Су ресурстарын қорғау және жағдайы туралы қоғамды ақпараттандыру

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
1. Кіріспе
2. Судың ластануы
3. Су ресурстарын қорғау және жағдайы туралы қоғамды ақпараттандыру
4. Тұщы судың жаңғыртылмалы ресурстары
5. Тұщы суды алу
6. Халықтың жан басына шаққандағы шаруашылық үшін су тұтыну
7. Су ысырабы
8. Тұщы суды қайталама және айналымдық қолдану
9. Тұщы суды қайталама және айналымдық қолдану
10. Ауыз су сапасы
11. Өзен суларындағы биохимиялық кислородты колдану (БКК) және амонийндік азоттың концентрациясы
Су нысандарын қашықтан бақылау MODIS деректерін пайдалану

Кіріспе
Су - тіршілік тірегіәйтсе де, сыртқы ортаны, суды, ауаны қорғауға заңды түрде шара қолданбайтын бірде-бір мемлекет жоқ. Тіпті теңіз суын қорғау зиянды заттарды шығарудың технологиясын реттеу және қалдықтарды барынша азайту жөнінде халықаралық келісімде жасалған.

Бұл шаралар бұлжытпай іске асыру да керек етеді, себебі ауаның, судың топырақтың ластануы ең ақырғы шегіне жетті. Әсіресе бұл проблема халық өте жиі орналасқан өндірістік аудандарда тым үлкен орын алып отыр. Улы заттар бұл орындардан өзен суларымен, теңіз ағыстары және жел арқылы мындаған километр алшақ орналасқан аймақгарға тарап, жер шарының алыс түпкірлерінс қауіп тудырады. Кейінгі жылдарда ластайтын қалдықтардың кәдімгі түрлеріне жерді радиоактивтік заттардың улау қаупі қосылды. Ал оның зиянды әсерлері жердің тек белгілі аймағымен ғана шектелмейді.
Судың ластануына әсіресе өнеркәсіп қалдықтарының қосылуы аса қауіпті. Қалддықтардың химиялық құрамының әр түрлі болуына сәйкес, олардың тигізер әсеріде әр түрлі. Мысалы, мұнай өңдеуден шыққан қалдықтар су бетін үлкен қабықпен жауып, оттектің алмасуын қиындатады. Үй тұрмысында және өнеркөсіпте өте көп мөлшерде қолданылатын синтетикалық детергенттер деп аталатын жууға қолданылатын заттардың әсері де мұнай қалдықтарымен бір бағыттас.
Сондай-ақ ол судың оттек бойына сіңіру қабілетін төмендетеді және органикалық заттары ыдырататын бактерияларды құртып, балықтарды улайды. Өңдеу кезінде бөлінетін басқа да өнеркәсіп қалдықтары, мысалы, мырыш, мыс, қорғасынның әр түрлі тұздары мен көмірді кокестеу кезінде пайда болатын фенол, цианидтер негіз ретінде әсер етеді. Енді біреулері (қыш-қылдар мен негіздер) судың электролиттік қасиетімен пайдалы және зиянды микроорганизм-дердің ара қатынасын өзгертеді. Бұл заттардың қайсысы болса да суда бұрын болмаған (немесе аз мөлшерде ғана кездесетін) бейтаныс қосындылар. Сондықтан да олардың ыдырауы суда өмір сүретін организмдерге қауіпті.
Суға түскен органикалық заттардың ыдырауы ең алдымен аэробтық (оттекпен тыныс алатын) микроорганизмдердің қаты-суымен жүреді. Бұл ретте көбіне зиянсыз қарапайым заттар тү-зіледі. Әрине бұл процесс органикалық қоспалар белгілі мөлшерде түскенде ғана қалыпты жүретіні белгілі.

