ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

Курстық жұмыс
Тақырыбы:
ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2017ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1. Дебиторлық қарыздар: түсінігі, түрлері, бағалау мен
тану ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Кредиторлық қарыздар: түсінігі мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
2. К – Елдос ЛТД ЖШС ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ
ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 К – Елдос ЛТД серіктестігінің негізгі техника – экономикалық
көрсеткіштеріне
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 12
2.2 Дебиторлық қарыздар бойынша есеп айырысуды ұйымдастыру ... ... ... ...14
2.3 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының
есебі ... ... ... ... ..18
2.4 Кредиторлық қарыздың бухгалтерлік есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ...2 4
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..34

Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Нарықтық қатынастар жағдайында
ұйымдардың қаржылық жағдайы, төлем қабілеттілігі тікелей ақшамен қамтамасыз
етілуіне байланысты.
Ұйымның ақшасы мен олардың қалыптасу көздерінің орналасуы – оның
қаржылық жағдайын сипаттайды, сондықтан қолданыстағы ресурстарды тиімді
пайдаланудың әсерін жоққа шығаруға болмайды. Ол жеткізушілер, банк
мекемелері және бюджет алдындағы міндеттемелерді дер кезінде өтеуге
мүмкіндік береді.
Ақшаның жетіспеушілігі, есептесулердің тоқтап қалуы, тауарлы –
материалдық қорлардың кем болуы ұйымның қызмет процесіне кері ықпалын
тигізеді.
Ұйымда өткізілуі қиын тауарлы – материалдық қорлардың шамадан тыс көп
болуы, дебиторлық қарыздардың, әсіресе, оның күдікті бөлігінің жоғары
болуы, ақшаның айналымдылығын бәсеңдетіп, ұйымның қаржы жағдайына кері
әсерін тигізетіні сөзсіз.
Сондықтан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық
тұрақтылығын сипаттайтын маңызды көрсеткіштерді – ағымдағы активтерін
талдауға үлкен көңіл бөлген дұрыс, әсіресе, ақшаның нысаналы мақсаттарға
тиімді жұмсалуына баса назар аударған жөн.
Осылайша, ақшаны есепке алудың басты міндеті – экономикалық шешімдерді
қабылдауға қажетті ақша жөніндегі мәліметтердің нақты, әрі шынайы болуын
қадағалау: осы кезде қажетті нәтиженің дәл деңгейі нақты жағдайлар мен
талдаудың мақсатына тәуелді болады.
Ақшаның түсуі мен ағымдық жұмсалуы уақыт бойынша бір – бірімен сәйкес
келмейді, нәтижесінде ұйымның төлем қабілеттілігін ұстап тұру үшін қосымша
қаржыландыру көлеміне қажеттілік пайда болады. Сондықтан ақшаны тиімді
басқару капиталға деген қажеттілікті қанағаттандыру әдістерінің бірі
ретінде қарастырылуы кездейсоқтық емес.
Дегенмен де, атап өту керек, қаражаттың айналымда болу кезеңі көп
жағдайда ұйым қызметінің ішкі ахуалымен, бірінші кезекте активтерді басқару
стратегиясының тиімділігімен анықталады. Шынында да, қолданылатын баға
саясатына, активтердің құрылымына тәуелді түрде ұйым өз қаражаттарының
айналым ұзақтығына ықпал ете алады.
Ақшаның басы артық бөлігінің жеткіліксіздігі ұйымның қаржылық
қиындықтарға душар болғанын көрсетеді. Сондай - ақ ақшаның шектен тыс көп
болуы да серіктестің тиімсіз қызметін байқатады, бұл біріншіден, ақшаның
құнсыздануына, екіншіден қаражатты пайдалы іске қоспай, қосымша табыстан
қарап отырып айырылу дегенді білдіріеді.
Тақырыптың ғылыми зерттеу дәрежесі.Ақша қаражаттар есебі бойынша
зерттеу жұмыстары негізінен ақша қаражаттар есебінің қалай
ұйымдастырылатыны, ХҚЕС бойынша ерекшеліктері, оны дамыту жолдары және
Ақша қаражаттар туралы есептілікті ХҚЕС сай құруға арналған. Бұл зерттеу
тақырыбы тақырыбы бойынша К.Т.Тайгашынова, Қ.К.Кеулімжаев, В.Л.Назарова,
Ә.Ә.Әбдіманапов, С.Б.Баймуханова, В.К.Радостовец, А.Д.Даулетбеков,
Э.О.Нұрсейітов, С.Т.Міржақыпова Л.В.Горбатова, В.П.Палий және тағы басқа
ТМД елдері мен отандық ғалымдар елеулі үлес қосып еңбек сіңірді.
Ақша қаражаттардың жалпы аудиті мен талдауы жөнінде ТМД елдер мен
еліміздің көрнекті ғалымдары М.С.Ержанов З.Н.Әжібаева, Н.Ә.Байболтаева,
Ж.Ғ.Жұмағалиева, Д.О.Абленов, А.Д. Шеремет, К.Ш. Дүйсенбаев
Ф.С.Сейдахметова және тағы басқа ғалымдардың еңбектерінде кеңінен
зерттелінген.
Жұмыстың мақсаты дебиторлық және кредиторлық қарыздардың есебін
ұйымдастыру ерекшеліктерін зерттеп, көрсеткіштерге талдау жасап,
тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар.
