ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ТУРАЛЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

болып тәуелсіз бақылаудың пайда болуы табылады.Ол қоғамдық тәжірибелік
қажеттілікті жүзеге асыруды- пайдаланушылар қызығушылығындағы экономикалық
субъектілер ісі жөніндегі қаржылық ақпараттардың нақтылығын растауды
қамтамасыз етті.
Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды
қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты
мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық шешуші рөлі
артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге
болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс
процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде жаңа сипатқа ие болуда.
Менің курстық жұмысымның мақсаты – салықтар туралы түсінігімді, салық
салу механизмдерінің принциптері, Қазақстан Республикасының салық жүйесі
жайлы жан-жақты мағлұмат беру, оның қалыптасу кезеңдерін, принциптерін
қарастыру. салықтардың экономикалық мәні мен маңыздылығын сипаттама беру
отырып онда салық түсінігіне, салық түрлеріне және салықтың атқаратын
қызметіне, салықтың элементтеріне және Лаффер қисық сызығына сипаттама беру
Ал аналитикалық бөлімінде ҚР салық салу жүйесіне сипаттама бере отырып ҚР-ң
салық қызметінің құрылымына, оның ерекшеліктеріне және оның
қажеттіліктеріне, ҚР салық жүйесі туралы заңдардың қабылдануына және
ондағы әртүрлі өзгерістер мен толықтыруларға тоқталу

I НАРЫҚТЫҢ ЭКОНОМИКАДА САЛЫҚТЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ

1.1 Салық ұғымы, тарихы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні

Ұйымдық–құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке
төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін
жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып
табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар
мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі
болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен
әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына
бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен
саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі
–ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін
және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік –экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу
- әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Салықтарды ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын ) бөлудің екі
қағидаты қалыптасқан:
1. пайда (алынған игіліктер ) қағидаты;
2. қайыр көрсету (төмен қабілеттілігі ) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың
қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың
өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.
Салықтың ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын Адам
Смит ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1. салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидаты);
2. салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы
керек (анықталық қағидаты);
3. әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және
әдіспен алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);
4. салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылықты жоқ етті,
бұл процеске реттемелеуді енгізді және Адам Смитке салықтар – оны
төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны деп қорытынды
жасауға мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлденді, толықтырылды.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтың міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті. Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын болуға тиіс.
Салықтардың әлеуметтік- экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан
қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі кезде салықтар
фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функция орындайды.
Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік
ерешеліктерін білдіреді.
Фискалдық функция- барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
көмегімен бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-
мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамассыз етеді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы
өндірістің құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал
етеді.
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы салық саясатының негізгі
бағыты тұтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты
табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін ақтамаған қағидатынан бас
тарту болып табылады. Бұл еңбек белсенділігінің күшеюіндегі экономикалық
ынталылықтың уәждемелік механизмі арқылы халықтың еңбекке жарамды бөлігінің
табыстарын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік жасайды. Салық жүйесі арқылы
қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің неғұрлым тиімді және берік әлеуметтік
қорғалуы қамтамасыз етіледі.
Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық міндеттемелері
туындауының, орындалуының және тоқталуының барлық негіздері мен тәртібін
салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді. Мемлекетке түсетін салық
түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан қоғамдық қажеттерге кейін
иесіз пайдаланылуы болып табылады.

