Инфляцияның экономикалық маңызы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Инфляцияның экономикалық маңызы
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптеген бері өмір сүріп келеді. Оны тіпті ақшаның шығуымен бірге пайда болды әрі ақшаның қызметімен тығыз байланысты деп саналады.
"Инфляция" термині (латынның inflatio сөзінен шыққан - кебіну, ісіну) ақша айналысына қатысты ХIХ ғасырдың орта шенінде пайда болды және АҚШ - тың Азамат соғысы жылдары (1861 - 1865 ж.ж) қағаз долларының ("гринбектердің") қисапсыз көп шығарылуымен байланысты болды. XIX ғасырда бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін кеңінен таралды, ал бұрынғы кеңестік экономикалық әдебиеттерде ол 20-сыншы жылдары жазыла бастады.
Инфляция - бұл экономикалының айналым сферасында қажетті қағаз ақшлардың шамадан тыс толып кетуі. Шығарылған қағаз ақшалардың мөлшері өзгеріссіз қалып, ал өндіріс көлемі қысқарған жағдайда да инфляция болуы мүмкін. Бағаның өсуінен халықтың тұрмыс жағдайы, әл-ауқаты нашарлай түседі. "Инфляцияны", - мен бағаның тұрақты және үнемі өсіп отыруын; шығарылған өніммен салыстырғанда ақшаның артықшылығы нәтижесінде барлық уақытта және барлық жерде ақшаның феномені ретінде түсінемін"-дейді Нобель сыйлығының лауреаты Милтон Фридмен. Монетаристік мұндай анықтама инфляцияның басты себебін айналыс сферасынан іздеу. Осындай көзқараспен өндіріс процесіне мемлекеттің түрде араласуына мүмкіншілік бар. Бұдан басқа, кейбір батыс елдерінің теориясының өзгешілігі сол, олар инфляцияны ұсыным жағынан да, сұраным жғынан да болатын сатып алушылық қабілет шамадан тыс артық болуынан деп түсіндіреді.
Инфляция - бұл қаржы процесінің бұзылуынан ойдағыдай өтуге деген, тауарлар мен ақша арасындағы тепе - теңдік жағдайды қалыптастыру бғытындағы экономикалық организмінің реакциясы.
Сонымен қатар экономикалық теорияда инфляцияның мынандай келеңсіз салдары да аталады:
- ұлттық табыс пен ұлттық байлықтың қайта бөлінуі;
- салық мөлшері мен шкаласының бұрмалануы;
- еңбекшілердің нақты жалақысы мөлшерінің төмендеуі;
Инфляция ашық және басыңқы деп ажыратылады. Біріншісі, бағаның өсуімен, ал екіншісі, тауар тапшылығына байланыста. Сонымен қатар, инфляция бағаның өсу қарқынымен де байланысты. Инфляцияның үш түрін атауға болады. Олар: баяу, секірмелі және гиперинфляция. Баяу инфляция барысында баға жәй өседі, әдетте жылына 10 пайздан төмен. Ақшаның құны өзгермейді. Секірмелі инфляция кезінде баға 20 пайыздан 200пайызға дейін өседі. Көптеген келісімдер бағаның өсуіне шет ел валюталарына, мысалы, АҚШ долларын, байланыстыра әрі ескере отырып жасалынады.
Инфляцияның баяу түрінен гиперинфляцияға дейін баруы міндетті емес. Венгриядағы инфляция бұрынғы белгілі көрсеткіштерден асып түсті ал Германиядағы инфляция да өте ауыр сипат алды осыдан біз ірі мемлекеттердің өзі инфляцияның жоғары болғаның көруге болады соның қатарында өкінішке орай инфляцияның жоғары деңгейін Қазақстанның да басынан кешуіне тура келді.1993 жылы республикамыздың егемендік алып, өз алдына отау тігіп, тәуелсіз мемлекет болғаннан кейін, экономикалық және саяси дайындықтың жоқтығы өте ауыр әлеуметтік-экономикалық жағдайға әкеліп соқтырады. Осының нәтижесінеде секірмелі инфляциямен қатар жүріп, ақырында 1994 жылы гиперинфляцияға жетті. Осындай қиын жағдай өкіметті бір мезгілде экономиканы ырықтандырумен қатар қатаң монетарлық саясат жүргізуге мәжбүр етті. Ол 1994 жылмен салыстырғанда 100 есе аз. Қазақстан өкіметті "Стратегия - 2030" сәйекес инфляцияның қарқынын жыл ішінде 5-6 пайыз шамасында болуына ұмтылыс жасап отыр.