Тақырыпты ашу үшін алға келесідей міндеттер қойылады:
✓ дебиторлық және кредиторлық қарыздардың түсінігін ашу;
✓ кәсіпорында дебиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру
ерекшеліктерін зерттеу;
✓ кәсіпорында кредиторлық қарыздардың есебін ұйымдастыру
ерекшеліктерін зерттеу;
✓ дебиторлық және кредиторлық қарыздар есебінің дұрыс
ұйымдастырылуын тексерудің қажеттілігін ашып көрсету;
✓ дебиторлық қарыздырдың айналымдылығын талдау;
✓ кредиторлық қарыздардың айналымдылығын талдап, оларды
тиімділігін арттыру бойынша үұсыныстар жасау.
Зерттеудің пәні мен объектілері. Зерттеудің пәні ақша қаражаттар есебі
мен аудитін және оның ХЕҚС бойынша өзгешеліктерін зерттеу және жетілдіру
болып табылады.
Зерттеу объектілері ретінде К – Елдос ЛТД ЖШС мәліметтері алынды.
Зерттеу жұмыстың жаңалығы. Халықаралық стандарттарға көшуге байланысты
ақша қаражаттар есебінің ерекшеліктері және халықаралық стандарт бойынша
есебі мен аудитын жетілдіру мәселелері жөніндегі ұсыныстар болып табылады.
Зерттеу жұмысының ғылыми және тәжірибелік маңыздылығы. Зерттеу
жұмысындағы ұсыныстар мен қорытындылар халықаралық стандарттарға сай ақша
қаражаттар есебі мен аудитін жетілдіруге арналған. Зерттеу нәтижелерін
сыртқы және ішкі аудитты және ақша қаражаттар есебін ұйымдастыруда, ұйым
басшыларын нақты ақпараттармен қамтамасыз етуде пайдалануға болады.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі негізгі
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.
1.ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1. Дебиторлық қарыздар: түсінігі, түрлері, бағалау мен тану
Борышкер, дебитор (латын debitum сөзінен –борыш, міндеттеме дегенді
білдіреді) екі немесе одан да көп тұлғалардың арасындағы мүліктік
байланыстың азаматтық–құқықтық міндетемесінің бір жағы.
Дебиторлық қарыз - басқа заңды тұлғалар мен азаматтардың кәсіпорынға
арналған қарыз сомасы. Нақты емес есеп беру жүйесінде дебиторлық қарыздың
пайда болуы кәсіпорынның шаруашылық іскерлігінің объективті процесін
көрсетеді.
Дебиторлық қарыздың құрылу сипаты бойынша жақсы және анықталмаған
болып бөлінеді. Кәсіпорынның жақсы қарызы, не кәсіпорынның өндірістік
бағдарламасын орындау жолымен, сонымен қатар, есеп берудің әрекет етуші
формаларымен негізделгендер жатады. Анықталмаған дебиторлық қарызға есеп
беруді жүргізу кезінде жетіспеушіліктері бар болуы, есеп беруші қаржы
тәртібін бұзылуы, материалдық құқықтарды шығаруда бақылаудың әлсіреуі,
жетіспеушіліктер мен тонаушылықтардың пайда болуы нәтижесінде пайда
болғандар жатады.
Дебиторлық қарыз халықаралық және Қазақстандық бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес сатып алушылардың компанияға арналған сомма ретінде
анықталады.
Дебиторлық қарыз - айналым капиталының маңызды компаненті. Егерде бір
кәсіпорын келесі кәсіпорынға товар сатса,онда сатылған тауардың құны бірден
төмендейді. Дебиторлық қарыз иемденуге құқы барзаңды құқықтармен байланысты
кәсіпорын активтері болып табылады.
Дебиторлық қарыздардың келесідей түрлері болады (Сызба 1):
1. Саудалық дебиторлық қарыз
2. Басқа да дебиторлық қарыз

Сызба 1. Дебиторлық қарыздардың түрлері.
Жалпы активті мүлік, құндық бағасы бар, мүлікшілік және субъект құқығы
деп түсінеміз. Активке айналған болашақ экономикалық пайдалылық
–субъектінің ақшалай қорлар ағымына потенциалды, тікелей және жанама
салымдар болып табылады. Сонымен бірге, дебиторлық қарыз - бұл активке
айналған және иемденуге құқы бар, заңды құқықтармен байланысты болашақ
экономикалық пайда.
Дебиторлық қарыз активінің негізгі 3 сипаттамасы бар:
- ақшалай құралдардың өсімін тікелей және жанама құруға қабілеттілікті
қамтамассыз ететін, болашақ пайданы туындатады.
-активтер шаруашылық субъект басқаратын ресурстар болып табылады.
Сонымен бірге, пайда немесе потенциалды қызмет көрсетулер заңды немесе оны
алу мүмкіндіктеріне заңды дәлел қажет. Мысалы,активті сату фактісінің
көрінісінде сатушыда дебиторлық қарыз құрылады.Сату-сатып алу келісімі
болашақ мүмкін пайданы анықтауға мүмкіндік береді. Бірақ та,егер сатып
алушы дебиторлық қарызды жабуға белгілі бір сомма салса, онда сатушы
ресурстарға, яғни потенциалды түсімдерге бақылауын жоғалтады, осының
нәтижесінде актив болудан қалады;
- активтерге болашақта алынатын, бірақ қазір кәсіпорынның бақылауында
болмайтын пайда жатпайды. Сонымен бірге, сол немесе басқа шаруашылық
операция болатын жөнінде бухгалтердің шешімі кілтті кезең болып табылады.
Фирмамен келісімге қол қою жағдайымен бухгалтер бақылауында болатын
болашақ мүмкін пайда бекітіледі.Тек бухгалтер ғана жағдайдың, фирма актив
ретінде көрінісінде,толық немесе толық емес маңызы барын анықтайды. Көп
жағдайда маңыздылық операцияның біткенін білдіреді. Егер бір жыл ішінде
сомма алынбаса, ағымдағы активтерге дебиторлық қарыз толық қосылуы
мүмкін.Сонымен қатар, ұзақ мерзімді активтар құрамында 1 жылдан аса
саналатын дебиторлық қарыз дебиторлық қарыз мақаласына қосылуы мүмкін.
Шаруашылықтың жоспарлы-әкімшілік жүйесінде, сонымен қатар 1997 жылға
дейін Қазақстан Республикасында әрекет еткен бухгалтерлік есеп жүйесінде
активі кәсіпорынға ие барлық шаруашылық құралдар деп қарастырады.
Қазақстанның қазіргі есебіне сәйкес өзінділігі–активтер болашақта табысқа
айналатын, шығындардың белгілі мөлшері болып табылады. Бұдан активке
салынған шығындар қалай анықталатыны, сонымен қатар дебиторлық қарызды
қарастыру қажеттігі туындалады.Осымен байланысты бухгалтерлік есепте ақша
төлемеу, керісінше осы төлемдерге құқықтық пайда болуы табыс болып
саналады. Сонымен бірге, берілген есеп беру кезеңіндегі табыстар
шығындармен сәйкес болу керек.
Қазіргі кезде дебиторлық қарыздың халықаралық есеп жүйесіне өтумен
байланысы келесі түрлерін бөледі: сатып алушы және тапсырыс беруші
дебиторлық борыш, тәуелді бірлестік, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалар,
басқа да дебиторлық қарыз, болашақ кезеңдердің шығындары,берілген аванс
бойынша дебиторлық қарыз.Дебиторлық қарыздар мерзіміне қарай екі
түрліболып бөлінеді:
1. Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
2. Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз
1.2 Кредиторлық қарыздар: түсінігі мен түрлері

Кредитордың қарыз – кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғаларға
міндеттемелері (берешегі).
Пайда болу сипатына қарай кредиторлық қарыз қалыпты және ақталмаған
болып бөлінеді.
Қалыпты кредиторлық қарыз пен кәсіпорынның бизнес-жоспарын орындау
барысына, сондай-ақ есеп айырысудың іс жүзіндегі формаларымен
байланыстыларын санаған жөн.
Бұларға төлеу мерзімі келмеген акцептелген есеп-қисап құжаттары
бойынша жабдықтаушыларға қарыз және бюджетке төлемдері өтіп кеткен қарыз
және т.б.
Ақталмаған кредиторлық қарыз болып бюджетпен есеп айырысу бойынша -
қаржы органдарына, еңбекті өтеу бойынша-кәсіпорын қызметкерлеріне,
мерзімінде төленбеген есеп-қисап құжаттары бойынша - жабдықтаушыларға және
т.б мерзімі өткен қарызтер саналады.
Кредиторлық қарызті тексерудің басты міндеттері мыналар:
1) Төлем тәртібін сақтауды тексеру.
Есептеуде қолданылатын бағаның, тарифтің және басқа құндық көрсеткіштердің
негізділігін тексеру.
Кредиторлық қарыз сомасының шынайылығын тексеру.
Есептеулерді реттеу мен кредиторлық қарызті азайту жөніндегі ұсыныстарды
дайындау.
Кредиторлармен есеп айырысу жағдайын бақылауды ұйымдастыру келісім-
шарттық және есептік тәртіптің нығаюына тапсырылған ассортиментте және
төлемдік тәртіпті сақтау үшін жауапкершілікті арттыру сапасымен өнімді
жеткізу жөніндегі міндеттемелерді орындауға, кредиторлық қарызті қысқартуға
және соған орай шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржылық жағдайын
жақсартуға мүмкіндік береді.
Мерзімі бойынша кредиторлық қарыздар екіге бөлінеді:
1. Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз.
2. Ұзақ мерзімді кредиторлық қарыз.
Сондай ақ арнайы әдебиеттерде кредиторлық қарыз міндеттеме ретіндеде
қарыстырылады.
Міндеттеме - бұл реттеу экономикалық табыстарды құрайтын
ресурстардың шығуына әкелетін бұрынғы оқиғалардан туындайтын дара
кәсіпкердің немесе ұйымның қолданыстағы міндеті. Міндеттеменің келесідей
түрлері бар (Сызба 2 көрсетілген ):
1. Шартты міндеттеме
2. Қаржылық міндеттеме
3. Бағалау міндеттемесі

Сызба 2. Міндеттеменің жіктелінуі

Шарты міндеттеме - бұл: өткен жағдайлардың нәтижесінде туындайтын және
оның болуы бір немесе бірнеше белгіленбеген, субъектінің толық бақылауында
болмайтын келешектегі оқиғалардың болуымен не болмауымен ғана расталатын
ықтимал міндеттеме;
өткен жағдайлардың нәтижесінде туындайтын, бірақ: міндеттемелерді
реттеу үшін экономикалық пайдасы бар ресурстардың шығуын талап ететін
ықтималдықтың жоқтығынан; немесе міндеттеменің шамасы сенімділіктің
жеткілікті дәрежесімен өлшенбейтіндіктен, танылмайтын қолданыстағы
міндеттеме;
Қаржылық міндеттеме - мынадай: шартпен:
✓ ақша қаражатын немесе өзге де қаржылық активті басқа
субъектіге беру;
✓ субъект үшін ықтимал тиімсіз жағдайларда басқа субъектімен
қаржылық активтермен немесе қаржылық міндеттемелермен алмасу
белгіленген міндеттеме;
✓ есеп айырысу субъектінің меншікті үлестік құралдарымен жүзеге
асырылатын немесе жүзеге асырылуы мүмкін және мынадай:
✓ кәсіпорынның меншікті үлестік құралдарының ауыспалы санын
субъект беретін және беруге міндетті болатын;
✓ ақша қаражатының немесе басқа қаржылық активтің белгіленген
сомасын алмастыруға қарағанда есеп айырысу субъектінің меншікті
үлестік құралдарының белгіленген санына өзге тәсілмен
жүргізілетін немесе жүргізілуі мүмкін. Бұл мақсаттар үшін
ұйымның меншікті үлестік құралдарына болашақта субъектінің
меншікті үлестік құралдарын алуға немесе жеткізуге шарт болып
табылатын құралдар қосылмайтын шарт болып табылатын кез келген
міндеттеме;
Міндеттеменің ажырамас сипаттамасы субъектіде нені болмасын қандай да
болмасын белгілі бір түрде әрекет ететін немесе қолданатын міндеттеменің
бар болуы болып табылады. Міндеттеме қандай да болмасын заңды тұлғадан
шыққан, сол сияқты практикадан алынған болуы мүмкін. Заңды міндеттеме
міндетті шарттан немесе заңнамалық шарттан шығады және мәжбүрлі тәртіппен
орындалуы мүмкін. Практикадан шығатын міндеттеме - мынадай жағдайларда
субъектінің іс-әрекетінен туындайтын міндеттеме:
1) саясат немесе жеткілікті түрде нақтылы ағымдағы өтініш деп
жарияланған өткен қызметтің орныққан практикасында субъект басқа тараптарға
ол өзіне белгілі бір міндеттерді қабылдайтындығын көрсетсе; және
2) нәтижесінде субъект осы тараптарда өзіне қабылдаған міндеттерді
орындайтындығына қатысты негізделген күтулер жасаса.