Судың ластануы
Суды ластайтын заттардың көлемі артқан сайын оны ыдыратуға өтс көп мөлшерде оттек жұмсалады. Бұл оттектің судағы концентрациясын азайтады және сондай-ақ, ыдырау процесін оттексіз жүргізетін анаэробтық микроорганизмдердің санының артуына жағдай жасайды. Бүл жағдайда түзілетін заттардың сапасы бөлек. Онда метан, аминдер, күкірт және фосфор улы қосындылары пайда болып, су саси бастайды. Оттектің азаюы мен улы қосындылардың көбеюі бірінші кезекте балықтардың қырылуына, онан кейін су өсімдіктердің силеуіне әкеп соғады. Сөйтіп, бұл тіршілік ортасы су біртіндеп кедейленеді.
Ең ақырында судың ластануының зардаптарын адамның өзі және оның шаруашылық қажеттері тартады. Әзірде тұщы су қорының басты көзі өзен болып есептеледі. Ал оларды органикалық және минералдық қоспалардан тазарту өте қиын және қымбатқа түсетін іс. Осы ретте адамның денсаулығына келетін қауіп мөлшері үлкен. Себебі ең соңғы техникалық жетістіктерге негізделген тазарту системалары да суда кездесетін кейбір зат-тардан толықтай тазартады деп айту қиын.
Судың ластануы өнеркәсіп салаларына да үлкен зиян келтіреді. Онда кейбір химиялық заттардың көп болуы суды сүзу қондырмаларына, химия, қағаз жасау және тамақ өнеркәсіптеріне пайдалануға жарамсыз етеді. Сондықтан да мұндай сулар алдымен қосымша өндеуден өтіп, өнеркәсіпке пайдаланылады да, артынан оған тағы да бірнеше улы заттар (жаңа технология негізінде) қосылып, өзенге жіберіледі.
Тұщы судың ластануы қоғам алдында тұрған үлкен проблема. Оның зардаптарының тіршілік үшін және адамның өз денсаулығы үшін қаншама ауыр жүк екенін түсіндірудің қажеті жоқ. Сондықтан да қазірде барлық елдерде суды тазарту мәсслесі бірінші басты проблема ретінде саналады. Ал қазақ жеріндегі суларды тазарту проблемасы зор роль атқарады.
Өнеркәсіп қалдықтарымен теңіз сулары да қатты ластануда: негізінен алғанда ол әр түрлі қалдықтарды көметін орынға айналған. Әрине, теңізге түсетін заттардың көлемінен теңіздердің көлемі әлде неше есе артық, онда жүретін физикалық және биохимиялық процестердің нәтижесінде бұл заттар тез арада зиянсыз қалыпқа өзгереді деп айта алмаймыз. Бірақ кейбір теңіз аймақтарының, әсіресе, құрлық жағалауларының қайта ластануы үлкеи зиян келтіретіні белгілі.
Мысалы, Солтүстік Америка мен Европаның әйгілі жаға-жайлары (пляждары) жағалауға жақын орналасқан қалалардың қоқсықтармен ластанатыны белгілі болды.
Теңіз суларының ластануы сонымен бірге суда тіршілік ететін организмдердің ара қатнастарын бұзып, зиянды түрлердің көбеюіне жол ашады. Өзеннің құйылар ағысында улы заттардың артуы тұщы суға уылдырық шашуға шығатын балықтардың көтерілуіне кедергі жасайды.
Егер басқа химиялык заттар теңіз суларында біраздан кейін тазаланады деуге болады, ал басқа қалдықтардын, биологиялық жолмен тазалануы мүмкін емес. Өйткені ластанған суларға қо-сындыларды ыдырататын микроорганизмдер қырылып қалады. Жоғарыда ескерткендей мұнай су бетін үлпек қабықпсн жауып, ауа жібермейді және өте жай ыдырайды. Осы себепті ол барлық мемлекеттерді де ойландыратын ірі мәселеге айналды. Осы уақытта сол үшін танкерлерді жууға жуындыны жағалаудан 50 миль жақынға тегуге тиім салынған. Әйтседе, жағалаулардың ластануы жылдан-жылға артып келсді, себебі мұнай көбіршіктері әдетте толқындармен жағалауға жиналады және кейінгі уақытта мұнай тасымалдау қисапсыз көп мөлшерде өсіп кетті.
Теңіз суларын мұнай қалдықтарымен ластауда негізгі рөлді танкерлер атқарады. Қалдықтар суға кеме резервуарларын жуғанда немесе олар апатқа ұшырағанда қүйылады, әсіресе, ірі танкерлердан күйреуі аса қауіпті. Бұл уақытта суға 200 -- 300 мың тоннадай мұнай өнімдері теңіз суларына ақтарылып, орасан зор алқапқа жайылады. Оның әсері барлық тірі организмдерге бірден қауіпті.
Мұнай қалдықтарынан әсіресе құстар ауыр зардап шегеді. Мұнаймен ластанған суға қонғанда, олардың қауырсындары майланып, жылу ұстайтын және су жұқтырмайтын қасиетін
жоғалтады. Осының нәтижесінде тері астына қан үийды да өліп қалады, Судың мұнай мен ластануынан жылына қаншама құстар қырьшатынын есептеп шығу мүмкін емес. Себебі, олардын көбі ашық теңіздердің үстінде қырылып қалады. Мұның қаншалықты қауіпті екенін мынадан көруге болады. Мысалы, 1996 жылы Ньюфаулендте әрбір миль жағалауда 464 каир өліктері табылған. Егер бұл санға осы себептен өлген тағы басқа он бір түрлі құстардың өліктерін қоса есептесе, бұл шама тағы да бірнеше есе өскен болар еді. Осындай жағдай Атлантика мұхтының екі жағалауында жиі кездеседі, себебі оны көптеген құстар қыста қоныс етеді. Теңіз суының мұнай қалдықтарьшен ластануы суда өмір сүретін сүтқоректілерге де үлкен әсср еді. әсіресе, бұл теңіз қамшатының өміріне тікелей қатынасты. Бұл аңның терісі дүние жүзінде жоғары бағаланады. Біздің қазақ жеріңде бұл аң көп мөлшерде кездеседі. Бірақ оны қалай болса, солай аулауға тиым салынған.
Су бетін үлпек жұқа көбікшемен жабатын мұнай қалдықтары микроорганизмдер мен кішірек жәндіктердің де тіршілік негізін, күрт өзгертіп жібереді. Олар түгелдей қырылып қалады.
Теңіз суының мұнай қалдықтары мен былғануы адамға да тікелей қауіпті. Мысалы, осы уақытта асқа пайдаланылатын устрица және моллюскалар денелеріндс рак ауруын туғызатын бензприн сияқты улы заттар жиналатыны белгілі болып отыр. Бұл заттың моллюскалар денесіне қалай жиналатыны туралы биология ғылымдарында белгілі ғылыми деректер осы күнге дейін жоқ.
Бірақ, жорамал ретінде оның моллюскалардың денесіне бензприннің жиналу себебі қоректік заттар арқылы келуі мүмкін. Мысалы, су түбіндегі тұнбада мұнай қалдықтарынан пайда болған көптеген қосылыстар бар екені анықталып отыр. Олармен моллюскалар қоректенуі мүмкін.
Мұнай қалдықтарының зиянды әрекеттерін болдырмайтын қандай шаралар бар? 1954 жылы Лондонда кемелерді жуған суды шектелген жерден тыс төгуге тиым салған халықаралық келісім шарт жасалынады.
Теңіздегі тіршілік иелерінің байырғы қатынасын сақтаудың басты шарты теңізге ешқандай мұнай жуындыларын төкпеу ғана болуы мүмкін.
Су ресурстарының жағдайы, оны пайдалану және қорғау статистикасының негізгі мақсаты өзендерден, көлдерден, су қоймаларынан, каналдардан, жерасты көкжиектерден суды жинау бойынша; суды өндірістік, шаруашылық қажеттіліктерге, әртүрлі суару жүйелерінде, ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз етуде пайдалану бойынша ақпаратты жинау, жалпылау және жариялау болып табылады; суды қайта және айналмалы пайдалану есебінен суды ысырап қылу және суды үнемдеу; жер үсті су объектілері мен жерасты көкжиектерге ағынды сулардың төгінділері; ағынды сулармен бірге төгілетін ластайтын заттардың мөлшері.

