Жынысты жолмен көбейетін ағзаларда клеткалардың диплоидты және гаплоидты деген екі түрі болады

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жынысты жолмен көбейетін ағзаларда клеткалардың диплоидты және гаплоидты
деген екі түрі болады. Диплоидты клеткаларға соматикалық (дене) клеткалар
мен жыныс клеткаларының бастама кезеңдері жатады, ал гаплоидты клеткаларға
жетілген жыныс клеткалары – гаметалар жатады. Жыныс клеткаларының хромосома
сандарының екі есе азаюын қамтамасыз ететін мейоз үрдісі. Оның құрамына
бірінен кейін бірі жүретін екі бөліну кіреді. Гаметалар қосылғаннан кейін
жаңа бір клеткалы диплоидты ағза зигота пайда болады.
Зиготаның әрі қарай митоздық бөлінуі нәтижесінде әрбір хромосомасы
жұп болып келетін диплоидты клеткалар пайда болады. Осындай қос
хромосомаларды гомологты хромосома деп атайды. Гомологты хромосомалардың
ұзындықтары, центромераларының орналасуы бірдей болып келеді, сондай-ақ
гендер саны тең, осы гендердің сызықты кезектесулері бірдей болады.
Диплоидты ағзаның гомологты хромосомалар жұбының әрқайсысы спермия
ядросынан, я не болмаса жұмыртқа-клеткасының ядросынан пайда болады.
Ағзада мейоздың нәтижесінде пайда болатын гаметаларда әрбір жас
клеткаға барлық гомологты хромосома жұбының тек қана біреуі беріледі. Бұлай
болу себебі, мейоз кезінде ДНК-ның тек қана бір рет репликациясы жүреді,
оның соңынан ядроның бірінен кейін бірі жүретін екі бөлінуі (мейоз I және
II) жүреді, ол бөлінулер кезінде ДНК синтезделінбейді. Нәтижесінде бір
диплоидты клеткадан 4 гаплоидты жасуша пайда болады (41-сурет).
Мейоздың алдында интерфаза кезінде клетка қалыпты G1, S, G2
фазаларынан өтіп, тетраплоидты болады. Яғни хромосомалардың ДНК-сы мен
гистон-ақуыздары репликацияланады, ал туыстас хроматидтер өздерінің
центромераларымен байланыста болады да, ядрода әрбір хромосоманың 4 жинағы
болады. Клетканың жалпы көлемі мен органеллалары ұлғаяды.
Мейоздың әрбір бөліну кезеңдерінің (мейоз I, II) өзара
ерекшеліктері бар. Мейоздың бірінші бөлінуі кезінде жасуша күрделі
профазаны (профаза I) өтеді. Ол бірнеше кезеңдерге бөлінеді: пролептонема,
лептонема, зигонема, пахинема, диплонема және диакинез.
Пролептонема (грек. pro-кезең, leptos-жұқа, nema-жіп) кезінде
хромосомалар толық емес, дегенмен біршама спиральданады. Ядро қабықшасы
сақталады, ядрошық ыдырамайды. Сондықтан мейоздың профазасы кезінде кейбір
РНҚ-лар және ақуыздар синтезделінуі мүмкін. Осы синтездер арқасында жыныс
клеткаларында (әсіресе аналық жасушаларда) қоректік заттар қоры
жинақталады. Ол қоректік заттардың ұрықтануға және ұрықтың дамуының алғашқы
кезеңінде маңызы зор.
Лептонема кезінде хромосомалар молырақ спиральданып, ядрода жіпше
тәрізді жұқа d-хромосомалар көрінеді (олардың саны 46, яғни екі жинақ).
Әрбір гомологты хромосома репликацияланған. Олар екі туыстас хроматидтерден
тұрады. Әрбір хромосома туыстас хроматидтердің (ДНК ілгектері) хроматиндері
орналасатын осьті ақуыз жіпшелерінен түзілген жұқа фибрилдер түрінде
болады. Жабыстырғыш дисктер – ақуыздар жинақталуларының көмегімен
хромосомалар өздерінің екі ұштарымен ядро қабықшасының ішкі мембраналарына
жабысады. Бұл кезеңде ядро қабықшасы сақталып, ядрошық жақсы көрінеді.
Зигонема (грек. zygon – жұп) кезінде диплоидты хромосомалар
қатарласа тізіледі де бір-бірінің айналасында бұралады, қысқарады және бір-
бірімен ұстасады (конъюгацияланады). Яғни, тетраплоидты биваленттер (лат.
bi – қос, valens – күшті) пайда болады. Бір биваленттің әрбір диплоидты
хромосомасы не аталықтан, не аналықтан туады. Жыныс хромосомалары ядро
мембранасының ішкі жағында орналасады. Олардың орналасатын аймағы жыныс
көпіршігі деп аталады.
Зигонемада гомологты d хромосомалар қатарлап тізбектеліп, жақындап,
аралықтарында арнайы синаптонемальді кешендер (грек. synapsis – байланыс,
қосылыс) пайда болады, олар ақуызды құрылымдар.
Электронды микроскоптың кішкене өлшемінен қарағанда синаптонемальді
кешен өзара ашық түсті жолақпен ажырылатылған екі электронды-тығыз жолақ
түрінде болады. Үлкен өлшемімен қарастырғанда ұзындығы 120-150 нм,
қалыңдығы 10 нм екі паралель ақуыз жіпшелері көрінеді, олар өзара жұқа
мөлшері 7 нм көлденең жолақтармен байланысқан. Олардан екі жаққа қарай d
хромосомалар жатады. Олардың ДНҚ-лары көптеген ілгектер түзеді.
Осы кешен орталығымен қалыңдығы 20-40 нм ось элементі өтеді.
Синаптонемальді кешен арқаннан жасалған баспалдақ тәрізді болады. Осы
баспалдақтың әр жағы гомологты хромосомалардан жасалған. Соның салдарынан
гомологты хромосомалар өзара ұстасады да биваленттер түзеді. 46 d –
хромосома 23 бивалент түзеді. Әрбір бивалент екі d хромосомадан, яғни төрт
хроматидтен тұрады.
Зигонема соңында әрбір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.