Инфляцияның мынадай себептері белгілі:
- Мемлекет алдын-ала күтілетін табыс пен шығынды белгілі бір мерзімге шамалап есептейді. Мемлекеттік бюджет шығыны оның табыс бөлігінен артық болса, онда бюджеттің тапшылығы туындайды. Мемлекет өзінің шығынының орнын толтыра алмайтындығы себепті ақша басуды тездетеді.
Бұл қағаз ақшаның алтынмен салыстырғанда құнсыздану әкеліп соқтырадыда, ол бағаның өсуімен қатар нақты жалақының төмендеуімен (қызметкерлердің алатын номиналды жалақысына ала алатын тауарлар мен қызмет) қатар жүреді.
- Өнім көлемінің қысқаруы, яғни өндіріс төмендейді. Бұл процесс экономикадағы екі құбылыспен қатар жүреді. Біріншісі - стагфляция, яғни өндірістің тоқырауы бір мезгілде жұмыссыздар санының артуы мен инфляцияның өсуімен қатар жүруі; екіншіден - стагфляция, яғни өндіріс пен сауданың тоқырауы инфляциялқ процестердің дамуымен қатар жүретін экономикаық жағдай.
- Сұраным ұсынымнан артық. Бұл рынокта тауардың жетіспеушілігі мен ақша қорының артық болуының әсері.Сұраным мен ұсыным заңына сәйекес баға өседі, ал бұл инфляцияны туғызады.
- Өндіріс шығыны артады, яғни өнімді дайындауға кететін нақты еңбек пен затқа сіңген еңбек жиынтықтар - шикізат, материалдар, яғни өндіріс шығыны артады.
Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық салдары.
- Қолда бар ақшаның құнсыздануы; инфляцияның өсуімен халықтың нақты жалақы мөлшері төмендейді.
- Табыс.

Инфляцияның түрлері
Инфляция - бұл экономиканың айналым сферасында қажетті қағаз ақшалардың шамадан тыс толып кетуі. Шығарылған қағаз ақшалардың мөлшері өзгеріссіз қалып, ал өндіріс көлемі қысқарған жағдайда да инфляция болуы мүмкін. Бағаның өсуінен халықтың тұрмыс жағдайы, әл-ауқаты нашарлай түседі. "Инфляцияны",- мен бағаның тұрақты және үнемі өсіп отыруын; шығарылған өніммен салыстырғанда ақшаның артықшылығы нәтижесінде барлық уақытта және барлық жерде ақшаның феномені ретінде түсінемін"-дейді Нобель сыйлығының лауреаты Милтон Фридмен. Монетаристік мұндай анықтама инфляцияның басты себебін айналыс сферасынан іздеуі. Осындай көзқараспен өндіріс процесіне мемлекеттің шектеулі түрде араласуына мүмкіншілік бар. Бұдан басқа, кейбір батыс елдерінің теориясының өзгешелігі сол, олар инфляцияны ұсыным жағынан да, сұраным жағынан да болатын сатып алушылық қабілет шамадан тыс артық болуынан ден түсіндіреді.
Инфляция - бұл қаржы процесінің бұзылуынан ойдағыдай өтуге деген, тауарлар мен ақша арасындағы тепе-теңдік жағдайды қалыптастыру бағытындағы экономикалық организмінің реакциясы.
Сонымен қатар экономикалық теорияда инфляцияның мынандай келеңсіз салдары да аталады:
ұлттық табыс пен ұлттық байлықтың қайта бөлінуі;
салық мөлшері мен шкаласының бұрмалануы;
енбекшілердің нақты жалақысы мөлшерінің төмендеуі.
Инфляция ашық және басыңқы деп ажыратылады. Біріншісі, бағаның өсуімен, ал екіншісі, тауар тапшылығына байланысты. Сонымен қатар, инфляция бағаның өсу қарқынымен де байланысты. Инфляцияның үш түрін атауға болады. Олар: баяу (ползучий, умеренный), секірмелі (галопирующий) және гиперинфляция. Баяу инфляция барысында баға жәй өседі, әдетте жылына 10 пайыздан төмен. Ақшаның құны өзгермейді. Номиналды бағамен келісімге отыруға бизнестің қаупі жоқ. Секірмелі инфляция кезінде баға 20 пайыздан 200 пайызга дейін өседі. Көптеген келісімдер бағаның өсуіне немесе шет ел валюталарына, мысалы, АҚШ долларын, байланыстыра әрі ескере отырып жасалынады. Ақшалар тезірек тауарға айнала бастайды және де бұрынғы пайыз мөлшерлемесімен қарызға берілмейді. Гиперинфляция кезінде айналыстағы ақшаның саны тез қарқынмен, астрономиялық мөлшермен өседі. Қоғамның, тіптен ауқатты азаматтардың өздері
де қиыншылыққа ұшырайды. Инфляцияның баяу түрінен гиперинфляцияға дейін баруы міндетті емес. Гиперинфляция өте сирек кездесетін оқиға. Ал секірмелі инфляция көптеген елдерде ауқын-ауқын кездесіп тұрады. Гиперинфляцияға байланысты мысалға, екінші дүниежүзілік соғыстың Венгрия мен Жапониядағы инфляцияның баға деңгейіне әсерін қарастырып көрелік.
Венгриядағы инфляция бұрынғы белгілі көрсеткіштерден асып түсті. 1946 жылы тамызда құнсызданған 829 актильон (22 нолі бар ) форинттер соғысқа дейінгі бір форинттің бағасына теңесті. Америка доллары 3x1022 (22 нөлі бар 3) форинтке бағаланды. 1947 жылы жапондардың балықшылары мен фермерлері санап әуре болмас үшін валюталар мен үсақ тиындарды таразыға тартып есептеген болатын. 1938 жыл мен 1948 жылдар аралығында бұл елдегі баға 116 есе көтерілді.
Ал Германиядағы инфляция да өте ауыр сипат алды. 1922 жылы Германияда баға деңгейі 5470 пайызға көтерілді. 1923 жылы жағдай одан да нашарлап кетті: баға деңгейі 1300000000000 есеге өсті. 1923 жылы Германиядан Құрама Штатқа хат жіберу 200 мың маркаға теңелді. Бағаның тез өскендігі соншалық, даяшылар ертеңгі тамақты беріп жатып, дастархан мәзіріндегі тағамдардың бағасын бірнеше рет өзгертіп жатты. Мейрамханаға кірген қонақтар түскі тамақтарын жеп болып, берген тапсырыстарынан екі есе көп ақша төлеуге дейін барған. Өкінішке орай инфляцияның жоғары деңгейін
Қазақстанның да басынан кешуіне тура келді. 1993 жылы республикамыздың егемендік алып, өз алдына отау тігіп, тәуелсіз мемлекет болғаннан кейін, экономикалық және саяси дайындықтың жоқтығы өте ауыр әлеуметтік-экономикалық жағдайға әкеліп соқтырды. Осының нәтижесінде секірмелі инфляциямен катар жүріп, ақырында 1994 жылы гиперинфляцияға жетті. Баға деңгейі 1000 пайызға дейін өскен кездері болды. Осындай қиын жағдай өкіметті бір мезгілде экономиканы ырықтандырумен қатар қатаң монетарлық саясат жүргізуге мәжбүр етті. 1999 жылы инфляция 11,7 пайыз болды. Ол 1994 жылмен салыстырғанда 100 есе аз. Қазақстан өкіметті "Стратегия-2030" сәйкес инфляцияның қарқынын жыл ішінде 5-6 пайыз шамасында болуына ұмтылыс жасап отыр. Инфляцияньвд мынадай себептері белгілі: 1. Мемлекет алдын-ала күтілетін табыс пен шығынды белгілі бір мерзімге шамалап есептейді. Мемлекеттік бюджет шығыны оның табыс бөлігінен артық болса, онда бюджеттің тапшылығы туындайды. Мемлекет өзінің шығынының орнын толтыра алмайтындығы себепті ақша басуды тездетеді.Бұл қағаз ақшаның алтын мен салыстырғанды да, құнсыздануына әкелп соқтырады да, ол бағаның өсуімен қатар нақты жалақының төмендеуімен (қызметкерлердің алатын номиналды жалақысына ала алатын тауарлар мен қызмет )қатар жүреді. Өнім көлемінің қысқаруы, яғни өндіріс төмендейді. Бұл процесс экономикадағы екі құбылыс пен қатар жүреді. Біріншісі стагнация, яғни өндірістің тоқырауы бір мезгілдер жұмыссыздар санының артуы мен инфляцияның өсуімен қатар жүруі;екіншіден- стагфлияция, яғни өндіріс пен сауданың тоқырауы инфляциялық процестердің дамуымен қатар жүретін экономикалық жағдай. Сұраным ұсынымнан артық артық. Бұл рынокта тауардың жетіспеушілігі мен ақша қорының артық болуының әсері. Сұраным мен ұсыным заңына сәйкес баға өседі, ал бұл инфляцияны туғызады. Өндіріс шығыны артады, яғни өнімді дайындауға кететін нақты еңбек пен затқа сіңген еңбек жиынтықтары-шикізат, материалдар, отын, яғни өндіріс шығыны артады.
ИНФЛЯЦИЯНЫ ТӨМЕНДЕТУ ЖОЛДАРЫ
Қазақстандағы инфляцияға қарсы саясаттың маңыздылығы

Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2006 жылға 1 наурыздағы Қазақстан әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында атты Қазақстан халқына Жолдауында, ақша-кредит саясатының негізгі мақсаты инфлацияны тежеуді қамтамасыз ету болып табылады және бұл мақсатқа жету жолындағы жауапкершілік Ұлттық Банк пен Үкіметке жүктеледі деп атап көрсетті. Осыған орай бүгінгі таңдағы инфлацияның өсуі көп себептерге негізделген және тиісті органдар мен нарық субектілерінің нақты іс-әрекеттеріне байланысты күрделі көп факторлы құбылыс екендігін айта кеткен жөн.
Баға өсуі және факторлары. Қазақстанда реформаның алғашқы жылдары бағаның қозғалысы көптеген факторлармен айқындалады, олардың басымдары мыналар болды: азық-түлік тауарларына және кейбір тауарларға арналған бағаның белгіленген шекті деңгейін біртіндеп алып тастау, энергия ресурстарына және ұлттық валютаның құнсыздануы. Одан кейінгі жылдары монетарлық және фискалдық реттеу құралдарын пайдалану, сондай-ақ баға белгілеу саласында жүргізілген саясат тұтыну тауарларына арналған бағаның өсуін 1998-жылға дейін қысқартуға мүмкіндік берді. Тұтыну нарығындағы бағаның 1999 жылы өсіп кету (17,8 %) негізінен, теңгенің құбылмалы айырбастау бағамын енгізуге байланысты, ал тұтыну тауарларына және қызмет көрсетулерге арналған баға өсімі 2000 жылы 9,8 %. 2004 жылы тұтастай алғанда 1995-2006 жылдары инфлация мынадай болды:
1995 жылы 60,3 %;
1996 жылы 28,7 %;
1997 жылы 1,2 %;
1998 жылы 1,9 %;
1999 жылы 17,8 %;
2000 жылы 9,8 %;
2001 жылы 6,4 %;
2002 жылы 6,6 %;
2003 жылы 6,8 %;
2004 жылы 6,7 %;
2005 жылы 7 %;
2006 жылы 7,6 %;
2007 жылы 8 %.
Қазіргі кезде, біздің талдауымызша инфлация өсуінің негізгі себептері мыналар:
1) Сұраныс инфлациясы немесе жалпы тауар тапшылығы, әсіресе күнделікті сұраныстағылар;
2) Монопалистер мен делдалдардың бағаға келісуі;
3) Қызмет көрсету, көлікке, энергияға бағалар мен тарифтердің озық өсіп кетуі;
4) Субъектілердің өнімділікті арттыруға қарағанда пайда алуға көбірек ұмтылуы;
5) Жергілікті жерлердегі атқарушы биліктің инфлацияны тежеу және негізгі тұтыну тауарлары мен қызмет көрсетулеріне бағалар мониторингін жүзеге асыру жөнінде нашар жұмыс жүргізілуі;
6) Төмен еңбек өнімділігі;
7) Инфрақұрлымға салынған инвестициялардың жоғары үлес салмағы және күрделі қаржыны игеру мерзімдерінің ұзақтығы;
8) Әлсіз бәсеке;
9) Өндіріс шығындарының өсуі.
Сұраныс факторларына халық, кәсіпорындар мен мемлекет кірістерінің артуын, сондай-ақ банктердің жоғары кредиттік белсенділігін жатқызуға болады. Айталық, 2005 жылдың 3-тоқсанында халықтың ақшалай кірістерінің өсуі 12 %-дан астам бағаланып, ЖІӨ өсу қарқындарынан (8,6 %) шамалы жоғары болды. Мұндай озу үрдісі 2001 жылдан бастап байқалып келе жатқан атап көрсету қажет. 2001-2004 жылдан бойынша нақты ЖІӨ 10,5 %-дық қарқынмен өскен кезде, халықтың нақты ақшалай кірістерінің орташа жылдық өсімі 11,5 %-ға, жеті. Халық кірістерінің өсу нәтижесі бөлшек сауда айналымы көлемінің ұлғаюынан көрінетін тұтыну серпілісі болып табылады, оның 2001-2004 жылдары жылына орташа 11 %-ға бағаланды. Сөйтіп, тұтыну сұранысы айтарлықтай ұзақ уақыт бойы бағаларға әсер етуін жалғастыруда. Бұған қоса соңғы кезде коммуналдық қызметтерге арналған тарифтердің өсуі де жатады. Халық пен кәсіпорындар тарапынан сұраныстың өсуі жұмыспен қамтудың ұлғаюы кезінде болып жатқан фактісін атап көрсету керек. Егер 1999 жылы ол 13,5 %-ға (ең жоғарғы деңгей) жетсе, содан кейін ол 2004 жылы 8,4 %-ға дейін және 2006 жылдың екінші тоқсанында 7,7 %-ға дейін төмендеді. Мұның бәрі экономикада бос еңбек ресурстары резервінің азайып келе жатқаны, жиынтық сұраныстың одан әрі өсуі не импорт көлемінің көбейе түсуімен, не еңбек өнімділігінің артуымен, не бағалардың өсуімен болатынын айғақтайды. Біздің ЖІӨ өсуінің құрылымдық мазмұны алаңдатуы тиіс. Осының нақты дәлелі - азық-түлік өнімдеріне, аса қажетті тауарларға, тұрғын-үй, коммуналдық және көліктік қызметтерге бағалардың өсуі. Инфлацияның импорты көп ретте сыртқы экономикалық конъюнктураның ықпал етуі арасында қалыптасты, экономиканың нақты секторындағы бағалар, елге валюталық түсімдердің келіп түсуі және валюта ағымының серпіні оған байланысты болады. Әлемдік нарықта энергетика және басқа да шикізат тауарларына бағалардың жоғарлауы, сондай-ақ ішкі және сыртқы нарықтардағы бағалар деңгейі арасында алшақтық өндірушілердің ішкі нарықта бағалардың көтеруіне ықпал етті. Бензин мен дизль отыны бағасының өткен жылдың күзінде (шамамен 13 %) және ағымдағы жылдың маусымдағы ішінде (11 %) өсті. Бәрінің жарқын мысалы болып табылады. Инфлация импортының көрнекті мысалдарынын бірі ағымдағы жылы қант бағасының күрт өсуі болып табылады, ол 2006 жылдың жеті айында 33 %-дан астам өсіп, оның импорты соңғы бес жылда 71,9 %-ға өсті. Азық-түлік тауарларының импорты өсіп келеді. Мысалы, ет пен сүт өнімдердің, өсімдік майлары мен тоң майлардың импорты құндық көріністі 1,5 есе, жеңіл автомабильдер - 37,9 %-ға, жиһаз - 34,5 %-ға, дәрі-дәрмек - 25 %-ға өсті. Бұл ретте айта кету керек, көптеген кәсіпорындардың әлеуметі әлі де толық пайдаланылмайды. Мысалы, қант өнеркәсібінің қуаттарын пайдалану коэффицинті. Ал, 2007 жылдың инфляция деңгейінің өсуіне бірден бір себеп ол жалақы мен зейнетақының артуы болып отыр.
Нарық жағдайында бағаны адал ниетті бәсекелестік негізінде ғана тұрақтандыруға болады, ол болмаған жағдайда баға өсе беруі мүмкін. Бұл ретте өндірушілер тұтынушылар үшін күресе отырып, бір бірімен бәсекелесуі керек. Бұл үшін ішкі нарықта бәсекелестік орта қалыптастыру керек, әсіресе, бұл мұнай өнімдері, азық-түлік тауарлары мен қызмет көрсету нарығына қатысты. Бір сөзбен айтқанда, адал ниетті бәсеке болса, тұрақты баға да болады.
Инфлацияның өсуінде делделдар мен алып-сатарлардың орны ерекше. Бұған Астанаға Өзбекстаннан әкелінген капустаның тұтынушылар үшін 4 есе қымбатқа түсетіні мысал бола алады. Сондай-ақ картоп, көкеніс және жеміс-жидекке, етке, сүтке баға бірнеше еселеніп қойылады. Осылайша бағаның көтерілуіне өндіруші емес сатушылар әсер етіп, көбінесе, делдалдар (алыпсатарлар, көтерме сатып алушылар және сатушылар) арқылы қалыптасады.
Мұнымен қатар, баға қалыптастыру әдістемесінде экономика секторларын өңдеу, өндіру және тұтыну секторларының сала аралық теңгерімділігін қамтамасыз ету қажет. Есепке алу және бақылаудың барлық тетіктерін іске қосу қажет, соның көмегімен түпкі нәтижелердің айқындығына және елдегі бағаны тұрақтандыруға қол жеткізуге болады.
. Инфляцияны тежеу жолдары

Баға өсуі және факторлары. Қазақстандағы реформаның алғашқы жылдары бағаның қозғалысы көптеген факторлармен айқындалады, олардың басылымдары мыналар болды: азық - түлік тауарларына және кейбір тауарларға арналған бағаның белгіленген шекті деңгейін біртіндеп алып тастау, энергия ресурстарына арналған бағаны ырықтандыру және ұлттық валютаның құнсыздануы. Одан кейінгі жылдары монетарлық және фискалдық реттеу құралдарын пайдалану, сондай - ақ баға белгілеу саласында жүргізілген саясат тұтыну тауарларына арналған бағаның өсуін - 1998 жылы 1,9% - ға дейін қысқартуға мүкіндік берді. Тұтыну нарығындағы бағаның 1999 жылы өсіп кетуі (17,8%-ға), негізінен, теңгенің құбылмалы айырбастау бағамын енгізушіге байланысты, ал тұтыну тауарларына және қызмет көрсетулерге арналған баға өсімі 2000 жылы 9,8%
Жекелеген сарапшылардың пікірінше мемлекеттік шығыстардың өсуі айналыстағы ақша санының көбеюіне (басқа да теңдей жағдайлар кезінде) ықпал етеді және инфляцияны туындатуы дейді. Бұл жағдайда, біздің ойымызша, ақшаның жедел айналу көрсеткішіне және олардың айналыстағы санына негізделетін инфляцияның ең қарапайым моделі ескеріледі, ал экономика өсуінің басты көзі болып табылатын өндіріс көлемінің артуы ескерілмейді. Сондықтан бұл мәселені шешу үшін ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы өсімнің, мемлекеттік шығыстардың, барлық инвестициялардың, соның ішінде жеке сектордағы инвестициялардың көлеміне, тұтыну және жинақтау деңгейіне және басқаларға қарай өзара байланысын талдап, есептеп отыру керек. Содан кейін ғана осындай факторлардың баға өседі деп тұжырым жасауға болады Орташа алғанда соңғы бес жылда капиталдың 6%, еңбек факторының үлесі - 1,2% болды. Бұл ретте қазіргі кезде ең бір өзекті мәселелердің бірі экономиканың қызып кетуіне жол бермеу болып табылады. Соңғы жылдары Қазақстанның экономикалық дамуына ықпал ететін сыртқы факторлар елеулі түрде өзгерді. Бұл, бірінші кезкте, мұнай экспорты өсуінің жоғары қарқының және мұнайға, газға және металға дүниежүзілік бағалардың ұлғайюына, АҚШ доллары айырбас бағамының дүниежүзілік валюта нарығында өзгеруіне, шетел капиталының елге айтарлықтай мол келуіне және тағы басқа байланысты.
Осыған байланысты мынаны атап өтуге болады, инфляция бізде ақшаның молшылығы ғана емес, негізінен алғанда күнделікті сұраныс тауарларының жетіспеушілігі - сұраныс инфляциясын тудырып отыр. Сонғы екі - жыл ішінде отынға, ТКШ қызмет көрсетулерінің тарифтеріне бағалар елеулі түрде жоғарылады. Бір сөзбен айтқанда, қазіргі кезде, біздің талдауымызша, инфляция өсуінің негізгі себептері мыналар: 1) "сұраныс инфляциясы" немесе жалпы тауар тапшылығы, әсіресе күнделікті сұраныстағылары; 2) монополистер мен делдалдардың бағаға келісуі; 3) қызмет көрсету, көлікке, энергияға бағалар мен тарифтердің озық өтіп кетуі; 4) ақша массасының молшылығы; 5) субъектілердің өнімділікті арттыруға қарағанда пайда алуға көбірек ұмтылуы, 6) жергілікті жерлердегі атқарушы биліктің инфляцияны тежеу және негізгі тұтыну тауарлары мен қызмет көрсетулеріне мониторингін жүзеге асыру жөнінде нашар жұмыс жүргізуі; 7) төмен еңбек өнімділігі; 8) инфроқұрылым салынған инвестициялардың жоғары үлес салмағы және күрделі қаржыны игеру мерзімдерінің ұзақтығы ; 9) әлсіз бәсеке; 10) өндіріс шығындарының өсуі.
Сұраныс факторларына халық, кәсіпорындар мен мемлекет кірістерінің артуын, сондай - ақ банктердің жоғары кредиттік белсенділігін жатқызуға болады. Айталық, 2005 жылдың 3 тоқсанында халықтың ақшалай кірістерінің өсуі 12% - дан астам бағаланып, жалпы ішкі өнім өсу қарқындарынан (8,6) шамалы жоғары болды. Мұндай озу үрдісі 2001 жылдан бастап байқалып келе жатқанын атап көрсету қажет. 2001 - 2004 жылдар бойында нақты жалпы ішкі өнім 10,5% - дық қарқынмен өскен кезде, халықтың нақты ақшалай кірістерінің орташа жылдық өсімі 11,5% - ға жетті. Халық кірістерінің өсу нәтижесі бөлшек сауда айналымы көлемінің ұлғаюынан көрінетін тұтыну "серпіліс" болып табылады, оның өсуі 2001 - 2004 жылдары - жылына орташа 11% - ға бағаланады. Сөйтіп, тұтыну сұранысы айтарлықтай ұзақ уақыт бойы бағаларға әсер етуін жалғастыруда. Бұған қоса соңғы кезде коммуналдық қызметтерге арналған тарифтердің өсуі де жатады.
Халық пен кәсіпорындар тарапынан сұраныстың өсуі жұмыспен қамтудың ұлғаюы кезінде болып жатқан фактісі атап көрсету керек. Егер 1999 жылы ол 13,5% - ға (нң жоғары деңгей) жетсе, содан кейін ол 2004 жылы 8,4% - ға дейін және 2006 жылдың екінші тоқсанында 7,7% - ға дейін төмендеді. Мұның бәрі экономикада бос еңбек ресурстары резервінің азайып келе жатқаны, жиынтық сұраныстың одан әрі өсуі не импорт көлемінің көбейе түсуімен, не еңбек өнімділігінің артуымен, не бағалардың өсуімен болатынын айғақтайды. Бізді жалпы ішкі өнім өсуінің құрылымдық мазмұны алаңдатуы тиіс. Осының нақты дәлелі - азық- түлік өнімдеріне, қажетті тауарларға, тұрғын үй - коммуналдық және көліктік қызметтерге бағалардың өсуі.
Инфляцияның "импорты" көп ретте сыртқы экономикалық конъюнктураның ықпал етуі арқасында қалыптасты, экономиканың нақты секторындағы бағалар, елге валюталық түсімдердің келіп түсуі және валюта бағаманың серпіні оған байланысты болады.
Инфляция импортының көрнекті мысалдарының бірі ағымдағы жылы қант бағасының күрт өсуі болып табылады, ол 2006 жылдың жеті айында 33% - да астам өсіп, оның импорты соңғы бес жылда 71,9% - ға өсті. Азық - түлік тауарларының және күнделікті қажетті тауарлардың импорты өсіп келеді. Мысалы, ет пен сүт өнімдердің, өсімдік майлары мен тоң майлардың импорты құндық көріністе 1,5 есе, жеңіл автомобильдер- 37,9% - ға, жиһаз - 34,5% - ға, дәрі дәрмек - 25% - ға өсті. "Қапшықтықтауарлардың" да әкелініп жатқанын ескеру керек. Бұл ретте айта кету керек көптеген кәсіпорындардың әлеуеті әлі де толық пайдаланылмайды, мысалы қант өнеркәсібінің қуаттарын пайдалану коэффиценті бар болғаны 13% - ды, консерві (ет) өнеркәсібі - тек 33,1% - ды, ұн - 40,6% - ды, сүт өнімдері - 34,6% - ды құрайды. Сонымен бірге, тұрмыстық күнделікті қажетті тауарлар көбінесе импорт есебінен қанағаттандырылады, ол да жыл сайын қымбаттауда. Қалыптасқан жағдайда байланысты, кедендік бажды өсіру арқылы "адал ниетті" бәсекелестік үшін жағдайды теңестірудің дәстүрлі әдісі қазіргі уақытта үнемі тиімді бола бермейді. Өнімдерге импорттық бажды көтеру заңды импорт үлесін қысқартуға алып келеді.
1.3.Инфляцияның себептері мен салдарлары

Инфляция негізінен шаруашылықта қалыптасқан әр түрлі диспропорцияларға байланысты болатынын еске ала отырып, оның негізгі себептерін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.