Су ресурстарын қорғау және жағдайы туралы қоғамды ақпараттандыру

Су ресурстарын қорғау және жағдайы туралы қоғамды ақпараттандыру үшін келесі негізгі көрсеткіштерді қадағалау және жариялау қажет:

- тұщы судың жаңғыртылмалы ресурстары;

- тұщы суды алу;

- халықтың жан басына есептегендегі тұрмыстық тұтыну;

- су ысырабы;

- тұщы суды қайта және айналмалы пайдалану;

- ауыз судың сапасы;

- оттегіні биохимиялық тұтыну (ОБТ) және аммоний азотының концентрациясы;

- тұщы судағы биогенді заттар;

- жағалауға жақын теңіз суларындағы биогенді заттар;

- ластанған ағынды сулар.

Тұщы судың жаңғыртылмалы ресурстары

Тұщы судың жаңғыртылмалы ресурстарының үлкен экологиялық және экономикалық бағалылығы бар. Олардың елдер арасындағы және сол елдердің өзіндегі бөлінуі біркелкі емес. Тұщы судың ресурстарына әсер ету көздері олардың шамадан тыс эксплуатациясы, сондай-ақ қоршаған орта сапасының деградациясы болып табылады. Су ресурстарын алуды олардың жаңғыртылмалы қорларымен байланыстыру, тұщы су ресурстарын тұрақты басқару шеңберіндегі негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Егер елдің су ресурстарының едәуір көп бөлігі трансшекаралық өзендерден келсе, бұл мемлекет аралық келіспеушіліктің тууына, әсіресе, өзеннің жоғары жағында орналасқан елдің төменде орналасқан елмен салыстырғанда су ресурстарымен қамтамасыз етілуі төмен болған жағдайларда әкеліп соғуы мүмкін. Елдер су ресурстарына қатысты мәселелерде бір-біріне тәуелді. Территорияларында барлығына ортақ өзендер ағатын елдер арасындағы ынтымақтастық халықтың өмірі, экономикалық әл-ауқат және саяси тұрақтылық үшін маңызды рөлді атқарады.

Тұщы судың жаңғыртылмалы ресурстары (жерүсті және жерасты) өзендерге ағынды түрінде келетін және су сақтағыш горизонттарын (ішкі ағындылар) толықтыратын ел территориясында түсетін жауын-шашын (булануды қоспағанда) есебінен, сондай-ақ басқа елдерден жерүсті және жерасты сулардың келуі есебінен толықтырылады.

Көрсеткіш млн. м3жыл өлшенеді.

Халықаралық келісімдер

Трансшекаралық сулардың және халықаралық көлдерді қорғау және пайдалану бойынша конвенция Жақтарды су ресурстарын тұрақты басқаруды, экожүйелі тәсілдерді қолдануды қоса ынталандыруға, және трансшекаралық суларды саналы және әділетті түрде пайдалануға міндеттейді.

Көрсеткішті қалыптастыру бойынша ұсынымдар

Көрсеткіш табиғи жағдайларда ел территориясында жауын-шашынның түсуі, сондай-ақ шекаралас елдерден өзен және жерасты сулардың ағып келуінің нақты көлемінің есебінен өзен ағындыларының жалпы көлемінің сомасы ретінде анықталады.

Тұщы судың жаңғыртылмалы ресурстары туралы деректер гидрологиялық станцияларда іске асырылады. Деректер өзендер мен көлдерде, сондай-ақ бүкіл ел бойынша түскен жауын-шашын мөлшерін есепке ала отырып жерасты су сақтағыш горизонттарда жүзеге асырылатын судың деңгейін, ағыс жылдамдығын, ысырабын ұзақ мерзімді өлшеулер негізінде есептеледі.

Халықаралық әдіснама ретінде Гидрологиялық тәжірибе бойынша БМҰ басшылығы әзірленді. Жеке әдіснамалық мәселелер Экономикалық достастық және даму ұйымының (ЭДДҰ) және Еуростаттың сәйкес сұрақнамаларымен келісілген БҰҰСБ ЮНЕП қоршаған орта статистикасы бойынша сұрақнамада көрсетілді.

Қазіргі кезде Қазақстанда тұщы судың жаңғыртылмалы ресурстары бойынша әкімшілік дереккөзі Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Су ресурстары комитеті болып табылады.

Тұщы суды алу

Осы көрсеткіш тұщы суы бар көздерден алынған су мөлшерін анықтауға, сондай-ақ ресурстық тұщы суларды алумен байланысты қоршаған ортаға әсер етуін бағалауға мүмкіндік береді. Ол су ресурстарының шектеулілік дәрежесін, сондай-ақ экономикалық қызмет түрлері бойынша алынған суды бөлуді көрсетуі мүмкін.

Тұщы су ресурстарының маңызды экологиялық және экономикалық мәні бар. Тұщы су ресурстарына әсер ету көздері оның шамадан тыс эксплуатациясы, сондай-ақ қоршаған ортаның деградациясы болып табылады. Судың сапасы оның едәуір дәрежедегі мөлшеріне байланысты болғандықтан, су ресурстарын алуды олардың жаңғыртылмалы қорларымен байланыстыру, тұщы су ресурстарын тұрақты басқару шеңберіндегі негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Осы көрсеткіштің көмегімен тұщы су ресурстары қандай масштабта пайдаланылатынын білуге, сондай-ақ суды алуды және оны пайдалануды қадағалау бойынша әрекеттерді түзетудің қажеттілігін анықтауға болады. Су ресурстарын экплуатациялау индексі (СРЭИ) негізінде су алудың серпіні тұщы су ресурстарына қалай әсер ететіні туралы талдау жүргізуге болады: осы ресурстарға негативті ықпалдың күшеюі немесе олардың бекемдігінің жоғарылауы. Су режимі қауырт және қауырт емес аймақтар арасындағы айырмашылығын көрсету үшін негіз қызметін атқаратын СРЭИ индексінің шекті мәні шамамен 20% құрайды. Жоғары қауырттылық СРЭИ 40%-дан асқан жағдайларда белгіленеді.

Көрсеткіш млн. м3жыл өлшенеді.

Халықаралық келісімдер

Осы көрсеткіш бойынша негізгі халықаралық келісім - Трансшекаралық суларды және халықаралық көлдерді қорғау және пайдалану конвенциясы.

Көрсеткішті қалыптастыру бойынша ұсынымдар

Көрсеткіш барлық су пайдаланушылардың жерүсті және жерасты тұщы суды алудың жалпы жыл сайынғы көлемі ретінде анықталады.

Су алу негізгі қызмет түрі әр түрлі пайдаланушыларды сумен қамтамасыз ету болып табылатын (сумен қамтамасыз ету секторы) мемлекеттік және жеке ұйымдар іске асыруы мүмкін. Су алуды сондай-ақ өзендерден, көлдерден, скважиналардан және бұлақтардан өз мақсаттарына пайдалану үшін өнеркәсіп орындары, фермалар, үй шаруашылықтары және өзге де тұтынушылар жүзеге асыра алады.

Көрсеткіш су алуды жүзеге асыратын субъектілердің негізгі қызмет түрлері бөлінісінде тұщы суды алу туралы деректерді көрсетуге міндетті. Су алудың көлемі кәсіпорынмен соратын қондырғылардың энергияны тұтыну көрсеткіштері негізінде өлшенеді немесе есептеледі. Кейбір су пайдаланушылар (үй шаруашылықтары және ауыл шаруашылығы) үшін моельдерді қолдануда негізделетін есептеу әдісін пайдалану қажет.

СРЭИ су алудың жалпы жылдық мөлшерінің тұщы судың жаңғыртылмалы ресурстарының ұзақ мерзімді орташажылдық көлеміне қатынасы ретінде анықталады.

Қазіргі кезде осы көрсеткішті Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Су ресурстары комитеті Суды алу, пайдалану және суды бұру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.