Тұлғаның дамуына әлеуметтік ортаның әсері
Кіріспе
Мен-тұжырымдамасы - қарым-қатынас және қызмет барысында жинақталатын тұлғаның психологиялық кейпінің маңызды құрылымдық элементі, индивидтің өзі жайлы идеалды елестетулері. Мен-тұжырымдамасы адамдар арасындағы қызметтің алмасуы кезінде туындайды, субъект басқа адамның айнасы ретінде көрінеді және осылайша өзінің Мен бейнесін талқылайды, нақтылайды және түзетеді. Басқалардың өзі жайлы не ойлайтынын түсінуге тырысу арқылы адам өзін, өзінің әрекеттерін және олармен қарым-қатынас ерекшеліктерін талдайды, яғни ол басқа адамдармен өзара байланыс жасауда өзінің қандай екендігіне талдау жасайды. Осындай талдаулар нәтижесінде адам өзінің Мені жөнінде біршама білімдермен танысады. Мұндай өзін елестетулер өзін-өзі тәрбиелеу процессінде айтарлықтай маңызға ие, яғни өзінің басқа адамдармен қарым-қатынасын талдауда адам өз мінезінің ерекшеліктерін, оның ішінде негативті жақтарын да түсіне бастайды .
Өсіп, дамып келе жатырған тұлғаның талаптары да өсе бастайды. Нақ осы арқылы адам және оның Мен-тұжырымдамасы пайда болады. Жағдаяттық Мен бейнесінен( дәл қазіргі сәтте индивид өзін қалай көріп, сезініп отырғандығы) Мен тұжырымдамасының айырмашылығы, ол адамда өзінің үнемі анықтылық, өзіндік теп-теңдік сезімін тудырады. Адекватты Мен тұжырымдамасын және бәрінен бұрын өзіндік сананы қалыптастыру - қоғамның саналы мүшесін тәрбиелеуде маңызды шарттардың бірі болып табылады . Мен-тұжырымдамасының қалыптасуы, дамуы және өзгеруі ішкі және сыртқа реттілік факторларымен қамтамасыз етіледі. Әлеуметтік орта (отбасы, мектеп, көптеген формалды және формалды емес топтар) Мен-тұжырымдамасының қалыптасуына өте қатты әсер етеді. Мен-тұжырымдамасының іргетасының қалануына отбасы ең басты әсерін тигізеді
Негізгі бөлім
Мен Тұжырымдамасы - адамның өзі жайлы біршама тұрақты, азды-көпті мәні бар түсініктерінің жүйесі.
"Мен" тұжырымдамасы негізінде жеке адам өзгелермен қарым-қатынас жасап, өзіне деген көзқарасын қалыптастырады. Адам бойындағы "мендік" қасиет адамның іс-әрекеті мен әлеуметтік ортамен қарым-қатынас жасауы барысында қалыптасады. Кез келген адамның өз "менін" айыра алуы тұлғалық қасиеттің өзекті белгісі болып табылады. "Мен" тұжырымдамасы әлеуметтік өзара іс-қимылдың алғышарты мен салдары бола тұра, әлеуметтік тәжірибе барысында анықталады.
Оны құрайтындар:
шынайы "мен" (осы шақтағы өзі туралы түсінік),
идеалдық "мен" (өзінің пікірі бойынша, субъектінің моральдық нормаларға бағдар алғанда қандай болуға тиіс екендігі),
серпінді "мен" (субъектінің қандай болғысы келетіндігі туралы ниеті),
фантастикалық "мен" (егер мүмкін болса, субъектінің қандай болуды армандайтындығы), т.б.
"Мен" тұжырымдамасының қалыптасуы адамдар арасында қызмет алмасу жағдайында жүріп, оның барысында субъект "басқа адамға айнадағыдай көрінеді" және сол арқылы өз менінің бейнесін сақтап, айқындайды және түзетеді.
Тұлғаның ақыл-ойын қалыптастырудағы өзін-өзі бағалаудың педагогикалық-психологиялық мүмкіндіктері
Тұлғаның көптеген әлеуметтік іс-әрекет түрлерінің ішінде ақыл-ой және соған байланысты тұлғаның дамуындағы өзін-өзі бағалау сұрақтары маңызды орын алады. Кез келген ақыл-ой іс-әрекеті белгілі бір талаптармен мотивтер негізінде жүзеге асады. Ақыл-ой іс-әрекеттің тиімді, жемісті нәтижесіне жетуге жеке бастың қасиеттердің дамуы мәнді сипат алады. Жеке адамның қалыптасуында өзіндік сана-сезім оның құрамдыс бөлігі болып табылады. Студенттер өзінің даралық ерекшелігін сезіну ретінде өзгелер мен қатынас жүйесіндегі өз орнын табу үшін ұзақ уақыт өзгерістерден өтеді. Олардың ақыл-ойының қалыптасуы негізгі оның өмір жолындағы оқиғалармен, белгілі бір кезеңдер мен жаңа құрылымдар мен байланысты болып келеді.Тұлғаның болашақ мамандыққа қатысты психологиялық дайындықтары мен ақыл-ой қалыптастыру механизмдеріне өзін-өзі бағалау әсер ете ме? Осы сұрақтар әрқашан да өз маңыздылығын жоймайды. Өзін-өзі бағалау бұл әркімнің өзін басқалардан ажырата алуынан көрінетін, өзінің жеке тұлға екенін білдіретін ұғым. Мендік қасиет іс-әрекетпен адамның айнала мен қарым-қатынас жасауы барысында қалыптасып отырады .
Көптеген қатынас объектілерінен кейін ғана сана өзіндік сананың және зейіннің объектісіне айналады. Өзін қылықтың субъектісі ретінде сезініп, өзіне қатынасы зейінділік немесе рефлексивтілік қасиетке айналуына көптеген тәжірибе жинақталу тиіс. Тұлғаның құрылымын және оның тұтастығын қамтамасыз етіп жетілдіретін нақты осы аталған қасиет. Олар өмірдің максатымен және іс-әрекетімен, құнды бағдарлығымен, нұсқаулармен тығыз байланыста, яғни өзін-өзі тану, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі басқару және өзін-өзі уйымдастыру міндеттерін атқарады.
Өзін-өзі басқара алу өзіндік сананың өзіне қатынасы, өзін сыйлауы және өзін бағалауы сияқты эмоционалдық кұрамдастықтарымен тығыз байланысты. Өзін-өзі бағалау -- бір жағынан, өзін тану аумағындағы интегративті жұмыстың нэтижесі болса, екіншіден өзіне эмоционалды-кұндылық жағынан қатынасы. Өзін бағалау - тұрақсыз шама, ол өркендей келе, әр түрлі болып өзгереді.Өзін-өзі бағалау бастапқы кезде басқалардың өзін бағалауының интериоризациясының нәтижесі - соңынан эмансипацияланып айналадағылардың бағасынан қылықты ішінен басқару үрдісіне айналады.
Рухани өсу баланың алғашқы өсу дәуірінен қалыптасады, оның Мен деген сөзі қалыптасады. Мысалы: Мен өлең айта аламын, Мен сурет сала аламын, Мен анамды жақсы көремін, Мен айтайыншы! т.б. Мендік көп айтуға тырысады. Мысалы: бір жасында бала өз дене бітімін қабылдап игере бастайды, ал үш жасында іс-әрекет субъектісі болып қалыптасып, өзін Мен ретінде ерекшелейді. Жақын адамдармен салыстыра отырып, өзіне деген жеке даралық және дербес субъектілік қатынас пайда болады. Жеті жаста эмоционалды ұғыну, өзін-өзі бағалау туындайды. Ол үшін ата-ана үлгі ретінде ұғынылады. Ата-ананың біреуіне ұқсауға тырысуы кейбір мінез-құлық түрлері мен психикалық жағдайларының белгілі бағдарламасын қалыптастыру жүреді. Мен образында шынай-Мен, идеалды-Мен деңгейлері пайда болады. Жасөспірімдік және бозбала мен бойжеткендік кезеңде Мен - тұжырымдамасы нығайып, Мен сипатын, образын ұғыну тереңірек сипатта болады. Өзін-өзі бағалауы қалыптасады. Өзін-өзі тану және өзіндік сана жоғары даму деңгеіне жетеді .
Тұлғалық қасиеттің өзекті белгісі ол адамның өз Менін айыра алуы. Меніне өзіндік дене бітімін, жақындарын, өзіне тиісті заттарды т.б. жатқызады. Ал психологиялық саладан алғанда тұлғаның мінез-құлқын айқындайтын өзіндік қасиеттеріне темперамент, мінез, қабілетті жатқызады. Сондықтан Мен тұжырымдамасы дегеніміз адамның өзі туралы түсініктерінің жүйесі, ол басқа адамдармен өзара әрекеттестігін осы жүйеге негіздеп құрады және өзіне-өзі сол тұрғыдан қарайды.
Өзіндік сананы дамытатын козғаушы күштерді индивидтің шынайы өздігінше әрекеттене, айналадағыларымен ара-қатынасын өзгерте алуынан іздеу кажет. Сана, өзіндік санадан өз "Мен"-інен туындамайды, керісінше тұлға санасының дамуынан, яғни өз бетінше субъект бола бастағанда өзіндік сана туындайды. Практикалық және теориялық іс-әрекеттің субъектісі боларда, "мен"-нің өзі сол іс-әрекетте қалыптасады.Өзіндік сананың даму тарихы тұлғаның шынайы дамуымен, оның негізгі өмірлік жолындағы уақиғаларымен үздіксіз тығыз байланыста. Қоршаған ортадан өзін бөле алатын субъект ретінде тұлға дамуының алғашқы кезеңінде, ол өз тәнін (денесін) игеріп, ырықты қимыл-қозғалыстарды жасайды. Соңғысы бірінші заттық әрекеттер үрдісінде қалыптасады. Дамудың келесі сатысы, өз бетімен қозғалыстар жасай алуында көрініс береді. Мұндай ... жалғасы
Мен-тұжырымдамасы - қарым-қатынас және қызмет барысында жинақталатын тұлғаның психологиялық кейпінің маңызды құрылымдық элементі, индивидтің өзі жайлы идеалды елестетулері. Мен-тұжырымдамасы адамдар арасындағы қызметтің алмасуы кезінде туындайды, субъект басқа адамның айнасы ретінде көрінеді және осылайша өзінің Мен бейнесін талқылайды, нақтылайды және түзетеді. Басқалардың өзі жайлы не ойлайтынын түсінуге тырысу арқылы адам өзін, өзінің әрекеттерін және олармен қарым-қатынас ерекшеліктерін талдайды, яғни ол басқа адамдармен өзара байланыс жасауда өзінің қандай екендігіне талдау жасайды. Осындай талдаулар нәтижесінде адам өзінің Мені жөнінде біршама білімдермен танысады. Мұндай өзін елестетулер өзін-өзі тәрбиелеу процессінде айтарлықтай маңызға ие, яғни өзінің басқа адамдармен қарым-қатынасын талдауда адам өз мінезінің ерекшеліктерін, оның ішінде негативті жақтарын да түсіне бастайды .
Өсіп, дамып келе жатырған тұлғаның талаптары да өсе бастайды. Нақ осы арқылы адам және оның Мен-тұжырымдамасы пайда болады. Жағдаяттық Мен бейнесінен( дәл қазіргі сәтте индивид өзін қалай көріп, сезініп отырғандығы) Мен тұжырымдамасының айырмашылығы, ол адамда өзінің үнемі анықтылық, өзіндік теп-теңдік сезімін тудырады. Адекватты Мен тұжырымдамасын және бәрінен бұрын өзіндік сананы қалыптастыру - қоғамның саналы мүшесін тәрбиелеуде маңызды шарттардың бірі болып табылады . Мен-тұжырымдамасының қалыптасуы, дамуы және өзгеруі ішкі және сыртқа реттілік факторларымен қамтамасыз етіледі. Әлеуметтік орта (отбасы, мектеп, көптеген формалды және формалды емес топтар) Мен-тұжырымдамасының қалыптасуына өте қатты әсер етеді. Мен-тұжырымдамасының іргетасының қалануына отбасы ең басты әсерін тигізеді
Негізгі бөлім
Мен Тұжырымдамасы - адамның өзі жайлы біршама тұрақты, азды-көпті мәні бар түсініктерінің жүйесі.
"Мен" тұжырымдамасы негізінде жеке адам өзгелермен қарым-қатынас жасап, өзіне деген көзқарасын қалыптастырады. Адам бойындағы "мендік" қасиет адамның іс-әрекеті мен әлеуметтік ортамен қарым-қатынас жасауы барысында қалыптасады. Кез келген адамның өз "менін" айыра алуы тұлғалық қасиеттің өзекті белгісі болып табылады. "Мен" тұжырымдамасы әлеуметтік өзара іс-қимылдың алғышарты мен салдары бола тұра, әлеуметтік тәжірибе барысында анықталады.
Оны құрайтындар:
шынайы "мен" (осы шақтағы өзі туралы түсінік),
идеалдық "мен" (өзінің пікірі бойынша, субъектінің моральдық нормаларға бағдар алғанда қандай болуға тиіс екендігі),
серпінді "мен" (субъектінің қандай болғысы келетіндігі туралы ниеті),
фантастикалық "мен" (егер мүмкін болса, субъектінің қандай болуды армандайтындығы), т.б.
"Мен" тұжырымдамасының қалыптасуы адамдар арасында қызмет алмасу жағдайында жүріп, оның барысында субъект "басқа адамға айнадағыдай көрінеді" және сол арқылы өз менінің бейнесін сақтап, айқындайды және түзетеді.
Тұлғаның ақыл-ойын қалыптастырудағы өзін-өзі бағалаудың педагогикалық-психологиялық мүмкіндіктері
Тұлғаның көптеген әлеуметтік іс-әрекет түрлерінің ішінде ақыл-ой және соған байланысты тұлғаның дамуындағы өзін-өзі бағалау сұрақтары маңызды орын алады. Кез келген ақыл-ой іс-әрекеті белгілі бір талаптармен мотивтер негізінде жүзеге асады. Ақыл-ой іс-әрекеттің тиімді, жемісті нәтижесіне жетуге жеке бастың қасиеттердің дамуы мәнді сипат алады. Жеке адамның қалыптасуында өзіндік сана-сезім оның құрамдыс бөлігі болып табылады. Студенттер өзінің даралық ерекшелігін сезіну ретінде өзгелер мен қатынас жүйесіндегі өз орнын табу үшін ұзақ уақыт өзгерістерден өтеді. Олардың ақыл-ойының қалыптасуы негізгі оның өмір жолындағы оқиғалармен, белгілі бір кезеңдер мен жаңа құрылымдар мен байланысты болып келеді.Тұлғаның болашақ мамандыққа қатысты психологиялық дайындықтары мен ақыл-ой қалыптастыру механизмдеріне өзін-өзі бағалау әсер ете ме? Осы сұрақтар әрқашан да өз маңыздылығын жоймайды. Өзін-өзі бағалау бұл әркімнің өзін басқалардан ажырата алуынан көрінетін, өзінің жеке тұлға екенін білдіретін ұғым. Мендік қасиет іс-әрекетпен адамның айнала мен қарым-қатынас жасауы барысында қалыптасып отырады .
Көптеген қатынас объектілерінен кейін ғана сана өзіндік сананың және зейіннің объектісіне айналады. Өзін қылықтың субъектісі ретінде сезініп, өзіне қатынасы зейінділік немесе рефлексивтілік қасиетке айналуына көптеген тәжірибе жинақталу тиіс. Тұлғаның құрылымын және оның тұтастығын қамтамасыз етіп жетілдіретін нақты осы аталған қасиет. Олар өмірдің максатымен және іс-әрекетімен, құнды бағдарлығымен, нұсқаулармен тығыз байланыста, яғни өзін-өзі тану, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі басқару және өзін-өзі уйымдастыру міндеттерін атқарады.
Өзін-өзі басқара алу өзіндік сананың өзіне қатынасы, өзін сыйлауы және өзін бағалауы сияқты эмоционалдық кұрамдастықтарымен тығыз байланысты. Өзін-өзі бағалау -- бір жағынан, өзін тану аумағындағы интегративті жұмыстың нэтижесі болса, екіншіден өзіне эмоционалды-кұндылық жағынан қатынасы. Өзін бағалау - тұрақсыз шама, ол өркендей келе, әр түрлі болып өзгереді.Өзін-өзі бағалау бастапқы кезде басқалардың өзін бағалауының интериоризациясының нәтижесі - соңынан эмансипацияланып айналадағылардың бағасынан қылықты ішінен басқару үрдісіне айналады.
Рухани өсу баланың алғашқы өсу дәуірінен қалыптасады, оның Мен деген сөзі қалыптасады. Мысалы: Мен өлең айта аламын, Мен сурет сала аламын, Мен анамды жақсы көремін, Мен айтайыншы! т.б. Мендік көп айтуға тырысады. Мысалы: бір жасында бала өз дене бітімін қабылдап игере бастайды, ал үш жасында іс-әрекет субъектісі болып қалыптасып, өзін Мен ретінде ерекшелейді. Жақын адамдармен салыстыра отырып, өзіне деген жеке даралық және дербес субъектілік қатынас пайда болады. Жеті жаста эмоционалды ұғыну, өзін-өзі бағалау туындайды. Ол үшін ата-ана үлгі ретінде ұғынылады. Ата-ананың біреуіне ұқсауға тырысуы кейбір мінез-құлық түрлері мен психикалық жағдайларының белгілі бағдарламасын қалыптастыру жүреді. Мен образында шынай-Мен, идеалды-Мен деңгейлері пайда болады. Жасөспірімдік және бозбала мен бойжеткендік кезеңде Мен - тұжырымдамасы нығайып, Мен сипатын, образын ұғыну тереңірек сипатта болады. Өзін-өзі бағалауы қалыптасады. Өзін-өзі тану және өзіндік сана жоғары даму деңгеіне жетеді .
Тұлғалық қасиеттің өзекті белгісі ол адамның өз Менін айыра алуы. Меніне өзіндік дене бітімін, жақындарын, өзіне тиісті заттарды т.б. жатқызады. Ал психологиялық саладан алғанда тұлғаның мінез-құлқын айқындайтын өзіндік қасиеттеріне темперамент, мінез, қабілетті жатқызады. Сондықтан Мен тұжырымдамасы дегеніміз адамның өзі туралы түсініктерінің жүйесі, ол басқа адамдармен өзара әрекеттестігін осы жүйеге негіздеп құрады және өзіне-өзі сол тұрғыдан қарайды.
Өзіндік сананы дамытатын козғаушы күштерді индивидтің шынайы өздігінше әрекеттене, айналадағыларымен ара-қатынасын өзгерте алуынан іздеу кажет. Сана, өзіндік санадан өз "Мен"-інен туындамайды, керісінше тұлға санасының дамуынан, яғни өз бетінше субъект бола бастағанда өзіндік сана туындайды. Практикалық және теориялық іс-әрекеттің субъектісі боларда, "мен"-нің өзі сол іс-әрекетте қалыптасады.Өзіндік сананың даму тарихы тұлғаның шынайы дамуымен, оның негізгі өмірлік жолындағы уақиғаларымен үздіксіз тығыз байланыста. Қоршаған ортадан өзін бөле алатын субъект ретінде тұлға дамуының алғашқы кезеңінде, ол өз тәнін (денесін) игеріп, ырықты қимыл-қозғалыстарды жасайды. Соңғысы бірінші заттық әрекеттер үрдісінде қалыптасады. Дамудың келесі сатысы, өз бетімен қозғалыстар жасай алуында көрініс береді. Мұндай ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz