IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ ТУРАЛЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

38 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

Материалдық емес активтер

Бұл нұсқа 2004 жылғы 9 желтоқсанда шығарылған Минералдық ресурстарды
барлау және бағалау IFRS 6 шығатын түзетулерді қамтиды.

38 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

Материалдық емес активтер

МАҚСАТЫ
1. Осы Стандарттың мақсаты басқа Халықаралық қаржылық есептіліктің
стандарттарында арнайы қарастырылмайтын материалдық емес активтердің
есебін жүргізудің тәртібін орнату болып табылады. Осы Стандартқа сәйкес
мекеме белгілі критерийлер қанағаттандырылған жағдайда ғана материалдық
емес активтерді мойындауы тиіс. Сонымен қатар, Стандарт материалдық
емес активтердің баланстық құнын бағалау әдісін белгілейді және
материалдық емес активтер туралы белгілі ақпаратты жария етуді талап
етеді.
ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ
2. Осы Стандарт:
(a) басқа Стандартты қолдану саласындағы материалдық
емес активтерді,
(b) олар 39-Қаржы құралдары - тану және бағалау IAS-та
белгіленгендей, қаржылық активтерді,
(c) минералды ресурстарды барлау және бағалау бойынша
активтерді тану және бағалауды (6-Минералдық ресурстардың қорын
барлау және бағалау IFRS қараңыз); және
(d) минералдарды, мұнайды, табиғи газды және оларға
ұқсас қайта жаңартылмайтын ресурстарды әзірлеуге және өңдеуге
жұмсалған шығындарды қоспағанда, материалдық емес активтерді есепке
алу кезінде қолдануға жатады.
3. Егер өзге Стандарт материалдық емес активтің нақты түрін
есепке алу тәртібін белгілесе, ұйым мұндай Стандартты осы Стандарттың
орнына қолдануы тиіс. Мысалы, осы Стандарт:
(а) ұйымның әдеттегі қызмет барысында сатуға арналған
материалдық емес активтерге (2-Босалқылар IAS және 11-Құрылыс
салуға жасалған шарттар IAS Халықаралық стандарттарын қараңыз);
(b) кейінге қалдырылған салық активтеріне (12-Пайдаға
салынатын салықтар IAS Халықаралық стандарты қараңыз);
(c) 17-Жалдау IAS Халықаралық стандарттың қолданылу
саласындағы жалдау шарттарына;
(d) қызметкерлерге төленетін сыйақылардан туындайтын
активтерге (19-Қызметкерлерге төленетін сыйақылар IAS Халықаралық
стандартты қараңыз);
(e) 39 IAS Халықаралық стандартқа сәйкес берілген
анықтама бойынша қаржылық активтерге. Кейбір қаржылық активтерді
тану және бағалау мәселелері 27-Шоғырландырылған және жеке қаржы
есептілігі IAS және 28-Қауымдасқан ұйымдарға салынған
инвестициялар IAS және 31-Бірлескен қызметке қатысу IAS
Халықаралық стандарттарымен реттеледі.
(f) кәсіпорындарды біріктіру кезінде алынған іскерлік
беделге (3-Бизнес бірлестіктері IFRS қараңыз);
(g) кейінге қалдырылған аквизициялық шығындарға және 4-
Сақтандыру шарттары IFRS Халықаралық стандартының әрекет ету
саласындағы сақтандыру шарттарының шегіндегі сақтандырушының
шарттық құқықтарынан пайда болатын материалдық емес активтерге. 4
IFRS мұндай кейінге қалдырылған аквизициялық шығындар туралы
ақпаратты ашу нақты талаптар белгілейді, бірақ бұл материалдық емес
активтерге қатысты қолданылмайды. Осылайша, бұл материалдық емес
активтер ақпаратты жария ету бойынша осы Стандарт белгілеген
талаптарға қатысты болады.
(h) 5-Сатылуға арналған ұзақ мерзімді активтер және
тоқтатылған қызмет IFRS Халықаралық стандартына сәйкес сатылуға
арналған болып жіктелген ұзақ мерзімді материалдық емес активтерге
(немесе сатылуға арналған болып жіктелген шығу тобына қосылған)
қолданылмайды.
4. Кейбір материалдық емес активтер физикалық субстанцияда, мысалы,
компакт-дискіде (бағдарламалық қамтамасыз ету ретінде), құқықтық
құжаттамада (лицензия немесе патент ретінде) немесе таспада болуы
мүмкін. Материалдық және материалдық емес элементтері бар актив 16-
Негізгі құралдар IАS Халықаралық стандартына сәйкес есептелу немесе
осы Стандартқа сәйкес материалдық емес актив сияқты есептелу қажеттігін
анықтау кезінде ұйым мұндай элементтердің қайсысының маңызды екені
туралы кәсіби ойлауды қолданады. Мысалы, бағдарламалық басқару арқылы
жұмыс істейтін станок үшін нақты жасалған бағдарламалық қамтамасыз
етусіз жұмыс істей алмайтындықтан, мұндай бағдарламалық қамтамасыз ету
станоктың құрамдас бөлігі болып табылады және негізгі құрал ретінде
есептелуі тиіс. Бұл компьютердің операциялық жүйесіне де қатысты.
Бағдарламалық қамтамасыз етулер тиісті аппараттық құралдардың бөлігі
болып табылмайтын материалдық емес актив ретінде есепке алынады.
5. Осы Стандарт басқалармен қатар жарнама, дайындық, жіберу жұмыстарының,
зерттеулер мен әзірлемелер шығындарына қолданылады. Зерттеу және
әзірлемелер саласындағы қызмет білімнің дамуына бағытталған. Сол
себепті мұндай қызмет түрі активтің физикалық субстанциясының пайда
болуына әкелсе де (мысалы, тәжірибелік үлгі), активтің физикалық
элементі материалдық емес активке, яғни бұл активтегі білімге, қатысты
екінші орында болып табылады.
6. Қаржылық жалдау кезіндегі актив материалдық, сондай-ақ материалдық емес
болуы мүмкін. Бастапқы танудан кейін жалға алушы осы Стандарт бойынша
қаржылық жалға алу (беру) шарты бойынша ұсталынатын материалдық емес
активті есепке алады. Кинофильмдер, бейнежазбалар, пьесалар,
қолжазбалар, патенттер және авторлық құқықтар сияқты баптарға қатысты
лицензиялық келісім бойынша құқықтар 17 IAS Халықаралық стандарт
қолданылу аясынан шығарылады және осы Стандарттың қолданылу аясында
болады.
7. Халықаралық қаржы есептілігінің стандартының қолданылу
аясынан шығуы, егер қызметтің және операциялардың белгілі бір түрлері
басқаша шешілуі ықтимал есепке алу мәселелерінің пайда болуына әкеліп
соқтыратын барынша арнайы сипатқа ие болған жағдайда, орын алуы мүмкін.
Мұндай мәселелер өндіру салаларында мұнайды, газды және минералдық
ресурстарды барлауға, өңдеуге және өндіруге арналған шығындар бойынша,
сондай-ақ сақтандыру шарттарына байланысты туындайды. Тиісінше, осы
Стандарт осындай қызмет түрлеріне және осындай шарттарға арналған
шығындарға қолданылмайды. Алайда, осы Стандарт өндіру салаларында
немесе сақтандыру компанияларында қолданылатын басқа материалдық емес
активтерге (компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету сияқты) және
басқа да (іске қосу жұмыстарына арналған шығындар сияқты) шығындарға
қолданылады.
АНЫҚТАМАЛАР
8. Мына терминдер осы Стандартта көрсетілген мағыналарда
қолданылады:
Активті нарық - бұл мына аталған шарттардың барлығы сақталатын
нарық:
(а) мұндай нарықта сатылатын баптар біртекті болып
табылады;
(b) әдетте кез келген уақытта мәміле жасауға ынталы
сатушы және сатып алушы табылуы мүмкін;
және
(с) бағалар туралы ақпарат жалпыға мәлім болып табылады.
Кәсіпорынды біріктіру туралы біріктірілетін тараптар арасында
айтарлықтай келісімге келген күн келісімнің жасалған күні болып
табылады және жария листингі бар ұйымдарға қатысты, қоғамдастықтың
назарына жеткізіледі. Бірін-бірі өштесіп жою жағдайында бірігетін
тараптар арасындағы елеулі келісім жасалатын ең ерте күн сатып алушы
ұйым иесінің осы сатып алынатын ұйымға бақылау орнату жөніндегі
ұсынысын қабылдауға жеткілікті күн болып табылады.
Амортизация - бұл материалдық емес активтің пайдалы қызмет ету
мерзіміндегі амортизацияланатын соманың жүйелік бөлінуі.
Актив, бұл:
(а) өткен уақиғалар нәтижесінде ұйым бақылайтын;
және
(b) ұйымның болашақта экономикалық табыстарға жетуі
күтілетін ресурс.
Баланстық құн - бұл кез келген жинақталған амортизация және
құнсыздану нәтижесінде жинақталған залалдарды шегеруден кейін актив
танылатын сома.
Өзіндік құн - төленген ақша құралдарының немесе олардың балама
сомасы, немесе сатып алу немесе құру уақытына активтің құнын төлеу
есебіне өзге қарсы ұсыныстың әділ құны, не болмаса, қолдануға сай
келген жағдайда, мұндай активке, ол алғаш рет басқа Халықаралық қаржы
есептілігі стандарттарының, мысалы, 2-Үлестік құралдар негізіндегі
төлемдер IFRS, нақты талаптарына сәйкес танылған кезде жатқызылатын
сома.
Амортизациялық құн - активтің өзіндік құны немесе жою құнын
шегеріп тастағанда көрсетілген сома.
Әзірлемелер - бұл ғылыми жаңалықтарды немесе басқа білімдерді жаңа
немесе айтарлықтай жақсартылған материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді,
процестерді, жүйелерді немесе қызметтерді оларды коммерциялық өндіруді
немесе қолдануды басталмас бұрын жоспарлау немесе құрастыру үшін
қолдану.
Нақты ұйым үшін арнайы құн – ақша қаражаттары ағындарының
дисконтталған құны, ол ұйымның күтуіне сәйкес активтің пайдаланушымен
және оның пайдалы қызмет мерзімінің аяғында шығып қалуымен байланысты
не міндеттемені өтеумен байланысты туындайды.
Әділ құн - бұл жақсы ақпараттандырылған, шарт жасауға ниеті бар
және бір-бірінен тәуелсіз тараптардың арасында жасалатын шарт негізінде
активті айырбастауға мүмкін сома.
Құнсыздану нәтижесіндегі залал - активтің баланстық құны оның өтем
құнынан асатын сома.
Материалдық емес актив - бұл физикалық нысаны жоқ
бірегейлендірілетін ақшалай емес актив.
Ақшалай активтер - бұл ұсталатын ақша және тұрақты және
белгіленген сомадағы алынатын активтер.
Зерттеулер - бұл жаңа және техникалық білімдерді алу перспективасы
үшін жасалатын өзіндік ерекше және жоспарлық ғылыми ізденістер.
Материалдық емес активтің тарату құны – бұл, егер бұл актив
пайдалы қызмет мерзімінің аяғында болады деп күтуге болатын жасқа және
жағдайға жетсе, шығаруға болжанған шығындарды шегергенде активті
өткізуден ағымдағы кезде ұйым алуы мүмкін есептік сома.
Пайдалы қызмет мерзімі - бұл:
(а) ұйым активті пайдалануға жобалайтын уақыт мерзімі;
немесе
(b) ұйым активті пайдаланудан алуды жобалайтын өндіріс
бірліктерінің немесе ұқсас бірліктердің саны.
Материалдық емес активтер
9. Ұйымдар ғылыми немесе техникалық білімдер, жаңа процестер
мен жүйелерді әзірлеу немесе енгізу, лицензиялар, интеллектуалдық
меншік, нарық білімі және тауар белгілері (тауар маркалары мен баспа
құқықтарын қосқанда) сияқты материалдық емес активтерді сатып алу,
әзірлеу, қызмет көрсету немесе нығайту кезінде ресурстарды жиі
жұмсайды. Осындай ауқымды санаттар қамтитын баптардың кеңінен тараған
үлгілері болып компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз ету, патенттер,
авторлық құқықтар, кинофильмдер, клиенттердің тізімі, ипотекаға қызмет
көрсету құқығы, балық аулау лицензиялары, импорттық квоталар,
франшизалар, клиенттермен немесе жеткізіп берушілермен қарым-
қатынастар, клиенттердің икемділігі, нарықтың үлесі және өткізу
құқықтары болып табылады.
10. 9-параграфта көрсетілген баптардың барлығы материалдық емес
активтердің анықтамаларына, яғни сәйкестендіру, ресурстарға бақылау
жүргізу және болашақ экономикалық табыстардың болу көрсеткіштеріне
жауап бермейді. Осы Стандарттың әрекет ету саласындағы бап материалдық
емес активтің анықтамасына жауап бермесе, мұндай активті сатып алуға
немесе ішкі өндіріске жұмсалған шығындар орын алған кезде шығыс деп
танылады. Бірақ, егер бап кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып
алынған болса, ол сатып алу күніне танылатын іскерлік беделдің бөлігі
болып табылады (68-параграфты қараңыз).
Бірегейлендіру
11. Материалдық емес активтің анықтамасы оны іскерлік беделден
нақты ажыратуға мүмкіндік беретін бірегейленуін талап етеді.
Кәсіпорындарды біріктіру кезінде алынған іскерлік бедел бұл сатып алушы-
кәсіпорын болашақта күтілетін экономикалық табысты күту кезінде
өздігінен жеке бірегейлендіре алмайтын және бөлек таныла алмайтын
активтерден жасалатын төлем болып танылады. Болашақтағы экономикалық
табыстар сатып алынған бірегейлендірілетін активтер арасында синергия
тиімділігінен немесе жеке өзі қаржы есептілігінде тану талаптарына
жауап бермейтін, бірақ кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алушы
ақысын төлеуге даяр активтерден туындауы ықтимал.
12. Актив:
(а) келесі сату, беру, лицензиялау, жалға беру немесе
айырбастау үшін немесе жеке тәртіпте, не болмаса тиісті шартпен,
активпен немесе міндеттемемен бірге ұйымнан бөліне алатын болса;
немесе
(b) құқықтардың берілуіне немесе бұл ұйымнан не болмаса
өзге құқықтар мен міндеттемелерден бөліне алатынына қарамастан,
шарттық немесе өзге заңды құқықтардан туындайтын болса, материалдық
емес активтің анықтамасы тұрғысында бірегейлендірілу көрсеткішіне
жауап береді.
Б а қ ы л а у
13. Егер ұйым ресурстың негізінде түсетін болашақ экономикалық
табыстарды алуға құқылы болса және бұл табыстарға өзге ұйымдар мен
тұлғалардың қол жетуін шектей алатын болса, актив ұйымның бақылауында
болып есептеледі. Ұйымның материалдық емес активтен алатын болашақ
экономикалық табыстарды бақылау қабілеттілігі әдетте сот тәртібінде
ықтиярсыз жүзеге асырыла алатын заңды құқықтардан туындауы мүмкін.
Заңды құқықтар болмаған жағдайда, бақылауды жүзеге асыру неғұрлым қиын
мақсат болып табылады. Бірақ ұйым болашақ экономикалық табыстарды басқа
да тәсілдер арқылы бақылай алатындықтан, бақылау үшін сот тәртібінде
ықтиярсыз жүзеге асыру қажетті шарт болып табылмайды.
14. Нарықтық және техникалық білімдер болашақ экономикалық
табыстардың пайда болуына мүмкіндік жасайды. Ұйым бұл табыстарды, мысал
үшін, мұндай білімдер заңды құқықтар арқылы, сондай-ақ авторлық
құқықтармен, сауда шартында көзделген шектеулер арқылы (мұндайға рұқсат
етілген) немесе қызметкерлердің құпиялылықты сақтауы бойынша заңды
міндеттерімен қорғалған жағдайда бақылай алады.
15. Ұйымда жоғары білікті қызметкерлер тобы болуы мүмкін және
ұйым бұл қызметкерлерді дайындау нәтижесінде болашақ экономикалық
табыстарға әкелетін қызметкерлердің қосымша дағдыларын бірегейлендіре
алуы мүмкін. Сонымен қатар ұйым қызметкерлердің оған өз қызметін одан
әрі көрсетуін күтуі мүмкін. Бірақ әдетте ұйымның білікті және
даярланған қызметкерлердің болуынан пайда болатын болашақ экономикалық
табыстарға, бұл баптар материалдық емес активтің анықтамасына сәйкес
болатын, тиісті дәрежедегі бақылауы жоқ. Ұқсас негіздер бойынша басқару
немесе техникалық қызметкерлердің нақты сипаттамалары, егер оларды
пайдалану және олардан болашақ экономикалық табыстарды алу заңды
құқықтармен қорғалмаған жағдайда, сондай-ақ материалдық емес активтің
анықтамасының басқа тармақтарына жауап бермесе, материалдық емес
активтердің көрсеткіштеріне сәйкес болмауы ықтимал.
16. Кейбір жағдайларда ұйымның клиенттер портфелі немесе
нарықтың бөлігі болып, клиенттермен қарым-қатынастарды орнатуына
жұмсалған талпыныстарына және клиенттердің икемділігінің арқасында оның
клиенттердің одан әрі ынтымақтасуын күтеді. Бірақ клиенттермен байланыс
немесе олардың икемділігін қорғауға заңды құқықтардың немесе бақылаудың
өзге жолдары болмаған жағдайда, ұйым әдетте клиенттермен
байланыстарының немесе олардың икемділігінің нәтижесінде пайда болатын
болашақ экономикалық табыстарға, бұл баптарды (клиенттер портфелі,
нарық бөлігі, клиенттермен байланыс, клиенттердің икемділігі)
материалдық емес активтің анықтамасын қанағаттандырады деп тану үшін,
тиісті бақылауы жоқ. Клиенттермен байланыстарды қорғауға заңды
құқықтардың болмауына қарамастан, мұндай немесе ұқсас шарттық емес
байланыстарға қатысты (кәсіпорындарды біріктіруден тыс) жүзеге
асырылатын айырбастау операциялары ұйымның клиенттермен мұндай
байланыстардан күтетін болашақ экономикалық табыстарды бақылай
алатындығын куәландырады. Сонымен бірге, мұндай айырбастау операциялары
клиенттермен байланыстардың бөлінетіндігін куәландыратындықтан, мұндай
байланыстар материалдық емес активтердің көрсеткіштерін
қанағаттандырады.
Б о л а ш а қ э к о н о м и к а л ы қ т и і м д і л і к т е р
17. Материалдық емес активтерден туындайтын болашақ
экономикалық тиімділіктер тауарларды сату немесе қызмет көрсетуден
алынған табыстарды, шығындардың үнемделуін немесе ұйымның активті
қолдануының нәтижесі болып табылатын басқа табыстардан құралуы мүмкін.
Мысалы, интеллектуалдық меншікті өндіріс барысында пайдалану болашақ
табыстарды ұлғайтпай, болашақ өндірістік шығындарды қысқартуы мүмкін.
ТАНУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
18. Егер ұйым қандай да бір бапты материалдық емес актив
ретінде танитын болса, ол мұндай баптың:
(а) материалдық емес активтің анықтамасын (8-17-
параграфтарды қараңыз);
және
(b) тану критерийлерін (21-23-параграфтарды қараңыз)
қанағаттандыратынын көрсетуі тиіс.
Бұл талап материалдық емес активті сатып алумен немесе ішкі
өндірумен байланысты бастапқы кезеңде шеккен шығындарға, сондай-ақ оны
өсіруге, ішінара алмастыруға немесе қызмет көрсетуге арналған кейінгі
шығындарға қолданылады.
19. 25-32-параграфтарда бөлек сатып алынған материалдық емес
активтерге қатысты тану критерийлерін қолдану мәселелері қарастырылады,
ал 33-43-параграфтарда мұндай критерийлерді кәсіпорындарды біріктірудің
нәтижесінде сатып алынған материалдық емес активтерге қатысты қолдану
туралы айтылады. 44-параграфта мемлекеттік жәрдемақы арқылы сатып
алынған материалдық емес активтердің бастапқы бағалау мәселелері, 45-47-
параграфтарда - материалдық емес активтерді айырбастау мәселелері, ал
48-50-параграфтарда ішкі қалыптастырылған іскерлік беделді есепке алу
мәселелері қарастырылады. 51-67-параграфтар ішкі өндірілген материалдық
емес активтерді алғашқы тану және бағалау мәселелеріне арналған.
20. Материалдық емес активтердің табиғаты көптеген жағдайларда
ұқсас активтерді өсіруге немесе ішінара ауыстыруға мүмкіндік бермейді.
Тиісінше, бұдан кейінгі шығындардың көбі, осы Стандарттағы материалдық
емес активтің анықтамасы мен тану критерийлерін қанағаттандырмай,
қолдағы материалдық емес активтердегі күтілетін экономикалық табыстарды
қамтамасыз етеді. Бұған қоса, бұдан кейінгі шығындарды тұтастай
кәсіпорынға емес, нақты материалдық емес активтерге жатқызу көбіне
қиынға соғады. Осылайша, сатып алынған материалдық емес активті алғашқы
танудан кейін немесе материалдық емес активті ішкі өндіруден кейін орын
алған бұдан кейінгі шығындар сирек жағдайда ғана активтің баланстық
құнында танылады. 63-параграфқа сәйкес сауда маркаларына, титулдық
деректерге, баспа құқықтарына, клиенттердің тізімдеріне және мәні
бойынша ұқсас баптарға (тысқары сатып алынған және ішкі өндірілген)
жұмсалған бұдан кейінгі шығындар әр уақытта табыс құрамында немесе орын
алуына қарай шығындарда танылады. Бұл мұндай шығындарды кәсіпорынды
толық жетілдіруге жұмсалған шығындардан бөлек қарастыруға болмаудың
салдары болып табылады.
21. Материалдық емес актив:
(а) осы активке қатысты болашақ экономикалық табыстар
ұйымға келетіні ықтимал болса ғана;
және
(b) активтің өзіндік құны сенімді бағаланатын болса ғана
танылуы тиіс.
22. Ұйым активтің пайдалы қызметінің мерзімінде қолданылатын
экономикалық талаптардың жиынтығын әкімшіліктің ең дұрыс бағалауын
көрсететін негізделген және нығайтылатын рұқсаттарды пайдалана отырып,
болашақтағы экономикалық табыстардың ықтималдығын бағалауға міндетті.
23. Ұйым бастапқы тану күні қолда бар деректерге сүйене отырып
және сыртқы дерек көздерінен алынған деректерге басымдық бере отырып,
активтерді пайдаланудан түсетін болашақ экономикалық кірістердің
түсуімен байланыстыратын айқындылық дәрежесін бағалау үшін кәсіби
пікірлерді пайдалануға тиіс.
24. Материалдық емес актив ең алдымен өзіндік құны бойынша
бағалануы тиіс.
Жеке сатып алу
25. Әдетте материалдық емес активті сатып алған кезде ұйым
өтейтін құн ұйымға осы активтен болашақ экономикалық табыстың келу
мүмкіндігіне қатысты күтулерді көрсетеді. Басқаша айтқанда, ықтималдық
тиімділігі активтің өзіндік құнында көрініс табады. Тиісінше бөлек
сатып алынған активтерге қатысты тану үшін 21(а)-параграфымен
белгіленген ықтималдылық критерийі әрқашан қанағаттандырылған болып
табылады.
26 Қосымша түрде жеке сатып алынатын материалдық емес
активтердің құны шынайы түрде өзгертілуі мүмкін. Бұл сатып алу ниеті
қолма-қол немесе басқа монетарлық активтер нысанында жүзеге асырылған
кезде ерекше дұрыс болады.
27. Бөлек сатып алынған материалдық емес активтің өзіндік
құны:
(a) оның сатып алу құынынан, соның ішінде импорттық
баждарды және сауда жеңілдіктерін шегеруден кейінгі сатып алуға
салынатын өтелмейтін салықтардан;
және
(b) активті мақсаты бойынша пайдалану үшін жұмыс істеу
жай-күйіне келтіруге жұмсалған кез келген тікелей шығындардан
тұрады.
28. Тікелей шығындардың мысалы ретінде:
(a) активті жұмыс істеу жай-күйіне келтіруге байланысты
пайда болатын қызметкерлерге сыйақы төлеу (19-Қызметкерлерге
берілетін сыйақылар IAS Халықаралық стандартында берілген
анықтамаға сәйкес);
(b) активті жұмыс істеу жай-күйіне келтіруге байланысты
пайда болатын кәсіби қызметтерді өтеу бойынша шығындар;
және
(с) активтің тиісті жұмыс істеуін тексеруге жұмсалған
шығындар болып табылады.
29. Төменде материалдық емес активтің өзіндік құнының бөлігі
болып табылмайтын шығындардың мысалдары келтірілген:
(a) жаңа өнімді немесе қызметті енгізуге жұмсалған
шығындар (өнімді жарнамалауға және өткізуге жұмсалған шығындарды
қоса алғанда);
(b) шаруашылық қызметті жаңа жерде немесе клиенттердің
жаңа санатымен жұмыс істеуге жұмсалған шығындар (қызметкерлерді
әзірлеуге және оқытуға жұмсалған шығындарды қоса алғанда);
және
(с) әкімшілік және басқа да жалпы үстеме шығындар.
30. Материалдық емес активтің баланстық құнындағы шығындарды
тану актив басшылықтың мақсатына сәйкес пайдалану қалпына келтірілген
кезде тоқтатылады. Осылайша материалдық емес активті пайдалану немесе
орнын ауыстыру кезінде жұмсалған шығындар активтің баланстық құнына
енгізілмейді. Мысал үшін мына шығындар материалдық емес активтің
баланстық сомасына енгізілмейді:
(а) басшылықтың мақсатына сәйкес пайдаланылуға жарамды
актив пайдаланылмаған кезде орын алған шығындар;
және
(b) алғашқы операциялық шығындар, мысалы, актив
қызметінің нәтижесіне сұраныстың қалыптасуы кезінде орын алған
шығындар.
31. Кейбір операциялар материалдық емес активті әзірлеуге
байланысты орын алады, бірақ бұл активті басшылықтың мақсатына сәйкес
пайдалану үшін тиісті қалыпқа келтіру міндетті болып табылмайды. Бұл
операциялар әзірлеу кезеңіне дейін немесе әзірлеу кезеңінде жүзеге
асырыла алады. Қосалқы операциялар активті басшылықтың мақсатына сәйкес
пайдалану қалпына келтіру үшін қажетті болып табылмайтындықтан, қосалқы
операциялардан келген табыс және оған жұмсалған шығындар тиісінше
табыста немесе залалда көрсетілуі және кірістер мен шығыстардың тиісті
санатына жатқызылуы тиіс.
32. Егер материалдық емес актив үшін жасалған төлем әдеттегі
кредиттеу шарттарынан асатын мерзімге кейін қалдырылса, оның өзіндік
құны ақша қаражаттарының баламасына сатып алу құнына тең болып
табылады. Егер бұл өсім мен сомалық төлемдердің арасындағы айырмашылық
23-Қарыздар бойынша шығындар IAS Халықаралық стандарттарда
көрсетілген капиталдандыру негізінде есепке алу тәртібіне сәйкес
капиталдандырылмаса, ол кредиттеу мерзіміне созылатын пайыздарды төлеу
шығындарына жатқызылады.
Сатып алу кәсіпорындарды біріктірудің бөлігі ретінде
33. 3-Бизнес бірлестіктері IFRS Халықаралық стандартына
сәйкес, егер материалдық емес актив кәсіпорындарды біріктіру кезінде
сатып алынған болса, онда мұндай материалдық емес активтің өзіндік құны
сатып алу күні қалыптасқан әділ құнына тең. Материалдық емес активтің
әділ құны бұл активтегі ұйымға болашақ экономикалық табыстардың түсуіне
қатысты ықтималдылықтың нарықтық күтулерді көрсетеді. Басқа сөзбен
айтқанда, ықтималдылық тиімділігі мұндай материалдық емес активтің әділ
құнын бағалауда көрініс табады. Тиісінше, кәсіпорындарды біріктіру
кезінде сатып алынған материалдық емес активке қатысты тану үшін 21(а)-
параграфымен белгіленген ықтималдылық критерийі әрқашан
қанағаттандырылған болып танылады.
34. Осылайша, осы Стандартқа және 3 IFRS-ке сәйкес сатып алушы-
ұйым сатылып алынатын тараптың материалдық емес активін іскерлік
беделден бөлек бұл активтің әділ құны шынайы бағалауға келу шарты
орындала отырып, активті кәсіпорындар біріктірілгенге дейін сатып
алынатын тараптың тануына немесе танымауына қарамастан, сатып алу
күніне таниды. Бұл сатып алушы-ұйым іскерлік беделден бөлек актив
ретінде сатылып алынатын тараптың жүзеге асыру процесіндегі
зерттеулердің және әзірлемелердің жобасын, егер бұл жоба материалдық
емес активтің анықтамасына сәйкес келіп, ал оның әділ құны шынайы
бағалана алынатын болса, танитынын білдіреді. Сатып алынатын тараптың
жүзеге асыру процесіндегі зерттеулердің және әзірлемелердің жобасы,
егер:
(a) активтің анықтамасына сәйкес келсе;
және
(b) бірегелендірілетін болса, яғни, бөлінетін немесе
шарттық немесе өзге заңды құқықтардан туындаса, материалдық емес
активтің анықтамасына сәйкес келеді.
К ә с і п о р ы н д а р д ы б і р і к т і р у к е з і н д е с а
т ы п а л ы н ғ а н
м а т е р и а л д ы қ е м е с а к т и в т і ң ә д і л қ ұ н ы н б
а ғ а л а у
35. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған материалдық
емес активтердің әділ құны әдетте оны іскерлік беделден бөлек тану үшін
жеткілікті шынайылықтың тиісті дәрежесінде бағалануы мүмкін.
Материалдық емес активтің әділ құнын бағалау кезінде қолданылатын
есептерге қатысты әр түрлі мүмкіндіктері бар ықтимал нәтижелердің
ауқымы болса, мұндай белгісіздік активтің әділ құнын бағалау кезінде
есепке алынады, бірақ әділ құнның шынайы бағалануының мүмкін
еместігінің айғағы болып табылмайды. Егер кәсіпорындарды біріктіру
кезінде сатып алынған материалдық емес активтің пайдалы қызмет көрсету
мерзімі белгіленген болса, оның әділ құнын шынайы бағалау мүмкіндігінің
дәлелді рұқсаты болады.
36. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған материалдық
емес актив анықталатын болуы мүмкін, бірақ онымен байланысты
материалдық немесе материалдық емес активпен бірге ғана анықталуы
мүмкін. Мысалы, журналды басып шығару құқығын жазушылардың тиісті
базасынан бөлек сату мүмкін емес немесе нақты су көзімен байланысты
минералды судың тауар белгісі су көзінен бөлек сатылмайды. Мұндай
жағдайларда, егер активтердің әділ құнының жеке көрсеткіштері бұл топта
шынайы бағалануға жатпаса, сатып алушы ұйым активтер тобын іскерлік
беделден бөлек ортақ актив ретінде таниды.
37. Осылайша, сауда маркасы және сауда атауы терминдері
жиі тауар және басқа белгілердің синонимі ретінде қолданылады. Шынында,
жоғарыда аталған терминдердің алғашқылары әдетте тауарлық белгі (немесе
қызмет көрсету белгісі) және оның тиісті тауарлық атауы, формулалары,
құрамы және технологиялық құрамы сияқты толықтырушы активтердің тобына
қатысты қолданылатын жалпы нарықтық терминдер болып табылады. Сатып
алушы ұйым, егер толықтырушы активтердің әділ құнының жеке
көрсеткіштері шынайы бағалауға келмесе, тауар маркісін құрайтын
толықтырушы материалдық емес активтер тобын бір актив ретінде таниды.
Егер толықтырушы активтердің әділ құнының жеке көрсеткіштерін шынайы
бағалау мүмкін болса, сатып алушы ұйым оларды, бұл жеке активтердің
пайдалы қызмет ету мерзімдері бірдей болу шартымен, бір актив ретінде
тани алады.
38. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған материалдық
емес активтің әділ құны мұндай материалдық емес актив тек заңды немесе
шарттық құқықтардан немесе
(а) бөлінуге жатпайтын болса;
немесе
(b) бөлінетін болып табылса, бірақ бұрынғы тәжірибенің
немесе осындай және ұқсас активтермен айырбастау операциялары
туралы деректердің болмауы, әділ құнды бағалау өлшеуге келмейтін
ауыспалы шамаларға тәуелді болған кезде шынайы бағалануға жатпайды.
39. Активтік нарықтағы белгіленетін нарықтық баға материалдық
емес активтің әділ құнын бағалау үшін неғұрлым шынайы бағалануды
қамтамасыз етеді (сонымен бірге 78-параграфты қараңыз). Әдетте сатып
алушының ағымдағы бағасы тиісті нарықтық баға болып табылады. Егер
сатып алушының ағымдағы құны қол жеткізбейтін болса, операцияны жүзеге
асыру күні мен активтің әділ құнын бағалау күні арасында экономикалық
шарттарда айтарлықтай өзгерістердің болмау шарты орындалғанда, ұқсас
операциядағы баға әділ құнды бағалау үшін негіз бола алады.
40. Егер материалдық емес актив үшін активтік нарық болмаған
жағдайда, оның әділ құны жақсы ақпараттандырылған, шарт жасауға ниеті
бар және бір-бірінен тәуелсіз тараптардың арасында неғұрлым жақсы
ақпарат негізінде жасалатын шарт бойынша ұйым бұл актив үшін шарт
жасалған күнге төлейтін сомаға тең. Мұндай соманы анықтаған кезде, ұйым
ұқсас активтер бойынша таяуда жасалған операциялардың нәтижелерін
есепке алады.
41. Бірегей материалдық емес активтерді жүйелі түрде сатып
алуға тартылған ұйымдар мұндай активтердің әділ құнын жанама бағалау
әдістерін әзірлей алар еді. Бұл әдістер, егер олардың мақсаты әділ
құнды бағалау және осы актив қатыстырылған салада ағымдағы операциялар
мен тәжірибені көрсететін болса, кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып
алынған материалдық емес активті алғашқы бағалау үшін қолданыла алады.
Бұл әдістер орынды болған кезде:
(a) активтердің (түсім, нарық бөлігі, операциялық табыс
сияқты) кірістілігін қамтамасыз ететін ағымдағы нарықтық шарттарды
көрсететін сандық еселенген нақты индикаторларға немесе бір-бірінен
тәуелсіз тараптардың арасында жасалған шарттың шеңберінде басқа
тарапқа лицензия бойынша материалдық емес активті табыс етуден
пайда болатын роялти ағымына (мысалы, роялтиден босату әдісін
қолдана отырып) қолдануды;
немесе
(b) болашақта болжанатын осы активтен келетін таза ақша
ағымын дисконттауды қамтиды.
Жүзеге асырылу процесіндегі сатып алынған зерттеулер мен
әзірлемелер жобасына жұмсалатын одан кейінгі шығындар
42. Зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалатын шығындар:
(a) бөлек немесе кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып
алынған және материалдық емес актив ретінде танылған зерттеулер мен
әзірлемелер саласындағы жүзеге асыру процесіндегі жобаға
жатқызылатын;
және
(b) мұндай жобаны сатып алудан кейін жұмсалған зерттеулер
мен әзірлемелерге жұмсалатын шығындар 54-62-параграфтарына сәйкес
есепке алынуға жатады.
43. 54-62-параграфтардың талаптарын қолдану бөлек немесе
кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған зерттеулер мен
әзірлемелер саласындағы жүзеге асыру процесіндегі жобаға жұмсалатын
шығындар:
(а) егер зерттеулерге жұмсалған шығындар болса, орын
алған кезде шығыс ретінде танылуын;
(b) 57-параграфта белгіленген материалдық емес актив
ретінде тану критерийлеріне сәйкес келмейтін әзірлемелерге
жұмсалған шығындар болса, орын алған кезде шығыс ретінде танылуын;
және
(c) 57-параграфта белгіленген тану критерийлеріне сәйкес
келетін әзірлемелерге жұмсалған шығындар болса, кәсіпорындарды
сатып алу кезінде сатып алынған зерттеулер мен әзірлемелер
саласындағы жобаның баланстық құнына қосылуын білдіреді.
Мемлекеттік субсидия арқылы сатып алу
44. Кейбір кездерде материалдық емес актив ақысыз немесе
мемлекеттік субсидия арқылы номиналды қарсы ұсынуға алына алады. Бұл
материалдық емес активтерді мемлекет ұйымға табыс еткен немесе бөлген
кезде орын алуы мүмкін, мысалы, әуежайға қону, радио- және
телехабарларды тарату құқығы, импорттық лицензиялар немесе квоталар,
немесе өзге шектелген ресурстарға қол жеткізу құқықтары. 20-
Мемлекеттік субсидияларды есепке алу және мемлекеттік көмек туралы
ақпаратты ашу IAS Халықаралық стандартына сәйкес ұйым алғаш рет
материалдық емес активті де, субсидияны да әділ құны бойынша тануға
құқылы. Егер ұйым активті әділ құны бойынша алғаш рет тануды қаламаса,
ол оны алғаш рет номиналды сомасы бойынша (20 IAS Халықаралық
стандартымен рұқсат етілген есепке алудың басқа тәртібіне сәйкес),
бұған қоса, активті мақсатына сәйкес пайдалану үшін әзірлеуге жұмсалған
кез келген шығындарды таниды.
Активтермен алмасу
45. Бір немесе одан да көп материалдық емес активтер ақшалай
емес активті немесе активтерді айырбастау арқылы немесе ақшалай және
ақшасыз активтердің комбинациясына сатылып алынуы мүмкін. Төменде
айтылған ойлар бір ақшалай емес активті басқа активке алмастыруға ғана
қатысты емес, алдыңғы сөйлемде көрсетілген айырбастауларға да қатысты.
Мұндай активтің бастапқы құны (а) айырбастау операциясының коммерциялық
мазмұны болмаған кезде, немесе (b) алынған және табыс етілген активтің
әділ құны шынайы бағалана алмайтын жағдайларды қоспағанда, әділ құны
бойынша бағаланады. Егер ұйым табыс етілген активтің танылуын тоқтата
алмаса да, сатып алынған актив дәл осы тәсілмен бағаланады. Егер сатып
алынған актив әділ құны бойынша бағаланбаса, оның алғашқы құны табыс
етілген активтің баланстық құны бойынша анықталады.
46. Ұйым айырбастау операциясында коммерциялық мазмұнды осы
операцияны жүзеге асыру нәтижесінде күтілетін өзінің ақша қаражаттары
ағымының өзгерістерінің дәрежесіне сәйкес анықтайды. Айырбастау
операциясы:
(a) алынған активтен туындайтын ақша ағымдары
конфигурациясының (яғни тәуекел, мерзімдер мен сома) табыс етілген
активтен туындайтын ақша ағымдары конфигурациясынан айырмашылығы
болса;
немесе
(b) ұйым қызметінің осы операция ықпал ететін бөлігінің
құнына тән айырбастау нәтижесінде өзгеретін болса;
және
(с) (а) немесе (b) тармақшасындағы айрмашылықтар
айырбастаудың мәні болып табылған активтің әділ құнынына қатысты
неғұрлым үлкен болса, коммерциялық мазмұнға ие.
Айырбастау операциясында коммерциялық мақсаттың бар екендігін
анықтау мақсатында ұйым қызметінің осы операция әсер ететін бөлігіне
тән құны салық салынғаннан кейінгі ақша қаражаттарының ағымын көрсетуі
тиіс. Мұндай зерделеудің нәтижелері ұйым тарапынан жан-жақты есептерді
өткізбей-ақ заттардың жағдайын көрсетеді.
47. 21(b)-параграфы материалдық емес активтің өзіндік құнын
шынайы бағалау материалдық емес активті тану үшін шарт болып
табылатындығын белгілейді. Теңдес нарықтық операциялары жоқ материалдық
емес активтің әділ құны, егер (a) осы активке қатысты әділ құнның
негізделген бағалар диапазонның вариативтігі айтарлықтай болмаса,
немесе (b) осы ауқымдағы түрлі бағалар ықтималдығы негізді белгіленіп
және әділ құнды бағалау кезінде қолданылса, шынайы бағалануға жатады.
Егер ұйым алынған немесе табыс етілген активтің әділ құнын шынайы
анықтай алса, алғашқы құнын анықтау үшін, алынған активтің әділ құны
нақты болған кездерді қоспағанда, табыс етілген активтің әділ құны
қолданылады.
Ішкі қалыптасқан іскерлік бедел
48. Ішкі қалыптасқан іскерлік бедел актив ретінде танылуға
жатпайды.
49. Кейбір жағдайларда болашақ экономикалық табыстарды жасау
шығындарды жұмсаумен байланысты, бірақ бұл осы Стандартпен белгіленген
тану критерийлеріне сәйкес болатын материалдық емес активтің пайда
болуына әкелмейді. Мұндай шығындар көп жағдайларда ұйым ішінде іскерлік
беделдің қалыптасуына әсерін тигізетін шығындар болып сипатталады.
Ұйымның бақылауында болатын және өзіндік құны бойынша бағалана алатын
бірегейленетін ресурс болмағандықтан (яғни, бөліне алмайды немесе
шарттық немесе заңды құқықтардан пайда болмайды), ішкі қалыптасқан
іскерлік бедел актив ретінде танылуға жатпайды.
50. Ұйымның нарықтық құны мен оның бірегейлендірілетін таза
активтерінің арасындағы айырмашылықтар ұйымның құнына ықпал ететін
факторлар тобынан құралады. Шынында, мұндай айырмашылықтар осы ұйым
бақылайтын материалдық емес активтердің құнын сипаттамайды.
Ішкі құралған материалдық емес активтер
51. Кейде ішкі құралған материалдық емес активтер тануға
жататындығын немесе жатпайтындығын бағалау қиын болады, бұған себеп
ретінде:
(a) күтілетін экономикалық табыстарды құрайтын
бірегейленетін активтің бар екендігін анықтаумен байланысты;
және
(b) мұндай активтің өзіндік құнының мағынасын анықтаумен
байланысты проблемалар болып табылады. Кейбір кездерде ұйым ішінде
материалдық емес активті құрудың өзіндік құнын ішкі қалыптасқан
іскерлік беделді немесе күнделікті қызметті қолдаудың немесе
күшейтудің өзіндік құнынан анықтау мүмкін емес.
Тиісінше, материалдық емес активті тану және алғашқы бағалау үшін
жалпы талаптарды орындаумен қатар, ұйым ішкі құралған материалдық емес
активтерге қатысты 52-67-параграфтардың талаптары мен ұсынымдарын
қолдануға міндетті.
52. Ішкі құралған материалдық емес актив тану критерийлеріне
сәйкес келетінін анықтау үшін ұйым активті құру процесін:
(a) зерттеу сатысына;
және
(b) әзірлеу сатысына бөледі.
Зерттеу және әзірлеу терминдеріне анықтамалар берілген, бірақ
осы Стандарттың мақсаттар үшін зерттеу сатысы және әзірлеу сатысы
терминдеріне толығырақ мағына беріледі.
53. Егер ұйым зерттеу сатысын әзірлеу сатысынан материалдық
емес активті құру бойынша ішкі жобаның шеңберінде бөле алмаса, ол
мұндай жобаға жұмсалған шығындарды тек зерттеу сатысына байланысты
жұмсалған шығындар ретінде есепке алады.
З е р т т е у с а т ы с ы
54. Зерттеулерден (немесе ішкі жоба шеңберіндегі зерттеу
сатысында) пайда болатын бір де бір материалдық емес актив танылуға
жатпайды. Зерттелуге (немесе ішкі жоба шеңберіндегі зерттеу сатысына)
жұмсалған шығындар олар орын алған кезде шығыс ретінде танылуы тиіс.
55. Ішкі жоба шеңберіндегі зерттеу сатысын жүзеге асырған
кезде ықтимал экономикалық табыстарды генерациялай алатын материалдық
емес активтің бар екендігін көрсете алмайды. Тиісінше мұндай шығындар
орын алған кезде танылуы тиіс.
56. Зерттеу қызметінің мысалы болып мыналар табылады:
(а) жаңа білімдерді алуға бағытталған қызмет;
(b) зерттеулер немесе басқа білімдердің нәтижесін қолдану
аясын іздеу, бағалау және түпкілікті таңдау;
(c) материалдарға, құрылғыларға, өнімдерге, процестерге,
жүйелерге немесе қызметтерге балама іздеу;
және
(d) жаңа немесе жақсартылған материалдарға, құрылғыларға,
өнімдерге, процестерге, жүйелерге немесе қызметтерге ықтимал
баламаларды жасау, қалыптастыру, бағалау және түпкілікті таңдау.
Ә з і р л е у с а т ы с ы
57. Әзірлемелерден (немесе ішкі жобаның шеңберіндегі әзірлеу
сатысынан) пайда болатын материалдық емес актив ұйым мыналарды:
(a) материалдық емес активті құрудың техникалық жүзеге
асырылуын, ол пайдалану немесе сату үшін қол жетерліктей болуын;
(b) өзінің материалдық емес активті құру және оны
пайдалану немесе сату ниетін;
(c) өзінің материалдық емес активті құруға немесе сатуға
қабілеттілігін;
(d) материалдық емес актив ықтимал экономикалық
табыстарды құруын. Басқаларымен қоса, ұйым материалдық емес
активтің нәтижелері немесе материалдық емес активтің өзі үшін
арналған нарықты немесе оны ішкі пайдалану көзделген жағдайда,
мұндай материалдық емес активтің пайдалылығын;
(e) әзірлемені аяқтау үшін және материалдық емес активті
пайдалану немесе сату үшін жеткілікті техникалық, қаржылық және
басқа ресурстарға қол жететіндігін;
(f) материалдық емес активті әзірлеу барысында жұмсалған
шығындарды сенімді бағалай алу қабілеттілігін көрсете алған кезде
ғана танылады.
58. Ішкі жобаның шеңберіндегі әзірлемелер сатысында ұйым
кейбір жағдайларда материалдық емес активті белгілеп, бұл актив ықтимал
экономикалық табыстарды құратынын көрсете алады.
59. Әзірлемелер бойынша қызметтің мысалдары:
(a) өндіріске дейінгі үлгілерді және модельдерді жобалау,
құрастыру және тестілеу;
(b) жаңа технологияны қосатын құралдарды, үлгі-қалыпты,
үлгілерді және мөртабандарды жобалау;
(c) экономикалық масштабтар бойынша коммерциялық өндіріс
үшін келмейтін тәжірибелік құрылғыны жобалау, құрастыру және
қолдану;
және
(d) таңдап алынған балама материалдарды, құрылғыларды,
өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе қызметтерді жобалау,
құрастыру және тестілеу.
60. Материалдық емес актив ықтимал болашақ экономикалық
табыстарды құрайтындығын көрсету үшін ұйым 36-Активтердің құнсыздануы
IAS Халықаралық стандартта белгіленген қағидаттарды қолдана отырып,
активтен алынатын болашақ экономикалық табыстарды бағалайды. Егер актив
экономикалық табыстарды тек қана басқа активтермен үйлесімде құрайтын
болса, ұйым 36 IAS Халықаралық стандартта белгіленген басым бірлік
тұжырымдамасын қолданады.
61. Материалдық емес активтен алынатын пайданы аяқтау,
пайдалану және алуға арналған ресурстардың қол жетерліктей болуы
ұйымның қажетті техникалық, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.