1.2 Салық салудың принциптері мен түрлері

Салық салу жүйесінің басты буыны – бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде
пайда болған корпорациядан алынатын салық. Салық акционерлік қоғамның таза
пайдасынан алынады, яғни жалпы пайдадан басқаларды шегергеннен кейін
мысалы, жедел амортизация, табиғи кендердің азаюы, қайырымдылық қоры
төлемдері және т.б. шығындар. Көптеген елдерде корпорация пайдаларына салық
салу ставка пропорциялары арқылы жүреді.
Салық салу тарихында жоғары пайдаға салық салу деген де бар. Ол
пайданың белгілі мөлшерден артық болуына байланысты салынады. Мұндай шара
әдетте төтенше жағдайларда, соғыс, экономикалық күйзеліс кездерінде
қолданылады. Табыс салығының қатарына мүлік салығы және капиталды
пайдаланумен байланысты атқарылған істер салығы да жатады. Бірінші жағдайда
салық мүліктің құнына қарай (жер, құрылыс) әрбір адамнан және заңды
тұлғалардан алынады.
Капитал ісінен алынатын салық корпорациялардың бағалы қағаздарды сату,
сатып алуынан түскен табыстардан алынады. Тікелей табыс салықтарымен қатар
жанама салықтар да маңызды рөл атқарады.Олар тауарлар немесе қызмет көрсету
бағаларына қосылады. Бұл салықты тауарды тұтынушылар төлейді. Қаржы
ресурстарын бюджетке шоғырландырудың басты құралы тікелей салықтар, алайда
жанама салықтардың да рөлі кеміген жоқ.
Жанама салықтар бүгінде үш түрде көрінеді: акциздер, фискалды,
монопольді салықтар және кеден салығы. Бұлардың ішіндегі ең бастысы –
акциздер. Олар тауар бағаларына немесе қызмет көрсету тарифтеріне қосылады.
Әрбір елдің ерекшеліктеріне қарай акциздер халық тұтынатын тауарларға,
транспорт, байланыс, тұрмыстық қызмет көрсету түріне салынады. Қазіргі
кезде акциздің бір түрі – қосымша құнға салық салу кенінен дамуда. Бұл
жағдайда салық тауарды өткізгенен түскен барлық түсімге салынбай, тек осы
кезендегі өндірістік қызметтік нәтижесінде қосылған құнға салынады.
Фискалды, монопольды салық мемлекеттің монопольды өндіретін
тауарларына салынатын жанама салық. Нақты елдердің ерекшеліктеріне қарай
олардың қатарына темекі бұйымдары, алкогольдік ішімдіктер, сусындар, тұз
және т.б. басқа болуы мүмкін. Фискалды, монопольды түсімдері әдетте
мемлекеттік бюджетке, біраз бөлігі жергілікті үкіметтің бюджетіне түседі.
Жанама салықтың қатарына кеден, баж алымдары жатады. Олар тауарларды
мемлекеттік шекарадан әрі-бері алып өткенде төленетін салықтар. Қазіргі
кезеңде, әсіресе шет елдер тауарларынан алынатын кеден салығының маңызы
зор. Кеден салығының механизмі арқылы мемлекет белгілі тауарлардың шеттен
әкелінуін тежеп, өзінің ішкі рыногын шетелдік бәсекеден қорғайды. Қазіргі
мемлекеттердің финанс жүйесінде маңызды рөлді орталық үкіметтің
салықтарымен қатар жетгілікті жерлердің салықтары да атқарады. Олардың
ішіндегі ең бастылары: меншік салықтары, әр түрлі жанама салықтар.
Жергілікті әкімшіліктің қажеттіліктерін өтеуге өз салықтары
жетіспегендіктен көптеген елдерде орталық үкіметтің жергілікті органдарға
субвенция (көмек) беруі үшін белгілі сомалар бөлінеді. Жалпы өзінің
табиғаты жағынан субвенция дегеніміз орталық үкіметке түсетін салықтың бір
бөлігі, ол жергілікті бюджетке бөлініп беріледі.
Салық арқылы реттеу әдістері салалардың бәсекелестігін ынталандыруға,
капиталдың қорлануына қолайлы жағдай жасауға, корпорациялардың әлеуметтік
қызметін қолдауға кеңінен пайдаланылады. Осы мақсатта салықты корпорация
қызметтерінің түрлеріне қарай пайдалану жөнінде түрлі жеңілдіктер беріледі.
Мұндай шараларға мысалы, өндіруші компанияларды (әсіресе мұнай мен газ
өнеркәсібінде олардың табиғи қорларының азаюына байланысты) салық арқылы
ынталандыру жүйесі жатады. Бұл ережеге сәйкес өндіруші компаниялар пайдалы
қазбалар көзінің азаюына және өндіріс жағдайларының қиындауына байланысты
салық төлемейді. Салықтық жеңілдіктер беру арқылы мемлекет өндіргіш
күштерді аймақтық орналастыруға, инфрақұрылым объектілерін салуға және т.б.
айтарлықтай әсер ете алады. Экономикалық тоқыраудан шығу үшін мемлекет
салық салудағы жеңілдіктер беру жолымен күрделі қаржыны ынталандырып,
тұтыну мен инвестицияны қолдап, тауарларға жиынтық қоғамдық сұраныстың
болуы үшін қолайлы жағдайлар жасайды. Бүкіл экономикалық конъюктураны
ынталандырудың ірі шараларына мысалы, 80-жылдарда АҚШ үкіметінің басына
келген Рейген әкімшілігінің салықтарды едәуір қысқартуы жатады. Бұл
бағдарламаның теориялық негізі ретінде американ экономисі А. Лаффердің
есебі алынған. Ол салықты азайтудың нәтижесінде мемлекеттің экономикалық
өсуі мен табыстың көбеюін дәлелдеді. Лаффердің ойынша корпорациялар
табысына шектен тыс салық ставкасын көтеру олардың күрделі қаржыға деген
ынтасын жояды, ғылыми-техникалық прогресті тежейді, экономикалық өсуді
баяулатады, сөйтіп мемлекеттік бюджеттің түсімдеріне кері әсер етеді.Сызба
түрінде осы жағдай мына түрде көрініс табады.
Бұл мәселе ұлттық психологиялық мәдени факторлар аз әсер етпейді.
Мысалы, американдардың айтуы бойынша, Швецарияға табысқа салық салу
шкаласының мөлшерінде (72%) АҚШ-та бір адамды жұмыс істемеген болар еді.

Мемлекттік бюджет пен салық ставкасының арасындағы тәуелділік
графикалық бейнесі – Лаффердің қисық сызығы деп аталады. Суретте ордината
сызығында салынған ставкаларын (R), абциссада мемлекеттік бюджетке
түсетіндер (Y) бейнеленген. Салық ставкасы өскенде мемлекет табысы салық
салудың нәтижесінде ұлғаяды. Салық ставкасының қолайлы мөлшері (R)
мемлекеттік бюджетке жергілікті түсімдерді қамтамасыз етеді(Y). Салықты
одан әрі көбейту еңбек пен кәсіпкерлік ынтасын төмендетіп, 100 пайыздық
салық салу мемлекеттік табысты нөлге теңейді, өйткені ешкім де тегін жұмыс
істегісі келмейді. Басқаша айтқанда болашақта шектен тыс салықты азайту қор
жинауды, инвестицияны, жұмыспен қамтуды арттырып жиынтық табыстың көлемін
ұлғайтады. Нәтижесінде салықтық түсімдердің нәтижелілігі өседі, тапшылық
азаяды, инфляция бәсеңдейді. Әрине Лаффердің қисық сызығының тиімділігі тек
еркін рынок механизмінің қалыпты жағдайында ғана мүмкін болады. Бұл
теорияға сын тұрғысынан терең талдау жасамай, мынаны ғана атап өтуге
болады. Лаффердің қисық сызығының тиімділігі тек еркін рынок механизмінің
қалыпты жағдайында ғана мүмкін болады. Жалпы рыноктық экономика жағдайында
инвестицияға салық ставкасынан басқа да факторлар ықпал етеді. Бұлардың
ішіндегі ең бастылары циклдық ерекшеліктер және компания тауарларына
сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы, олардың пайдаларының өсуі.

R

Ro
т 0 Xo X
Салық нарқы
Лаффердің қисық сызығы.

1.3 Салықтардың қызметтері

Салықтың мәні оның атқаратын қызметіне тікелей қатысты. Ескере кететін
жай, қаржы санаты түрғысынан алғанда Салықтар түгелімен қосалқы санат болып
табылады, сондықтан қаржымен салыстырғанда Салықтар қызметтерін қаржының
бөліп тарату қызметінің бөлігі ретінде қарастыруға болады.
Қаражаттың мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз ететін салықтың қазыналық
(фискалдьқ) қызметі тарихи түрде бірінші болып табылады. Тауарлық-ақша
ңатынастарының даму шамасы бойынша бұл қызмет мемлекетке түсетін барлың
ақша кірісін анықтайды.
Салықтың бөліп тарату қызметі шаруашылық субъектілерінің әр түрлі кіріс
бөліктерін мемлекет пайдасына қайта бөлуден түрады. Бұл қызметтегі
әрекеттер ауқымы жалпы ішкі өнімдегі салықтар үлесімен анықталады; ол
ұлттық кірісті мемлекеттікі ету деңгейін көрсетеді: бұл үлес 1997жылы
19,7%, 1998 жылы 16,6%, 1999 жылы 17,4%, 2000 жылы 22,6% болды. Салық жинай
отырып мемлекет сол арқылы экономиканың әр түрлі саласына әсерін тигізеді,
әлеуметтік саясатты жүзеге асырады, халық, аудан топтары арасындағы кірісті
қайта беледі, тұрмысы төмендерге демеушілік көрсетеді және т.б.
Салықтың реттеушілік қызметі -ол мемлекеттің экономикалық қызметінің
үлғайған кезінде туындайды. Ол мақсатты бағытталған түрде қабылданатын
бағдарламаларға сәйкес ұлттың шаруашылықтың дамуына әсер етеді. Бұл орайда,
салыктың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерін алу, жеңілдіктер мен
төмендету әдістерін өзгерту қолданылады. Бұл реттегіштер қоғамдық өндіріс
құрылысы мен пропорцияларына, жинақтау көлемдеріне әсер етеді.
Ынталандыру қызметі — экономикалық даму, техникалық жаңару бойынша ғылыми-
зерттеу және төжірибелік-конструкторлық, т.б. жұмыстардың өткізілуіне әр
түрлі ынта-жігер туғызады.
корпорацияық табыс салығы бойынша кірістің негізгі табыс көзі жер болып
табылатын көсіпорындар үшін 10% мөлшерлеме белгіленген, ал басңа
кәсіпорындар бұл салықты 30% мөлшерлеме бойынша төлейді, осылайша ауыл
шаруашылығын дамыту ынталандырылады. Акциздер бойынша әкелінетін тауарларға
салынатын салық мөлшерлемелері отандық өнімдерге қарағанда жоғары, осылайша
Қазақстандық акциздік тауар өндірушілер ынталандырылады.
6.Бақылаушы қызметі - салық алу процесінде салық төлеушілер қызметі
бақыланады (заңды және жеке тұлғалардың кіріс есебі, олардың қаржылық-
шаруашыльқ қызметі).
Табыс салығы баламасыз төлем болып табылады. Табыс
салығы қандай да бір тауарлар немесе мемлекеттік қызмет
корсетулерге төлем болып табылмайды, ол аңысыз ақша алу болып табылады.
Декабрист Н.И.Тургенев, 1818 жылы былай деп жазды: Егер азаматтар
мемлекет үшін еш нәрсе жасамаса, мемлекет азаматтар үшін еш нәрсе жасай
алмайды.
Осыған байланысты, біздің ойымызша дұрыс деп танылатын заңдық
әдебиетте былай деп айтылады: Салықтардың экономикалық қоғамдың аңысыздығы
айқын. Алайда, ол бітімделген сипатқа ие және заңды жоспарда нақты
төлеушінің салық төлеу мәліметімен де, олардың бюджетке енгізген сомасының
шамасымен де байланысты емес..
Салық салу объектісінің бар болуымен сипатталады.
Ақшаны себепсіз алу түріндегі салық жоқ.Кез келген салық салу объектісі
болғанда ғана алынады. Салық ісінің тарихынан білетін Салықтар салудың
аңызық объектілері аз емес. Мысалы, кезінде мүржадан шығатын түтінге
Салықтар салынған, I Петр сақалға Салықтар енгізген, ол сол кездегі үлкен
сомалардың бірі - 50 рубльді қүраған, Англияда сән-салтанатқа Салықтар
болған. Ежелгі Римде ңоғамдың әжетханаға барғаны үшін салық салынған,
осыдан барып, әйгілі ақша сасымайды деген сөз қалған. Кеңестік уақытта
бойдақтар салығы болған. Бірақ барлың жағдайларда салық, салу объектісі
анықталуы қажет.
Салықтар әрқашан жеке анықталған сипатқа ие, яғни, үнемі
нақты заңды немесе жеке тұлға түрінде төлем субъектісі бар
болады. Субъектісіз салық болмайды, ал мұндай жағдай бола
қалса ақша алынатын ешкім болмай алады.
Салықтарға төлемнің белгілі бір мөлшері тән. Қазіргі кезеңдегі
мемлекет салықты ала отырып, қанша болса, соншаны тартып алу қағидасымен
әрекет ете алмайды. Салықты белгілейтін нормативтік актілерде үнемі салық
мөлшері анықталады. Салықтың белгілі бір мөлшерінің бар болуы Салықтар
төлеуші мемлекетке қанша қарыз екенін біледі деген Салықтар төлеу
міндетінің мазмұнын қалыптастырады.
Салық төлеу мерзімдерінің тіркелгендігі. Салықтар нақты анықталған
төлеу мерзімдерінің болуымен сипатталады. Мысалы, табыс салығы бойынша
аванстың төлемдер әрбір айдың 20-нан кешіктірілмей төленуі керек. Табыс
салығы бойынша соңғы есеп жиынтық жылдың кіріс туралы декларацияны жасаған
күннен 10 күн өткеннен кейін жасалуы керек. Салықтарты төлеу мерзімдері
Салықтар міндетінің құрамды элементі болып табылады. Бұл мерзімдерді бұзу
әрбір ұзартылған күн үшін белгіленген мөлшерлерде пенялар түрінде Салықтар
төлеушінің жауапкершілігіне жатады.
9. Салық сомасы үнемі мемлекет кірісіне құйылады, осыны-
сымен салық мемлекеттік емес құрамдар аясында белгілене ала-
тын алымдар мен төлемдердің кез келген түрінен өзгешеленеді
(мысалы, мемлекеттік емес қайырымдылық қорларына ақша
аудару, партияға мүшелік жарналар, шаруашылық серіктестік-
тер және т.с.с).
10. Салықты төлеу салықтық төлем затына меншік нысанының өзгеруін
тартады. Салықтың осы белгісін тұжырымдай отырып айтарымыз, ертеде
қалыптасқан дәстүрлі көзқарастарға сәйкес, салық - бұл меншік нысанының
ауысуымен сипатталатын төлем. Мемлекеттік кәсіпорындар төлемдеріне келсек,
онда олар осы көсіпорындар кірісін қайта бөлу процесін көрсетеді,онда осы
кіріс мемлекет меншігі болып табылады. Осылайша,салықтарды белгілеу мен алу
процесінде мемлекет саяси субъекті ретінде танылады,ал мемлекеттік
кәсіпорындар кірісінің бөлігін ала отырып, өз мүлігіне иелік ету өкілдігін
жүзеге асыратын олардың меншік иесі рөлінде танылады.

II. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

2.1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасу кезеңдері

Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетке
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттік салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі
болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылдаған
бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде салық жүйесі
жұмыс істей бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы
заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен
алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібінбелгілеген алғашқы құжат
еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13
жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық
реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық
жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу
қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 1995 жылғы сәуірдің
14-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты.
Енді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны
небәрі 11 болып қалды.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-індегі заң
күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сында
№440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент
жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға
өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, олардың төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша былайша жіктеледі:
▪ Салық салу объектілері бойынша;
▪ Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
▪ Пайдалану тәртібі бойынша;
▪ Объектінің экономикалық белгісі бойынша.
▪ Салықты алатыын және оған билік жасайтын органға қарай орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты болып
бөлінеді. Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде шоғырландырылады
және жалпымемлекттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты
(арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады және әдеттегідей түрлі
арнаулы қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
объектілерінің нақты табыстылығының есепке алмай табыстылық (жер салығы,
мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге
асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жерсалығын төлеушілер
салық органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі
жылдың 31-інші наурызына дейін береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялары табыс
етеді.
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген
мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган
салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
хұқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін ұзарту салық төлеу
мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент – арнаулы салық режімін қолдану
құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын
құжат.
Салық есебінің екі әдісі қолданылады:
1) кассалық әдіс;
2) есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылдаған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі – салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салықтарының, салық сипатындағы алымдардың
тізбесі мыналарды қамтиды:
I. Салықтар:
1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құнға салынатын салық.
4. Акциздер.
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік құралдарына салынатын салық.
9. Мүлікке салынатын салық.
II Алымдар:
1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
2. .Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
4.Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
6.Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
7.Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
8.Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
9.Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Жекеленген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық
алым.
13. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
3. Төлемақылар:
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
7. Раиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
10. Мемлекеттік баж.
11. Кеден төлемдері:
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
сомасы Бюджет жүйесі туралы Заң мен тиісті жылға арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне
түседі.
Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекеттік салық службасының – Қаржы
министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қалалардағы
аудандардың салық комитеттерін қамтиды. Салық службасы органдары салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.