеп оқушыларының І
– ІҮ сыныптарын және 6-11 жас аралығын қамтиды. Бұл кезеңнің негізгі
психологиялық ерекшелігін оның өз бойында мектеп жасына дейінгі балалық
шақтың белгілерін оқушының ерекшеліктерімен ұштастыратын өтпелі кезең. Бұл
белгілер – оның мінез-құлқында, санасында күрделі, ол кейде қайшылықты
үйлесім түрінде қатар жүреді. Кез келген өтпелі күй сияқты бұл кезең Көзі
ашылмаған балалықтай даму мүмкіндіктеріне бай, оларды дер кезінде байқап
қолдап отыру маңызды. Адамның көптеген психикалық негіздері бастауыш сынып
кезеңінде қалыптасады және әдетке айналады.
Педагогикалық – психологиялық әдебиеттерге талдау жасау барысында
бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастырудың педагогикалық
мәселелерінің әлі де ғылыми зерттеулерде өз дәрежесінде көрініс
таппағандығын көрсетеді. Бұл кезең оқушылардың жеке тұлға болып дамуының
және қалыптасуының бастапқы кезеңі болып табылатындықтан, жанұя тарапынан
берілетін тәрбиенің мәні аса маңызды. Алайда, жанұя тәрбиесінің
педагогикалық маңыздылығы мектептен бірлесе отырып, жұмыс атқарса, онда
жемісті болар еді. Сөйтіп, оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыруда оның
педагогикалық мәселелерінің ғылыми-теориялық негізінің жоқтығы мен
практикалық мұқтаждығының арасында қайшылық айқын байқалады. Осы
қайшылықтың шешімін табу бізге зерттеу тақырыбын Кіші мектеп жасындағы
оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастырудың педагогикалық мәселелері -деп
алуға мүмкіндік береді.
Зерттеудің мақсаты: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың жеке тұлғасын
қалыптастыруда отбасын тәрбиесінің әсері және оның педагогикалық
мәселелерін теориялық және әдістемелік тұрғыда негіздеу.
Зерттеу пәні: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың жеке тұлғасын
қалыптастыру.
Зерттеу обьектісі: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың тәрбие үрдісі.

Зерттеу міндеттері:
- Кіші мектеп оқушыларының тұлғалық қасиеттерінің ерекшеліктерін;
- Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастырудың мәні, мазмұны мен
міндеттерін айқындау;
- Кіші мектеп жасындағы оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастыруда
мектеп пен жанұяның бірлескен жұмысының бүгінгі ерекшеліктерін айқындау;
-Кіші мектеп жасындағы оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастыруда мектеп
пен жанұяның бірлескен жұмысының мазмұны мен әдіс-тәсілдерін айқындау.
Зерттеу базасы: Эксперименттік жұмыс Орал қаласы, № орта мектепте
өткізілді.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

І-тарау. Бастаушы сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастырудың
теориялық негіздері.
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиеттерінің ерекшеліктері
Бүгінгі таңда қоғамдағы Тәрбиенің мақсаты-жан-жақты жетілген тұлғаны
қалыптастыру қажет-деп көрсетеді. Осыған байланысты біз бастауыш сынып
оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелерінің мәнін ашу үшін жеке
тұлға деген ұғымға түсініктеме анықтама беруге болады.
Жеке тұлға ұғымы психологтардың көзқарасы бойынша, жеке организм-
жеке адам тұлғасы. Бұл саналы іс-әрекет обьектісі. Тұрақты және әлеуметтік
маңызды қасиеттерге байланысты, жеке адам-қоғам мен ұлттың бірлескен
мүшесі, жеке тұлға өзіндік сана мен қоғамдық сананың пайда болуына
байланысты қалыптасады.
Жеке тұлға ретінде жеке адам немесе организмнің барлық психологиялық
ерекшеліктері қарастырылады .
Жеке тұлға-бір жағынан интеграциялық ұйым. Оның бойында танымдық,
аффектілік, тұлғалық сипатын көрсететін қасиеттер сақталған. Оның басқа
адамдардан айырмашылығы да сонда.
Күнделікті тіршілікте жеке тұлғаның әртүрлі қасиеттері ашыла түседі.
Психалогиада жеке тұлға туралы көптеген психологтардың пікірлері бар.
Олардың әрқайсысы жеке тұлға туралы әртүрлі анықтама береді.
Адамның жеке тұлға диагностикасын қолайлы жағдай туғызу мен
қалыптастыруға ең тиімді жолдар іздеуде, оның құрылысын зерттеуде, пайда
болу заңдылықтарын білуді қажет етеді.
Жеке тұлға теориясы-адам бойында қалыптасқан ойлар мен гипотезалар
жиынтығы. Жеке тұлға теориясын зерттеу көптеген жаңа ойларға қол жеткізеді.
Бізге қызығушылық туғызатын бастапқы: адам табиғаты. Біздің мақсатымыз-адам
бойындағы қалыптасқан қасиеттерді зерттеу.
Жеке тұлға теориясы-негізгі екі функцияны атқарады: олар мінез-құлықты
түсіндіреді және алдын ала болжайды. Жеке тұлға теориясы адамның жеке
басындағы мінез-құлықты зерттеп, қалыптасқан жүйесіне түсініктеме береді.
Ол адамның мінезінің сан қырлы ерекшеліктерін түсіндіреді.
Жеке тұлға теориясы-адамның күнделікті тыныс-тіршілігін түсіндіре
алады. Жеке тұлғаның өзара қарым-қатынасы-олардың болашағына, көзқарасының
дамуына, алдын-ала болжам жасайды.
Психология ғылымында жеке тұлға туралы мынадай теорияларды айтуға
болады.
1. Психодинамикалық теория. З.Фрейдтің (4865-1939ж) психодинамикалық
теориясы адамның мінез-құлқын психоаналитикалық қарым-қатынас арқылы
зерттеуге келтірілген.
2. Жеке тұлғаның Эго теориясы (Э. Эриксон). Бұл теория бойынша, қоғамға
және жеке адамдарға, олардың барлық өмірі бойында жеке басының қалыптасуы
тепе-теңдік теориясына негізделген.
3. Джулиана Роттердің әлеуметтік ілім теориясы. Әлеуметтік ілім теориясын
Д.Роттер қоршаған ортаны зерттеу арқылы басқа адамдармен қарым-қатынас
түрлерінің әлеуметтік әсерін қабылдаудың нәтижесі деп түсіндіріледі. Бұл
теория-әлеуметтік үйрену, адамның мінез құлқын, тұрмыс қызметін
әлеуметтік ортада қабылдауға негізделген. Ол көбінесе адам сұранысына
байланысты, ортамен қарым-қатынас жасау арқылы қалыптасады.
4. Альберт Бандураның әлеуметтік когнитивтік теориясы. Ол жеке тұлғаның
және әрбір адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасы кезіндегі мінезіндегі
өзгерістің ауытқу ерекшеліктерін көрсетеді. Оның дәлелденуіне адамдар
концепциясы, яғни мінезі мен қоршаған ортаға өзара бейімделеді. Бұл
ретте жеке тұлға дәрменсіз обьект емес, ортаны бақылайтын сананы әрі күш
қуаты бар адам ретінде танылады және ол ойланған жетесіне жетіп, оны іске
асырады. Бұл теория бойынша мінез құлық реакциясы мен айналадағылардың
дамуы, ортамен сыпайы түрде қарым-қатынас жасауға негізделген.
Джорж Келлидің жеке тұлғаның когнитивтік теориясы (1967) Жеке
тұлғаның когнитивтік теориясы бойынша адам бойында конструктивті заттар
болады. Бұл арқылы қоршаған ортадағы интерпретациялық оқиғаны ұдайы
жинайды. Бұл жиналған конструктивті заттар сол адамның негізін айқындайды.
Бұл теория кейде жеке тұлғаның теориясы деп аталады. Осы арқылы жаңа
конструктивті ойлар қалыптасады.
Раймонд Кеттелдің жеке тұлға қасиетінің құрылыс теориясы. Бұл теория
эмпирикалық әдістің зерттеулерін нақты пайдалануға негізделген. Кеттел
факторлық талдаудың көмегімен жеке тұлғаның игі қасиеттерін ашу мақсатында
мінездің ғылыми моделін конструкциялаған. Кеттел бойынша, жеке тұлға
белгілі бір жағдай кезінде дәлелденуге арналған жеке адамның мінезі.
Адамның жеке қасиеті, Кеттел бойынша, жеке тұлға белгілі бір жағдай кезінде
дәлелденуге арналған жеке адамның мінезі. Адамның жеке қасиеті Кеттел
бойынша, оның гипотезиялық психикалық құрылысы. Ол адам мінезінің белгілі
бір істі бітірудегі, оны аса бір ынтамен, ниетпен ойлап істеудегі
психологиялық сипаттамасы, адамның іске деген құлшынысы. Кеттел бойынша игі
түйін – адамның туа біткен қасиеттері. Кеттел игі қасиетті оның болмысына –
конститутцияның көзіне байланысты сипаттайды.
Бастауыш сынып кезеңіне тән негізгі белгілер мынадай: бұл жаста мектеп
жасына дейінгі бала мектеп оқушысына айналады. Мұнда баланың өз бойында
мектеп жасына дейінгі балалық шақтың белгілерін оқушының ерекшеліктерімен
ұштастыратын өтпелі кезең болып саналады. Бұл белгілер оның мінез-құлқында
санасында күрделі, ол кейде қиыншылықты үйлесім түрінде қатар жүреді. Кез
келген өтпелі күй сияқты, бұл шақ көзі ашылмаған даму мүмкіндіктеріне бай,
оларды дер кезінде байқап қолдап отыру маңызды. Адамның көптеген психикалық
қасиеттерінің негіздері нақ осы бастауыш сынып кезеңінде қалыптасады және
әдетке айналады.
1.2. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастырудың мәні, мазмұны мен
міндеттері
Педагогика ғылымының соңғы жетістіктері тұрғысынан қарағанда, бастауыш
мектеп оқушысы жеке тұлғасын, қалыптастыру өзекті мәселенің біріне
айналды.
Баланың жеке тұлғасын дамыту ісінде тәрбие институттары ішінде
мектепке ең күрделі міндеттер артылады. Алайда, ол мектепте жеке тұлғаның
дамуын оқу қызметіндегі бірінші кезектегі міндет деп танығанда ғана іске
асады.
Соңғы психологиялық-педагогикалық зерттеулер осы күрделі міндетті шешу
мектепте, ең алдымен, оның бастауыш буынында, оқу мазмұны мен әдістерін
түбегейлі өзгертумен байланысты екендігіне көз жеткізеді. (Ш.Амонашвили,
В.Давыдов, Л.Заньков, В.Репкин, Д.Эльконин және т.б.)
Бастауыш мектептегі оқытудың жаңа эксперименттік жүйелері шеңберінде
мектеп окушысы жеке тұлғасының мотивациялық қажеттілік саласында елеулі
өзгерістерді айқындайтын фактілер жинақтала бастады. Сөйтіп, оқу және
тәрбие арасындағы байланысты айқындайтын педагогикалық тәжірибе пайда
болды. Бұл оқушының жеке тұлғасы дамуының заңдылықтарын зерттеу міндетін
толық мөлшерінде қоюға мүмкіндік туғызды. Осы міндетті шешумен 70-90
жылдары ғалымдар ұжымы айналысты. Ол оқу материалы мазмұнын талдау және
жинақтау ұстанымы негізінде бастауыш мектепте оқу қызметін қалыптастыру
шеңберінде жүзеге асты (Д. Эльконин, В.Давыдов тұжырымдамасы).
Бұл эксперимент, біріншіден, зерттеудің тұтастығын талап етті. Сол
себептсн оқушы тұлгасының дамуын, сынып ұжымын және оларды біріктіретін оқу
қызметін зерттеу міндеті бірге қамтылды. Біріншіден зерттеу эксперименттік-
эстетикалық болды. Баланың жеке тұлғасы мектепте болған кезең бойы оқу
қызметіне кіріскен сотпен аяқталған дейін зерттелді. Бұл дамудың
психологиялық механизмдерін, бір жастан келесіге ауысу кезіндегі
өзгерістерді айқындап баяндауға мүмкіндік берді.
Жеке тұлғаның оқудың екі амалындағы даму нұсқаларын салыстырып талдау
көзделді: біріншісі, білім берудің бұқаралық жүйесінде қалыптасқан және
қарапайым дағдылар мен ептіліктерді қалыптастыруға (бағытталады; екіншісі,
оқу пәндерінің мазмұны теориялық ұғымдар жүйесіне негізделеді. Мектеп
оқушылары ұғымдардың пайда болуын оқу үрдісінің орталық буынын құрайтын
ортақ ұжымдық жұмыс барысында оқып үйренеді.
Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде бастауыш мектепте бала тұлғасының
мотивациялық құрылымында түбегейлі өзгерістер болатыны анықталды. Олар
балалардың танымдық мүдделерінің жедел қалыптасуы негізінде оқу қызметі
мотивтерінің қайта құрылуынан басталады. Олар бастауыш мектеп жасының
аяғына таман жинақталып қалыптасады да, баланың әр түрлі оқу материалына
көзқарасы, арқылы айқындалып қызығуын қанағаттандыратын көздерді өз
бетімен іздеуге жетелейді. Яғни, оқу-танымдық мотивтер оқуда ғана емес,
оқушы тіршілігінің бүкіл жүйесінде жетекіші орын адады. Өйткені, осы
мүдделер ортақ ұжымдық қызмет барысында пайда болады, оларды бала толық
қоғамдық формасы - топтық құндылық бағдары ретінде ұғынады.
Балалар қарым-қатынасында алуан түрлі тұлғааралық байланыстар құрудың
өзгермелі үрдісі бала тұлғасы сана-сезімінің дамуына ықпал етеді: алдымен,
оқудағы жетістіктерін дәл бағалауға қатысты, екіншіден жеке тұлғаның
моральдық қасиеттеріне байланысты. Қарым-қатынас барысында белгілі жұмысты
атқаруға орай қасиеттер емес, баланың тұлғасы, оның адамгершілігі үлкен
маңызға ие болады.
Сөйтіп, бастауыш мектеп жасында келесі кезеңдерге өтуді қамтамасыз
ететін тұлғалық әлеует қалыптасады. Орта және жоғары сыныптарда жеке
тұлғаның тұрақты кұрылымы қалыптасатынын зерттеулер байқатты. Оның негізін
тіршіліктің саналы мотиві ретінде айқындалатын идеял құрайды. Оқушылардың
өмірі туралы анық түсінігі қалыптасады, бұл имандығын саналы түрде таңдауды
қамтамасыз етеді. Оқу мерзімі бойы сынып ұжымы құрбылар үшін негізгі
референттік тән нағыз тәрбие ортасы болып қалады.
Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиеттерінің бірі – оның
интеллектуалдық мәдениетін қалыптастыру болып табылады. балалардың
интелектуалдық мәдениетін қалыптастыруда мынадай міндеттерді шешу арқылы
жүзеге асады:
- Оқушылардың пәндерге қызығуға, алған білімдерін өмірде қолдана білуге
тәрбиелеу;
- Табиғат құбылыстарын және өмірді дұрыс қабылдай білуге тәрбиелеу.
Балаларды бірінші сыныптан бастап, мектепте алған білімінің өмірлік
қажеттілігін түсіндіре білуге үйрету қажет, олардың оқуға ынтасын арттыру,
сабақ үстіндегі белсенділігін қалыптастыру орынды; әр оқушыны сыныптың
жалпы шараларына қатысуға, сыныпта және үйде тапсырмаларды үнемі орындауға
бағыттап отыру керек.
Бастауыш сынып оқушыларында бақылау, салыстыру, зерттеліп отырған
құбылыстардың ішінен жалпысын және ерекше көзге түскенін бөліп ала білу
сияқты ойландыратын істерді дамыту қажет, сондай-ақ оқу еңбегін
ұйымдастыру, алған білімдерін өмірде қолдана білу, балалардың мезгілді
баспасөздерді, жазбаша және ауызша мазмұндамаларды өздігінен оқу, өзіне-өзі
қызмет ету дағдыларын қалыптастыру керек.
Бастауыш сынып оқушыларын жақсылықты жаманшылықтан айыра білуге
үйрету, достыққа, жолдастыққа, ұйымшылдыққа, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу
қажет.
Оқушылар ұйымында балалардың мораль мен адамгершіліктің қоғамдық
құбылыс ретіндегі түсініктері жетіледі. Ұжымдық еңбекті ұйымдастыру
барысындағы бір-біріне тәуелділікті, достық қатынасты, қоғамдық моральге
бой ұсынуды, бір-бірінің, өзінің, ұжымның және қоғам алдындағы
жауапкершілігін саналы түсінеді.
Жоғарыда келтірілген ғалым педагог-психологтардың талдауларын
басшылыққа ала отырып, бастауыш сынып оқушыларының
тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық психологиялық негізін
келесі сызба арқылы көрсетуімізге болады:
№1 сызба

Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиеттерін дамытуда жанұя
тәрбиесінің ролі ерекше мәнге ие. Осыған орай, біз келесі тақырыпта жанұя
тәрбиесінің факторы туралы мәселелерді қарастырамыз.

II - тарау. Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыруда отбасы
тәрбиесінің әсері
2.1. Жеке тұлғасын қалыптастыруда мектеп пен жанұяның бірлескен жұмысының
бүгінгі күнгі ерекшеліктері.
Соңғы жылдары қоғамдағы тәрбиенің мақсаты Тұлғаны жан -жақты,
үйлесімді етіп тәрбиелеу деп көрсетілген. Демек бүгінде әрбір адамның жеке
басын материалдық және рухаии адамзаттық құндылықтармен молайту көзделіп
отыр. Бұл мақсат-міндеттер жанұя тәрбиесін жақсатудан бастау алып, ондағы
тәрбиелер мен ата-аналардың педагогикалық білімдерін жетілдірумен шешілмек.
Бүгінгі таңда ата-аналардың жанұя тәрбиесі бойынша педагогикалық білімдерін
жетілдіруде ең негізгі ұйытқы болатын мектеп, соның ішінде сынып
жетекшілері болып отыр.
Мектептің жанұя тәрбиесіне ықпалын арттыру үшін ата - аналарға мектеп
есігін үнемі ашып, балалармен өткізілетін әртүрлі тәрбиелік іс -шаралар мен
сабақтарға қатысуына мүмкіндік туғызу қажет.

Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыруда мектептің
ата-аналары мен жүргізілетін жұмысының негізгі мақсаты мыналардан тұрады.
Біріншіден, ата - аналар мектепті балаларының шын жүрегімен қабылдайтын үйі
деп санап өздеріде мектеп жұмысына көмектесуге дайын болуын қамтамасыз ету.
Екіншіден, ата - аналарды жанұяда баламен өзара қарым - қатынаста болуға
үйрету. Осындай мақсатпен мектептің әдістемелік бірлестіктері жанұя
тәрбиесі мәселелері бойынша ата - аналар семинарларын ұйымдастырады. Онда
ата - аналар балалардың дамуға, есеюге, бостандыққа ұмтылуының табиғатын
және баланың бойында рухани байлықты қалыптастырудың маңыздылығын ол үшін
қоршаған ортадан сүйіспеншілік сезімінің, мейірімділікпен
сыйластықтың қажеттілігіне біледі. Мектептің ата - аналармен
жүргізетін жұмысы баланың мектепте және жанұяда, тұтас білім берушілік
ортада тәрбие алуына жағдай жасауға бағытталған. Жанұя саналылық пен
ынтымақтастықтың және болашақтың бастаулар негізі. Мұғалімдер жанұяның
тәрбиелік мүмкіндігін толығымен аша отырып, ата –аналардың да гумандық
педагогикалық мынандай идеясын мойындауына атсалысуда.
Бала туылғанда пәк болып, тек адамдық пен ізгілік қасиеттермен дүниеге
келеді бұл ұлы заңдылық. Бірақ, пәктік ізгі ниеттілік балада өзімен -
өзі ұзақ сақтала қоймайды. Балаға дұрыс тәрбие беру мақсаты - оған дұрыс
білім беруге мүмкіндік туғызады. Ол үшін ата-аналар өз балаларының дүниеге
келгенде белгілі бір құлықпен келетін, оны өзгерту мүмкін емес екенінің
білулері қажет. Баланың дара ерекшелігін біле отырып, оның дамуына жағдай
туғызады. Ол үшін әрбір ата - ана жас кезеңдеріне сай өзгерістерін, оған
дұрыс қатынас жасау жолдарын біліп отыру, мектеппен сынып жетекшісімен
тығыз байланыста болуы керек. Осыған орай, бүгінгі таңда ата-аналармен
жанұя құрамына байланысты келесі топтарға біріктіруге болады.
• Отбасында жалғыз баласы бар ата – аналар
• Көп балалы отбасылы ата – аналар
• Отбасындағы ата - әжелер
• Әкелер
• Аналар, т.б. түрге жұмыс жүргізуге болады.
Ұлы халқымыз - Тәрбиеде ұсақ түйек болмауы тиіс - деп, жанұя
мүмкіндігін толық ата-аналармен бөлісе жұмысты ұйымдастырады. Оларға балалы
жанұяда тәрбиелеуде кеңестер беріп, ой бөліседі. Тіпті жазғы демалыс
кезінде де балалармен хат алысып, хабарласады. Олардың өз бетінше әрекет
етіп, дамуны бағыт беріп отырады.
Біз өзіміздің зерттеу жұмысымызды айқындау мақсатында Бәйдібек ауданы
№6 осы жерге өзіңнің оқыған мектебіңізді жаз. А Оразбаева, №9 Ш.
Уәлиханов атындығы орта мектептерінде бастауыш сынып оқушыларының жанұялық
өмірін мектептегі оқумен байланыстардық және олардың ата-аналарына
мынандай анкеталық сұрақтар тарату арқылы педагогикалық дайындығының
жай күйін білуімізге болады.
1) Мектепке деген көзқарасыңыз қандай?
2) Мектеп - ойын ордасы деп ойлайсызба?
3) Балаңызды немесе қызыңызды мектепке қандай үмітпен жібересіз?
4) Балаға қарайтын уақыттың жоқтығынан мектепке жіберемін деп
ойлайсызба?
5) Мектеп ұжымы жайлы не айтасыз?
6) Балаңыздың жақсы ұстазын жақсы танисыз ба?
7) Ұстазының білімін жақсы деп бағалайсыз ба?
8) Баланың ұстазымен дос бола алады деген сезімін расқа шығара аласыз
ба?
9) Сіз ұстазды тек қатып қалған тәртіп адамы деп ойлайсыз ба?
10) Балаңыздың бойындағы жағымды, жағымсыз қасиеттері ұстазынан
алынған тәрбиенің жемісі деп ойлайсыз ба?
Осы сұрақтарға ата – аналардың көпшілігі 68%-ы толық дұрыс жауап бере
алмады, ал 20% дұрыс толық жауап берді, ал қалған 12% мүлдем дұрыс жауап
бере алмады. Бұдан байқайтынымыз, ата - аналардың уақыттарының жоқтығынан,
жиналысқа келмейтіндігінен, мектептің, мұғалімнің жағдайын білмейтіндігінен
болар. Бұл анкетаның сұрақтарға кейбір ата - ана берген жауаптары:
1) Мектеп білім ордасы, мектеп білім нәрінен сусындайтын орын;
2) Мектеп деген үлкен бір мешіт деп ойлаймын. Ол жерден мына өмірге
қалай қадам басу керек екендігіне тәрбиелейді. Сондықтан ол жерді мен ойын
ордасы деп айтамаймын.
3) Ұл қыздарымды мектепке үлкен үмітпен жіберіп отырамын. Оның
болашағы үшін.
4) Баламды мектепке қарайтын уақытым жоқтығынан жіберіп отырған
жоқпын. Балам білім алсын, тәрбиелі болсын деймін.
5) Қызымның ұстазын жақсы танимын. Ол осы мектептің түлегі болған екен
және өз ісінің шебері екендігін дәлелдей алатын мұғалім екендігін жақсы
білемін.
6) Мектеп ұжымы -өте үлкен ұжым, ұйымшыл және өз істеріне шебер
ұстаздар өте көп.
7) Мұғалім - онда ата - ана, сондықтан ол қатып қалған тәртіптің
адамы емес деп ойлаймын.
8) Қызымның бойындағы жағымсыз қасиеттерінен жағымды қасиеттері
басымдау, оның себебі, апайынан алған тәртібі мен білімінің
арқасы деп ойлаймын.
Осындай жағдайларға байланысты ата - аналарға арналған әңгімелер мен
лекциялар, консультациялар, сұрақ жауап кештері, тәрбие жұмысын алмасу
жөніндегі конференциялар, лекторийлер және ата - аналарға
арналған университеттер, ата - аналарды педагогикалық әдебиеттермен
таныстыру әдіс – тәсілдері қарастырылады.
Сыныптағы оқушылардың ата - аналарымен келісіп тәрбие беру, балалардың
оқуларын ұйымдастырулары, күн тәртіптері, олардың орындалулары, нәтижелері
айтылып, тәжірибе алмасулар жүргізілсе, сөзсіз ұтымды болады.
Отбасы тәрбиссі жағдайында бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық
қасиеттерін дамытуда белгілі бір білімділік пен әрекет дағдыларының
қалыптасуымен анықталады.
Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастырудың
өлшемдері мен көрсеткіштерін келесі №2 кесте.
№2 кесте
Оқушылардың жеке тұлғасы қалыптасуының өлшемдері мен көрсеткіштері және
деңгейлері.
№ Оқушылардың Оқушылардың жеке тұлғасы қалыптасының көрсеткіштері.
жеке тұлғасы
қалыптасу
өлшемдері
Төменгі деңгей Ортаңғы Жоғарғы деңгей
деңгей
1 Білімдік Тұлғалық қасиет, Тұлғалық қасиет Тұлғалық
компонент жеке тұлға туралы туралы түсінігі қасиеттер
түсінігі мен мен көзқарасы туралы толық
көзқарасы анық әркелкі, білуге түсінігі бар,
емес, білуге деген ынталы болғанымензерек, білуге
қызығушылығы төмен,саналы меңгеруде қызығушылығы,
тәрбие туралы ойлау мен естігені мен
естігендері мен зеректігі жағынанкөргені саналы
оқығандарын саналы қабілетсіздік қабылдайтын
қабылдамайтын, оғантанытатын оқушы. оқушы.
зейін аудармайтын
және т.б.
ерекшелігі бар
оқушы.
2 Іс-әрекеттік Әрекетінде Жүріс – тұрысындаӘркетінде үнемі
компонент жауапкершілігі ұнамды қасиеттер жоғары
төмен, жалқаулық (еңбекқорлық, жауапкершілік,
ұқыпсыздық т.б. белсенділік және еңбекқорлық,
қасиеттер орын т.б.) белгілі бірбелсенділік
алатын, жүріс – жағдайға және т.б.
тұрысында үнемі байланысты қасиеттер орын
ұнамсыз қылықтар кезектесіп алған, жүріс –
бой көрсететін байқалатын оқушы.тұрысында
оқушы. ұнамды
қасиеттері
тұрақты
байқалатын
оқушы.

Балалардың жеке тұлғасын қалыптастыру ата – аналарға психологиялық,
физиологиялық, гигиеналық, педагогикалық, медициналық білімдер және
байқағыштық, педагогикалық такт, қарым- қатынастың, өз білімін жетілдіріп
отыру қабілеттері, сонымен бірге мейірімділік, сөзі мен ісінің бірлігі,
адалдық секілді тұлғалық қасиеттер бойынан табылуы тиіс. Бүгінгі күні
мектеп пен жанұяның байланысы және мектептің жанұясына ықпал етуінің
негізгі формалары ата - аналар жиналысы, мектептегі ата-аналар күндері,
әкелер мен аналар конференциялары және т.б. болып отыр. Жұмыс түрлерінің
өзгешелігімен оның мазмұнының жаңаша бағыт алуы қажеттілікке айпалып отыр.
Жанұядағы баланың өмірін, тұрмыс жағдайы мен қарым- қатынас жүйесін
зерттеуде әрбір ата - анамен жеке - дара жұмыс жүргізілуі қажет. Ата
-аналар жиналысында баланың тұлғалық қасиеттерінің дамуына қатысты барлық
ғалымдар саласы (психология, физиология, педагогика т.б.) интеграциялық
бірлікте қарастырылып отырылуы керек.
Ата-аналар жиналысы бұл мұғалімнің қолындағы маңызды педагогикалық
құрал болып табылады. Онда ата - аналарға балалары туралы айтуға, белгілі
бір кедергілерді шешуді бірге жоспарлауға болады. Өзара түсіністік пен
өзара көмек болған кезде ғана ата - аналар жиналысы нәтиже береді.
Қазіргі нарықтық қатынас жағдайындағы сынып жетекшісінің білімі мен
әрекеттері туралы ғалым - педаготтар өз еңбектерінде ұсыныстар беріп жүр.
Т. Ахметов өз зерттеуінде бүгінгі күн мұғалімі арнаулы, технологиялық,
методологиялық, психологиялық, педагогикалық білімдермен қаруланған болуы
керек дейді.
Г. Ахметов, Қ. Атемова зерттеу еңбектерін басшылыққа ала отырып,
бүгінгі сынып жетекшілерінің ата - аналармен жұмыс жүргізуде қажет болатын
білімдері мен қабілеттерін төмендегіше етіп көрсетуге болады.
Бастауыш сынып оқушыларында танымдық қасиеттерін дамытуда сынып
жетекшілерінің ата - аналарымен жұмыс жүргізуде методологиялық,
психологиялық, физиологиялық, гуманитарлық, технологиялық, жаңа көпшілік
хабар, пәнаралық байланыс, гигиеналық білімдермен қаруланып, байқағыштық
қабілет, қарым - қатынастық, ұйымдастырушылық, практикалық, педагогтық такт
және техника, гносгикалық, шығармашылық, конструкциялық, өз білімін
жетілдіріп отыру қабілеттеріне ие болуы тиіс. Сонымен бірге баланың
тұлғалық қасиеттерінің дамуында білімділік, қарапайымдылык, мейірімділік,
жоғары талап қоюшылық пен кешірімділік, адалдық, әділдік, еңбекқорлық,
кішіпейімділік, сабырлылық секілді қасиеттердің болуы қажет.
Бүгінгі күннің талабына сай жанұя өмірін ұйымдастырып, балалардың
тұлғалық қасиеттерін дамытуда ата - аналар білімдерін жетілдіру қажеттілік
болып отыр. Бұл білімдер мектептің ата - аналарға арналған іс- шараларының
мазмұнына ендірілумен жүзеге асырылмақ.
Мектеп пен жанұяның ынтымақтастығы негізінде ата-аналардың
педагогикалық білімін көтеру мәселелері көптеген ғалымдар педагогтар Г.К.
Байгельдинова, И.В.Гребенников, Б. Мұқанов, М.С. Сангинова,
Р.М. Капралова.
Ж. Қоянбаев, Қ. Атемова т.б. тарапынан зерттеліп, қарастырылып жүр.
Жанұя тәрбиесі мәселелері бойынша ата-аналардың білім қоры мен
қабілеттіліктері әртүрлі болып кезеседі. Жоғарыдағы ғалым-педагогтар
олардың сауатын көтеруде мектеп басшылығын негізге алса, ал А.К. Мосин:
Бүгінде ата - аналар өте сауатты. Сондықтан, олардың жанұя тәрбиесіндегі
білім мен тәжірибесіи сабақтан, сыныптан тыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.