21. Қолданыстағы міндеттемені реттеу, әдетте, ақша қаражатын төлеуді,
өзге де активтерді беруді, қызметтер көрсетуді, қолданыстағы міндеттемені
басқа міндеттемемен ауыстыруды немесе міндеттемені жеке капиталға
ауыстыруды көздейді. Міндеттеме, сондай-ақ кредит берушінің өзінің
құқықтарынан ерікті немесе мәжбүрлі бас тартуы сияқты басқа да құралдармен
өтелуі мүмкін.
Бағалау міндеттемесі көлемі бойынша белгісіз не белгіленбеген орындалу
мерзімі бар міндеттемені білдіреді. Кейде бағалау міндеттемелері термині
амортизация, активтердің құнсыздануы және күмәнді қарыздар сияқты баптар
контексінде пайдаланылады. Мұндай баптар міндеттемелерді тану емес
активтердің баланстық құнын түзету болып табылады, сондықтан да осы бөлімде
қаралмайды.
Бастапқы тану
Субъект бағалау міндеттемелерін:
1) субъектіде өткен оқиғаның нәтижесінде әрекет ететін міндеттеме
болғанда; және
2) міндеттемені жабу үшін экономикалық пайданы беру талап етілуі
мүмкін болса; және
3) міндеттеме сомасы сенімді түрде бағалануы мүмкін болғанда ғана
тануға тиіс.
Сирек жағдайда әрекет ететін міндеттеменің бар-жоғы түсініксіз болады.
Мұндай жағдайда, егер есепті күні барлық бар куәліктерді ескере отырып,
әрекет ететін міндеттеме бар болса, өткен оқиға әрекет ететін міндеттеменің
туындауына алып келуші болып саналады.
Субъект бағалау міндеттемесін баланстағы міндеттеме ретінде тануға,
егер:
1) ол қорлардың өзіндік құнына енгізілетін шығындардың бір бөлігі
болып табылмаса, немесе
2) негізгі құралдардың өзіндік құнында танылмаса, сондай-ақ шығысты
пайданың немесе залалдың құрамында бағалау міндеттемесінің мөлшеріне тең
сомаға тануға тиіс.

Бастапқы өлшеу
Субъект есепті күнге міндеттемені жабу үшін қажетті соманы ең үздік
есептік бағалау негізінде бағалау міндеттемелерін өлшейді.
1) Өлшенетін бағалау міндеттемелері баптардың ірі жиынтығын қамтитын
жерде есептік бағалау тиісті ықтималдықтарды ескере отырып, ықтимал
нәтижелердің барлық салмақтап көру жолымен жүргізіледі.
2) Бағалау міндеттемесі жалғыз міндеттеме бойынша туындағанда, жеке,
неғұрлым ықтимал нәтиже міндеттеменің ең үздік есептік бағалауы болуы
мүмкін. Алайда осындай жағдайдың өзінде субъект басқа да ықтимал
нәтижелерді қарастырады. Басқа ықтимал нәтижелер негізінен неғұрлым ықтимал
нәтижеден жоғары немесе төмен болса, онда ең үздік есептік бағалау неғұрлым
жоғары немесе неғұрлым төмен шамада болады.
Ақшаның уақытша құнының әсері елеулі болған кезде бағалау
міндеттемелерінің сомасы соманың келтірілген құнын білдіруге тиіс, ол,
күтіліп отырғандай, міндеттемені жабу үшін талап етіледі. Дисконттау
ставкасы (немесе ставкалары) ақшаның уақытша құнының ағымдағы нарықтық
бағалауын көрсететін салыққа дейінгі ставка (немесе ставкалар) болуға тиіс.
Міндеттеменің өзіне тән тәуекелдер дисконттау ставкасында не міндеттемені
жабу үшін қажетті сомада, бірақ осы көрсеткіштің екеуінде де емес,
көрсетілуге тиіс.
