Қоғамның экономикалық нәтижесі мен мемлекеттің рөлі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

III – тарау. Экономиканың даму циклдігі
3.1. Қазақстан Республикасының инфрақұрылымы мен конъюктурасы

Экономикалық даму – динамикалық процесс. Макроэкономикалық тепе-
теңдік келісімділік пен өзара байланыстылықтағы экономикалық құбылыстың
тепе-теңдігіне осы келісімділікің оқтын-оқын бұзылуының қайталануы арқылы
қол жетеді. Макроэкономикадағы процестер өлшенетін жән бағаланатын
макрокөрсеткіштер үшін ұдайы тұрақсыздық, олардың өсулері мен
құлдырауларының ақырын ауысулары және керісінше болулары оларға тән сипат.
Бұл өзгерістер экономикалық циклдарды – жұмысбасылықтың, өндірісің және
инфляция деңгейлерінің ұрақсыздығын сипаайды. Көрсеткішер динамиасы
экономикалық конъюктураны көрсететіндікен, циклдар теориясын кейде
конъюкура теориясы деп атайды.
Циклдар бір құлдыраудың басынан екінші құлдырау басына дейінгі уақы
интервалын анықтайды. Цикл график үрінде 1 схемада берілген.
Циклдың классикалық нұсқасында бір-бірін жүйелі түрде ауыстырып
отыратын төрт кезеңді бөле қарауға болады: дағдарыс, тоқырау, жандану,
өрлеу. Циклдар өздеріне экономиканың мемлекеттік реттеушілік ықпалын бастан
кешіп отыр және классикалық нұсқадан сипаты мен ұзақтығы жағынан айрықша. 1
схемада екі кезеңді: құлдырау мен өрлеу берілген. Осы ағым спецификасында
экономикалық циклдың сатыларына тән өзіндік белгілерін айыруға болады.
Экономика ғылымында экономикалық циклдардың интегралдық теориясы
болмайды. Әртүрлі мектептердің экономистері циклділіктің әртүрлі себеперіне
көңіл қояды. Мысалы, циклділікті сыртқы факторлармен байланыстыраын
теориялар себептердің ішінен соғыс, төңкеріс, бағалы ресурстардың ірі кең
орнын табуды, технологияны өзгертетін жаңалық ашуды және өнер табысын атап
өеді. Циклділіктің себептерін экономика үшін жайлардан білетін
тұжырымдамаларда: негізгі капиталдың ұсталу мерзімі ақша массасының
тұрақсыз мөлшері, инвестициялар, жинақтау, тұтыну, мемлекеттің экономикалық
саясаттағы өзгерісі секілді факторлар бөлініп шығады. Көптеген экономистер
циклділіктің басты себебі – тұтас шығындардың тұрақсыздығы деп санайды.
Экономикалық циклдар созылмалдығы жағынан: қысқа мерзімді (2-4
жыл), орта мерзімді (10-12 жыл) және ұзақ мерзімді (50-60 жыл) болып
бөлінеді. Циклдар бір-біріне қабаттасып, бір мезгілде жүреді. Мұндайда
қысқа цикл ауқымында тепе-теңдікке тұтыну рыногында қол жетеді, орташа
циклдың аумағында – жабдықтарға және құрылыстарға сұраным ауысады, ұзақ
мерзімді цикл өндірістің технологиялық тәсілінің өзгеруіне байланысты болып
шығады. (2 схема)
Конъюктура тұрақсыздығының себептері мен салдарлары туралы мемлекет
антициклдық саясатты жүргізе алады және жүргізуге тиіс, экономикалық
тұрақтылықты қолдау үшін циклдық тұрақсыздықты басуы керек деген
түсініктеме бар. (3 схема)
Нарық дегеніміз баға арқылы сұраным мен ұсынымның өзара бірлескен іс
қимылы, экономикалық теория нарықтық дәл осылай етіп көрсетеді және сұраным
баға және ұсыным арасындағы нарықтық тәуекелділіктің, сондай-ақ, оларға
жекеленен факторлардың ықпал етуінің шексіз нұсқауларын жасаумен келеді.
Нарыққа бұлайша абстрактілі келу нарықтық процестерді олардың таза
күйінде талдау қажеттілігімен анықталады.
Бұл абстрактылы бағыт нарықтық ұйымдасырудың нақты түрлерімен
толықтырылуы, оның жоғары саласында қалып қоймауына жағдай жасайды. Нарық
шығындығы нарық инфрақұрылымы арқылы көрінеді. Оның мынандай элементтері
бар:
а) Нарықтар. Қазіргі кезде нарықтардың алуан түрі (жергілікті,
аймақтық, салалық, ұлттық, халықаралық) қалыптасуы. Олардың ішінде
капиталдар, ресурстар, еңбек және валюта нарықтарына ерекше орын беріледі.
Мұның үстіне мемлекеттік, монопольдік және еркін (мемлекеттік
емес және монопольдік емес) нарықтар деп ажыратылады.
Өзге нарықтар үшін мемлекеттік нарықтың маңызы ерекше, өйткені
оған тән белгіленген бағалар және кепілді өткізу барлық нарықтың
қозғалысына реттегіш ықпалын тиізеді. Монопольды нарық та әдетте өзіне
тән тұрақты бағаларымен тұрақтанушы міндет атқарады.
Нарықтық процестер көптеген факторлардың ықпалын бастан өткізеді.
Қысқа мерзімді кезеңде мынандай факторларға басымдық беріледі, олар:
А) баға деңгеінің өзгеруі
Ә) тауарлар қорларымен өзгерістер жасау
Б) тұтынушылардың ақшалай табысын реттеу
Ұзақ мерзімдік кезінде осы саналып өткен факторлардың мына секілді
көлемде өзгерістерге тәуелді екендігі байқалады, олар:
А) қоғамдық еңбек өнімділігінің және қоғамдық өндіріс тиімділігінің
қозғалысы
Ә) экономиканы тұтасалғандағы пропорционалдық деңгейі
Б) жеке тұтыну құрылымындағы өзгерістер
2. Сауда. Нарықтық инфрақұрылымына, халық шаруашылығының өзгешелігі
бар саласы ретінде сауда алуан түрімен қоса (көтерме және бөлшек сауда,
сауда кәсіпорындары, аукцион, жәрмеңкелер, сауда саттық, делдеалдық
орталықтар, тауар биржалары) енеді.
3. Нарықтық мекемелері – сауда саттық банктері, қор биржалары,
сақтандыру компаниялары, аудиторлық фирмалары, еңбек биржалары; заң
кеңселері, ақпарат орталықтары, жарнама бюролары.
Нарықтық дамыған инфрақұрылымы – қоғамның экономикалық байлығы болып
табылады. Оның қалыптасуы нарықтық экономикаға қатысушылардың тұтас ұрпағы
еңбегінің нәтижесі.
Нарықтық конъюктура
Нарықтық инфрақұрылымның тиімділігі көп жағдайда белгілі кезеңдегі
нарықтық жағдайын сипаттайтын уақытша жағдайдан көрінетін экономикалық
конъюктураға байланысты. Олар төмендегі көрсеткіштер жүйесінен тұрады:
- өндіріс пен құрылыстың даму қозғалысы
- тауар қорларының көлемі
- бағалар, пайыз, бағалы қағаздар бағытының қозғалысы
- еңбеке қатысушылар мен жұмыссыздар саны арасындағы арақатынастары.
Экономикалық конъюктура көптеген факторлардың ықпалын бейнелейді,
олардың арасында циклдік, циклдік емес және кездейсоқ факторлар
бөлектелінеді:
А) циклдік – аталған кезең аумағында күші бір қалыпты өсе түсетін
факторлар; олар әдетте жаппай көлемде негізгі капиталды (өндірістік құрал
жабдықтарды) ұдайы жаңғыртып отыру қажеттілігіне байланысты;
Ә) циклді емес – экономика тұрақты ықпал етуші факторлар (ғылыми
техникалық прогресс)
Б) кездейсоқ – уақытша, тез өтетін (құрғақшылық, аурулар таралуы, мода
(жаңа үлгілер))
Экономикалық конъюнктураны жақсартуға әдістер қолданылады:
А) инвестициялар (өндіріске қаржы бөлу) көлемін реттеу
Ә) Фирмаларға берілетін мемлекеттік тапсырыстардың шарттары мен аумағын
өзгерту
Б) Салық пен пайыз төлемдері деңейін қайта қарау
В) Тұрғын халықтың жинақ ақшалары көлемін реттеу жолымен.
Экономикалық конъюнктура нарықтық экономикаға қатысушылардың назарын
үнемі өзіне аударып келеді. Олардың сауда-саттық қызметтерінің нәтижелеріне
әсерін тигізеді. Экономикалық конъюнктураның ғылыми талдаулары көптеген
қолайсыз бағыттардың алдын алуға қабілетті және нарықтық экономиканың
реттегіш механизімінің мндетті элементін құрайды.

3.2. Қоғамның экономикалық нәтижесі мен мемлекеттің рөлі

Қоғамның экономикалық тарихы дегеніміз өндірістен экономикаға,
экономикадан нарықтық экономикаға қозғалысы.
1. Өндіріс: экономика шығынды да өндіріске әкеліп таңылып
сонымен тұйықталады. Бұл – натуралды шаруашылық патшалығы,
яғни алғанда өндіріс тікелей тұтынуға ұласатын (отбасылық,
шаруа қожалықтық, қауымдастық, рулық, араластық, үй
шаруашылығының шаруашылығы) тұйықталған әлеуметтік бөлік
патшалығы.
Натуралды шаруашылықта өнім өндірушілердің экономикалық байланыстары
тікелей өндіру процесімен ғана шектеледі. Бұл процестен тысқары өнім
өндірушілер арасында ешқандай экономикалық қатынастар болған емес.
Уақыт өте келе натуралды шаруашылық жүрізуе қатысушылардың саны өсе
түсуіне қарай натуралды шаруашылық түрі жағынан өзеріске түсті (отбасы,
ру, қауымдастық). Натуралды шаруашылықты жүргізу субъектісінің ұлғаюына
қарай өнім өндірушілерді жараландыратынжәне біріктіретін қоғамдық еңбек
бөлінісі жүйесі қалыптасады.
Бұл өндіріс пен тұтынуды ажыратты, олардың арасына алдымен бөлуді,
содан кейін қайта бөлуді (зат айырбасы) енізді. Бұл экономиканың өнім
өндірушілердің өндірістен тыс өзара қарым-қатынасы салаларының пайда
болуынбілдіреді.
2. Экономика, өндірістен, экономикаға өту қайта бөлудің
айырбастауымен, өзгеруімен ерекшеленеді. Экономикалық теорияда айырбас
түсінігі әр кезде де еңбек бөлінісі байланыстыратын, экономикалық
дараланған өнім өндірушілер арасындағы азық-түліктермен құны бірдей бірін-
бірі толық алмастыра алатын айырбасты көрсетеді.
Осындай айырбас қана еңбек өнімдерін тауарға, ал айырбастың өзін
нарыққа айналдырады. Нарықтық экономика адамзаттың экономикалық
тарихындағы салалық өрлеу. Бұл өнім өндіруші үстемдік мәртебесін жоғалтатын
сатып алушы нарығы. Біз басымдықтың өнім өндірушіден тұтынушыға (яғни
сатушыдан сатып алушыға) көшуінің барша мәнін ұғынар болсақ, онда қоғамның
экономикалық сатысын нарықтық экономика ретінде сипатталады. Оның басты
сипаттамасы болуы да мүмкін емес. Істің мәні мынада, өнім өндіруші (сатушы)
өздігінен нарықты құрамайды. Екі адамның жауаптасуы – нарықтық экономика
дене осы.
Нарықтық экономикадағы мемлекеттің рөлі
Экономика үшін мемлекеттік кеңістік, мемлекеттік шекара және
мемлекеттік шаруашылық орталығы қандай қажет болса, мемлекеттік өкімет,
мемлекеттік тәртіп және мемлекеттік ынталылық соншалықты әбден керек.
Экономиканың, қоғамның, Қазақстанның бүгінгі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.