ОРМАН АТАУЫНЫҢ АССОЦИАЦИЯЛЫҚ ӨРІСІ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ОРМАН АТАУЫНЫҢ АССОЦИАЦИЯЛЫҚ ӨРІСІ

В данной статье автор строит ассоциативное поле понятия орман лес
посредством ассоциативного эксперимента

Тұжырымның (концепт) ассоциациялық өрісі тұжырым репрезентанты – кілт
лексема (стимул сөз) тудырған ассоциаттар жиынтығынан құрылады.
Ассоциациялық эксперимент жүргізу арқылы тұжырым құрайтын мағыналық
компоненттерді анықтауға қол жеткізе аламыз.
Ғылымда мәдениет иеленуші этностың сана образындағы өзгешеліктері мен
өзіндік ерекшеліктерін анықтау үшін әдіс-тәсілдер жеткілікті. Еркін
ассоциативтік эксперимент оның ең бір тиімді тәсілдерінің бірі. Тілдегі
ынталандыру (стимул) сөздердің ассоциативтік өрістерінің бейнеленуі арқылы
жалпы халық танымындағы әлем образының бейнесін көруге болады. Бұл тұрғыда
Н.В.Уфимцеваның мынадай пікірі бар: Белгілі бір ынталандыру сөздің
ассоциациялық өрісі – тек адамның вербальді ойының үзіндісі ғана емес,
белгілі бір этностың әлемдік образының да үзіндісі. Ол үзінді қарапайым
мәдениет иеленушінің санасында, оның мотивтерінде, бағаларында, яғни оның
мәдени таптауырындарында бейнеленеді [1,140].
Орман ынталандыру сөзінің қазақ халқының тілдік санасындағы
ассоциативтік өрістерінің көрінісін айқындау үшін Қазақстанның үш өңірінде,
Алматы, Павлодар және Ақтөбе облыстарында тұратын респонденттер таңдап
алынды. Барлық респонденттер саны 460 адамды құрады.
Ассоциативтік эксперимент жүргізуде З.Д.Попова мен И.А.Стернин ұсынған
әдіс басшылыққа алынды. Сөздің психолингвистикалық мағынасын суреттеу
әдістемесін былайша көрсетуге болады:
1.Зерттелетін ынталандыру сөзі қатысқан ассоциативтік эксперимент
жүргізу.
2.Зерттелетін ынталандыру сөздің ассоциативтік өрісін құрастыру.
3.Семалардың тілдік жаңа көріністер беретін ассоциативтік реакцияларын
семантикалық талдау.
4.Жауаптардан алынған семаларды семемалық анықтау (семаларды денотатты
принципі бойынша бөлек мағыналарға топтастыра орналастыру).
5.Семалар жиынтығының байланысы болатын белгіленген мағыналардың
құрылымы мен мазмұнын семалық суреттеу.
6.Семантеманы модельдеу. Бұл кезеңде семантемадағы көптеген жаңадан
пайда болған семалар анықтығының (яркость) кемуі бойынша тәртіптеледі
[2,117]
Сыналушы-информанттарға стимул-сөздің жанына (қатарына) оны оқыған
кезде, сол сөзге байланысты ойға келген барлық сөздерді жазып толтыру
керектігі сұралды. Алынған жауаптар өңделіп, ынталандыру сөздің
ассоциативтік өрісі төмендегідей көрініс берді : ынталандыру сөз – орман;
экспериментке қатысқан сыналушылар саны -460 адам
Ақтөбе облысы 189 Алматы облысы 153 Павлодар облысы 118
Ағаштар 189 Ағаштар 153 Ағаштар 118
Табиғат 187 Табиғат 152 Табиғат 117
Жануарлар 186 Қарағай 147 Өсімдіктер 105
Өсімдіктер 186 Өсімдіктер 146 Қарағай 93
Талдар 105 Жануарлар 141 Өрт 91
Қорғау 84 Өрт 137 Құрылыс 78
Аялау 82 Теректер 122 Қорғау 72
Ақ қайыңдар 81 Қорғау 106 Емендер 71
Таза ауа 81 Аялау 105 Аялау 69
Отын 67 Дем алу 103 Серуендеу 67
Құрылыс материалы 55 Орманшы 85 Егерь 53
Өрт тоғай 8 Тау 82 Терек 6
Орманшы 43 Отын 81 Жануар 46
Қасқыр 37 Таза ауа 73 Таза ауа 41
Құстар 35 Аю 45 Жасыл желек 37
Дем алу 34 Құрлыс материалы 43 Оттегі көзі 23
Жасыл ел 32 Құстар 34 Орманшы 21
Қара орман 17 Саңырауқұлақ Тоғай 16
28
Азаюда 13 Оталған орман 15Қара орман 9
Оттегі көзі 9 Қасқыр 8 Қасқыр 4

Алынған жауаптар (әрі қарай ассоциаттар) реакциясына семантикалық
талдау жасаймыз. Семантикалық талдау дегеніміз стимул-сөзден өрбіген
семантикалық компоненттерінің (семалар) жаңа тілдік көріністерінің мәнін
түсіну болып табылады.
И.А.Стернин сөздің лексикалық мағынасын мынадай принцип бойынша
талдады [3,39] ұсынады:
- мағына компоненттер (семалар) жүйесінен тұрып, семема
құрылымын құрастырады;
- мағынаның барлық компоненттері жиналып бір ғана функционалды
бірлікті – семеманы құрайды;
- мағына құрылымында бір ғана түрге, сонымен қатар барлық түрлеріне
меншіктелген семантикалық компоненттер көрініс береді;
- мағына құрылымында, басқа мағыналық қатарда денотативті және
коннотативті макрокомпоненттер мен басқа макрокомпоненттер көрініс
береді, олардың кейбірі өрістік құрылымға ие болады;
- макрокомпоненттер лексикалық мағынаның көлденең ұйымын бейнелесе,
макрокомпоненттер (семалар) – тік компоненттер құрылымының ұйымын
бейнелейді;
- мағыналардан ортақ (ядерные) және шеткі (периферийные) семантикалық
компоненттері көрініс береді;
- мағыналардың өзегін тұрақты, мәнді, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.