Бағалау міндеттемелерін жабу үшін қажетті шығындардың бір бөлігін
немесе барлығын басқа тарап өтейді деп күтілетін кезде (мысалы, сақтандыру
талабы бойынша) міндеттемені жапқан субъектінің өтемақы алуы шартымен
субъект өтемді жеке актив ретінде таниды. Алуға жататын өтемақы баланста
актив ретінде ұсынылуға тиіс және әрекет ететін бағалау міндеттемесінің
орнына қарсы есептелмейді. Пайда мен залал туралы есептерде субъект тиісті
бағалау міндеттемесіне жататын шығыстардың орнына басқа тараптан алынған
өтемді есептей алады. Субъект бағалау резервтерін өлшеу кезінде активтердің
күтілетін істен шығуынан түсетін басқа да кірістерді алып тастауға тиіс.
Кейіннен өлшеу
Субъект шығындардың тек олар бастапқыда танылған бағалау
міндеттемелерінің орнына ғана есептен шығарады.
Субъект әрбір есепті күнге бағалау міндеттемелерін қайта қарауға және
қаралып отырған есепті күнгі жағдай бойынша ағымдағы міндеттемені жабу үшін
қажетті соманың ең үздік есептік бағалауын көрсету үшін оларды түзетуді
жүргізген жөн. Бұрын танылған соманы кез келген түзету бағалау
міндеттемелері бастапқы қорлардың немесе негізгі құралдардың өзіндік құнына
енгізілетін шығындардың бір бөлігі ретінде танылған жағдайларды қоспағанда,
пайданың немесе залалдың құрамында танылуға тиіс. Егер бағалау
міндеттемелері ол, күтіліп отырғандай, міндеттемені жабу үшін талап
етілетін келтірілген соманың құны негізінде өлшенетін болса, онда
дисконттауды реверсиялау қарыздар бойынша шығындар ретінде көрсетілуге
тиіс.
Бағалау міндеттемелері жөніндегі ақпаратты ашу
Бағалау міндеттемелерінің әрбір сыныбы үшін субъект мынаны ашады:
1) кезеңнің басы мен соңындағы баланстық құнды;
2) әрекет ететін бағалау міндеттемелерін ұлғайтуды қоса алғанда, кезең
үшін құралған қосымша бағалау міндеттемелерін;
3) кезең ішінде соманың пайдаланылуын (яғни бағалау міндеттемелерінің
орнына шеккен немесе есептен шығарылған);
4) кезең ішінде реверсияланған пайдаланылмаған соманы;
5) уақыт өткеннен кейін туындайтын кезең ішінде дисконтталған соманың
ұлғаюын және дисконттау ставкасының кез келген өзгерісінің әсерін;
6) міндеттеменің сипатын қысқаша сипаттауды және осы міндеттеме
бойынша туындайтын экономикалық пайда істен шығатын күтілетін уақытты;
7) осындай істен шығу сомасына немесе уақытына жататын
белгісіздіктерді көрсету;
8) осы күтілетін өтемге қатысты танылған кез келген активтің сомасын
көрсете отырып, кез келген күтілетін өтемнің сомасын.
Салыстырмалы ақпарат талап етілмейді.
Қолдану
Бағалау міндеттемесі көлемі бойынша белгісіз не белгіленбеген орындалу
мерзімі бар міндеттемені білдіреді.
Осы бөлімде айтылған талаптар осы Стандарттың басқа бөлімдерінде
қаралатын бағалау резервтеріне қолданылмайды, мынаны қамтиды:
1) жалға алуды;
2) құрылысқа арналған шарттарды;
3) жұмыскерлерге сыйақы беру жөніндегі міндеттемелер; және
4) пайдаға салынатын салық.
Кейде бағалау міндеттемелері термині амортизация, активтердің
құнсыздануы және күмәнді қарыздар сияқты баптар контексінде пайдаланылады.
Мұндай баптар міндеттемелерді тану емес активтердің баланстық құнын түзету
болып табылады, сондықтан да осы бөлімде қаралмайды.
Қортындылай келген де міндеттеме бұл – кәсіпорынның басқа заңды
немесе жеке тұлғаларға міндеттемелері (берешегі).
Пайда болу сипатына қарай кредиторлық қарыз қалыпты және ақталмаған
болып бөлінеді.
Қалыпты кредиторлық қарыз пен кәсіпорынның бизнес-жоспарын орындау
барысына, сондай-ақ есеп айырысудың іс жүзіндегі формаларымен
байланыстыларын санаған жөн.
2. К – Елдос ЛТД ЖШС ДЕБИТОРЛЫҚ ЖӘНЕ КРЕДИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ
ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 К – Елдос ЛТД серіктестігінің негізгі техника – экономикалық
көрсеткіштеріне сипаттама
К – Елдос ЛТД ЖШС 2004 жылы 14 шілде айында құрылған.
Серіктестіктің негізгі мақсаты: жарғысы бойынша қызметінен таза табыс алу
болады.
Бұл мақсаттарға жету үшін келесі қызмет түрлерін жүзеге асырады:
• Ауылшаруашылық, мал шаруашылық өнімдерін және халық тұтыну тауарларын
өңдеу және сату
• Құрылыс материалдарын , канцеляриялық тауарларды сатып алу және сату
• Қамтамасыз ету, өткізу, сауда – саттық және коммерциялық қызметі
• Қоғамдық тамақтану пунктері, автожуу, дәріхана, базар,сауда үйлері,
ресторан, фирмалық дүкендер жүйесін ашу
• Сауда – делдалдық, көтерме – даналап саудалау
• Тұрғын – үй, офистер және өндірістік жайлар салу
• Авто жолдарын салу
• Жобалық, сметалық, транспорттық, заңгерлік, тұрмыстық және басқа да
қызметтер
• Автокөлік және экспедициялық қызмет көрсету, жолаушы тасымалдау жүзеге
асыру
• Автокөлік бағыттарын ашу
• Жолаушыларды тасымалдау
• Автотұрақтар, техникалық қызмет станциясын ашу
• Халық пен ұйымдарға тұрмыстық, транспорттық қызмет көрстету
• Жөндеу – құрылыс монтаждық және электормонтаждық жұмыстары, күрделі
құрылыс
• Делдалдық қызмет
• Сыртқы экономикалық қызмет, экспорт–импорт операциялар
Кесте 1 – К – Елдос ЛТД ЖШС қаржы – шаруашылық қызметінің технико –
экономикалық көрсеткіштері

№ Көрсеткіштер Жылдар, мың тенге Ауытқу
(+,-)
2015 2016 +,- %
1 Негізгі құралдардың орташа жылдық 73594,8 30723,3 -42871,5 139,5
құны, мың теңге
2 Ағымдағы активтердің орташа жылдық54949,4 67432,7 +12483,3 122,7
құны, мың теңге
3 Еңбекке ақы төлеу қоры, мың теңге 2582,7 3000,5 +417,8 13,8
6 Орташа тізімдік жұмысшылар саны, 68 79 +11 13,9
адам
7 Өнімдерді (жұмыс, қызмет) 14896,6 76465,4 +61568,8 80,5
өткізуден түскен табыс, мың теңге
8 Өткізілген өнімдердің (жұмыс, 7928,6 66705,2 +58776,6 88,1
қызмет) өзіндік құны, мың теңге
9 Қаржылық нәтиже, мың теңге 6968 97602 27922 140,1
табыс(+), залал(-)
10 Қор қайтарымдылығы, теңге 0,2 2,4 +2,2 91,6
11 Қор сыйымдылығы, теңге 4,9 0,4 -4,5 112,5
12 Өткізу рентабельділігі, % 0,5 1,7 -1,2 70,5
Таза пайда (зиян) -37548,5 -52809,8 -15261,3 28,8

Сонымен жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, яғни серіктестіктің
2015 жылы өнімді сатудан түскен түсім 14896,6 мың теғгені құраған, ал 2016
жылы 76465,4 мың теңге болып отыр. Демек өнімді сатудан түскен түсім
сатылған өнімнің өзіндік құнының және өнім көлемінің, сонымен қатар
сұраныстың өсуіне байланысты 61568,8 мың теңгеге яғни, 80,5 пайызға өскен.
Ал ақша қаражаттары елеулі төмендеген. 2015 жылы 321435,5 мың теңгені, ал
2016 жылы 206484,1 теңгені құқраған, яғни 14951,4 мың теңгеге төмендеген,
яғни 7,2 пайызға төмендеп отыр. Ақша қаражаттарының төмендеуі негізгі
құралдарды, материалдық емес активтерді, қаржылық активтерді сатып алумен
және қарыздарды өтеумен байланысты. Негізгі құралдардың көрсеткіштері
бойынша 2015 жылы 73594,8 мың теңгеге, ал 2016 жылы 30723,3 мың теңге, яғни
42871,5 мың теңгеге төмендеп отыр, бұл крсеткіштің төмендеуі негізгі
құралдардың істен шығуымен түсіндіріледі. Қорыта келгенде, рентабельділік
деңгейі төмендеген. Жалпы серіктестікте екі жылда да, зиянмен аяқтап
отыр.
2.2 Дебиторлық қарыздар бойынша есеп айырысуды ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға
сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала
төлеген төлемдері үшін алашақ қарыздары — Дебиторлық қарыздар (Алынуға
тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы
бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын)
уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық қарыздар ағымдағы алынуға тиісті
қарыздар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті қарыздар болып екіге бөлінеді.
Бұл қарыздардың есебі "Алынуға тиісті шоттар" бөлімінің шоттарында
есептеледі.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелінетін)
дебиторлық қарыздар ағымдағы активтер қатарында есептеледі. Олардың
қатарына жататындар:
- ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала
төленген) төлем;
- тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті қарыздар;
- вексельдер бойынша алынуға тиісті қарыздар;
- негізгі ұйымдар мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі
операциялар негізінде туындаған дебиторлық қарыздар;
- ұйымның лауазымды адамдарының (тұлғаларының) дебиторлық борышы;
- басқадай дебиторлық қарыздар. Кәсіпорынның балансындағы алынған
вексель деп аталатын бабындағы сома басқа заңды немесе жеке тұлғалардың
ұйымға вексель бойынша төлейтін ресми берешегі болып есептелінеді. Алынуға
тиісті шоттар бойынша қарыздар (дебиторлық қарыздар) иелік ету құқығымен
қоса, заңды құқығымен байланысты актив болып саналады. Қорытындылап айтатын
болсақ "дебиторлық борыш" дегеніміз, бұл — иелік ету құқығын қосқандағы
заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы
экономикалық тиімділік.
Ұйымның қаржы жағдайын сыйпаттайтын көрсеткіштердің қатарына
дебиторлық қарыздардың айналымы жатады. Яғни дебитолық қарыздардың
есептелген уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзім күндерінің саны.
Ұйымның дебиторлық борышы оған байланысты кіріс танылған жағдайда ғана
анықталады. Дебиторлық қарыздар сатылған өнімдер мен тауарлардың құнынан
баға жеңілдіктерін (скидки) және қайтарылған тауарлардың құнын алып
тастағандағы қалдық сома бойынша есептеледі. Бір жылдан астам уақыт бойы
алынбаған дебиторлық қарыздар "Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар" болып
есептеледі. Дебиторлық қарыздардың пайда болған (есептелінген) уақыты мен
өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп
жағдайларда ескерілмейді. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын сатқанда кейде
сатып алушыларға баға жеңілдіктерін береді. Ұйымдардың бұндай қадамға
баруының басты себебі сатып алушыларды қызықтыру арқылы сатылатын
тауарларының көлемін арттыру болып табылады. Сонымен қатар баға
жеңілдіктерін (скидки) пайдалану ұйымның күмәнді қарыздарының сомасын
қысқартуға үлкен әсер етеді. Халықаралық тәжірибеде баға жеңілдіктері
(скидки) терминімен (сөзімен) бірге сауда жеңілдігі термині (сөзі) қатар
қолданылады. Өз экономикасын нарықтық жолмен жүргізіп келе жатқан елдердегі
ұйымдар сауда жеңілдігін тауарларды сатудағы жарнама ретінде пайдаланады.
Ұйымдардың сауда жеңілдігін қолдануының мақсаты баға жеңілдіктерін (скидки)
пайдаланғандағы жағдаймен бірдей деп айтуға болады.
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу
себебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Бұндай тауарларды
қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болады. Сондықтан да кәсіпорын
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша борыш
сомаларының мөлшерін қысқарту туралы талабын қабылдауға келісуіне тура
келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге (алынуға)
тиісті табыстарының көлемін азайтатындығы сөзсіз. Бұл жағдайда ұйымның
бухгалтериясында жасалынған жеңілдік сомасына:
Д-т: Баға шегерімі — шоты
К-т: Алынуға тиісті қарыздар— шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы
жазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін жазылатын
бухгалтерлік жазу мына түрде бейнеленеді:
Д-т: Сатылған тауарлардың қайтарылымы — шоты
К-т: Алынуға тиісті қарыздар — шоты
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық қарыздар есебін жүргізу
барысында мына төменде аталған құжаттарды (есептік тіркелімдерді)
қолданады:
нөмірі 7 — Журнал-ордер - "Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борышы"
деп аталатын шотының кредиті бойынша;
нөмірі 8 — Журнал-ордер — "Алынуға тиісті қосылған құн салығы,
"Есептелген пайыздар", "Басқадай дебиторлық қарыздар" және "Берілген
аванстар" деп аталатын шоттардың кредиті бойынша;
нөмірі 9 — Журнал-ордерге қосымша тізімдеме — "Берілген аванстар"
шотының дебиті бойынша;
нөмірі 10 — Журнал-ордер — "Күдікті қарыздар бойынша резерв", "Алдағы
кезең шығыңцары" шоттарының несие (кредиті) бойынша;
нөмірі 11 — Журнал-ордер — "Сатып алушылар және тапсырыс берушілердің
борышы" шотының және "Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық
борышы" шотының кредиті бойынша жүргізіледі.
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер және басқадай дебиторлармен есеп
айырысудың есебі бойынша жоғарыда аталып өткен тіркелімдерден басқа
дебиторлық қарыздардың есебіне талдамалық (аналитикалық) есептің
карточкалары, ажырату парақшалары (қағаздарын), бухгалтерлік анықтамалары
және тағы да басқа тіркелімдер (құжаттар) қолданылады. Жалпы есеп
тіркелімдерін толтыру шаруашылық операцияларының мазмұнын сипаттайтын
бухгалтерлік жазулардың жиынтығын анықтау үшін керек. Халықаралық
бухгалтерлік есеп стандартында (соның ішінде Америка Құрама Штаттарының
бухгалтерлік есеп стандартында) ұйымның бухгалтерлік ссеп жұмысын жүргізу
барысында қолданатын барлық бланкілері үшін міндетті ортақ есеп беру
формалары қарастырылмаған. Есеп нысанын таңдау құқығы толығымен бас
бухгалтердің құзырында, яғни ол алғашқы құжаттарды топтастырудың ең
қарапайым әдісін таңдап, шоттар корреспонденциясын жүргізуге міндетті.
Шоттарға келетін болсақ, олар негізгі есеп тіркелімдерінде үнемі қатысатын,
эпизодтық болып бөлінеді және олар басқадай операцияларда қолданылады.
Дебиторлық қарыздар шоттарында есептелетін сомалардың дұрыстығы мен олардың
толықтығын бақылау үшін түгендеу жүргізілуі қажет, ол құжаттар бойынша
шоттарды корреспонденцияланатын шоттармен салыстыру арқылы жүргізіледі.
Мұндағы басты, мақсат,— әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын,
толықтығын анықтау болып табылады. Дебиторлық борышты есептеудегі басты
мәселе сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып алушыларға тиеліп
жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) қашан
сатылғанын тануында. Бухгалтерлік есептің көзқарасымен қарағанда,
тауарлардың тиелуі мен сатып алушыға қаржылық және есеп айырысу
құжаттарының ұсынылуы, тауарлардың сатылғандығы деп танылады.
Дебиторлық қарыздар келесідей бөлімдерден тұрады:
1. Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар:
1200 Қысқа мерзімді дебиторлық борыш
1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді
дебиторлық қарызы
1220 Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарызы
1230 Ұйымдасқан және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық
қарызы
1240 Филиалдар мен құрамдық бөлімдердің қысқа мерзімді дебиторлық
қарызы
1250 Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы
1260 Жал бойынша қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар
1270 Алынуға тиісті қысқамерзімді сыйақылар
1280 Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар
1290 Күдікті талаптар бойынша резервтер

Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздардың есебі төмендегі бөлімше
шоттарында жүргізіледі:

2100 Ұзақ мерзімді дебиторлық борыш
2110 Сатып алушылыр мен тапсырыс берушілердің ұзақ мерзімді
дебиторлық қарызы
2120 Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарызы
2130 Ұйымдасқан және бірлескен ұйым дардың ұзақ мерзімді дебиторлық
қарызы
2140 Филиалдар мен құрамдық бөлімдердің ұзақ мерзімді дебиторлық
қарызы
2150 Жұмыскерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарызы
2160 Жал бойынша ұзақ мерзімді дебиторлық қарызы
2170 Алынуға тиісті ұзақ мерзімді сыйақы
2180 Басқа да ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар
Қортындылай келген де құс шаруашылығандағы дебиторлық қарыздарды
басқару –бірден бір көкейкесті мәселесі болып табылады. К – Елдос ЛТД ЖШС
кәсіпорнында дебиторлық қарыз екі факторларға байланысты көрініс табады:
• кәсіпорнның іскерлік деңгейі – неғұрлым сатылымдар көлемі көп болса,
соғұрлым дебиторлық қарыздардың көлемі де көп болады.
• кәсіпорнның клиентке деген қарым –қатынасы – кәсіпорын клиенттерді
сақтап қалу және клиенттерді тарту мақсатында өз клиенттеріне төлем төлеу
уақытын ұзақ бере отырып қарызды деңгейін арттырады.
К – Елдос ЛТД ЖШС да өз активтерін пайдаланудың тиімділік дәрежесін
бағалау үшін іскерлік белсенділік коэфиценті қолданылады.(айналым
коэфиценті).
Дебиторлық қарыздардың айналым коэфиценті кәсіпорынның дебиторлық
қарыздарының құрлымы мен деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.Дебиторлық
қарыздың айналым коэфиценті – бұл кәсіпорнның таза сатылымдары көлемінің
орташа жылдық дебиторлық қарыздарға қатыныасымен есептелінетін қаржылық
көрсеткіш. Бұл К – Елдос ЛТД ЖШС кәсіпорнында дебиторлық қарыз мезгіл
ішінде неше рет жиналатынын көрсетеді.

2.3 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы деп аталатын бөлім шоттары
сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің осы кәсіпорынға деген әр түрлі
қарыздары жайлы ақпараттарды қорытындылау үшін арналған.
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың дебитінде
борьшттың сомасы жазылса, ал кредитінде борыштың азаюы көрсетіледі. Алынуға
тиісті шоттар (дебиторлық қарыздар шоты) сатып алушы заңды немесе жеке
тұлғалардың сатып алған тауарлары, сондай-ақ кәсіпорынның оларға көрсеткен
қызметі үшін қарыз сомаларын білдіреді.
"Алынуға тиісті шоттар" деп аталатын шотта тиеліп жіберілген өнімдер
(тауарлар), атқарылған жұмыстары мен көрсетілген қызметтері үшін сатып
алушылар мен тапсырыс берушілердің банк мекемесі қабылдаған есеп айырысу
құжаттары бойынша төлеуге тиісті сомасы есептеледі. Жалпы "Алынуға тиісті
шоттар" шотын сипаттай келе олардың қысқа мерзімді активтер екендігін және
олардың сату нәтижесінде пайда болатындығын аңғаруға болады. Сондықтан
оларды кейбір уақыттарда "саудалық міндет-темелер" деп те атайды. Олар
тауарларды несиеге сату кезінде де пайда болады. Міндеттемелердің өтелу
(орындалу) көздеріне басқадай нұсқаулар болмаған жағдайда, оларды сатудан
алынды деп санайды. Халықаралық тәжірибеде кез келген адамға тауарларды
несиеге сату кең көлемде етек алған, сонымен бірге сатып алушылар үшін
сатып алған тауарларының төлемін бір немесе бірнеше айдан кейін төлеу
(өтеу) құқығы да берілген. Мұндай несиені коммерциялық несие деп те атайды.
Тауарларды несиеге сататын фирмалар, сатып алушының шотты тиісті уақытында
төлеу қабілеттілігі бар болатындығына бақылау шараларын жүргізулері қажет.
Сол үшін әрбір ұйымдарда несиелік бөлімдер жұмыс істейді. Бұл бөлімдер
арқылы, жеке және заңды тұлғалардың немесе комианиялардың қаржылық
жағдайларын білуге, сатып алушыға тауарды несиеге сатуға немесе бермеу
жайлы мәселені шешуге керекті ақпараттарды білуге болады, сонымен қатар
тауарлар сатушының арнаулы ақпараттың несиелік бюролар арқылы да клиент
жайлы басқадай мәліметтер алуға мүмкіндігі бар. Осындай несиелік ақпарат
бөлімдерінің мәліметтері бойынша да несиеге тауарларды сату, сатпау жайлы
шешімдер қабылданады. Несиелік бөлім төлем сомасын ұсынуды, несие көлемін
шектеуді және сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден несиені уақтылы
өтеуді қамтамасыз ететін белгілі бір қаражаттарды талап етуі мүмкін. Осыған
орай кәсіпорындар мен ұйымдардың таңдап алынған ережелері мен негізгі
қағидалары есеп саясатында атап көрсетуі қажет. Бұл шотта сатылған
материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы қағаздар және тағы да
басқа дебиторлық қарыздар есептеледі.
1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді
дебиторлық қарызы шоттарына қатысты бухгалтерлік есепте мынадай
корреспонденциялар жазылады:
Шымкент құс ЖШС сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000 (үш
жүз мың) теңгенің дайын өнімдері 500000 (бес жүз мың) теңгеге сатылды
(соның ішінде 65000 (алпыс бес мың) теңге ҚҚС сомасы).
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Д-т: 7010- Сатылған дайын өнімдердің өзіндік құны 300000 тг.
К-т: 1320-Дайын өнімдер 300000 тг.
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға:
Д-т: 1210-Алынуға тиісті қарыздар шоты 435000 тг.
К-т: 6010-Дайын өнімдерді сатудан алынатын табыс шоты 435000 тг.
Сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасына:
Д-т: 1210-Алынуға тиісті қарыздар шоты 65000 тг.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.