ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН ТАРТУДЫҢ ҚАЗІРГІ БЕТАЛЫСЫ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1. ИНВЕСТИЦИЯ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1. Инвестиция түсінігі және экономикалық мағынасы
1.2. Шетелдік инвесторларды тартудың маңыздылығы
1.3 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мақсаты себебі
және формалары
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН
ТАРТУДЫҢ ҚАЗІРГІ БЕТАЛЫСЫ
1. Қазақстанға тартылған шетел инвестицияларының жалпы көлемі
2. Қазіргі уақытта инвестиция тарту жөнінен Қазақстанның алатын орны
3. Шетел инвестицияларының еліміздің экономикасын дамытудағы рөлі
3. ЕЛІМІЗДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ АХУАЛЫН ЖАҚСАРТУ ЖОЛДАРЫ
3.1. Инвестицияны мемлекеттік қолдау шаралары
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ИНВЕСТИЦИЯ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1 Инвестиция түсінігі және экономикалық
мағынасы
Инвестиция- Қазақстан экономикасының нарықтық экономикаға өтуі кезінде
пайда болған жаңа термин.Орталықтандырылған жоспарлау жүйесінің шеңберінде
жалпы капиталдық салынымдар деген түсінік қолданылатын, осы түсінік бойынша
жаңа құрылыс пен қайта өңдеуге, шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың
кеңеюі мен техникалық ұайта қамтамасыздандырылуына жұмсалатын барлық
қаржылық құралдар түсіндірілетін.
Инвестициялар ақша құралдары, мақсатты банкілік салымдар, пайлар,
акциялар және де басқа құнды қағаздар машиналар, қондырғылар, лицензиялар,
соның ішінде тауар белгісіне, пайда табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет
объектісіне салынатын интеллектуалды бағалықтар, несиелер, кез келген мүлік
немесе мүліктік құқықтар ретінде анықталады және әсерлерге жету
мақсатында.Осы тұрғыда инвестиция түсінігі нарықтық тәсілге едәуір жақын
келеді.
Инвестиция латын тілінен аударғанда- жұмылдыру деген мағынаны
білдіреді.Бұл термин ғылыми әне публицистикалық әдебиеттерде кеңінен
қолданылады.Ғылыми әдебиеттерде инвестицияны анықтаудың әр түрлі тәсілдері
бар.Экономикалық және қаржылық тұрғыдан инвестицияландыру экоеомикалық
ресурстарды болашақта таза пайдаға жету және бұл пайданы бастапқы салынған
капиталдан асырып түсіру мақсатымен ұзақ мерзімді салу деп
анықталады.Капиталдық салым процесінің жалпы анықтамасы: инвестицияландыру
дегеніміз бүгінгі қажеттіліктерін қанағаттандыруды оны келешекте
инвестициялық игіліктердің көмегімен қанағаттандыру үмітіне айырбастауды
білдіреді.
Инвестиция- бұл ақшаны, оның сақталуына немесе құнының артуына және
таьыстың оң шамасын қамтамасыз етуге үміт арта отырып, орналастыруға
болатын кез келген құрал.Бос ақша құралдары инвестиция болып табылмайды,
себебі қолма-қол ақшаның құнын инфляция жеп қою мүмкін және ол ешқандай да
табыс әкелмейді.Капиталды орналастырудың түрлі факторларымен айрықшаланатын
әр түрлі нысандары бар: құнды қағаздар мен жылжымайтын мүлікке; қарыздық
міндеттемелерге; опциондар мен акцияларға; шағын немесе үлкен тәуекелмен;
қысқа немесе ұзақ мерзімге; тікелей және жанама.
Инвестициялардың экономикалық табиғатын оны жіктеу толығырақ
түсіндіреді, жіктеу негізіне түрлі белгілер салынған.Белгілер ретінде
мыналар қолданылады: инвестициялардың түрлері, ақша құралдарын салу
объектілері, инвестицияландыруға қатысу сипаты, инвестицияландыру кезеңі,
меншік түрлері, инвестордың қатысу түрлері, тәуекел дәрежесі, ұдайы өндіріс
түрлері.Инвестициялардың түрлерін былайша топтайды: ақша құралдары,
салымдар, пайлар, акциялар және басқа да интеллектуалды құндылықтармен
байланысты мүліктік құқықтар, жылжымайтын және жылжымалы мүліктер.
Инвестицияландырудың кезеңдері бойынша инвестицияларды мына түрлерге
бөледі: қысқа мерзімді, ұзақтылығы бір жылдан аспайды, ұзақ мерзімді, бұның
ұзақтылығы бір жылдан көп.Тәуекел дәрежесіне қарай келесі түрге
бөлінеді:Тәуекелді инвестициялар.Инвестициялармен байланысты тәуекел немесе
белгісіздік дәрежесі, мысалы, уақыт, салыным объектісі сияқты факторларға
тәуелді.Тәуекелсіз инвестициялар.Мысалы, бірқатар мемлекеттерде қысқа
мерзімді мемлекеттік облигацияларға салымдар салу қауіпсіз деп саналады, ал
олар бойынша алынған табыс қауіпсіз қойылымды анықтайды, бұл қауіпсіз
қойылым инвестициялық тәуекел нүктесін санау ретіндегі салымдарды бағалау
ретінде қолданылады.
Инвестицияның ұсынылған жіктелуі қазіргі заманның инвестициялық жобалау
концепцияларын толығырақ түсіну үшін, жүріп жатқан процестерді жан-жақты
бағалау үшін қажет.
Тәуелсіздіктің бірінші кезеңінен бастап шетелдік инвестицияларды тартуға
қолайлы жағдайлар туғызылады. 1993-2006 ж.ж. аралығында ел экономикасына
шетел инвестицияларының 46 млрд. долл. астам көлемі тартылған. Жан басына
шаққандағы ТШИ көлемі бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде жоғарғы
орындарға ие.
Дегемен, шетел инвестицияларын экономикаға тарту мәселесі әлі де өзекті.
Бұған себепші келесі факторлар: Біріншіден, экономикалық жүйені реформалау
кезеңінде ішкі қаржылық ресурстар азайып кетіп, экономика салалары өзінің
өндірістік аппаратын жаңарта алмады. Екіншіден, өңдеуші саладағы инвестиция
көлемі әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті өнім шығаруға жеткіліксіз.
Инвесторлардың көзқарастары экономиканың нақты қажеттеріне сай еместігінен
инвестициялардың жеткіліксіздігі орын алып отыр. Өнеркәсіптің еркін
қаржылары күнделікті қажеттіліктерге жұмсалып отыр. Сонымен қатар,
коммерциялық банктер әлі де экономиканың нақты секторын қаржыландыру көзі
болмай отыр.
Инвестиция деп табыс алу мақсатындағы шаруашылық қызметіне салынатын
барлық қаржыларды атайды.Экономикалық мазмұны бойынша инвестициялар- бұл
негізгі капиталды техникалық қайта жарақтау мен кеңейту, құру, сондай-ақ,
осымен байланысты айналымды капиталдың өзгерістері.
Жалпы және таза инвестицияларды бөледі.Жалпы инвестициялар кәсіпорынның
әдетте жыл бойындағы, белгілі бір уақыт ішіндегі капиталдық тауарларды
сатып алуындағы шығындарының жалпы көлемін көрсетеді.
Таза инвестициялар- бұл негізгі капиталдың жыл сайын көбеюі.Олар жалпы
инвестиция мен өтелімдер арасындағы әртүрлілік ретінде
анықталады.Шаруашылық тәжірибесінде келесі түсініктер
пайдаланылады.Айырбасталатын инвестициялар – ескірген өндірістік қорды
айырбастау үшін құрал-жабдықты сатып алуға салынған қаржы.Таза
инвестициялар- негізгі қордың салмағын көбейту үшін құрал-жабдықтарды сатып
алу.Айырбасталатын және таза инвестициялар толық инвестицияларды құрайды
1.2. Шетелдік инвесторларды тартудың маңыздылығы
Шетел инвестициялары Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілігін
жоғарылататын факторға айналуы қажет. Шетелдік инвестицияларды мемлекеттік
реттеу күшейген сайын Қазақстан шын мәнінде әлемдегі ең бәсекеге қабілетті
50 ел қатарына кіреді. Оған дәлел 2005 тұрақты, тиімді әрі сенімді әріптес
екенін барша инвесторларға көрсетеді деп айтылуы инвесторлармен қатар
еліміздің экономикасының даму жолына түскендігін, әлем Қазақстанға өз
қаржысын салғысы келетінін көрсетеді. Өйткені инвестиция дегеніміз табыс
табу және капиталды ұлғайту мақсатымен өндірістік және басқа да қызметтерге
қаржы жұмсау болып табылады, яғни қаржы үнемі жұмыс істеуге, басқаша
айтқанда, қандай да бір табыс түсетін жұмысты немесе іске жұмсалынуы тиіс.
Инвестициялық іс-әрекет экономика дамуында маңызды рөл ойнайды.
Отандық экономиканың дағдарыстан шығуы ең алдымен инвестициялық процесті
қалпына келтірумен байланысты. Инвестициялық үрдісті мемлекеттік реттеу ел
ішіндегі жинақ көзін ынталандыру және шетел кәсіпкерлік капиталының мол
тартылуына бағытталған.
Мемлекеттің экономикалық дамуының позитивті процесі инвестиция
тартусыз мүмкін емес. Негізгі капиталға инвестициялар әрбір елдің
әлеуметтік-экономикалық даму перспективасын анықтайды, әсіресе өтпелі
экономикасы бар елдер, оның ішіне енетін Қазақстан үшін.
Қазақстан Республикасын 2030 жылға дейін дамытудың стратегиялық
міндеттерінің ішінде шетел капиталы үшін ел экономикасының ашықтығына,
халықаралық қауымдастыққа интеграциялануға, экономикалық өсудің көзі
ретінде ішкі инвестицияға бағдарлануға ерекше көңіл бөлінеді. Осыған
байланысты дипломдық жұмысты зерттеудің маңыздылығы және өзектілігі
білінеді. Экономиканың нақты секторына сырттан инвестициялық капиталдың
келуін қамтамасыз ету экономикалық дамудың маңызды факторы болып табылады.
Экономиканың нақты секторына шетелдік инвестицияны тарту бойынша
мемлекеттік бағдарламаның арқасында,көп үлесі Орталық Қазақстан аймағына
келетін, республикадағы бірқатар ірі кәсіпорындар кризистік жағдайдан
шығарылды. Олардың қатарында “Испат-Кармет” АҚ, “Балқаш-мыс” АҚ, Жезқазған
тау-металлургия комбинаты т.б.
Қазақстан Республикасы әлемдік дамудың басты тенденцияларын есепке ала
отырып, сыртқы экономикалық алмасуларға белсенді қатысуға, шет елдермен
өзара пайдалы экономикалық бірлестік орнатуға бет бұруда.
Осындай қарым-қатынастың негізгі бағыттардың бірі шетелдік инвестицияны өте
қайшы бағалауға қарамастан, ел экономикасына тарту болып табылады. Кейбір
экономистер инвестиция экономикалық тәуелсіздіктің жойылуына әкеледі деп
есептейді, кейбіреулері ұлттық экономиканы құтқарудың, оны көтерудің бірден-
бір көзі – инвестиция дейді.
Шетелдік инвестициялар экономиканы қайта құрудың жүруіне елеулі әсер
етеді және өндірістік дамудың сыртқы факторларды тартудың теріс және
жағымды салдарын объективті бағалауды, қазақстанның оның халқының мүддесіне
жауап беретін, дағдарыстағы құрылыстарды жеңуді және перспективалы
мақсаттарға жетуді қамтамасыз ететін инвестициялық саясат жасауды ұсынады.
Экономикалық өсу мен тұрақтылық мүмкіндігін анықтайтын шешуші фактор
жоғары инвестициялық белсенділік болып табылады. Қазақстанда жүзеге
асырылып жатқан экономикалық реформалар халық шаруашылығының негізгі буыны
– кәсіпорынның құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын,
оның азаматтық және шаруашылық айналым жүйесіндегі мәртебесін елеулі түрде
өзгертті. Бұрын экономиканың барлық саласында артықшылыққа ие болған
мемлекеттік меншікке негізделген кәсіпорынның (ұйымның) орнына жеке,
аралас, акционерлік меншік негізіндегі миллиондаған кәсіпорындар (ұйымдар)
пайда болып, қызмет етуде. Осының бәрі экономикалық өсу негізі болатын
инвестициялық қызметті ұйымдастыру және басқару механизмін өзгертуге,
ұйымның және барлық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға әсер
етті.Барлық меншік формаларындағы кәсіпорынның шаруашылық қызметінің
тәжірибесінде нарықтық қатынастардың дамуымен бірге қаржылық инвестициялар
да кеңінен тарала бастады. Акционерлік қоғамдар көбейе түсті; мемлекет,
банктер, кәсіпорындар бос ақша капиталын тарту тәсілі ретінде қарызды құнды
қағаздарды жиі пайдаланады. Туынды құнды қағаздар – фьючерстік келісім-
шарттар, құқықтық құжат нарығы дамуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өз аймағы бойынша саяси-
экономикалық маңызды мәселелерді шешуде жетекші орынға ие болып отыр.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық рекформалардағы жетістіктер,
табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып
табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды
елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді.
Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің
тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға,
халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды.
Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында
алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе
негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды
елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-
дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады. Бұл диплом
тақырыбының зерттеудегі маңыздылығы. Қазақстанның қазіргі кездегі
экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те болады,яғни
казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі
деп білеміз.
Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық
ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім
өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және
әрине өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі.
Қазақстанның қазіргі кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды
рөл атқарады десек те болады,яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-
экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің
негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық ортаға жаңа
элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде
ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине
өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі.
1.3. Шетел инвестицияларын тартудың себебі мақсаты және формалары
Шетел инвестицияларының ағымы және олардың тиімділігі қолайлы
инвестициялық климатқа байланысты. Инвестициялық климатты модельдеу шетел
инвесторларын тарту мен қолданудың мемлекеттік саясатын дайындаудың маңызды
буыны болып табылады, өйткені ол, біріншіден, шетел инвесторына әсер етуші
факторлардың жүйесін береді; екіншіден, елдегі жағдайды терең бағалауға
мүмкіндік береді; үшіншіден, шетелдік серіктестердің іс-әрекетінің
мотивтерін түсінуге мүмкіндік береді
Еліміздің шаруашылық кешенінің қызмет етуі мемлекеттің экономикалық
дамуының тиімділігін арттыруға, өндіріс көлемін көбейтуге мүмкіндік
беретін, өндірістік, иннвоациялық және әлеуметтік бағдарламалар мен
жобалардың жасалуының, өткізілуінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін
инвестициясыз мәнсіз болар еді. Бұлардың барлығы инвестиция нарығын
қалыптастыруға және талдауға барлық деңгейде жаңа тиімді тәсілдерді құруды
талап етеді.
Халықаралық экономикалық бірлестіктің дамуы үшін шетелден қосымша
қаражат тартып, пайдаланудың тиімді формаларын таңдауымыз қажет. Қазақстан
Республикасының территориясында шетелдік инвестицияның қызмет етуін заңмен
қамтамасыз етуіміз керек.
Шетел капиталын тарту аймақтағы өндіріс кәсіпорындарын дамытуға
ынталандырады, ал ірі өндірістік кәсіпорындар бюджетке аударымдардың
негізгі көздерінің бірі болып табылады. Шетел инвестициясын пайдаланудың
тұрақты даму жоспарымен қатар ішкі отандық инвесторларды да ұмытуға
болмайды. Еліміздегі ең ірі потенциалды инвесторлар ретінде республика
тұрғындары бола алады. Қазақстан тұрғындарының инвестициялық потенциалы
жеткілікті дәрежеде жоғары.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, экономикалық өсу шетел капиталының
әсерінен болады. Бірақ, шетел инвесторлары үшін шикізат өндіруші салалар,
әсіресе, мұнай-газ салалары басымды болып отыр. Осындай жағдайда
экономиканың қалыпты және қарқынды дамуы қолайлы инвестициялық саясатқа
тәуелді. Экономикалық дамудың, құрылымдық қайта құруды ұтымды жүзеге
асырудың, әлемдік нарықта бәсекелестік позицияларды бекітудің қажетті шарты
болып инвестициялық ресурстар табылады. Оңтүстік-Шығыс Азияның “жаңа
индустриалды елдері” экономикалық феноменінің пайда болуы, қазіргі заманғы
ғылыми негіздегі салалардың кең бағытта дамуға көшуі бұл елдер
экономикасындағы инвестицияның қарқындап өсуінің арқасында мүмкін болды.
Сондықтан мемлекет шетел инвестицияларын тартудың бағыттарының басымдылығын
белгілеу керек.
Шетелдік инвестицияларды тарту саясатының негізгі мақсаты – шетелдік
капиталды қолдану негізінде еліміздің тұрғындарының тұрмыс деңгейін
жақсартуды қамтамасыз ету, экономикалық артта қалушылықты жеңу және ұлттық
экономиканың құрылымдық қайта құрылуымен жаңалануы.
Шетел капиталын тарту және оны пайдаланудың тиімділігін көтеру,
мемлекеттің ұлттық мүдделері мен шетел инвесторлары мүдделерінің келісімді
болуын қамтамасыз ету мақсатында, ұйымдастырушылық, экономикалық және
құқықтық механизмді жетілдіру, инвестициялық қызмет үшін жалпы қолайлы
жағдай мен экономиканың басым салаларын дамыту преференциялық режим құруды
талап етеді. Іс жүзіндегі механизмге толықтырулар мен өзгерістер шаруашылық
жағдайы мен оның икемділігін көтеруге байланысты енгізілуі тиіс. Шетел
инвестицияларын тарту мен қолдану процесін тежеуші бюрократиялық
процедураларды жеңілдету және шетел инвесторларының құқықтарын қорғау
бойынша кепілдемені көтеру аса маңызды рөлге ие.
Қазақстан экономикасына шетел капиталын тартудың негізгі формаларының
бірі – сыртқы несиелер.
Несиелік келісім шарттарға қол қоюда, сонымен бірге, көзделген
инвестициялық жобаларды жүзеге асыруда, дефольттардың, яғни сыртқы қарызды
жабумен байланысты бірқатар қиындықтар туу мүмкін.
Дефольт себептеріне барлық кезеңдерде шетелдік несиелік тізбектер есебінен
қаржыландырылатын инвестициялық жобалар қозғалысы механизмінің жоқтығы
немесе сәйкес болмауы жатады: келісім шартқа қол қою, аймақ, ұйым немесе
үкімет деңгейінде жоба бойынша шешім қабылдау, несиені игеру және ол
бойынша қарызды өтеу. Әлемдік бизнесте кәсіпорындар мен ұйымдардың
тәжірибесінің болмауы қарыз алушы үшін пайдасыз және кемсітушілік келісім
шарттар жасауға әкеледі. Олардың жүзеге асырылуы нақты кәсіпорындар мен
ұйымдардың, жалпы республика аймақтары мүдделеріне зиян келтіруі мүмкін.
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН ТАРТУДЫҢ ҚАЗІРГІ БЕТАЛЫСЫ
2.1. Қазақстанға тартылған шетел инвестицияларының жалпы көлемі
Басым инвестициялық жобаларды таңдап алу механизмінің басты кемшілігі –
таңдаудың нақты белгілері мен қарапайым бағыт - бағдардың жоқтығы.
Жобалардың көпшілігі экономикалық тиімділік, валюталық қайтарымдылық, ішкі
қарыз қабілеттілігі жағынан толық дәлелденбеген. Әлеуметтік сипаттағы
көптеген жобалар экономикалық пайдалылыққа зиян келтіруде. Қазіргі таңда
тартылған несиелер бойынша төлемдер өтелуде. Шетел несиелері бойынша
өтелмеген төлемнен қалыптасқан соммалардың үшінші бөлігі төлем
қабілеттілігі жоқ шаруашылық субъектілерге келеді.
Мүмкін боларлық дефольттарға жол бермеу үшін қаржылық, әкімшілік, құқықтық
сипаттағы шаралар жиынтығын қолдану қажет. Ең алдымен, бақылау және
жоспарлау сенімді негізге ие болуы үшін ұлттық экономиканың барлық
секторлары мен барлық формасында сыртқы ресурстар түсімі көлемін сипаттаушы
негізгі статистикалық көрсеткіштер жүйесі әзірленіп енгізілуі тиіс.
Пайдасыз келісім шарттар жасау, қорлардың шамадан тыс жұмсалуы, ескірген
техника және технологияны сатып алуды тудырған несиелерді жабық түрде бөлу
сияқты қалыптасқан тәжірибеде өзгерістер мен толықтырулар енгізуді қажет
етеді.
Сыртқы қарызды бақылау және басқару бойынша жұмыстардың маңызды бөлігі жан
- жақты бағалаудан өткен тиянақты таңдалып алынған және дайындалған нақты
жобаларды жүзеге асыру үшін қарызды алу маңыздылығын ескере отырып,
шетелдік несиелерді конкурстық негізде таңдау болып табылады. Қарыздар мен
несиелердің басым көпшілігі (90 пайызы) нақты жобаларды қаржыландыру үшін
тартылуы тиіс: кен орындарын игеру, шағын кәсіпорындарды , білім және
денсаулық сақтау жүйесін дамыту, демографиялық жағдайды жақсарту, т.с.с.
Мұндай бағыт республика экономикасын дамытуға жол ашатын тиімді жобаларға
қорлар салымын қамтамасыз етіп, қарыз қорларын өтеу үшін оның нақты
мүмкіндіктерін жоғарлатады.
Осымен байланысты банктік және тәуелсіз сарапшыларды тарту арқылы
ұсынылатын инвестициялық жобаларға алдын - ала сараптама жасау қажет.
Мұндай сараптама негізінде жобалардың техника - технологиялық, бағалық және
құқықтық жағына толықтырулар енгізілуі тиіс. Маркетингтік зерттеулер
жүргізілуі тиіс: шикізат көлемі және жеткізетін көздері, қажетті мамандар
және жұмысшылар саны, өткізу нарығының мүмкіншілігін бағалау.
Жобаны мемлекеттік кепілдемемен қолдаушылық пен басымдыққа ие жобалар
тізіміне енгізу үшін оларды таңдауда, келесі өлшемдер де ескерілуі керек:
кәсіпорын, аймақ, республиканың сыртқы қарыз көлемі, Қазақстан Республикасы
кепілдемесінің шегі, мүмкін боларлық қосымша қаржыландыру көлемі, ерекше
және тұрақты құқықтық базаны құру мүмкіндіктерінің болуы. Сонымен қатар,
сыртқы қарызды өтеу мүмкіндіктерін анықтау мақсатында, қарыз алушы
кәсіпорындардың қаржылық - шаруашылық қызметіне күрделі тексеріс жүргізу
қажет.
Сыртқы қарызды бақылау және басқару бойынша жұмыстардың маңызды бір бөлігі
- шетелдік кредиторлардың қаржылық мүмкіндіктерін бағалау және шетелдік
несиені тартудың мақсатын қарастыру негізінде конкурстық таңдаудың болуы.
Шетелдік несиелер бойынша шешім қабылдауда, министрліктер мен
ведомстваларды, кәсіпорындар мен ұйымдарды жауапкершілікке тарту бойынша
механизмді құру, облыстық әкімшіліктермен бұл жауапкершілікті бөлу шаралар
жиынтығының маңызды құрамдас бөліктері болуы тиіс. Жергілікті билік
органдары жобаны қолдап, несиелік келісім жасауға итермелейді. Сонымен
қатар, оның әр түрлі нысанда жүзеге асырылуына қатысуы тиіс: дайын өнімнің
өткізу нарығында болуына көмек көрсету, заңдық және экономикалық түрде ақыл
- кеңес беру, нақты қалыптасқан жағдайға байланысты консалтингтік және
басқа да қызмет көрсету.30, 56-90 б.
Дефольттардың алдын - алу үшін жалпы макроэкономикалық жағдаймен (инфляция
деңгейі, ТМД елдерімен өзара есеп айырысу мәселесін шешу, өндірісті
тұрақтандыру) қамтамасыз ету қажет, құқықтық базаның тұрақтылығы, қарыз
алушы кәсіпорындардың жабылу немесе қайтақұрылу жағдайында, Қазақстан
Республикасы кепілдемесі аясында тартылған шетелдік несиелер бойынша
міндеттемелерді беру механизмін құру керек. Мемлекеттік тізімге енген басым
инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуы, тұрақты түрде несиелерді игеру
мен қарызды мерзімді өтеу мониторингін жүргізуді талап етеді.
Қазақстан экономикасына әлемдік инвестициялауды ынталандырудың маңызды
факторы – саяси, әлеуметтік - экономикалық және коммерциялық тәуекелдерді
кәсіби және толық сақтандыру. Біздің еліміздің осы саладағы инвестициялық
тартымдылығы инвесторлар құқықтарының деңгейін көтеретін бірқатар маңызды
жаңа заңнамалық ережелерге ие.
2008 жылы тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы көлемі 1,7 триллион
долларды құраған болатын. Қаржы дағдарысы басталғалы бері дамыған елдерге
салынған капиталдар 29 пайызға азайып, 936 миллиард долларға дейін төмендеп
отыр. Бірақ та, Оңтүстік-Шығыс Еуропа мен ТМД-ның дамушы елдерге
бағытталған инвестициялар былтыр 17 пайызға өсті. Достастық елдеріне
салынған инвестициялардың 84 пайызға жуығы Ресейдің, Қазақстан мен
Украинаның үлесіне тиіп отыр.
Сарапшылар 2010 жылы тікелей шетелдік инвестициялардың ағымы біртіндеп
көтеріледі, 2011 жылы – 1,8 триллион долларға жетеді деп күтуде. Ірі
инвестор елдердің қатарына АҚШ, Франция және Жапония жатқызылып отыр. Ал,
инвестициялар үшін ең тартымды елдердің қатарында – АҚШ, Франция, Қытай,
Ұлыбритания және Ресей аталуда.
Қазіргі кезде халықаралық инвестицияларды импорттау бір жағынан,
республикадағы экономиканы жандандырудың ең тиімді әрі жедел жолдарының
бірі, екінші жағынан, біздің мемлекетіміздің мүддесіне жиі қысым жасайтын
инвесторларды тартуда белгілі бір бақылау мен шектеулерді талап ететіні өте
айқын жұмыстың басты мақсаты – инвестициялық процестерді қаржыландыру
көздерін іздеу және инвестициялық нарықтың тиімділігін арттыру мәселесін
шешу. Осыған байланысты келесідей міндеттер қойылады: инвестициялық
нарықтың дамуының теориялық аспектілерін ашу; тікелей шетелдік
инвестициялардың артықшылықтарын сипаттау; Қазақстан Республикасының
қазіргі инвестициялық нарығын талдау; мемлекеттегі инвестициялық климат
мәселелерін шешудің перспективалық жолдарын ұсыну..
Алғашқылары экономикалық күйреуден қашу мүмкін емес, Отанды сату болар
дейді. Екіншілері олардан өндіріс факторларының, білім алмасу
технологиясының, басқару тәжірибесінің халықаралық тұтастығына сүйену
мүмкіндігін көреді.
Көзқарастардың қарама-қайшылығында олар бір мәселеде ортақ шешімге келеді
–Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың қазіргі беталысы
мен заңдылықтары отандық өндірістің мақсаттары мен міндеттеріне сай емес
және оның күшті бәсекелестік ортада қарқынды дамуына әкеліп соқпайды.
Экономиканы инвестицияландыру теориясының тәсілдері, ішкі инвестициялық
қорларды пайдалануды жандандыру мәселелері, инвестицияландырудың басымды
бағыттарын анықтау әлі де толықтай зерттелмеген.
Қазіргі уақытта инвестициялар тарту жөнінен Қазақстан ТМД елдері бойынша
көш басында келеді. Ал Орталық Азия елдері бойынша алсақ, осы өңірге келген
барлық тікелей инвестициялардың сексен пайыздан астамы Қазақстан еншісінде.
1993 жыл мен 2007 жылдың бірінші тоқсаны аралығында еліміздің экономикасына
құйылған шетелдік тікелей инвестициялардың көлемі 54,2 млрд. АҚШ долларын
құрады. Тек 2006 жылдың өзінде ғана 10 437,1 млн. АҚШ долларын құрайтын
шетелдік тікелей инвестициялар құйылды. Оның алдындағы жылмен салыстырғанда
бұл 57,7 пайызға артық көрсеткіш. Міне, осыған қарап Қазақстандағы
инвестициялық ахуалды жақсы деп есептеуге болады.
Еліміздің инвестициялық ахуалын жақсарту, оны насихаттау мақсатында іскер
топтар өкілдерінің сапарларын, екіжақты кездесулер, бизнес-форумдар және
ынтымақтастықтың өзара тиімді басқа да шараларын ұйымдастырып отыруға мән
беріледі.
Бүкіләлемдік банк секілді беделді ұйымдар мен халықаралық рейтингтік
агенттіктердің біздің елдің инвестициялық мүмкіндіктерін жоғары бағалауы да
іске оң ықпалын тигізуде.
БҰҰ: Шығыс Еуропа мен ТМД елдеріндегі шетел инвестициясы толассыз өсуде
29.09.2005
Сұлтан Хан АҚҚҰЛҰЛЫ
БҰҰ-ының жаңа есебіне қарағанда, Шығыс Еуропа мен ТМД-ның 19 еліндегі
тікелей шетел инвестициясының көлемі төртінші жыл қатарынан үнемі өсумен
келіп, 2004-інші жылы бұрын-соңды болып көрмеген 35 млрд. долларлық
көрсеткішке жетті. Инвестиция көлемі 2005-2008-інші жылдары да өсетін түрі
бар және, БҰҰ-ының соңғы есебіне сәйкес, инвестицияның 81 проценті 19 елдің
ішінен Әзірбайжан мен Болгария, Қазақстан мен Румыния және Ресейдің үлесіне
тиеді. Осы есепке қарағанда, Оңтүстік-Шығыс Еуропаға құйылған шетелдік
инвестицияның басым бөлігін Еуроодаққа қабылдануға дайындалып жүрген
Болгария мен Румыния алатын көрінеді. ТМД елдерінде инвестиция негізінен
табиғи ресурстарды игеру саласына, оның ішінде мұнай мен газ өндірісіне
бағытталған. БҰҰ-ының есебінде көрсетілген болжам бойынша, таяу болашақта
шетелдік инвестицияның денін Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері және әсіресе
Украина алатын тәрізді.
БҰҰ-ының сауда және экономикалық даму жөніндегі Конференциясы жариялайтын
жыл сайынғы “Әлемдік инвестицияның есебі” - бүкіл дүние жүзіндегі шетелдік
тікелей инвестициялардың бағыты мен көлемін жан-жақты қамтып көрсете алған
бірден-бір құжат болып саналады. Осы жылы жарық көрген есептің ең маңызды
ерекшелігі – егер 2003 жылы шетелдік тікелей инвестициялардың (FDI) басым
бөлігін әлемнің дамыған елдері алған болса, 2004-інші жылы тікелей
инвестциялардың денін дамушы елдер тартқан. БҰҰ-ының бүкіл әлемнің
қоғамдарындағы азаматтық және еңбек топтары мен компаниялардың жұмысын
үйлестіруші Ғаламдық байланыс тобының жетекшісі Джордж Келлдің (George
Kell) атап көрсетуінше, экономистердің көбі тікелей шетелдік инвестицияны
немесе FDI-ды әлемдік нарықты интеграциялау мен ғаламдастырудың “ең үздік
агенті” деп қарастырады. FDI-дың бағыт-бағдары, оның пікірінше, әлемнің
қаншалық өзгергенін аңғартады.
“Қарқыны 3 жыл бойы бірте-бірте бәсеңдеген шетелдік тікелей инвестициялар
тағы да еңсесін көтере бастады. Инвестицияның өсуі – дамушы елдерге қарай
бағытталған тікелей шетелдік инвестицияның ұлғаюы ретінде болуға тиіс. 2003-
інші жылмен салыстырғанда, іс жүзінде, дамушы елдерге ағылған
инвестициялардың көлемі іс жүзінде 40 процентке жуық өсіп, қазір 230 млрд.
доллардан асып жығылды”, - дейді ДЖ.КЕЛЛИ.
Америка Құрама Штаттары – FDI-ды ең көп тартатын және өзге елдерге ең көп
беретін жетекші ел болып қала берсе, Ұлы Британия мен Қытай – екінші және
үшінші орындарда тұр. Әлемдік инвестициялық ақпараттың мәліметіне
қарағанда, 2004 жылы инвестициялардың (FDI) жалпы көлемі 9 трлн. долларды
құрап, шамамен 70 мың ұлтаралық немесе трансұлттық компанияны қамтыған.
Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдерінен тікелей шетелдік инвестицияның басым
бөлігін немесе 5 млрд. доллардай қаржыны Румыния алды. Әлемдік
инвестициялық ақпаратқа сәйкес, бұл қаржыға Румынияның “Petrom” мұнай
компаниясын Аустрияның жартылай жекешелендіріп алған қаражаты да жатады.
Бір Румыния – Албания, Босния-Герцоговина, Хорватия, Сербия-Черногория және
Македония сынды Балқан аймағындағы 5 елінен де көп инвестиция тартып отыр.
Инвестициялардың Балқан аймағына “асықпауы” – бұл елдердегі жалпы ұлттық
ішкі өнімнің тым баяу өсуі мен ұлтаралық жанжалдан кейінгі кезеңнің әлі
тұрақсыздығын байқатады. Мысалға, Болгарияда Аустрияның “Telekom”
компаниясы телекоммуникацияның операторы болып табылатын “MobiTel”
компаниясын сатып алып жатқанда, АҚШ-тың “Viva Ventures” фирмасы
Болгарияның телекоммуникациялық компанияларының көпшілігін өз бақылауына
алды. Ал осы 2004-інші жылы Ресей өз экономикасына шамамен 12 млрд. доллар
шетелдік тікелей инвестиция тарта алды. Инвестицияларды ынталандыру
агенттіктернінің әлемдік Ассоциациясының президенті Кай Хаммерихтің (Kai
Hammerich) пікірінше, Ресейдей алып және ондай әлеуеті зор ел үшін бұл тым
мардымсыз инвестиция.
“Ресейге инвестиция бағыттау мәселесіне келгенде кез-келген шетелдік
инвестор онша көп ықылас білдіре қоймайдыі. Өйткені, ол елде,
инвесторлардың көзқарасынша, инвестициялық ахуал онша тұрақты емес.
Әйткенмен де, Ресей, әрине, өте маңызды да алып базар. Өзіңіз де көріп
отырсыз: Ресейге айтарлықтай мол инвестиция келіп, игеріліп жатыр. Менің
ойымша, Ресейдің әлеуеті өте зор”, - дейді К.ХАММЕРИХ.
Хаммерихтің мәлімдеуінше, мұнай магнаты Михаил Ходорковскийді түрмеге жабу
сынды төтенше оқиғалар кейбір инвестордың үрейін туғызды. Соған қарамастан,
деп есептейді Кай Хаммерих, көптеген инвестор Ресейді одан аяғын аулақ
басатындай “тым құнды” мүмкіндік деп санайды да, оның әсіресе мұнай мен газ
жобаларында басын қатерге тігуге дайын тұр. Оның атап көрсетуінше, шетелдік
инвестициялар саласында әр елдің жетекші компаниялары арасындағы
“стратегиялық ынтымақтастық” деген сынды жаңа ағымдар пайда бола бастады.
Белгілі 2 фирманың арасында құрылған сондай компанияның бірі – бір жағынан
Жапонияның “Sony” және екінші жағынан шведтердің “Ericsson” фирмасының 2001-
інші жылы сымсыз телефон байланысы саласында бірлескен кәсіпорын құруы
болды.
“Мысалға, біз қазір тікелей шетелдік инвестиялардың жаңа сипаттарын
байқаймыз және сондай сипаттың бір түрі – “стратегиялық одақ” құру. Ендігі
жерде біз инвестициялардың қарама-қарсы бағытта қозғалатын сипаты - дамыған
және дамушы елдердегі корпорациялар арасындағы “стратегиялық одақтар” үшін
тың жол ашқанын бақылаймыз. Бұл жол, менің ойымша, табиғатымен де,
мүмкіндігімен де бұрынғыдан өте-мөте айрықша болмақшы”, - деді К.ХЭММЕРИЧ.
ТМД елдеріне бағытталған тікелей шетелдік инвестициялардың көлемі 2000
жылғы 5 млрд. доллардан, негізінен - энергия көздеріне деген әлемдік
бағаның аспандауы нәтижесінде, 2004 жылы 24 млрд. долларға дейін дерлік
ұлғайды. ТМД елдеріне құйылған осы инвестицияның 13-ін немесе 33 проценті
бір ғана Ресейдің үлесіне тисе, Қазақстан мен Әзірбайжан - бірлесіп ¼-ін
немесе 25 процентін алды.
• Басып шығару
• Досыңа жібер
Тәуелсіз Мемлекет Достастығы 1991 жылы құрылды . Достастықтың құрылуы
тәуелсіз мемлекеттердің бір мемлекеттен өркениетті формаға өтуін
қамтамасыздандырып, олардың арасында толық егеменді мемлекет және
халықаралық құқық принципінің негізінде жаңа қатнасты құруға көмектесті.
Мұндай мемлекеттердің кеңесінде республикалар арасында еңбек бөлінісі
қолайлы , яғни олапрдың әр қайсысы өнім түрлерін оларға қолайлы жағдайда
өндіру үшін. Белгілі салада арнайы территориялар арқылы өнімді орналастыру
қоғамдық еңбек үнемді болады. Бұл ТМД елдерінде жақсы өткізіліп отыр. ТМД –
ға кіріп отырған әрбір мемлекет өэ бағыты бойынша машықтануда. Қазақстанның
жаңа тарихы 15 –жыл шамасымен есептеледі. Бір кеңестік уақыт кезінде
республиканың экономикасы халық шаруашылығының кешені беріліп отырған
мәтінде қаралса, ал енді Қазақстанның орны мен рөлін жаһандық экономикада
толығымен айталамыз. Әлемдік экономиканың конценрациясының көлемі келесі
параметрмерге шағылысады. Әлемдегі ішкі өнімнің ЖІӨ - нің көптен бір бөлігі
29 дамыған мемлекетке қатысты – 54,6 %, оның ішінде үлкен 7 – ке – 43,0%
кіреді, АҚШ – 20,9%, 12 – мемлекет кіреді Евроодақ – 15,3% кіреді. Әлемдегі
146 – мемлекеттен құрайтын жаңа құрушы нарық пен дамушы мемлекетке әлемдік
ЖІӨ - нің 7,2% құрайды, оның ішінде 3,8% ТМД – ның 12 мемлекеті кіреді.
Қазіргі уақытта Қазақстан әлемдік ЖІӨ - де 0,1% құрайды. Сонда да, 1995
жылдан бастап 1,75% ке өсті 1999 жылы осы көрсеткіш айқын төмендеді, яғни
ол 2 факторға байланысты. Біріншіден, 1997 – 1998 жылығы Азия – Ресей қаржы
дағдарысының салдарынан. Екіншіден, 1999 жылдың сәуір айында республикада
өткен ұлттық валюталық девальвациясы.
Ал 2000 жылдан бастап Қазақстан әлемдік ЖІӨ - мі тұрақты өсуде. Бірақта өсу
қарқыны бойынша Қазақстанды әлемдегі көптеген мемлекеттер озуда. Тасмалдау
экономикасының өсу динамикасының салыстырмалы анализінің көрсеткіші
бойынша, 1999 жылдан бастап Орталық және Шығыс Европа мемлекеттері мен
салыстырғанда Қазақстанның ЖІӨ - нің арқыны өзгеріс табуда. 90 жылдармен
салыстырғанда, соңғы жылдары Қазаөстандағы ЖІӨ - нің өсуі ірі мұнай
экспортының түсуіне байланысты. Экспорттық кірісте көмірсутегі шикізаты
негізі қайнар көзі болып есептелетін мемлекеттерде экономика динамикасының
өсіуі экспортық кірісте энегетика тауары емес мемлекеттермен салыстырғанда
төмен. Әлемдік тауар және қызмет экспорты дамыған мемлекеттерде 71,8%
құрайды, оның ішінде, осы көрсеткіштің 42,3% әлемдегі 7 жетекші мемлекеттің
үлесіне кіреді әлемденгі тауарлар мен қызмет экспортының 21,2% дамушы
мемлекеттерге қатысты, транзиттік экономика мемлекеттерінің үлесіне 7%,
оның ішінде ТМД мемлекеттеріне 2,7% кіреді. Қазіргі Қазақстанның әлемдік
шаруашылықпен бірігіуін сыртқы сауда маңызды болып отыр. Соңғы 10 – жылда
Қазақстанның тауар экспорты мен қызметі 2 – есеге артты. Бұл 3 фактормен
түсіндіріледі. Біріншіден, шетел инвестициясының ағымының көлеміне қолайлы
инвестициялық климат құру ықпалын тигізді, оның үлесі мемлекеттегі мұнай
шығару саласының дамуына баңытталады. Өз кезегінде, бұл газ және мұнай алу
өсімін шақырды. Екіншіден, әлемдік нарықтағы көмірсутегінің шиказытының
қолайлы конъюнкурасы Республикадағы экспорт потенциалының өсуіне ықпалын
тигізді. Үшіншіден, соңғы он жылда, Қазақстандық тауар және қызмет
экспортының үлесі әлемдік сауданың қарқынды дамуымен салыстырғанда өсті.
Қазақстандағы тауар экспортының өсуі әлемдегі басқа мемлекеттермен
салыстырғанда жоғары. Осы он жылда тауар экспорты 3,8% есеге, ал импорт
3,3 % есесге өсті. Қазақстанның тауар экспортының жоғары қарқынды өсуі
соңғы 3 жылда білінді. Қазақстанның әлемдік экономикадағы интеграциясының
(бірігуі) көлемін шетел инвестициясы ағымындағы жақындық және аймақтық
географияны оқуы негізінде жобалау керек. Республикадағы экономикалық
реформалар негізігі бағыттарының бірі инвестициялық саясаттың тартымдылығы
болып қала береді, яғни ол жергілікті және шетел инвестициялары үшін
қолайлы жағдай туғызады. Қазақстандағы инвестициялық жағдай транзиттік
мемлекеттер арасында тартымды болып отыр. Бұл республикамыз ТМД
мемлекеттерінің арасында инвестициялық деңгейде кредиттік рейтингіні
бірінші болып алуымен расталады. Қазақстан потенциалдық инвесторлар үшін
экономиканың тартымдылығы, саяси жүйенің тұрақтылығы және қаржы ресурстары
арқылы ТМД-дағы қалған мемлекеттердің алдында келе жатыр. Қазақстан
транзиттік экономика мемлекеттірінің арасында шетел инвестициясының тура
ағымы (ПИИ) көлемі бойынша жетекші орындардың біріне ие. Жаһандық көлемі
бойынша Қазақстанның шетел инвестициясының тура ағымына үлесі жылдан жылға
өсу үстінде. 1999-2000 жылдары республикадағы шетелдік инвестицияның тура
ағымының салмағы әлемдік көлемде төмендеді, бірақта бұл көрсеткіш тез арада
өзгерді. Соңғы 3 жылда жаөандық ағымдағы Қазақстанның шетелдің
инветсициясының тура ағымы 0,35% деңгейінде тұр.бұл көрсеткіштің максималды
мағынасы жағдайы 2000 жылдан белгіленді. Ереже бойынша инвестициялық климат
қолайлы. Кейін, ішкі секілді инветсициясының көлемі өседі. Шетелдегідей,
олардың өндірісі мемлекеттегі экономиканың қарқынды өсуі қолдауды шешеді.
Қазақстан, соңғы 9 жылда әлемдегі көптеген мемлекеттер мен аймақтардың
шетелдік инвестициясының ағым динамиканың тартымы бойынша анықтады. 2003
жылы 1995 жылмен салыстырғанда, өсу 214,5% өсті. Дамушы мемлекеттерде бұл
көрсеткіш 178,2 %-ке тең, ал дамушыларда ол 153,8 %, орталық шығыс Европа
мемлекеттерінде 147 %, ал Ресейде 43,3 % түскені белгіленді. 1993-2004
жылдар аралығында шетелдік инвестициялық ағымының Қазақстан экономикасына
бағытталған комулятивті ағымы $ 34 млрд. құрады, оның көп бөлігі мұнай-газ
секторынан келеді. $ 18,9 млрд. немесе жалпы көлемі 55,1 % . Әлемдік
көлемде макроэкономикалық параметрлерге қарамастан, қазақстанда
перспективті дамуы үшін ірі потенциалдар бар, яғни ол табиғи ресурсқа бай.
Қазіргі кезде 500 орында 1225 минералды шикізат түрі барын айтуы
жеткілікті. Республика осы түрлері бойынша әлемдегі позицияда жетекші орын
алады. Қазақстан мырыш, вольфрам және бариттен әлемде бірінші орын алады,
ал күміс, қорғасын, хромнан екінші мыстан, марганец,флюориттан үшінші,
малибденнен төртінші орындар алып, алтын бойынша бірінші ондыққа кіреді.
Біздің мемлекет әлемде темір рудасы бойынша 8 % құрайды, ураннан шамамен
25 %-ын құрайды. әлемде мұнайды барлау бойынша Қазақстан 13-ші орынға ие.
2003 жылдың басында мұнай және газ барлау бойынша 4,6 млрд тонна құрады,
оның ішінде газ 331,5 млн. тонна құрайды. Каспийдегі мұнай 1,6 млрд –қа
бағаланады, ол қара алтының 38% құрайды. Табиғи газ 3 трлн шаршы метрге
тең. 1995-2004 жылдары ішкі сауда көлемі 3,6 есеге өсіп, 2004 жылы 32877,5
млн. АҚШ долларын құрады. 1999 жылдан кейің экспорт операциясының өсу
қарқыны 10%, ал 2000 жылы 50 %, 2004 жылы 56 % өсті. Ішкі сауда өсімі
экспорт көлеміінң ұлғаюы секілді, импорт операцисынада ықпалын тигізді.
Сыртқы сауда географиясы өндірістің әртүрлілігінің кеңеюі
(диверсифицированность), яғни тәуелсіздің жылдарында ТМД-ны қосты. 2004
жылы Қазақстандағы сауда құрлымындағы бірінші орынға Европалық одақ, Ресей,
Швейцария және Қытай шықты. Қазақстан Республикасындағы мекемелер әлемдегі
171 мемлекеттер сауда серіктестіктер бар. өткен жылдарда экспорт және
импорт географиялық құрлымында өзгерістер болып, ТМД және басқа да
мемлекеттер арасында проценттер өзгерді. 2004 жылы Қазақстанның ішкі сауда
айналымы ТМД мемлекетірмен 10 215,1 млн АҚШ долларын құрап, 2003 жылымен
салыстырғанда 48 %-ға өсті, оның ішінде экспорт $ 4097,2 млн., импорт $
6117,9 млн. құрады. әлемдегі басқа мемлекеттермен сыртқы сауда айналымы
22662,4 млн құрап, 2003 жылмен салыстырғанда 57 % өсті, ал экспорт $
15999,0 млн.құрап 61 % өсті, импорт $6663,4 млн.құрап, 49 % өсті. Шикізат
таур экспортын тауарлы құрлымының көбісін алып отыр. Минералды өнімдер мен
металлдар тауардың негізгі топтарын құрап отыр, срнда да осы тауарлардың
салыстырмалы салмағы өзгерді. Өткен жылдармен салыстырғанда минералды
өнімдер ұлғайып, металл өнімдері азаюда. 2004 жылы 2003 жылмен
салыстырғанда азық-түлік тауарларының салыстырмалы салмағы 2 % және шикізат
өнімі мен металл өніміінң үлесі 1 % қысқарып, минералды өнімдер 4 %
көбейді. Азық-түлік тауарларының өсу көлеміне қарамастан, бидай, арпа жіне
еттердің жеткізілу операциясы экспорт қорытындысы бойынша түсті. Металл
өнеркәсіп өнімдерін өткен жылдармен салыстырғанда 48 %-ға өсті. Қазақстан
өнімінің басты сатып алушылар Швейцария (18,7 %), Италия (15,5%), Ресей
(14,1%), Қытай (9,8%), Франция (7,3 %), Вергин аралы (3,8%), Иран (3,5%),
Нидерланды (2,3%), Израиль және Португалия (1,6%), Азербайжан, Испания, АҚШ
және Украина (1,4%) тен алады. ТМД мемлекеттері үшін экспорттың жалпы
көлемі 20,4 % құрайды. 2003 жылмен салыстырғанда ТМД мемлекеттеріндегі
экспорт 38% өсіп, 4097, $ 2 млн. құрады. Осы аралықта Қазақстандық өнім,
түгел ТМД мемлекеттерінде өсті. Әлемдегі басқа мемлекеттердің жалпы экспорт
көлемі 79,6 % үлесін құрады. Қазақстан экспортының көлемін европа
мемлекеттері құрайды, олардың салыстырмалы салмағы 54,6 % құрайды, оның
34,8 % Европа Одағына әкеледі. Европа мемлекеттерінің арасында Қазақстан
экспортының негізгі тұтынушылары Швейцария, Италия, Франция, Нидерланды,
Португалия, Ұлыбритания және Германия болып табылады. 2003 жылмен
салыстырғанда Европа мемлекеттерінің жалпы экспорты 2,6 % өсті. Азия
аймағындағы мемлекеттерге Қазақстандық өнімді жеткізу көлемі 31 % өсті.
Қытай Республикасының салыстырмалы салмағы аймақтағы жоғары болып қала
береді. Америка елдеріне Қазақстан экспорты 2 есеге қысқарды. Импорт
Экспорттың тауарлық құрлымын машина, құрал-жабдықтар, транспрот, химиялық
өнімдер және осы салаға байланысты өнісдер, металл өнімін өндіру үшін
шикізат жатады. Соңғы жылдарда минералды өнімдерді экспорттау үлесі
ұлғаюда. Сол сияқты, металл өнеркәсібінің салыстырмалы салмағы белгіленуде.
Экспорттың көбеюі физикалық жеткізудің көлемі секілді, көрсеткіштің
тұратындығына байланысты көбеюде. Тауарлардың негізгі топтары бойынша көлем
деңгейі өсті, олар: машина, құрал, транспорт, құбырлар және аппараттар.
Металл өнеркәсібі, минералды өнім, химиялық өнеркәсәп өнімі бойынша
импорттың түсу деңгейі байқалуда. Импорт өнімін негізгі жеткізушілері:
Ресей, Германия, Қытай,Украина, АҚШ, Италия;Жапония, Түркия, Франция,
Ұлыбритания, Корея, Өзбекстан, Н:идерланды болып табылады. ТМД мемлекеттері
Қазақстандық нарықта өнімді импорттаушы болып табылады. Европа
мемлекетіндегі импорттың жалпы 28,9 % түсуінен 50 % әр түрлі машина
түрлерін әкелуден, Германия және Италиядан әкелінетін бөлшек құралдардан,
жеңіл автокөліктер, Италия жиһазынан өсті. Азия импортының өсуіне Жапония
көлігі, Индия шайы, Қытай және Жапония құбыры, Қытай және Түркияның алюмин
заттары әсерін тигізді. 2003 жылмен салыстырғанда АҚШ – тің импорты 30 %
өсті. Тауардың негізгі бөлігі АҚШ тан түседі.
http:kk.wikipedia.orgwiki%D0%A 2%D3%99%D1%83%D0%B5%D0%BB%D1%81%D1% 96%D0%
B7_%D0%9C%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D 0%BA%D0%B5%D1%82_%D0%94%D0%BE%D1%81 %D1%82
%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D2%93%D1%8 B бетінен алынған
Инвестиция саясаты
НЕГІЗГІ КАПИТАЛҒА ИНВЕСТИЦИЯЛАР
Облыстың есеп тапсырған кәсіпорындары бойынша 2008 жылғы он айда негізгі
капиталға салынған инвестициялар көлемі 106,6 млрд. теңгені немесе өткен
жылдың сәйкес кезеңінің деңгейіне қатысты алғанда 118,1%-ды құрады. Осы
сомаға Өскемен (44,8%), Семей (12,1%) және Риддер (8,1%) қалаларының,
сондай-ақ Зырян, Жарма, Аягөз аудандарының (от 6,1 до 4,6%)
кәсіпорындары үлкен үлес қосты.
Инвестицияның үштен екі бөлігі меншікті қаражат есебінен құрылды.
Республикалық және жергілікті бюджеттен қаржыландыру көлемі 20,6%-ды,
қарыз қаражаттары – 8,8%-ды, шетел инвестициясы – 3,9%-ды құрады.
Республикалық бюджет қаражатының үштен бірге жуық көлемі білім беруге
(аталған көзден барлық инвестицияның 28,1%-ы), жергілікті бюджеттен –
мемлекеттік басқаруға (22,1%), меншікті қаражаттың 51,0%-ы - өңдеу
өнеркәсібіне, қарыз қаражаттарының 49,8%-ы – көлік және байланыс
саласына жұмсалды.
Қаңтар-қыркүйекте шетел қаражатымен өңдеу өнеркәсібі (64,8%), көлік
және байланыс (24,0%), кен өндіру өнеркәсібі (10,9%), жылжымайтын
мүлікпен операциялар (0,3%) саласы инвестицияланды. Шетел
инвестициясының басым бөлігі Жарма ауданында (58,1%) игерілді.
Негізгі капиталға салынған барлық инвестицияның 37,9%-ы кен өндіру
өнеркәсібіне жіберілді. Айтарлықтай қаражат мөлшері (16,8%) кен өндіру
өнеркәсібіне жұмсалды.
Негізгі капиталға инвестиция жұмсау
Облыс бойынша қосымша бағалауды ескере отырып, негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялар көлемі 82160,8 млн. теңгені құрады және 2007 жылдың қаңтар-
тамызындағы деңгейге қатысты алғанда 18,5%-ға өсті. Инвестициялардың
республикалық көлеміндегі үлес салмағы бойынша (3,8%) облыс 9 орын алды.
Есеп тапсырған кәсіпорындар шеңбері бойынша негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялар көлемі 78763,9 млн. теңгені құрады, бұл 2007 жылдың қаңтар-
тамызына қарағанда 27,5%-ға көп.
Облыс экономикасы мен әлеуметтік саласына қаражаттың негізгі үлесін (жалпы
көлемнің 78,6%-ын) жеке меншік нысандағы кәсіпорындар мен жұртшылық
инвестициялады, мемлекеттік және шетелдік кәсіпорындардың үлес салмағы
тиісінше 19,6% және 1,8%-ды құрады.
Республикалық бюджет қаражатының үштен бір бөлігі - білім беруге (аталған
көзден барлық инвестицияның 32,8%-ы), жергілікті бюджеттен – мемлекеттік
басқаруға (24,6%-ы), меншікті қаражаттың 50,7%-ы – өңдеу өнеркәсібіне,
қарыз қаражаттарының 50,5%-ы – көлік және байланысқа жіберілді.
Қаңтар-тамызда шетелдік қаражатпен өңдеу өнеркәсібі (64,3%), көлік және
байланыс (24,3%), кен өндіру өнеркәсібі (11,1%), жылжымайтын мүлікпен
операциялар (0,3%), білім беру (0,01%) қаржыландырылды. Шетелдік
инвестицияның басым бөлігі Жарма ауданында (57,9%-ы) игерілді.
Негізгі капиталға жұмсалған барлық инвестицияның 38,4%-ы өңдеу
өнеркәсібінің дамуына жіберілді. Қаражаттың басым бөлігі (17,8%-ы) кен
өндіру өнеркәсібі саласына жұмсалды.
Жыл басынан бері 38389,5 млн. теңгенің негізгі қорлары іске қосылды,
олардан 12063,6 млн. теңге (31,4%-ы) – өңдеу өнеркәсібінде, 9100,0 млн.
теңге (23,7%-ы) – кен өндіру өнеркәсібінде, 4496,1 млн. теңге (11,7%-ы) –
жылжымайтын мүлікпен операцияларда игерілді.
Жұмада, 2007 жылғы 12 казанда Казақстан – 2030 Стратегиясы: алғашқы 10
жылдықтың қорытындысы және болашағы халықаралық конференция аясында
бесінші басымдық – Энергетикалық ресурстар сессиялық отырысы өтеді.
Қазақстан-2030 стратегиясын жүзеге асыру үшін Қазақстан
Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары
қабылданғанын білесіз. Осы Стратегиялық жоспар бойынша Энергетика және
минералдық ресурстар министрлігінің алдында мұнай мен газ өндірісін және
оның экспортын жылдам ұлғайту сияқты маңызды мақсаттар тұрды. Аталған
мақсаттар, өз кезегінде, экономиканың тұрақты дамуына, халықтың
тұрмыс-тіршілігінің жақсаруына және елдің энергетикалық тәуелсіздігіне
ықпал етті.
Инвестициялар. Бас бағдарламаға сүйене отырып Министрліктің атқарған
шаруасы мен жүргізген саясаты және оның нақты нәтижесі тайға таңба
басқандай көрініп-ақ тұр. Мәселен 1997 жылдан күні бүгінге дейін , жер
қойнауын пайдалануға келген инвестиция 5 есеге өсіп, 2006 жылы 14,8
миллиард долларға жетті. Оның 80 пайызы шетел инвестициясы. Осыдан-ақ
Елбасы саясатының - басты бағыттың әу бастан тура жолға түскенінен хабар
береді. Әйтпесе, шетелден инвестиция тартып, мұнай-газ саласында әлемде
жоқ ерекше жобаларды игеру ауызбен айтқанға ғана оңай.
Мұнай өндірісі өсімінің келесі кезеңін Каспий қайраңындаңы кеніштерді
игерумен байланыстырып отырмыз. Өзіңіз білесіз, 2003 жылғы 28 наурызда
Елбасының жарлығымен Каспий теңізінің Қазақстан бөлігін игеру мемлекеттік
бағдарламасы қабылданған еді. Осы бағдарламаның бірінші кезеңі аяқталды.
Осы шаруаға қатысты заңнамаларды жетілдірдік, теңіздің әлеуеті кешенді
түрде зерттелді, бірқатар өндірістік және инфрақұрылымдық жобалар бой
көтерді, мұнай-газ блоктары айқындалып, экологиялық мәселелер пысықталды.
2006-2010 жылы Каспий қайраңын игерудің екінші кезеңі басталды. Бұл кезең
теңізден көмірсутек өндіру, мұнай блоктарын тендерге шығару, экспорттық
бағыттарды нығайтып, жобалардан ұлттық мұнайгаз компаниясына сүбелі үлес
беріп, сіңімді жұмыс істеткізу, экологиялық талаптарды жетілдіру,
мамандарды және мұнай тасымалына қажет жағадағы инфрақұрылымды
қалыптастыру сияқты маңызды шаруалардан тұрады.
Айқын мақсат орындалып жатса, 2015 жылға таман Қазақстан аймақтағы ғана
емес, жалпы Еуразия құрлығындағы елеулі мұнай өндірушіге айналады.
Бас бағдарламаға сәйкес, мұнай-газ өндірісі мен экспортын жылдам
өсірдік. 2006 жылы мұнай мен газ конденсатын өндіру 1997 жылмен
салыстырғанда 2,5 есе өсіп, 64,8 млн. тоннаға жетті. Мұндай күрт өсім осы
саланың экономикада алатын үлесін де ұлғайтпай қоймайды. 1997 жылғы ішкі
жалпы өнімдегі (ВВП) мұнай-газ саласының алатын орны 3,7 пайыз болса,
былтыр осы көрсеткіш 14,7 пайызға жетті.
Мұнайгаз тасымалы. Елбасы – Нұрсұлтан Әбішұлы мұнай-газ саласына қатысты
ұстанған саясат көп векторлы болатынын және таңдау саяси астарға емес,
әрқашан экономикалық негізге сүйенетінін айқындап берді. Және де біздің
Елбасының осы саясатының дұрыс екенін осы күнде барлық елдердің басшылары
мойындап отыр.
Былтыр мұнай экспорты 4,6% өсіп, 57,1 млн. тоннадан асты. Оның 24,4 млн.
тоннасы Қазақстандағы ең ұлкен мұнай құбыры - Каспий құбыр консорциумының
жүйесі арқылы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. ИНВЕСТИЦИЯ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1. Инвестиция түсінігі және экономикалық мағынасы
1.2. Шетелдік инвесторларды тартудың маңыздылығы
1.3 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мақсаты себебі
және формалары
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН
ТАРТУДЫҢ ҚАЗІРГІ БЕТАЛЫСЫ
1. Қазақстанға тартылған шетел инвестицияларының жалпы көлемі
2. Қазіргі уақытта инвестиция тарту жөнінен Қазақстанның алатын орны
3. Шетел инвестицияларының еліміздің экономикасын дамытудағы рөлі
3. ЕЛІМІЗДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ АХУАЛЫН ЖАҚСАРТУ ЖОЛДАРЫ
3.1. Инвестицияны мемлекеттік қолдау шаралары
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ИНВЕСТИЦИЯ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1 Инвестиция түсінігі және экономикалық
мағынасы
Инвестиция- Қазақстан экономикасының нарықтық экономикаға өтуі кезінде
пайда болған жаңа термин.Орталықтандырылған жоспарлау жүйесінің шеңберінде
жалпы капиталдық салынымдар деген түсінік қолданылатын, осы түсінік бойынша
жаңа құрылыс пен қайта өңдеуге, шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың
кеңеюі мен техникалық ұайта қамтамасыздандырылуына жұмсалатын барлық
қаржылық құралдар түсіндірілетін.
Инвестициялар ақша құралдары, мақсатты банкілік салымдар, пайлар,
акциялар және де басқа құнды қағаздар машиналар, қондырғылар, лицензиялар,
соның ішінде тауар белгісіне, пайда табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет
объектісіне салынатын интеллектуалды бағалықтар, несиелер, кез келген мүлік
немесе мүліктік құқықтар ретінде анықталады және әсерлерге жету
мақсатында.Осы тұрғыда инвестиция түсінігі нарықтық тәсілге едәуір жақын
келеді.
Инвестиция латын тілінен аударғанда- жұмылдыру деген мағынаны
білдіреді.Бұл термин ғылыми әне публицистикалық әдебиеттерде кеңінен
қолданылады.Ғылыми әдебиеттерде инвестицияны анықтаудың әр түрлі тәсілдері
бар.Экономикалық және қаржылық тұрғыдан инвестицияландыру экоеомикалық
ресурстарды болашақта таза пайдаға жету және бұл пайданы бастапқы салынған
капиталдан асырып түсіру мақсатымен ұзақ мерзімді салу деп
анықталады.Капиталдық салым процесінің жалпы анықтамасы: инвестицияландыру
дегеніміз бүгінгі қажеттіліктерін қанағаттандыруды оны келешекте
инвестициялық игіліктердің көмегімен қанағаттандыру үмітіне айырбастауды
білдіреді.
Инвестиция- бұл ақшаны, оның сақталуына немесе құнының артуына және
таьыстың оң шамасын қамтамасыз етуге үміт арта отырып, орналастыруға
болатын кез келген құрал.Бос ақша құралдары инвестиция болып табылмайды,
себебі қолма-қол ақшаның құнын инфляция жеп қою мүмкін және ол ешқандай да
табыс әкелмейді.Капиталды орналастырудың түрлі факторларымен айрықшаланатын
әр түрлі нысандары бар: құнды қағаздар мен жылжымайтын мүлікке; қарыздық
міндеттемелерге; опциондар мен акцияларға; шағын немесе үлкен тәуекелмен;
қысқа немесе ұзақ мерзімге; тікелей және жанама.
Инвестициялардың экономикалық табиғатын оны жіктеу толығырақ
түсіндіреді, жіктеу негізіне түрлі белгілер салынған.Белгілер ретінде
мыналар қолданылады: инвестициялардың түрлері, ақша құралдарын салу
объектілері, инвестицияландыруға қатысу сипаты, инвестицияландыру кезеңі,
меншік түрлері, инвестордың қатысу түрлері, тәуекел дәрежесі, ұдайы өндіріс
түрлері.Инвестициялардың түрлерін былайша топтайды: ақша құралдары,
салымдар, пайлар, акциялар және басқа да интеллектуалды құндылықтармен
байланысты мүліктік құқықтар, жылжымайтын және жылжымалы мүліктер.
Инвестицияландырудың кезеңдері бойынша инвестицияларды мына түрлерге
бөледі: қысқа мерзімді, ұзақтылығы бір жылдан аспайды, ұзақ мерзімді, бұның
ұзақтылығы бір жылдан көп.Тәуекел дәрежесіне қарай келесі түрге
бөлінеді:Тәуекелді инвестициялар.Инвестициялармен байланысты тәуекел немесе
белгісіздік дәрежесі, мысалы, уақыт, салыным объектісі сияқты факторларға
тәуелді.Тәуекелсіз инвестициялар.Мысалы, бірқатар мемлекеттерде қысқа
мерзімді мемлекеттік облигацияларға салымдар салу қауіпсіз деп саналады, ал
олар бойынша алынған табыс қауіпсіз қойылымды анықтайды, бұл қауіпсіз
қойылым инвестициялық тәуекел нүктесін санау ретіндегі салымдарды бағалау
ретінде қолданылады.
Инвестицияның ұсынылған жіктелуі қазіргі заманның инвестициялық жобалау
концепцияларын толығырақ түсіну үшін, жүріп жатқан процестерді жан-жақты
бағалау үшін қажет.
Тәуелсіздіктің бірінші кезеңінен бастап шетелдік инвестицияларды тартуға
қолайлы жағдайлар туғызылады. 1993-2006 ж.ж. аралығында ел экономикасына
шетел инвестицияларының 46 млрд. долл. астам көлемі тартылған. Жан басына
шаққандағы ТШИ көлемі бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде жоғарғы
орындарға ие.
Дегемен, шетел инвестицияларын экономикаға тарту мәселесі әлі де өзекті.
Бұған себепші келесі факторлар: Біріншіден, экономикалық жүйені реформалау
кезеңінде ішкі қаржылық ресурстар азайып кетіп, экономика салалары өзінің
өндірістік аппаратын жаңарта алмады. Екіншіден, өңдеуші саладағы инвестиция
көлемі әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті өнім шығаруға жеткіліксіз.
Инвесторлардың көзқарастары экономиканың нақты қажеттеріне сай еместігінен
инвестициялардың жеткіліксіздігі орын алып отыр. Өнеркәсіптің еркін
қаржылары күнделікті қажеттіліктерге жұмсалып отыр. Сонымен қатар,
коммерциялық банктер әлі де экономиканың нақты секторын қаржыландыру көзі
болмай отыр.
Инвестиция деп табыс алу мақсатындағы шаруашылық қызметіне салынатын
барлық қаржыларды атайды.Экономикалық мазмұны бойынша инвестициялар- бұл
негізгі капиталды техникалық қайта жарақтау мен кеңейту, құру, сондай-ақ,
осымен байланысты айналымды капиталдың өзгерістері.
Жалпы және таза инвестицияларды бөледі.Жалпы инвестициялар кәсіпорынның
әдетте жыл бойындағы, белгілі бір уақыт ішіндегі капиталдық тауарларды
сатып алуындағы шығындарының жалпы көлемін көрсетеді.
Таза инвестициялар- бұл негізгі капиталдың жыл сайын көбеюі.Олар жалпы
инвестиция мен өтелімдер арасындағы әртүрлілік ретінде
анықталады.Шаруашылық тәжірибесінде келесі түсініктер
пайдаланылады.Айырбасталатын инвестициялар – ескірген өндірістік қорды
айырбастау үшін құрал-жабдықты сатып алуға салынған қаржы.Таза
инвестициялар- негізгі қордың салмағын көбейту үшін құрал-жабдықтарды сатып
алу.Айырбасталатын және таза инвестициялар толық инвестицияларды құрайды
1.2. Шетелдік инвесторларды тартудың маңыздылығы
Шетел инвестициялары Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілігін
жоғарылататын факторға айналуы қажет. Шетелдік инвестицияларды мемлекеттік
реттеу күшейген сайын Қазақстан шын мәнінде әлемдегі ең бәсекеге қабілетті
50 ел қатарына кіреді. Оған дәлел 2005 тұрақты, тиімді әрі сенімді әріптес
екенін барша инвесторларға көрсетеді деп айтылуы инвесторлармен қатар
еліміздің экономикасының даму жолына түскендігін, әлем Қазақстанға өз
қаржысын салғысы келетінін көрсетеді. Өйткені инвестиция дегеніміз табыс
табу және капиталды ұлғайту мақсатымен өндірістік және басқа да қызметтерге
қаржы жұмсау болып табылады, яғни қаржы үнемі жұмыс істеуге, басқаша
айтқанда, қандай да бір табыс түсетін жұмысты немесе іске жұмсалынуы тиіс.
Инвестициялық іс-әрекет экономика дамуында маңызды рөл ойнайды.
Отандық экономиканың дағдарыстан шығуы ең алдымен инвестициялық процесті
қалпына келтірумен байланысты. Инвестициялық үрдісті мемлекеттік реттеу ел
ішіндегі жинақ көзін ынталандыру және шетел кәсіпкерлік капиталының мол
тартылуына бағытталған.
Мемлекеттің экономикалық дамуының позитивті процесі инвестиция
тартусыз мүмкін емес. Негізгі капиталға инвестициялар әрбір елдің
әлеуметтік-экономикалық даму перспективасын анықтайды, әсіресе өтпелі
экономикасы бар елдер, оның ішіне енетін Қазақстан үшін.
Қазақстан Республикасын 2030 жылға дейін дамытудың стратегиялық
міндеттерінің ішінде шетел капиталы үшін ел экономикасының ашықтығына,
халықаралық қауымдастыққа интеграциялануға, экономикалық өсудің көзі
ретінде ішкі инвестицияға бағдарлануға ерекше көңіл бөлінеді. Осыған
байланысты дипломдық жұмысты зерттеудің маңыздылығы және өзектілігі
білінеді. Экономиканың нақты секторына сырттан инвестициялық капиталдың
келуін қамтамасыз ету экономикалық дамудың маңызды факторы болып табылады.
Экономиканың нақты секторына шетелдік инвестицияны тарту бойынша
мемлекеттік бағдарламаның арқасында,көп үлесі Орталық Қазақстан аймағына
келетін, республикадағы бірқатар ірі кәсіпорындар кризистік жағдайдан
шығарылды. Олардың қатарында “Испат-Кармет” АҚ, “Балқаш-мыс” АҚ, Жезқазған
тау-металлургия комбинаты т.б.
Қазақстан Республикасы әлемдік дамудың басты тенденцияларын есепке ала
отырып, сыртқы экономикалық алмасуларға белсенді қатысуға, шет елдермен
өзара пайдалы экономикалық бірлестік орнатуға бет бұруда.
Осындай қарым-қатынастың негізгі бағыттардың бірі шетелдік инвестицияны өте
қайшы бағалауға қарамастан, ел экономикасына тарту болып табылады. Кейбір
экономистер инвестиция экономикалық тәуелсіздіктің жойылуына әкеледі деп
есептейді, кейбіреулері ұлттық экономиканы құтқарудың, оны көтерудің бірден-
бір көзі – инвестиция дейді.
Шетелдік инвестициялар экономиканы қайта құрудың жүруіне елеулі әсер
етеді және өндірістік дамудың сыртқы факторларды тартудың теріс және
жағымды салдарын объективті бағалауды, қазақстанның оның халқының мүддесіне
жауап беретін, дағдарыстағы құрылыстарды жеңуді және перспективалы
мақсаттарға жетуді қамтамасыз ететін инвестициялық саясат жасауды ұсынады.
Экономикалық өсу мен тұрақтылық мүмкіндігін анықтайтын шешуші фактор
жоғары инвестициялық белсенділік болып табылады. Қазақстанда жүзеге
асырылып жатқан экономикалық реформалар халық шаруашылығының негізгі буыны
– кәсіпорынның құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын,
оның азаматтық және шаруашылық айналым жүйесіндегі мәртебесін елеулі түрде
өзгертті. Бұрын экономиканың барлық саласында артықшылыққа ие болған
мемлекеттік меншікке негізделген кәсіпорынның (ұйымның) орнына жеке,
аралас, акционерлік меншік негізіндегі миллиондаған кәсіпорындар (ұйымдар)
пайда болып, қызмет етуде. Осының бәрі экономикалық өсу негізі болатын
инвестициялық қызметті ұйымдастыру және басқару механизмін өзгертуге,
ұйымның және барлық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға әсер
етті.Барлық меншік формаларындағы кәсіпорынның шаруашылық қызметінің
тәжірибесінде нарықтық қатынастардың дамуымен бірге қаржылық инвестициялар
да кеңінен тарала бастады. Акционерлік қоғамдар көбейе түсті; мемлекет,
банктер, кәсіпорындар бос ақша капиталын тарту тәсілі ретінде қарызды құнды
қағаздарды жиі пайдаланады. Туынды құнды қағаздар – фьючерстік келісім-
шарттар, құқықтық құжат нарығы дамуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы өз аймағы бойынша саяси-
экономикалық маңызды мәселелерді шешуде жетекші орынға ие болып отыр.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық рекформалардағы жетістіктер,
табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып
табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды
елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді.
Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің
тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға,
халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды.
Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында
алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе
негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды
елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-
дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады. Бұл диплом
тақырыбының зерттеудегі маңыздылығы. Қазақстанның қазіргі кездегі
экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те болады,яғни
казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі
деп білеміз.
Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық
ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім
өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және
әрине өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі.
Қазақстанның қазіргі кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды
рөл атқарады десек те болады,яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-
экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің
негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық ортаға жаңа
элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде
ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине
өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі.
1.3. Шетел инвестицияларын тартудың себебі мақсаты және формалары
Шетел инвестицияларының ағымы және олардың тиімділігі қолайлы
инвестициялық климатқа байланысты. Инвестициялық климатты модельдеу шетел
инвесторларын тарту мен қолданудың мемлекеттік саясатын дайындаудың маңызды
буыны болып табылады, өйткені ол, біріншіден, шетел инвесторына әсер етуші
факторлардың жүйесін береді; екіншіден, елдегі жағдайды терең бағалауға
мүмкіндік береді; үшіншіден, шетелдік серіктестердің іс-әрекетінің
мотивтерін түсінуге мүмкіндік береді
Еліміздің шаруашылық кешенінің қызмет етуі мемлекеттің экономикалық
дамуының тиімділігін арттыруға, өндіріс көлемін көбейтуге мүмкіндік
беретін, өндірістік, иннвоациялық және әлеуметтік бағдарламалар мен
жобалардың жасалуының, өткізілуінің үздіксіздігін қамтамасыз ететін
инвестициясыз мәнсіз болар еді. Бұлардың барлығы инвестиция нарығын
қалыптастыруға және талдауға барлық деңгейде жаңа тиімді тәсілдерді құруды
талап етеді.
Халықаралық экономикалық бірлестіктің дамуы үшін шетелден қосымша
қаражат тартып, пайдаланудың тиімді формаларын таңдауымыз қажет. Қазақстан
Республикасының территориясында шетелдік инвестицияның қызмет етуін заңмен
қамтамасыз етуіміз керек.
Шетел капиталын тарту аймақтағы өндіріс кәсіпорындарын дамытуға
ынталандырады, ал ірі өндірістік кәсіпорындар бюджетке аударымдардың
негізгі көздерінің бірі болып табылады. Шетел инвестициясын пайдаланудың
тұрақты даму жоспарымен қатар ішкі отандық инвесторларды да ұмытуға
болмайды. Еліміздегі ең ірі потенциалды инвесторлар ретінде республика
тұрғындары бола алады. Қазақстан тұрғындарының инвестициялық потенциалы
жеткілікті дәрежеде жоғары.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, экономикалық өсу шетел капиталының
әсерінен болады. Бірақ, шетел инвесторлары үшін шикізат өндіруші салалар,
әсіресе, мұнай-газ салалары басымды болып отыр. Осындай жағдайда
экономиканың қалыпты және қарқынды дамуы қолайлы инвестициялық саясатқа
тәуелді. Экономикалық дамудың, құрылымдық қайта құруды ұтымды жүзеге
асырудың, әлемдік нарықта бәсекелестік позицияларды бекітудің қажетті шарты
болып инвестициялық ресурстар табылады. Оңтүстік-Шығыс Азияның “жаңа
индустриалды елдері” экономикалық феноменінің пайда болуы, қазіргі заманғы
ғылыми негіздегі салалардың кең бағытта дамуға көшуі бұл елдер
экономикасындағы инвестицияның қарқындап өсуінің арқасында мүмкін болды.
Сондықтан мемлекет шетел инвестицияларын тартудың бағыттарының басымдылығын
белгілеу керек.
Шетелдік инвестицияларды тарту саясатының негізгі мақсаты – шетелдік
капиталды қолдану негізінде еліміздің тұрғындарының тұрмыс деңгейін
жақсартуды қамтамасыз ету, экономикалық артта қалушылықты жеңу және ұлттық
экономиканың құрылымдық қайта құрылуымен жаңалануы.
Шетел капиталын тарту және оны пайдаланудың тиімділігін көтеру,
мемлекеттің ұлттық мүдделері мен шетел инвесторлары мүдделерінің келісімді
болуын қамтамасыз ету мақсатында, ұйымдастырушылық, экономикалық және
құқықтық механизмді жетілдіру, инвестициялық қызмет үшін жалпы қолайлы
жағдай мен экономиканың басым салаларын дамыту преференциялық режим құруды
талап етеді. Іс жүзіндегі механизмге толықтырулар мен өзгерістер шаруашылық
жағдайы мен оның икемділігін көтеруге байланысты енгізілуі тиіс. Шетел
инвестицияларын тарту мен қолдану процесін тежеуші бюрократиялық
процедураларды жеңілдету және шетел инвесторларының құқықтарын қорғау
бойынша кепілдемені көтеру аса маңызды рөлге ие.
Қазақстан экономикасына шетел капиталын тартудың негізгі формаларының
бірі – сыртқы несиелер.
Несиелік келісім шарттарға қол қоюда, сонымен бірге, көзделген
инвестициялық жобаларды жүзеге асыруда, дефольттардың, яғни сыртқы қарызды
жабумен байланысты бірқатар қиындықтар туу мүмкін.
Дефольт себептеріне барлық кезеңдерде шетелдік несиелік тізбектер есебінен
қаржыландырылатын инвестициялық жобалар қозғалысы механизмінің жоқтығы
немесе сәйкес болмауы жатады: келісім шартқа қол қою, аймақ, ұйым немесе
үкімет деңгейінде жоба бойынша шешім қабылдау, несиені игеру және ол
бойынша қарызды өтеу. Әлемдік бизнесте кәсіпорындар мен ұйымдардың
тәжірибесінің болмауы қарыз алушы үшін пайдасыз және кемсітушілік келісім
шарттар жасауға әкеледі. Олардың жүзеге асырылуы нақты кәсіпорындар мен
ұйымдардың, жалпы республика аймақтары мүдделеріне зиян келтіруі мүмкін.
2. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН ТАРТУДЫҢ ҚАЗІРГІ БЕТАЛЫСЫ
2.1. Қазақстанға тартылған шетел инвестицияларының жалпы көлемі
Басым инвестициялық жобаларды таңдап алу механизмінің басты кемшілігі –
таңдаудың нақты белгілері мен қарапайым бағыт - бағдардың жоқтығы.
Жобалардың көпшілігі экономикалық тиімділік, валюталық қайтарымдылық, ішкі
қарыз қабілеттілігі жағынан толық дәлелденбеген. Әлеуметтік сипаттағы
көптеген жобалар экономикалық пайдалылыққа зиян келтіруде. Қазіргі таңда
тартылған несиелер бойынша төлемдер өтелуде. Шетел несиелері бойынша
өтелмеген төлемнен қалыптасқан соммалардың үшінші бөлігі төлем
қабілеттілігі жоқ шаруашылық субъектілерге келеді.
Мүмкін боларлық дефольттарға жол бермеу үшін қаржылық, әкімшілік, құқықтық
сипаттағы шаралар жиынтығын қолдану қажет. Ең алдымен, бақылау және
жоспарлау сенімді негізге ие болуы үшін ұлттық экономиканың барлық
секторлары мен барлық формасында сыртқы ресурстар түсімі көлемін сипаттаушы
негізгі статистикалық көрсеткіштер жүйесі әзірленіп енгізілуі тиіс.
Пайдасыз келісім шарттар жасау, қорлардың шамадан тыс жұмсалуы, ескірген
техника және технологияны сатып алуды тудырған несиелерді жабық түрде бөлу
сияқты қалыптасқан тәжірибеде өзгерістер мен толықтырулар енгізуді қажет
етеді.
Сыртқы қарызды бақылау және басқару бойынша жұмыстардың маңызды бөлігі жан
- жақты бағалаудан өткен тиянақты таңдалып алынған және дайындалған нақты
жобаларды жүзеге асыру үшін қарызды алу маңыздылығын ескере отырып,
шетелдік несиелерді конкурстық негізде таңдау болып табылады. Қарыздар мен
несиелердің басым көпшілігі (90 пайызы) нақты жобаларды қаржыландыру үшін
тартылуы тиіс: кен орындарын игеру, шағын кәсіпорындарды , білім және
денсаулық сақтау жүйесін дамыту, демографиялық жағдайды жақсарту, т.с.с.
Мұндай бағыт республика экономикасын дамытуға жол ашатын тиімді жобаларға
қорлар салымын қамтамасыз етіп, қарыз қорларын өтеу үшін оның нақты
мүмкіндіктерін жоғарлатады.
Осымен байланысты банктік және тәуелсіз сарапшыларды тарту арқылы
ұсынылатын инвестициялық жобаларға алдын - ала сараптама жасау қажет.
Мұндай сараптама негізінде жобалардың техника - технологиялық, бағалық және
құқықтық жағына толықтырулар енгізілуі тиіс. Маркетингтік зерттеулер
жүргізілуі тиіс: шикізат көлемі және жеткізетін көздері, қажетті мамандар
және жұмысшылар саны, өткізу нарығының мүмкіншілігін бағалау.
Жобаны мемлекеттік кепілдемемен қолдаушылық пен басымдыққа ие жобалар
тізіміне енгізу үшін оларды таңдауда, келесі өлшемдер де ескерілуі керек:
кәсіпорын, аймақ, республиканың сыртқы қарыз көлемі, Қазақстан Республикасы
кепілдемесінің шегі, мүмкін боларлық қосымша қаржыландыру көлемі, ерекше
және тұрақты құқықтық базаны құру мүмкіндіктерінің болуы. Сонымен қатар,
сыртқы қарызды өтеу мүмкіндіктерін анықтау мақсатында, қарыз алушы
кәсіпорындардың қаржылық - шаруашылық қызметіне күрделі тексеріс жүргізу
қажет.
Сыртқы қарызды бақылау және басқару бойынша жұмыстардың маңызды бір бөлігі
- шетелдік кредиторлардың қаржылық мүмкіндіктерін бағалау және шетелдік
несиені тартудың мақсатын қарастыру негізінде конкурстық таңдаудың болуы.
Шетелдік несиелер бойынша шешім қабылдауда, министрліктер мен
ведомстваларды, кәсіпорындар мен ұйымдарды жауапкершілікке тарту бойынша
механизмді құру, облыстық әкімшіліктермен бұл жауапкершілікті бөлу шаралар
жиынтығының маңызды құрамдас бөліктері болуы тиіс. Жергілікті билік
органдары жобаны қолдап, несиелік келісім жасауға итермелейді. Сонымен
қатар, оның әр түрлі нысанда жүзеге асырылуына қатысуы тиіс: дайын өнімнің
өткізу нарығында болуына көмек көрсету, заңдық және экономикалық түрде ақыл
- кеңес беру, нақты қалыптасқан жағдайға байланысты консалтингтік және
басқа да қызмет көрсету.30, 56-90 б.
Дефольттардың алдын - алу үшін жалпы макроэкономикалық жағдаймен (инфляция
деңгейі, ТМД елдерімен өзара есеп айырысу мәселесін шешу, өндірісті
тұрақтандыру) қамтамасыз ету қажет, құқықтық базаның тұрақтылығы, қарыз
алушы кәсіпорындардың жабылу немесе қайтақұрылу жағдайында, Қазақстан
Республикасы кепілдемесі аясында тартылған шетелдік несиелер бойынша
міндеттемелерді беру механизмін құру керек. Мемлекеттік тізімге енген басым
инвестициялық жобалардың жүзеге асырылуы, тұрақты түрде несиелерді игеру
мен қарызды мерзімді өтеу мониторингін жүргізуді талап етеді.
Қазақстан экономикасына әлемдік инвестициялауды ынталандырудың маңызды
факторы – саяси, әлеуметтік - экономикалық және коммерциялық тәуекелдерді
кәсіби және толық сақтандыру. Біздің еліміздің осы саладағы инвестициялық
тартымдылығы инвесторлар құқықтарының деңгейін көтеретін бірқатар маңызды
жаңа заңнамалық ережелерге ие.
2008 жылы тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы көлемі 1,7 триллион
долларды құраған болатын. Қаржы дағдарысы басталғалы бері дамыған елдерге
салынған капиталдар 29 пайызға азайып, 936 миллиард долларға дейін төмендеп
отыр. Бірақ та, Оңтүстік-Шығыс Еуропа мен ТМД-ның дамушы елдерге
бағытталған инвестициялар былтыр 17 пайызға өсті. Достастық елдеріне
салынған инвестициялардың 84 пайызға жуығы Ресейдің, Қазақстан мен
Украинаның үлесіне тиіп отыр.
Сарапшылар 2010 жылы тікелей шетелдік инвестициялардың ағымы біртіндеп
көтеріледі, 2011 жылы – 1,8 триллион долларға жетеді деп күтуде. Ірі
инвестор елдердің қатарына АҚШ, Франция және Жапония жатқызылып отыр. Ал,
инвестициялар үшін ең тартымды елдердің қатарында – АҚШ, Франция, Қытай,
Ұлыбритания және Ресей аталуда.
Қазіргі кезде халықаралық инвестицияларды импорттау бір жағынан,
республикадағы экономиканы жандандырудың ең тиімді әрі жедел жолдарының
бірі, екінші жағынан, біздің мемлекетіміздің мүддесіне жиі қысым жасайтын
инвесторларды тартуда белгілі бір бақылау мен шектеулерді талап ететіні өте
айқын жұмыстың басты мақсаты – инвестициялық процестерді қаржыландыру
көздерін іздеу және инвестициялық нарықтың тиімділігін арттыру мәселесін
шешу. Осыған байланысты келесідей міндеттер қойылады: инвестициялық
нарықтың дамуының теориялық аспектілерін ашу; тікелей шетелдік
инвестициялардың артықшылықтарын сипаттау; Қазақстан Республикасының
қазіргі инвестициялық нарығын талдау; мемлекеттегі инвестициялық климат
мәселелерін шешудің перспективалық жолдарын ұсыну..
Алғашқылары экономикалық күйреуден қашу мүмкін емес, Отанды сату болар
дейді. Екіншілері олардан өндіріс факторларының, білім алмасу
технологиясының, басқару тәжірибесінің халықаралық тұтастығына сүйену
мүмкіндігін көреді.
Көзқарастардың қарама-қайшылығында олар бір мәселеде ортақ шешімге келеді
–Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың қазіргі беталысы
мен заңдылықтары отандық өндірістің мақсаттары мен міндеттеріне сай емес
және оның күшті бәсекелестік ортада қарқынды дамуына әкеліп соқпайды.
Экономиканы инвестицияландыру теориясының тәсілдері, ішкі инвестициялық
қорларды пайдалануды жандандыру мәселелері, инвестицияландырудың басымды
бағыттарын анықтау әлі де толықтай зерттелмеген.
Қазіргі уақытта инвестициялар тарту жөнінен Қазақстан ТМД елдері бойынша
көш басында келеді. Ал Орталық Азия елдері бойынша алсақ, осы өңірге келген
барлық тікелей инвестициялардың сексен пайыздан астамы Қазақстан еншісінде.
1993 жыл мен 2007 жылдың бірінші тоқсаны аралығында еліміздің экономикасына
құйылған шетелдік тікелей инвестициялардың көлемі 54,2 млрд. АҚШ долларын
құрады. Тек 2006 жылдың өзінде ғана 10 437,1 млн. АҚШ долларын құрайтын
шетелдік тікелей инвестициялар құйылды. Оның алдындағы жылмен салыстырғанда
бұл 57,7 пайызға артық көрсеткіш. Міне, осыған қарап Қазақстандағы
инвестициялық ахуалды жақсы деп есептеуге болады.
Еліміздің инвестициялық ахуалын жақсарту, оны насихаттау мақсатында іскер
топтар өкілдерінің сапарларын, екіжақты кездесулер, бизнес-форумдар және
ынтымақтастықтың өзара тиімді басқа да шараларын ұйымдастырып отыруға мән
беріледі.
Бүкіләлемдік банк секілді беделді ұйымдар мен халықаралық рейтингтік
агенттіктердің біздің елдің инвестициялық мүмкіндіктерін жоғары бағалауы да
іске оң ықпалын тигізуде.
БҰҰ: Шығыс Еуропа мен ТМД елдеріндегі шетел инвестициясы толассыз өсуде
29.09.2005
Сұлтан Хан АҚҚҰЛҰЛЫ
БҰҰ-ының жаңа есебіне қарағанда, Шығыс Еуропа мен ТМД-ның 19 еліндегі
тікелей шетел инвестициясының көлемі төртінші жыл қатарынан үнемі өсумен
келіп, 2004-інші жылы бұрын-соңды болып көрмеген 35 млрд. долларлық
көрсеткішке жетті. Инвестиция көлемі 2005-2008-інші жылдары да өсетін түрі
бар және, БҰҰ-ының соңғы есебіне сәйкес, инвестицияның 81 проценті 19 елдің
ішінен Әзірбайжан мен Болгария, Қазақстан мен Румыния және Ресейдің үлесіне
тиеді. Осы есепке қарағанда, Оңтүстік-Шығыс Еуропаға құйылған шетелдік
инвестицияның басым бөлігін Еуроодаққа қабылдануға дайындалып жүрген
Болгария мен Румыния алатын көрінеді. ТМД елдерінде инвестиция негізінен
табиғи ресурстарды игеру саласына, оның ішінде мұнай мен газ өндірісіне
бағытталған. БҰҰ-ының есебінде көрсетілген болжам бойынша, таяу болашақта
шетелдік инвестицияның денін Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері және әсіресе
Украина алатын тәрізді.
БҰҰ-ының сауда және экономикалық даму жөніндегі Конференциясы жариялайтын
жыл сайынғы “Әлемдік инвестицияның есебі” - бүкіл дүние жүзіндегі шетелдік
тікелей инвестициялардың бағыты мен көлемін жан-жақты қамтып көрсете алған
бірден-бір құжат болып саналады. Осы жылы жарық көрген есептің ең маңызды
ерекшелігі – егер 2003 жылы шетелдік тікелей инвестициялардың (FDI) басым
бөлігін әлемнің дамыған елдері алған болса, 2004-інші жылы тікелей
инвестциялардың денін дамушы елдер тартқан. БҰҰ-ының бүкіл әлемнің
қоғамдарындағы азаматтық және еңбек топтары мен компаниялардың жұмысын
үйлестіруші Ғаламдық байланыс тобының жетекшісі Джордж Келлдің (George
Kell) атап көрсетуінше, экономистердің көбі тікелей шетелдік инвестицияны
немесе FDI-ды әлемдік нарықты интеграциялау мен ғаламдастырудың “ең үздік
агенті” деп қарастырады. FDI-дың бағыт-бағдары, оның пікірінше, әлемнің
қаншалық өзгергенін аңғартады.
“Қарқыны 3 жыл бойы бірте-бірте бәсеңдеген шетелдік тікелей инвестициялар
тағы да еңсесін көтере бастады. Инвестицияның өсуі – дамушы елдерге қарай
бағытталған тікелей шетелдік инвестицияның ұлғаюы ретінде болуға тиіс. 2003-
інші жылмен салыстырғанда, іс жүзінде, дамушы елдерге ағылған
инвестициялардың көлемі іс жүзінде 40 процентке жуық өсіп, қазір 230 млрд.
доллардан асып жығылды”, - дейді ДЖ.КЕЛЛИ.
Америка Құрама Штаттары – FDI-ды ең көп тартатын және өзге елдерге ең көп
беретін жетекші ел болып қала берсе, Ұлы Британия мен Қытай – екінші және
үшінші орындарда тұр. Әлемдік инвестициялық ақпараттың мәліметіне
қарағанда, 2004 жылы инвестициялардың (FDI) жалпы көлемі 9 трлн. долларды
құрап, шамамен 70 мың ұлтаралық немесе трансұлттық компанияны қамтыған.
Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдерінен тікелей шетелдік инвестицияның басым
бөлігін немесе 5 млрд. доллардай қаржыны Румыния алды. Әлемдік
инвестициялық ақпаратқа сәйкес, бұл қаржыға Румынияның “Petrom” мұнай
компаниясын Аустрияның жартылай жекешелендіріп алған қаражаты да жатады.
Бір Румыния – Албания, Босния-Герцоговина, Хорватия, Сербия-Черногория және
Македония сынды Балқан аймағындағы 5 елінен де көп инвестиция тартып отыр.
Инвестициялардың Балқан аймағына “асықпауы” – бұл елдердегі жалпы ұлттық
ішкі өнімнің тым баяу өсуі мен ұлтаралық жанжалдан кейінгі кезеңнің әлі
тұрақсыздығын байқатады. Мысалға, Болгарияда Аустрияның “Telekom”
компаниясы телекоммуникацияның операторы болып табылатын “MobiTel”
компаниясын сатып алып жатқанда, АҚШ-тың “Viva Ventures” фирмасы
Болгарияның телекоммуникациялық компанияларының көпшілігін өз бақылауына
алды. Ал осы 2004-інші жылы Ресей өз экономикасына шамамен 12 млрд. доллар
шетелдік тікелей инвестиция тарта алды. Инвестицияларды ынталандыру
агенттіктернінің әлемдік Ассоциациясының президенті Кай Хаммерихтің (Kai
Hammerich) пікірінше, Ресейдей алып және ондай әлеуеті зор ел үшін бұл тым
мардымсыз инвестиция.
“Ресейге инвестиция бағыттау мәселесіне келгенде кез-келген шетелдік
инвестор онша көп ықылас білдіре қоймайдыі. Өйткені, ол елде,
инвесторлардың көзқарасынша, инвестициялық ахуал онша тұрақты емес.
Әйткенмен де, Ресей, әрине, өте маңызды да алып базар. Өзіңіз де көріп
отырсыз: Ресейге айтарлықтай мол инвестиция келіп, игеріліп жатыр. Менің
ойымша, Ресейдің әлеуеті өте зор”, - дейді К.ХАММЕРИХ.
Хаммерихтің мәлімдеуінше, мұнай магнаты Михаил Ходорковскийді түрмеге жабу
сынды төтенше оқиғалар кейбір инвестордың үрейін туғызды. Соған қарамастан,
деп есептейді Кай Хаммерих, көптеген инвестор Ресейді одан аяғын аулақ
басатындай “тым құнды” мүмкіндік деп санайды да, оның әсіресе мұнай мен газ
жобаларында басын қатерге тігуге дайын тұр. Оның атап көрсетуінше, шетелдік
инвестициялар саласында әр елдің жетекші компаниялары арасындағы
“стратегиялық ынтымақтастық” деген сынды жаңа ағымдар пайда бола бастады.
Белгілі 2 фирманың арасында құрылған сондай компанияның бірі – бір жағынан
Жапонияның “Sony” және екінші жағынан шведтердің “Ericsson” фирмасының 2001-
інші жылы сымсыз телефон байланысы саласында бірлескен кәсіпорын құруы
болды.
“Мысалға, біз қазір тікелей шетелдік инвестиялардың жаңа сипаттарын
байқаймыз және сондай сипаттың бір түрі – “стратегиялық одақ” құру. Ендігі
жерде біз инвестициялардың қарама-қарсы бағытта қозғалатын сипаты - дамыған
және дамушы елдердегі корпорациялар арасындағы “стратегиялық одақтар” үшін
тың жол ашқанын бақылаймыз. Бұл жол, менің ойымша, табиғатымен де,
мүмкіндігімен де бұрынғыдан өте-мөте айрықша болмақшы”, - деді К.ХЭММЕРИЧ.
ТМД елдеріне бағытталған тікелей шетелдік инвестициялардың көлемі 2000
жылғы 5 млрд. доллардан, негізінен - энергия көздеріне деген әлемдік
бағаның аспандауы нәтижесінде, 2004 жылы 24 млрд. долларға дейін дерлік
ұлғайды. ТМД елдеріне құйылған осы инвестицияның 13-ін немесе 33 проценті
бір ғана Ресейдің үлесіне тисе, Қазақстан мен Әзірбайжан - бірлесіп ¼-ін
немесе 25 процентін алды.
• Басып шығару
• Досыңа жібер
Тәуелсіз Мемлекет Достастығы 1991 жылы құрылды . Достастықтың құрылуы
тәуелсіз мемлекеттердің бір мемлекеттен өркениетті формаға өтуін
қамтамасыздандырып, олардың арасында толық егеменді мемлекет және
халықаралық құқық принципінің негізінде жаңа қатнасты құруға көмектесті.
Мұндай мемлекеттердің кеңесінде республикалар арасында еңбек бөлінісі
қолайлы , яғни олапрдың әр қайсысы өнім түрлерін оларға қолайлы жағдайда
өндіру үшін. Белгілі салада арнайы территориялар арқылы өнімді орналастыру
қоғамдық еңбек үнемді болады. Бұл ТМД елдерінде жақсы өткізіліп отыр. ТМД –
ға кіріп отырған әрбір мемлекет өэ бағыты бойынша машықтануда. Қазақстанның
жаңа тарихы 15 –жыл шамасымен есептеледі. Бір кеңестік уақыт кезінде
республиканың экономикасы халық шаруашылығының кешені беріліп отырған
мәтінде қаралса, ал енді Қазақстанның орны мен рөлін жаһандық экономикада
толығымен айталамыз. Әлемдік экономиканың конценрациясының көлемі келесі
параметрмерге шағылысады. Әлемдегі ішкі өнімнің ЖІӨ - нің көптен бір бөлігі
29 дамыған мемлекетке қатысты – 54,6 %, оның ішінде үлкен 7 – ке – 43,0%
кіреді, АҚШ – 20,9%, 12 – мемлекет кіреді Евроодақ – 15,3% кіреді. Әлемдегі
146 – мемлекеттен құрайтын жаңа құрушы нарық пен дамушы мемлекетке әлемдік
ЖІӨ - нің 7,2% құрайды, оның ішінде 3,8% ТМД – ның 12 мемлекеті кіреді.
Қазіргі уақытта Қазақстан әлемдік ЖІӨ - де 0,1% құрайды. Сонда да, 1995
жылдан бастап 1,75% ке өсті 1999 жылы осы көрсеткіш айқын төмендеді, яғни
ол 2 факторға байланысты. Біріншіден, 1997 – 1998 жылығы Азия – Ресей қаржы
дағдарысының салдарынан. Екіншіден, 1999 жылдың сәуір айында республикада
өткен ұлттық валюталық девальвациясы.
Ал 2000 жылдан бастап Қазақстан әлемдік ЖІӨ - мі тұрақты өсуде. Бірақта өсу
қарқыны бойынша Қазақстанды әлемдегі көптеген мемлекеттер озуда. Тасмалдау
экономикасының өсу динамикасының салыстырмалы анализінің көрсеткіші
бойынша, 1999 жылдан бастап Орталық және Шығыс Европа мемлекеттері мен
салыстырғанда Қазақстанның ЖІӨ - нің арқыны өзгеріс табуда. 90 жылдармен
салыстырғанда, соңғы жылдары Қазаөстандағы ЖІӨ - нің өсуі ірі мұнай
экспортының түсуіне байланысты. Экспорттық кірісте көмірсутегі шикізаты
негізі қайнар көзі болып есептелетін мемлекеттерде экономика динамикасының
өсіуі экспортық кірісте энегетика тауары емес мемлекеттермен салыстырғанда
төмен. Әлемдік тауар және қызмет экспорты дамыған мемлекеттерде 71,8%
құрайды, оның ішінде, осы көрсеткіштің 42,3% әлемдегі 7 жетекші мемлекеттің
үлесіне кіреді әлемденгі тауарлар мен қызмет экспортының 21,2% дамушы
мемлекеттерге қатысты, транзиттік экономика мемлекеттерінің үлесіне 7%,
оның ішінде ТМД мемлекеттеріне 2,7% кіреді. Қазіргі Қазақстанның әлемдік
шаруашылықпен бірігіуін сыртқы сауда маңызды болып отыр. Соңғы 10 – жылда
Қазақстанның тауар экспорты мен қызметі 2 – есеге артты. Бұл 3 фактормен
түсіндіріледі. Біріншіден, шетел инвестициясының ағымының көлеміне қолайлы
инвестициялық климат құру ықпалын тигізді, оның үлесі мемлекеттегі мұнай
шығару саласының дамуына баңытталады. Өз кезегінде, бұл газ және мұнай алу
өсімін шақырды. Екіншіден, әлемдік нарықтағы көмірсутегінің шиказытының
қолайлы конъюнкурасы Республикадағы экспорт потенциалының өсуіне ықпалын
тигізді. Үшіншіден, соңғы он жылда, Қазақстандық тауар және қызмет
экспортының үлесі әлемдік сауданың қарқынды дамуымен салыстырғанда өсті.
Қазақстандағы тауар экспортының өсуі әлемдегі басқа мемлекеттермен
салыстырғанда жоғары. Осы он жылда тауар экспорты 3,8% есеге, ал импорт
3,3 % есесге өсті. Қазақстанның тауар экспортының жоғары қарқынды өсуі
соңғы 3 жылда білінді. Қазақстанның әлемдік экономикадағы интеграциясының
(бірігуі) көлемін шетел инвестициясы ағымындағы жақындық және аймақтық
географияны оқуы негізінде жобалау керек. Республикадағы экономикалық
реформалар негізігі бағыттарының бірі инвестициялық саясаттың тартымдылығы
болып қала береді, яғни ол жергілікті және шетел инвестициялары үшін
қолайлы жағдай туғызады. Қазақстандағы инвестициялық жағдай транзиттік
мемлекеттер арасында тартымды болып отыр. Бұл республикамыз ТМД
мемлекеттерінің арасында инвестициялық деңгейде кредиттік рейтингіні
бірінші болып алуымен расталады. Қазақстан потенциалдық инвесторлар үшін
экономиканың тартымдылығы, саяси жүйенің тұрақтылығы және қаржы ресурстары
арқылы ТМД-дағы қалған мемлекеттердің алдында келе жатыр. Қазақстан
транзиттік экономика мемлекеттірінің арасында шетел инвестициясының тура
ағымы (ПИИ) көлемі бойынша жетекші орындардың біріне ие. Жаһандық көлемі
бойынша Қазақстанның шетел инвестициясының тура ағымына үлесі жылдан жылға
өсу үстінде. 1999-2000 жылдары республикадағы шетелдік инвестицияның тура
ағымының салмағы әлемдік көлемде төмендеді, бірақта бұл көрсеткіш тез арада
өзгерді. Соңғы 3 жылда жаөандық ағымдағы Қазақстанның шетелдің
инветсициясының тура ағымы 0,35% деңгейінде тұр.бұл көрсеткіштің максималды
мағынасы жағдайы 2000 жылдан белгіленді. Ереже бойынша инвестициялық климат
қолайлы. Кейін, ішкі секілді инветсициясының көлемі өседі. Шетелдегідей,
олардың өндірісі мемлекеттегі экономиканың қарқынды өсуі қолдауды шешеді.
Қазақстан, соңғы 9 жылда әлемдегі көптеген мемлекеттер мен аймақтардың
шетелдік инвестициясының ағым динамиканың тартымы бойынша анықтады. 2003
жылы 1995 жылмен салыстырғанда, өсу 214,5% өсті. Дамушы мемлекеттерде бұл
көрсеткіш 178,2 %-ке тең, ал дамушыларда ол 153,8 %, орталық шығыс Европа
мемлекеттерінде 147 %, ал Ресейде 43,3 % түскені белгіленді. 1993-2004
жылдар аралығында шетелдік инвестициялық ағымының Қазақстан экономикасына
бағытталған комулятивті ағымы $ 34 млрд. құрады, оның көп бөлігі мұнай-газ
секторынан келеді. $ 18,9 млрд. немесе жалпы көлемі 55,1 % . Әлемдік
көлемде макроэкономикалық параметрлерге қарамастан, қазақстанда
перспективті дамуы үшін ірі потенциалдар бар, яғни ол табиғи ресурсқа бай.
Қазіргі кезде 500 орында 1225 минералды шикізат түрі барын айтуы
жеткілікті. Республика осы түрлері бойынша әлемдегі позицияда жетекші орын
алады. Қазақстан мырыш, вольфрам және бариттен әлемде бірінші орын алады,
ал күміс, қорғасын, хромнан екінші мыстан, марганец,флюориттан үшінші,
малибденнен төртінші орындар алып, алтын бойынша бірінші ондыққа кіреді.
Біздің мемлекет әлемде темір рудасы бойынша 8 % құрайды, ураннан шамамен
25 %-ын құрайды. әлемде мұнайды барлау бойынша Қазақстан 13-ші орынға ие.
2003 жылдың басында мұнай және газ барлау бойынша 4,6 млрд тонна құрады,
оның ішінде газ 331,5 млн. тонна құрайды. Каспийдегі мұнай 1,6 млрд –қа
бағаланады, ол қара алтының 38% құрайды. Табиғи газ 3 трлн шаршы метрге
тең. 1995-2004 жылдары ішкі сауда көлемі 3,6 есеге өсіп, 2004 жылы 32877,5
млн. АҚШ долларын құрады. 1999 жылдан кейің экспорт операциясының өсу
қарқыны 10%, ал 2000 жылы 50 %, 2004 жылы 56 % өсті. Ішкі сауда өсімі
экспорт көлеміінң ұлғаюы секілді, импорт операцисынада ықпалын тигізді.
Сыртқы сауда географиясы өндірістің әртүрлілігінің кеңеюі
(диверсифицированность), яғни тәуелсіздің жылдарында ТМД-ны қосты. 2004
жылы Қазақстандағы сауда құрлымындағы бірінші орынға Европалық одақ, Ресей,
Швейцария және Қытай шықты. Қазақстан Республикасындағы мекемелер әлемдегі
171 мемлекеттер сауда серіктестіктер бар. өткен жылдарда экспорт және
импорт географиялық құрлымында өзгерістер болып, ТМД және басқа да
мемлекеттер арасында проценттер өзгерді. 2004 жылы Қазақстанның ішкі сауда
айналымы ТМД мемлекетірмен 10 215,1 млн АҚШ долларын құрап, 2003 жылымен
салыстырғанда 48 %-ға өсті, оның ішінде экспорт $ 4097,2 млн., импорт $
6117,9 млн. құрады. әлемдегі басқа мемлекеттермен сыртқы сауда айналымы
22662,4 млн құрап, 2003 жылмен салыстырғанда 57 % өсті, ал экспорт $
15999,0 млн.құрап 61 % өсті, импорт $6663,4 млн.құрап, 49 % өсті. Шикізат
таур экспортын тауарлы құрлымының көбісін алып отыр. Минералды өнімдер мен
металлдар тауардың негізгі топтарын құрап отыр, срнда да осы тауарлардың
салыстырмалы салмағы өзгерді. Өткен жылдармен салыстырғанда минералды
өнімдер ұлғайып, металл өнімдері азаюда. 2004 жылы 2003 жылмен
салыстырғанда азық-түлік тауарларының салыстырмалы салмағы 2 % және шикізат
өнімі мен металл өніміінң үлесі 1 % қысқарып, минералды өнімдер 4 %
көбейді. Азық-түлік тауарларының өсу көлеміне қарамастан, бидай, арпа жіне
еттердің жеткізілу операциясы экспорт қорытындысы бойынша түсті. Металл
өнеркәсіп өнімдерін өткен жылдармен салыстырғанда 48 %-ға өсті. Қазақстан
өнімінің басты сатып алушылар Швейцария (18,7 %), Италия (15,5%), Ресей
(14,1%), Қытай (9,8%), Франция (7,3 %), Вергин аралы (3,8%), Иран (3,5%),
Нидерланды (2,3%), Израиль және Португалия (1,6%), Азербайжан, Испания, АҚШ
және Украина (1,4%) тен алады. ТМД мемлекеттері үшін экспорттың жалпы
көлемі 20,4 % құрайды. 2003 жылмен салыстырғанда ТМД мемлекеттеріндегі
экспорт 38% өсіп, 4097, $ 2 млн. құрады. Осы аралықта Қазақстандық өнім,
түгел ТМД мемлекеттерінде өсті. Әлемдегі басқа мемлекеттердің жалпы экспорт
көлемі 79,6 % үлесін құрады. Қазақстан экспортының көлемін европа
мемлекеттері құрайды, олардың салыстырмалы салмағы 54,6 % құрайды, оның
34,8 % Европа Одағына әкеледі. Европа мемлекеттерінің арасында Қазақстан
экспортының негізгі тұтынушылары Швейцария, Италия, Франция, Нидерланды,
Португалия, Ұлыбритания және Германия болып табылады. 2003 жылмен
салыстырғанда Европа мемлекеттерінің жалпы экспорты 2,6 % өсті. Азия
аймағындағы мемлекеттерге Қазақстандық өнімді жеткізу көлемі 31 % өсті.
Қытай Республикасының салыстырмалы салмағы аймақтағы жоғары болып қала
береді. Америка елдеріне Қазақстан экспорты 2 есеге қысқарды. Импорт
Экспорттың тауарлық құрлымын машина, құрал-жабдықтар, транспрот, химиялық
өнімдер және осы салаға байланысты өнісдер, металл өнімін өндіру үшін
шикізат жатады. Соңғы жылдарда минералды өнімдерді экспорттау үлесі
ұлғаюда. Сол сияқты, металл өнеркәсібінің салыстырмалы салмағы белгіленуде.
Экспорттың көбеюі физикалық жеткізудің көлемі секілді, көрсеткіштің
тұратындығына байланысты көбеюде. Тауарлардың негізгі топтары бойынша көлем
деңгейі өсті, олар: машина, құрал, транспорт, құбырлар және аппараттар.
Металл өнеркәсібі, минералды өнім, химиялық өнеркәсәп өнімі бойынша
импорттың түсу деңгейі байқалуда. Импорт өнімін негізгі жеткізушілері:
Ресей, Германия, Қытай,Украина, АҚШ, Италия;Жапония, Түркия, Франция,
Ұлыбритания, Корея, Өзбекстан, Н:идерланды болып табылады. ТМД мемлекеттері
Қазақстандық нарықта өнімді импорттаушы болып табылады. Европа
мемлекетіндегі импорттың жалпы 28,9 % түсуінен 50 % әр түрлі машина
түрлерін әкелуден, Германия және Италиядан әкелінетін бөлшек құралдардан,
жеңіл автокөліктер, Италия жиһазынан өсті. Азия импортының өсуіне Жапония
көлігі, Индия шайы, Қытай және Жапония құбыры, Қытай және Түркияның алюмин
заттары әсерін тигізді. 2003 жылмен салыстырғанда АҚШ – тің импорты 30 %
өсті. Тауардың негізгі бөлігі АҚШ тан түседі.
http:kk.wikipedia.orgwiki%D0%A 2%D3%99%D1%83%D0%B5%D0%BB%D1%81%D1% 96%D0%
B7_%D0%9C%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D 0%BA%D0%B5%D1%82_%D0%94%D0%BE%D1%81 %D1%82
%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D2%93%D1%8 B бетінен алынған
Инвестиция саясаты
НЕГІЗГІ КАПИТАЛҒА ИНВЕСТИЦИЯЛАР
Облыстың есеп тапсырған кәсіпорындары бойынша 2008 жылғы он айда негізгі
капиталға салынған инвестициялар көлемі 106,6 млрд. теңгені немесе өткен
жылдың сәйкес кезеңінің деңгейіне қатысты алғанда 118,1%-ды құрады. Осы
сомаға Өскемен (44,8%), Семей (12,1%) және Риддер (8,1%) қалаларының,
сондай-ақ Зырян, Жарма, Аягөз аудандарының (от 6,1 до 4,6%)
кәсіпорындары үлкен үлес қосты.
Инвестицияның үштен екі бөлігі меншікті қаражат есебінен құрылды.
Республикалық және жергілікті бюджеттен қаржыландыру көлемі 20,6%-ды,
қарыз қаражаттары – 8,8%-ды, шетел инвестициясы – 3,9%-ды құрады.
Республикалық бюджет қаражатының үштен бірге жуық көлемі білім беруге
(аталған көзден барлық инвестицияның 28,1%-ы), жергілікті бюджеттен –
мемлекеттік басқаруға (22,1%), меншікті қаражаттың 51,0%-ы - өңдеу
өнеркәсібіне, қарыз қаражаттарының 49,8%-ы – көлік және байланыс
саласына жұмсалды.
Қаңтар-қыркүйекте шетел қаражатымен өңдеу өнеркәсібі (64,8%), көлік
және байланыс (24,0%), кен өндіру өнеркәсібі (10,9%), жылжымайтын
мүлікпен операциялар (0,3%) саласы инвестицияланды. Шетел
инвестициясының басым бөлігі Жарма ауданында (58,1%) игерілді.
Негізгі капиталға салынған барлық инвестицияның 37,9%-ы кен өндіру
өнеркәсібіне жіберілді. Айтарлықтай қаражат мөлшері (16,8%) кен өндіру
өнеркәсібіне жұмсалды.
Негізгі капиталға инвестиция жұмсау
Облыс бойынша қосымша бағалауды ескере отырып, негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялар көлемі 82160,8 млн. теңгені құрады және 2007 жылдың қаңтар-
тамызындағы деңгейге қатысты алғанда 18,5%-ға өсті. Инвестициялардың
республикалық көлеміндегі үлес салмағы бойынша (3,8%) облыс 9 орын алды.
Есеп тапсырған кәсіпорындар шеңбері бойынша негізгі капиталға жұмсалған
инвестициялар көлемі 78763,9 млн. теңгені құрады, бұл 2007 жылдың қаңтар-
тамызына қарағанда 27,5%-ға көп.
Облыс экономикасы мен әлеуметтік саласына қаражаттың негізгі үлесін (жалпы
көлемнің 78,6%-ын) жеке меншік нысандағы кәсіпорындар мен жұртшылық
инвестициялады, мемлекеттік және шетелдік кәсіпорындардың үлес салмағы
тиісінше 19,6% және 1,8%-ды құрады.
Республикалық бюджет қаражатының үштен бір бөлігі - білім беруге (аталған
көзден барлық инвестицияның 32,8%-ы), жергілікті бюджеттен – мемлекеттік
басқаруға (24,6%-ы), меншікті қаражаттың 50,7%-ы – өңдеу өнеркәсібіне,
қарыз қаражаттарының 50,5%-ы – көлік және байланысқа жіберілді.
Қаңтар-тамызда шетелдік қаражатпен өңдеу өнеркәсібі (64,3%), көлік және
байланыс (24,3%), кен өндіру өнеркәсібі (11,1%), жылжымайтын мүлікпен
операциялар (0,3%), білім беру (0,01%) қаржыландырылды. Шетелдік
инвестицияның басым бөлігі Жарма ауданында (57,9%-ы) игерілді.
Негізгі капиталға жұмсалған барлық инвестицияның 38,4%-ы өңдеу
өнеркәсібінің дамуына жіберілді. Қаражаттың басым бөлігі (17,8%-ы) кен
өндіру өнеркәсібі саласына жұмсалды.
Жыл басынан бері 38389,5 млн. теңгенің негізгі қорлары іске қосылды,
олардан 12063,6 млн. теңге (31,4%-ы) – өңдеу өнеркәсібінде, 9100,0 млн.
теңге (23,7%-ы) – кен өндіру өнеркәсібінде, 4496,1 млн. теңге (11,7%-ы) –
жылжымайтын мүлікпен операцияларда игерілді.
Жұмада, 2007 жылғы 12 казанда Казақстан – 2030 Стратегиясы: алғашқы 10
жылдықтың қорытындысы және болашағы халықаралық конференция аясында
бесінші басымдық – Энергетикалық ресурстар сессиялық отырысы өтеді.
Қазақстан-2030 стратегиясын жүзеге асыру үшін Қазақстан
Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары
қабылданғанын білесіз. Осы Стратегиялық жоспар бойынша Энергетика және
минералдық ресурстар министрлігінің алдында мұнай мен газ өндірісін және
оның экспортын жылдам ұлғайту сияқты маңызды мақсаттар тұрды. Аталған
мақсаттар, өз кезегінде, экономиканың тұрақты дамуына, халықтың
тұрмыс-тіршілігінің жақсаруына және елдің энергетикалық тәуелсіздігіне
ықпал етті.
Инвестициялар. Бас бағдарламаға сүйене отырып Министрліктің атқарған
шаруасы мен жүргізген саясаты және оның нақты нәтижесі тайға таңба
басқандай көрініп-ақ тұр. Мәселен 1997 жылдан күні бүгінге дейін , жер
қойнауын пайдалануға келген инвестиция 5 есеге өсіп, 2006 жылы 14,8
миллиард долларға жетті. Оның 80 пайызы шетел инвестициясы. Осыдан-ақ
Елбасы саясатының - басты бағыттың әу бастан тура жолға түскенінен хабар
береді. Әйтпесе, шетелден инвестиция тартып, мұнай-газ саласында әлемде
жоқ ерекше жобаларды игеру ауызбен айтқанға ғана оңай.
Мұнай өндірісі өсімінің келесі кезеңін Каспий қайраңындаңы кеніштерді
игерумен байланыстырып отырмыз. Өзіңіз білесіз, 2003 жылғы 28 наурызда
Елбасының жарлығымен Каспий теңізінің Қазақстан бөлігін игеру мемлекеттік
бағдарламасы қабылданған еді. Осы бағдарламаның бірінші кезеңі аяқталды.
Осы шаруаға қатысты заңнамаларды жетілдірдік, теңіздің әлеуеті кешенді
түрде зерттелді, бірқатар өндірістік және инфрақұрылымдық жобалар бой
көтерді, мұнай-газ блоктары айқындалып, экологиялық мәселелер пысықталды.
2006-2010 жылы Каспий қайраңын игерудің екінші кезеңі басталды. Бұл кезең
теңізден көмірсутек өндіру, мұнай блоктарын тендерге шығару, экспорттық
бағыттарды нығайтып, жобалардан ұлттық мұнайгаз компаниясына сүбелі үлес
беріп, сіңімді жұмыс істеткізу, экологиялық талаптарды жетілдіру,
мамандарды және мұнай тасымалына қажет жағадағы инфрақұрылымды
қалыптастыру сияқты маңызды шаруалардан тұрады.
Айқын мақсат орындалып жатса, 2015 жылға таман Қазақстан аймақтағы ғана
емес, жалпы Еуразия құрлығындағы елеулі мұнай өндірушіге айналады.
Бас бағдарламаға сәйкес, мұнай-газ өндірісі мен экспортын жылдам
өсірдік. 2006 жылы мұнай мен газ конденсатын өндіру 1997 жылмен
салыстырғанда 2,5 есе өсіп, 64,8 млн. тоннаға жетті. Мұндай күрт өсім осы
саланың экономикада алатын үлесін де ұлғайтпай қоймайды. 1997 жылғы ішкі
жалпы өнімдегі (ВВП) мұнай-газ саласының алатын орны 3,7 пайыз болса,
былтыр осы көрсеткіш 14,7 пайызға жетті.
Мұнайгаз тасымалы. Елбасы – Нұрсұлтан Әбішұлы мұнай-газ саласына қатысты
ұстанған саясат көп векторлы болатынын және таңдау саяси астарға емес,
әрқашан экономикалық негізге сүйенетінін айқындап берді. Және де біздің
Елбасының осы саясатының дұрыс екенін осы күнде барлық елдердің басшылары
мойындап отыр.
Былтыр мұнай экспорты 4,6% өсіп, 57,1 млн. тоннадан асты. Оның 24,4 млн.
тоннасы Қазақстандағы ең ұлкен мұнай құбыры - Каспий құбыр консорциумының
жүйесі арқылы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz