Өнім өндірісінің өзіндік құнын талдау. Өнім өндіруге жұмсалған жалпы шығындар деңгейіне талдау

Өнім өндірісінің өзіндік құнын талдау

Өнім өндіруге жұмсалған жалпы шығындар деңгейіне талдау

Өнімнің өзіндік құны - бүл кәсіпорынның өнім өндіруге жұмсалған ағымдағы шығындары. Ол ақшалай және натуральды заттай есептеледі.

Өнімнің өзіндік құнына өнім өндіру өндіріс процесінде жұмсалған еңбек құралдары, еңбек заттары және күшінің құндары кіреді. Барлық шығындарды бір өлшемге келтіру үшін оны ақшалай есептейді.

Өнімнің өзіндік құнына шаруашылықтың әлеуметтік шығындары (балалар бақшасы, емхана, жатахана, мектеп, клуб) кірмейді.

Өнімнің өзіндік құнына қосымша қосылатын шығындар:

• әлеуметтік сақтандыруға
• банк кредитінің пайызы
• негізгі капиталды жұмысқа жарамды қалпында ұстауға нететін шығын
• айыптар т. б. ескерілмеген өндірістік шығындар
• тәуекелділікке, мамандар ұстауға қосымша шығындар.

Нарықтық қатынастарға толық енгенде, өзіндік құнға арендалық төлем, капиталға пайыз, кәсіпкерлек пайданың минималды мөлшері кіруі керек. Ол жағдайда өзіндік құн экономикалық шығындар деп аталады, немесе маркетингтік теория бойынша құн деуге болады. Жалпы алғанда кәсіпкер кепілді табыс табу үшін өзіндік құнды емес, экономикалық шығынды есептеуі керек.

Өнімнің өзіндік құны, тауарға баға тағайындаудың базасы және пайданың болашақ мөлшерін айқындайтын инструмент.

Өнімнің өзіндік құны өндіру сатыларына байланысты: цехтых, фабрика, зауаттық, немесе өндірістік ж­әне толық өзіндік құн болып бөленеді.

Өнімнің цехтық өзіндік құны - бұған өндірілетін өнімге цехта учаскелерде бригадаларда шыққан шығындар кіреді. Зауыттық немесе өндірістік өзіндік құн - бұл цехтық шығындар + жалпы зауаттық, өндірістік шығындар.

Өндірістік өзіндік құн - цехтық өзіндік құнмен жалпы өндірістік шығындардың қосындысына тең. Өнімнің толық өзіндік құны өндірістік өзіндік құнмен өнімді өткізуге кеткен шығындар кіреді.

Өнімнің өзіндік құнын қолдану мақсатына қарай бірнеше түрлерге бөлінеді: өнімнің жалпы тауарлы немесе сатылған өнімдердің өзіндік құны, салыстырылатын өнімнің өзіндік құны, өнім бірлігінің өзіндік құны болып және тағы басқалай бөлінеді. Сонымен бірге өнімнің өзндік құнын жоспарлы, болжамды, нақтылы деп бөлінеді.

Жоспарлы өзіндік қүн - бұл қажетті шығындар ғылым мен техника жетістігіне және ұйымдастыру жағдайымен байланысты.

Болжамды өзіндік құн - бұл техникалық экономикалық есептер ескерілуі, қандай жаңалықтар енгізілгенін тағы басқалай ғылыми жетістіктерді ескереді.

Нақтылы өзіндік қүн - бүл барлық өнімге шаққан нақты шығындар және өнім бірлігіне шаққандағы өзіндік құн.

Өндірістік шығындарды есептеу үшін өндірістік шығындар сметасын жасайды, онда шығындар элементтерге бөліп тандайды. Шығынның элементтік классификациясы мынадай шығын элементтеріне бөлінеді:

• шикізаттар мен материалдар элементі

Кесте 2. 1. 1

Өткізілген өнімнің шығындары деңгейіне талдау

• жалақы қоры
• әлеуметтік сақтандыруға болу
• негізгі капитал амортизациясы
• басқа да шығындар.

Шығындарды экономикалық мазмүнына қарай калькуляциялық статьялары бойынша «негізгі» шығындар және «қосымша» шығындар деп бөлінеді.

Негізгі шығындар өнім өндірумен тікелей байланысты шығындар, ал қосымша шығындар - бүл өндірістік техникалық даярлау, басқару ұйымдастыру шығындары жатады.

Кесте деректерінен көріп отырғанымыздай материалды шығындар 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 1412, 5 млн теңгеге немесе 37, 0%-ке өскен. Ал 2004 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 950, 2 млн теңгеге артты. Еңбек ақы шығындары бойынша 2004 жылы 2003 жылмен салыстырсақ 312, 4 млн теңгеге өскен, ал 2004 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 211, 9 млн теңгеге жоғарылаған. Әлеуметтік қорғау шығындары 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 50, 58 млн теңгеге немесе 36%-ке өскен. Ал 2004 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 55, 68 млн теңгеге артып отыр. Негізгі қордың амортизациясына келетін болсақ, 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 1251, 2 млн теңгеге өскен, 2004 жылды 2002 жылмен салыстырғанда 1230, 3 млн. тенгеге артты. Тағы басқа өндірістік шығындар бойынша 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 934, 1 млн теңгеге немесе 83%-ке жоғарылаған. 2004 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 487, 7 млн теңгеге артып отыр. Барлық өндірістік шығындар 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 3960, 78 млн теңгеге өскен, ал 2004 жылды 2002 жылмен салыстырсақ, 2935, 78 млн теңгеге өскен.

Оның ішінде ауыспалы шығындар деңгейі 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 3960, 78 млн теңгеге өскен, ал 2004 жылды 2002 жылмен салыстырсақ 2935, 78 млн теңгеге өсіп отыр. Ал тұрақты шығындар деңгейі 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 2997, 24 млн теңгеге өскен, ал 2004 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 11807, 94 млн теңгеге жоғарылап отырғанын көреміз. Сонымен өткізілген өнім шығындары деңгейінің көбеюіне: өнім өндіру көлемінің көбеюі және материалдар мен шикізаттардың бағасының қымбаттауы әсерінен болып отыр.

Жоғарыдағы 2. 1. 1. кестеде көрсетілгендей «Қазгермұнай» БК-ның соңғы 2004 жылғы өндірістік шығындар деңгейінің құрылымын көрсетеміз.

Сурет 1 - Өндірістік шығындар көлеміне талдау

Жалпы шығын (З _общ ) деңгейінің өзгеруіне өнім көлемі (VВП _общ ) оның құрылымы (УД _і ) өнім бірлігіне шаққандағы ауыспалы шығындар деңгейі (В _і ) және өнім көлеміне есептелген тұрақты шығындар (А) әсер етеді. Енді осы көрсеткіштерді есепке ала отырып жалпы шығын деңгейінің өзгерісін есептеміз. Ол келесі формуламен анықталады:

З _общ = ∑ (VВП _общ х УД _і х В _і ) + А

Осы формуланы пайдалана отырып, есептеу жүйесін келесі кесте арқылы көрсетеміз.

Кестеде көрсетілген жалпы шығын соммасының өзгерісінің есептелу тәсілі төмендегідей.

1. Жоспарлы өнім көлемі жоспарлы шығын деңгейі бойынша есептелген шығын соммасы

∑ (VВП _{і пл} х В _{і пл} ) + А _{і пл} =(1005, 4 х 6160, 9) + 14986, 0 = 21180, 1 млн теңге

Кесте 2. 1. 2

Өткізілген өнім шығындары деңгейіне факторлардың әсерін талдау

Өнім өндірудің нақты құрылымы жоспарлы деңгеймен есептелген шығын соммасы

∑ (VВП _{і пл} х В _{і пл} ) х К _{m n} + А _пл = (1005, 4 х 6160, 9) х 1, 69 + 14986, 0 =25454, 1

млн теңге,

мұндағы К _{m n} - өнім өндіру көлемін сипаттаушы коэффициент.

1. Нақты өнім көлемі бойынша есептелген шығын соммасы

∑ (VВП _{і ф} х В _{і пл} ) + А _пл = (1763, 0 х 6160, 9) + 14986, 0 = 25847, 66 млн теңге

2. Ауыспалы шығындардың нақты деңгейімен есептелген шығын соммасы

∑ (VВП _{і ф} х В _{і ф} ) + А _ф = (1763, 0 х 5760) + 14986, 0 = 25140, 88 млн теңге

Сонымен жалпы шығын деңгейінің өзгерісіне әсер етуші факторлар

1. Өнім көлемінің әсерінен

∆ З = З _ус1 - З _пл = 25454, 1 - 21180, 1 = 4274, 0 млн теңге

2. Өнім құрылымының әсерінен

∆ З = З _ус2 - З _ус = 25847, 66 - 25454, 1 = 393, 56 млн теңге

3. Ауыспалы шығындар әсерінен

∆ З = З _ус2 - З _у = 25140, 88 - 25847, 66 = - 706, 78 млн теңге

4. Тұрақты шығындар әсерінен

∆ З = З _ф - З _ус3 = 28138, 12 - 25140, 88 = 2997, 24 млн теңге

Сонымен жалпы өндірістік шығын соммасының өзгерісі

∆ З _общ = 4274, 0 + 393, 56 + (-706, 78) + 2997, 24 = 6958, 02 млн теңге

Жоғарыдағы 2. 1. 1. кестеде көрсетілгендей «Қазгермұнай» БК-ның өткізілген өнімнің шығындар деңгейі 2004 жылы 28138, 12 млн теңгеге болса 2003 жылы 21180, 1 млн теңгеге тең болып, 6958, 02 млн теңгеге көбейген. Осы көрсеткіштерге сүйене отырып, өндірістік шығын деңгейіне факторлердің әсерін талдау жасаймыз.

Біріншіден өнім көлемінің нақты деңгейі мен өнім құрылымының жоспарлы деңгейімен салыстырғанда, яғни өнім көлемінің әсерінен өндірістік шығын көлемі 4274, 0 млн теңгеге көбейсе, өнім құрылымының әсерінен 393, 56 млн теңгеге өскенін, ал ауыспалы шығындардың әсерінен - 706, 78 теңгеге кемігенің көруімізге болады. Өнім көлемінің көбеюімен қатар кәсіпорындағы 1 тонна өнімнің өзіндік құнының көлемі төмендегенін көреміз. Ал тұрақты шығындардың деңгейі көбеюіне байланысты тұрақты шығындардың әсерінен 2997, 24 млн теңгеге көбейген. Сонымен өндірістік шығын деңгейіне әсер етуші жоғарыдағы аталған 4 фактордаң әсерінен өндірістік шығын деңгейінің өзгерісі 6958, 02 млн теңгеге тең болып отыр.

Тауарлы өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығын деңгейіне талдау

Тауарлы өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар - өнімнің өзіндік құнындағы басты көрсеткіш, яғни біріншіден ол кез келген өндіріс сапалары бойынша есептеледі, екіншіден:өнімнің өзіндік құнымен табыс арасындағы өзара байланысты сипаттайды.

Тауарлы өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар - өндірілген өнімнің құнының өзгерісімен және өнімді сатукөлемінің өзгерісі, өндірістік шығындардың жалпы соммасының өзгерісімен тікелей байланысты.

Осы аталған факторлер бойынша өзара байланысты келесі суреттен көреміз.

Шығарылған өнімнің

көлемінің

өзгерісі

Шығарылған өнімнің құрылымының өзгерісі

Өнімді сатудың орташа бағасының өзгерісі

Ауыспалы шығынның үлес салмағының деңгейін өзгерісі

Тұрақты шығындар соммасың өзгерісі

Инфляцияға байланысты бағаның өзгерісі

Өнімнің сапасың өзгерісі

Нарықты қамтамасыз

етудің өзгерісі

Өнім ресурстық сиымдылығы-ның деңгейінің өзгерісі

Пайдаланылған ресурстар құнының өзгерісі

Тауарлы өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы өзгерісі

Сурет 2 . Тауарлы өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығын деңгейін

анықтаушы факторлердің өзара байланысты

Тауарлы өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар мөлшері келесі формула бойынша анықталады:

,

мұндағы З _о - жалпы шығындар көлемі, мың теңге

ТӨ - тауарлы өнім көлемі, мың теңге

Тауарлы өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар көлеміне тікелей 4 фактор әсер етеді:

1. Өндірілген өнімнің құрылымының өзгерісі.
2. Жекелеген өнімдерді өндіруге кеткен шығындардың деңгейінің өзгерісі.
3. Тұтынылған материалдардың бағасы мен тарифінің өзгерісі.
4. Тауарлы өнімі бағасының өзгерісі.

Тауарлы өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындарды есептеу үшін тауарлы өнім көлемінің өзгерісін келесі мәліметтерді пайдалана отырып есептеймыз.

1. Жоспарлы тауарлы өнімнің құны

∑ (VВП _{і пл} х Ц _{і пл} ) = 1269, 3 х 23709 = 30093, 8 млн теңге

2. Нақты өнім көлемімен жоспарлы құрылымы бойынша жоспарлы бағамен есептелген тауарлы өнім құны

∑ (VВП _{і ф} х Ц _{і пл} ) + ∆ ТП _стр = (1763, 0 х 23709) + 18466, 59 = 60265, 557

млн теңге

3. Нақты өнім көлемімен жоспарлы бағамен есептелген тауарлы өнім құны

∑ (VВП _{і ф} х Ц _{і пл} ) = 1763, 0 х 23709 = 41798, 967 млн теңге

4. Нақты өнім көлемі нақты бағамен есептелген тауарлы өнім құны

∑ (VВП _{і ф} х Ц _{і ф} ) = 1763, 0 х 27544, 18 = 48560, 39 млн теңге

Жоғарыда аталған факторлардың өзгерісін келесі кесте арқылы көрсетеміз.

Кесте 2. 1. 3

1 теңге тауарлы өнім көлеміне шаққандағы шығын соммасының

өзгеруіне факторлердің әсерін талдау

Әрбір фактордың әсерін есептеп көрсететін болсақ

1. Өнім көлемінің әсерінен

∆ З = 0, 422 - 0, 205 = 0, 217 теңге

2. Өнім құрылымы әсерінен

∆ З = 0, 62 - 0, 422 = 0, 198 теңге

3. Ауыспалы шығындар үлесі әсерінен

∆ З = 0, 6 - 0, 62 = - 0, 02 теңге

4. Тұрақты шығындар соммасының әсерінен

∆ З = 0, 08 - 0, 60 = -0, 52 теңге

5. Сатылу бағасының әсерінен

∆ З = 0, 58 - 0, 08 = 0, 50 теңге

... жалғасы

Калькуляциялау нысандары бойынша шығындарды бөлу

Кәсіпорын өнімінің өзіндік құнын төмендетуді экономикалық ынталандыру туралы ақпарат

Құрылыс ұйымдарының өзіне түсетін құның төмендету резервтері

Тауарлы өнімі бағасының өзгерісі

АДАЛ АҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН ЖӘНЕ ӨНІМІНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН ТАЛДАУ

Өндіріс циклінің аудиті

Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның ағымдағы шығындарының құрамы мен құрылымын анықтау және соны тиімді басқаруды, оның өзіндік құнын төмендету жолдарын теориялық жағынан қарастыру және оны талдау

ЖШС «Камаш-Строй» құрылыстағы өндіріс шығындарын есепке алудың әдістері мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау

Кәсіпорын өнімінің өзіндік құнын төмендету жолдары

Өнімнің өзіндік құнын төмендету, пайда, рентабельділікті арттыру әдістері жайлы мәлімет

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс