Қойшығара Салғараұлының тарих ғылымына қосқан үлесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Қойшығара Салғараұлының ғұмырнамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1. Қойшығара Салғараұлының балалық шағы, азамат болып қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Мемлекеттік, қоғамдық - саяси қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Қойшығара Салғараұлының тарих ғылымына қосқан үлесі ... ... ... ... ..
2.1. Әдеби-тарихи романдары дерек көзі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Қ. Салғары еңбектеріндегі қытай деректеріндегі түркілер тарихы
қытай деректеріндегі қыпшақтар тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
2.3. Қазақ-Қытай қатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..

3
8

8
17
31
31

45
55
70
74
Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі тарих ғылымында болып жатқан жақсы өзгерістердің бірі - төл тарихымыздың әлі де болса ашылмай жатқан тұстарын толықтыра түсіп, жан-жақты, сан қилы дәлелді дерек көздерін ғылым ағымына құю өз жалғасын табуда. Ал осы тарих ғылымына деген қызығушылықтың бүгінгі күні жоғарғы деңгейге көтерілуінің басты себебі - ол ел тәуелсіздігі. Тәуелсіз халықтың, еркін ұлттың өз өткенін, ата-баба тарихына деген қызығушылықтан туындаған ұлттық сұраныс. Қазіргі уақытта қазақ тарихы қайта өрлеу, қайта түлеу кезеңінде.
Қазақ тарихының түрлі кезеңдері әрқилы толғақты жәйттарға толы. Қазақ деген халықтың шығу тегі, қазақ хандығының құрылуы қазақ даласын мекендеген ру тайпалар, мәдениеті, әдебиеті, этнографиясы тағы басқа мәселелері бар. Олардың бәрі бірнеше жылдардан бұрын қалыптасып, баяндалып, қағаз бетіне түскен ді. Осы тұрғыдан қазақ тарихына байланысты мәліметтерді зерттеуге қазақ тарихына қомақты үлес қосқан ғалымдар да баршылық. Негізгі мамандығы басқа болғанымен, қызығушылығы бір атақты ғалым журналист, тарихшы Қойшығара Салғараұлы қазақ халқының шығу тарихы туралы бағалы тұжырымдар жасап, жаңашыл деректер ашуда.
Шалғай жатқан елдің өміріне араласып, келешекке қажет деген мақсатпен жиған тергенін қағаз бетіне түсіруде. Түркі тектес халықтардың лингвистикасы этнографиясы мен археологиясы, шығу тегі тұрғысындағы мардымды мәліметтері энциклопедия міндеттерін атқарарлықтай.
Қазақ тарихын зерттеуші ғалымдардың ішінде оқшауланып, шалғай жатқан елдерден қазақ халқының мәдениетімен тарихына ойы алаң болып, соны зерттеуге ғұмырын арнап жүрген зерттеуші ғалым Қойшығара Салғараұлын көп жұртшылық ең алдымен, тілші ғалым ретінде білетіні хақ. Осы сияқты Қойшығара Салғараұлының қыпшақ тарихы жөніндегі еңбектері де жан жақты зерттелген. Ғалым бірнеше саланың басын қосатын мол ғылыми мұра қалдыруда. Қойшығара Салғараұлының тілшілер үшін ғана емес, тарихшылар үшін де деңгейлі деректер қалдырды. Енді ол деректер жас буындардан оны әрі қарай әр қырынан аша түсуді талап етіп отыр. Қойшығара Салғараұлының аса іждихаттылықпен ғұмырын тарих ғылымына арнап, лингвистика, тарих, археология және этнография саласындағы көптеген түбегейлі еңбектер жазуда. ХХІ ғасырдағы қазақ, қыпшақ, түркі тарихын зерттеуші Қойшығара Салғараұлының өмірбаяны турасындағы тарихи әдебиеттер аздық етіп отыр. 2009 жылы Қойшығара Салғараұлы жетпіс жасқа толған кезде жерлестері мен жақын ғалым, журналист достары мен шәкірттері жазған азын-аулақ ой толғаулары болмаса басқа деректерді тек Қойшығара Салғараұлының әр түрлі баспалар мен телеарналарға берген сұхбаттарынан ғана ала алдық. Тарихты зерттеушілердің қазақ тарихының деректік қорын жасақтауда көп жылдар бойы күш жігермен атқарған жұмыстары қазақ тарихына қатысты деректердің қалыптасуы мен дамуына қосқан үлкен үлесі. Ғалымның Түркі тектес халықтары жөніндегі еңбектері өз алдына бір төбе болса, қытай елінен әкелген деректерімен ғылыми еңбектері бізге қалдырған өлшеусіз мұра.
Зерттеу жұмысының тарихнамалық деңгейі. Қойшығара Салғараұлы жайлы арнайы немесе толыққанды тарихнамалық немесе тарихилық зерттеулер болған емес. Десе де осы зерттеліп отырған мәселенің кейбір аспектілері Қойшығара Салғараұлы жайында айтылған мақалаларда, сұхбаттарда көрсетіледі.
Қазақ тарихына қатысты шет ел деректерін зерттеуші, жинақтаушы ғалымдардың ішінде шоқтығы биік тұрған қазақ ғалымы - Қойшығара Салғараұлы. Ғұмырнамалық материалдар 2009 жылы Оразалы Жақсановтың Тау алыстаған сайын биіктейді: Эсселер, портреттер атты жарық көрген жинағында жан-жақты зертгелген[1]. Өзінің замандастары және әріптестері, әсіресе, ол жөнінде [2] Бектемісов Асқарбек Ата жолға оралу атты еңбегінді толық мағлұмат берген еді.
Атап өтсек, Қойшығара Салғараұлының ел тарихына жен қойғаны соншалық, газеттегі тілшілігінен ауысып, Қазақ Ұлттық ғылым академияcына жұмысқа орналасақаны жайында атап кетеді. Қойшығара Салғараұлының ішкі ойы жүзеге асып, ғылыммен айналысуына, ізденуіне мол мүмкіндік туғаны жайында деректер қалдырады. Осы жылдары Абайдың тарихи танымдары деген тақырыпта диссертация қорғағаны жайындада және филология ғылымының кандидаты атанды деп көрсетеді. Осылайша Қойшығара ағамыздың тыңбаған ізденісінің арқасында көптеген тарихи еңбектерімен елін сүйсіндірді деп айтып өтеді.
Оразалы Жақсановтың Тау алыстаған сайын биіктейді: Эсселер, портреттер атты еңбегінде Қойшығара Салғараұлының зерттеушілік еңбегі әрқашанда өзінің игі жемісін беріп келгені жайында сөз қозғайды. Халқымыздың төл тарихының ақтандақтарын толтыру барысындағы ізденістері өзіндік батыс болжамдарының ерекшеліктерін көрсетеді. Көркем шығармалары да әдеби тілімен оқырмандарының көзқарастары туралы айтады. Одан бөлек Қойшығара Салғараұлы жақсы таныс болғандықтан ол туралы жеке бас қасиеттерін сипаттап ешқашанда өмірінде көтерілген биіктеріне мақтанғанды жаны сүймейді. Өзін әрдайым қарапайым, салмақты да сабырла ұстайды. Балаларын да адалдыққа, шыншылдыққа, ел мен халқына аянбай қызмет етуге баулыды [1] деген пікірлер қалдырады.
Еркеғали Бейсенов http:tobyl-torgai.kz ақпараттық сайтында жазған мақаласында Қойшығара Салғараұлының еңбектеріне талқылау жүргізеді. Бұл мақалада көшпелілердің көне тарихы жайында Қойшығара аға түбі бір түркінің ұрпақтарымыз деген даусы әлемдік дәрежеде неге естілмей жатыр деген ойға өзіндік ой тұжырымдарын келтіреді. Мәселен: Қазіргі тарих еуропалық таным-түсінікпен жазылған. Біздің ғана емес, әлемдік тарих солай. Сондықтан еуропалық таным-түсінікке келетіндердің бәрі мәдениетті, өркениетті халықтар да, ал келмейтіндердің бәрін өркениеті мен мәдениетінің жоғары деңгейде екеніне қарамастан, жабайы, тағы деген. Бұл ұғым жазу-сызуға қолы ерте жеткен елдердің қалдырып кеткен жазба мұраларының негізінде қалыптасты. Соған сүйене отырып, жалпы адамзат тарихын тарихқа дейінгі кезең және тарихтан кейінгі кезең деп екіге бөлді. Тарихқа дейінгі дегені - христианша жыл санауға дейінгі VIII ғасырға дейін. Ал тарихтан кейінгі дегені - содан бергі уақыттар. Енді осы христиан эрасына дейінгі VIII ғасырдан ІІ ғасырға дейінгі аралықтағы VI ғасырды уақыт осі деп атайды. Бұл - бүкіл таным-түсінік кеңейіп, байырғы дін атаулының басы басталып, жұрттың ой-санасы өсіп, жазу-сызудың дами бастаған тұсы. Ал одан арғы жақтың дерегі аз, дау-дамайы көп [3] дегенді атап өтеді.Мұрат Алмасбекұлы 2014 жылдың 17 сәуірінде Жебе газетіне берген мақаласында Қойшығара Cалғараұлының түркі мәселесі бойынша деректердін аясы, олардың бүгінгі таңдағы мәселелері жайында Қойшығара Салғараұлы Көне тарихымыз кешегі қытайдың Вій (Вэй) империясының елшісі Түрік хандығының орталығына келген кезінен басталады. Демек, түрік халқы - бүгінгі әлем және кешегі Кеңес тарихшыларының, өзіміздің қазақ тарихшыларының тұжырымы бойынша, VI ғасырда Алтайда пайда болған жас халық. Ал осы халықтың арғы ата-бабалары кім болды? VI ғасырда қағанат құрған түріктер көктен түсті ме, жерден шықты ма? Қайдан келді? Қандай кезеңдерді бастан кешіріп, қандай соқтықпалы соқпақты жолдан өтті?.. Ол туралы бір ауыз сөз тағы да жоқ. Оны іздеймін деген талап та болмай тұр. Біздің түріктер жөніндегі қазіргі дерек көзіміз Орхон-Енисей жазбаларындағы, Қытайдың жылнамаларындағы, әулеттік шежірелеріндегі деректермен шектеледі. Шын мәнінде, біз - сол VI ғасырға дейін Шығыс пен Қара теңіз аралығындағы жерді жаулап алған Түрік қағанаты деген үлкен империяның халқымыз. Шегіртке емеспіз ғой, бір жылда пайда болған! Құрылыс емеспіз ғой, бір жылда салынған! деген өкінішті ойларын білдіргені жайында айта келіп, түркі мәселесі бойынша берген деректерін тізбектейді.
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу жұмысының негізгі деректік қорын Қазақстандағы республикалық, облыстық кітапхана қорларынан, Алматы, Астана, телеарналар мен баспа беттеріне берген сұхбаттардан және де Қойшығара Салғараұлы туралы айтқан, пікір қалдырған, қызметтес болған кісілерден жиналып алынды.
Деректік негіз ретінде Қойшығара Салғараұлының зерттеу нысаны болған және де зерттеу қорытындысы болған еңбектері мен шығармалары алынды. Одан бөлек автордың зерттеулерін салыстырмалық сараптау үшін өзгеде қытай деректерін зерттеуші ғалымдардың еңбектері қарастырылды. Қазіргі таңда тарихшы ғалымдар түркі тілдес халықтардың, оның ішінде қазақ халқының этнографиясын, тарихын, тілін, әдебиетін жинауға, ғылыми талдаулар жасай отырып зерттей бастады. Зерттеу жұмысына бой салған тіл білетін шет ел деректерін ақтаратын ғалымдарда арасынан шыға бастады. Олар көбінесе қазақ елінің байырға халықтарына қатысты өзге елдер қалдырған деректерді жинап алып кітап қылып бастыруға тырысуда. Дегенменде, қазақ халқының шығу тегі, қазақ жерінде мекендеген ата-бабалардың тарихы жөнінде бағыт - бағдар беретін зерттеулері де баршылық.
Қойшығара Салғараұлының өмірбаянына қатысты деректерге келетін болсақ Білім және мәдениет арнасында жүздесу, Тарих айнасы бағдарламасында берген сұхбаттарынан мол деректер және де болашақ зерттеу жұмыстарының бағыттары, көзқарастары алынды. ХикметТВ арнасына берген сұхбатында дәстүрге берік елдің болшағы баянды болады деген аталы сөзбен мол бейне баяндық дерек қалдырады. Хабар 24[6] http:khabar.kzkzkinok-rkem-fil mderitemlist арнасындағы Замандастар бағдарламасында қонақ ретінде келіп мол ақпарат берді. Бұл деректердің барлығы дерлік бейнебаяндық деректер болса, мерзімдік баспалардағы берген сұхбаттары мәселен Егемен Қазақстан, Қостанай таңы секілді баспаларға берген сұхбаттары мен мақалалары талқылауға алынды.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты - зерттеуші ғалым, тарихшы Қойшығара Салғараұлының қазақ халқының тарихына қосқан үлесіне талдау жасау. Аталған мақсатқа жету үшін төмендегідей нақты міндеттер қойылды.
oo Қойшығара Салғараұлының балалық шағы, азамат болып қалыптасуын зерттеу,
oo Мемлекеттік, қоғамдық - саяси қызметіне талдау жасау,
oo Әдеби-тарихи романдарын дерек көзі ретінде саралау,
oo Қ.Салғарыұлы еңбектеріндегі қытай деректеріндегі түркілер тарихы қытай деректеріндегі қыпшақтар тарихын қарастыру.
oo Қазақ-Қытай қатынасына қосқан үлесін анықтау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қойшығара Салғараұлының өмірі мен қоғамдық саяси қызметі алғаш дербес ғылыми айналымға алынып, зерттеліп отыр. Қойшығара Салғараұлының қазақ елінің тарихына мол деректік қор берген, Қытай елінің архивтерінен 5000 мыңнан астам деректер келтірген, одан бөлек ғұн, қыпшақ, түрік дәуірін зерттеуде өзіндік ой пікірлерімен жаңаша көзқарастар ұсынған, қазақ тарихиның ортағасырлық деректерін сипаттайтын жаңа мұрағат құжаттары ғылыми айналымға енгізілді. Ғылыми-саяси қоғамдық ойлары мен еңбектерінің саяси-әлеуметтік маңызы анықталды.
Жұмыстың сыннан өтуі және жариялылығы: Зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері мен қорытындылары, ғылыми мақалалада жарияланды. Қостанай мемлекеттік педагогикалық университетіндегі әлеуметтік-гуманитарлық факультетінің тарих кафедрасының ұйымдастырумен өткен конференциясында баяндалды. Аталған конференцияның мақалалар жинағында Қойшығара Салғараұлы өмірі мен қызметі атты тақырыпта басылды.
Зерттеудің теориялық және қолданыстық маңызы. Тұлғалық деректерді сараптау арқылы елдегі тарихи тұлғалардың ғұмыры мен үлгі етер істерін өскелеген ұрпаққа өнегелі тәрбие беруге зерттеудін тәжірибелік маңызы зор. Осыған байланысты жаңа ғылыми тәсілдер мен талдау әдістерін жетілдіру тарих ғылымының теориялық негізін кеңейте түседі. Зерттеудің жекелеген тұжырым, қорытындылары тарих факультеті және филология факультеті тәлімгерлеріне деректану негіздерін, қоғам мен мәдениеттің даму тарихын оқыту пәндеріне пайдаланылуы тиіс. Зерттеу жұмысын жазу барысында жинақтау, талдау, саралау, сипаттау, жүйелеу, салыстыру, іріктеу т.б. әдіс - тәсілдер қолданылды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Жұмыс негізінен кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Қойшығара Салғараұлының ғұмырнамасы
1.1 . Қойшығара Салғараұлының балалық шағы, азамат болып қалыптасуы

Қойшығара әу баста еңбек үшін және еңбегін мақсатына бағындыра жұмсау үшін жаралған жан.
Киелі Торғай қазаққа көптеген ірі тұлғаларды берді. Ол бәріміз үшін де қуаныш әрі абырой. Қойшығара Салғараұлы 1939 жылы Қостанай обылысының Жангелдин ауданына қарасты Көкалат деп аталатын ауылда кәдімгі қарапайым ғана шаруаның отбасында дүниеге келді.
Астана қаласы 25.04.2018 жылы Қойшығара Салғараұлымен кездесуде алыңған сұхбат. Қойшығара Салғараұлы соғыстың алдында 1939 жылы 1 ақпанда дүниеге келген. Руы қыпшақ, қыпшақтың ішінде торы. Ес білгелі білген тірлігі әкесі Салғара Баймағамбетұлы соғыстан жараланып келіп, әуелі сиыр бақты кейін жылқы, одан соң қой бағып қойшы болды. Сол қойшының баласы болды. Балалық шағында өзі оқшау өсті. Балалық шағында әдептәуір кедергілер болды, балалармен өз қатарымен болып солармен ойнап, солармен алысып-жұлысып өспеген. Тек мектепте ғана балаларға қосылыпты. Бірақ алысып-жұлысып ойнауға үйреніп қалған мектептегі балалар неше түрлі ойынның бәрін біледі, ал Қойшығара аға сол ойындарды білмейтін болғаннан кейін онымен онша араласпайтың, өзі де кішкене ұяндау болғаннан кейін ылғи оқшау тұратын. Балалар ойнап, алысып жүргенде ал Қойшығара аға ылғи көрермен болатын. Содан да болар, ол бала болып бір баламен төбелесіп көрмепті. Жоқтан өзге таласу сияқты әдеттер болмапты. Бала кезден оқшау жүргендіктен оның досы, оның серігі, оның ойнайтын ойыншығы қозы, лақ, күшік болатын. Барып сыр бөлісіп, сөйлесетін адамы анасы болған. Қойшығара аға бір үйде бір өзі өсті. Анасынан басқа ешкіммен араласа қоймайтындықтан әуелгі сөздік қорында әйел адамның айтатын сөздері болыпты. Бірақ кейін оның сөздеріне жұрт күле бастағандықтан, ол әдетінең тез айырылды. Мектепте 7 сыныпқа дейін не 4 не 3 алып көрмей тек 5-ке оқыған. 7 жылдық мектеп болатын онда, сол 7-ші сыныпты бітіріп Тәугіш деген жерде жанадан 10-жылдық мектеп ашылып 8-сыныпты сонда барып оқыды. Бұнда ол интернатта жатты. Балалар бұл мектепке әр ауылдан келіп оқитын. Арасында тентек балаларда болды. Ықпалы қалай түскенің білмей дұрыс емес балалардың қатарында болды. Содан 8-сыныпта оқып жүргенде 4 деген баға араласты, 9-сыныпта 3 араласты, 10-сыныпты тек қана 3-пен бітірді. Бірде бір сабақтан 4 не 5 болмады. Мектепті бітірген жылы Өскеменнің Шығыс Қазақстан облысы Ұлан деген ауданның балалары партияның саясатымен комсомол ұйымдастырып сыныппен ауыл шаруашылығына бару деген үндеу көтерді. Бастамасы жақсы болды да аяғы зорлау болып кетті. Оқушылардың аттестатарын бермей, мал шаруашылығына бару ғана қалды. Сол балалардың ықпалымен үйге берген тапсырманы уақытымен орындамай тентек балаларға еріп оқуды нашар оқығасын, өзі де оқығысы келмей кеткен. Сонымен сылтау тауып, қойға кетті. 1957 жылы оқу бітіріп барғанда әкесі әлі тірі еді. Ол әкесінің жалғыс баласы еді. Әкесің ренжітуден қатты қорқатын еді [63].Қазақ үшін шаңырақта әкенің орны қашанда ерекше. Қойшығара ағаның асқар таудай әкесі Салғара Баймағанбетұлы сол елдегі мал баққан аталарымыздың бірі еді. Алайда, өзі қарапайым мінезді кісі болғанымен, кәдімгі көзі ашық, көкірегі ояу, ел мен жер тарихын жетік білетін, сөз өнерінің қадір-қасиетін де терең пайымдайтын жан болатын.
Кеудесі шежіреге толы отағасының осындай өнегелі қасиеттері ұлы Қойшығараға да жұқты. Бұл да кішкентайынан көркем сөзге жақын, ұлтымыздың ежелден келе жатқан салт-дәстүріне құмар болып өсті. Айналасындағы өмір көрген абыз қарттардан мән-мағыналы өсиетті сөздерін санасына сіңіріп, олардың тағылымды ғұмырларынан көп жайды көңілге түйді [7].
Мектеп бітіргесін аттестатың әкесіне көрсетіге қорқан еді. Әкесі сезімтал кісі еді. Қойшығара аға әкесі жайлы айтқанда ол кісіні данышпан, ерекше бір жаратылған адам болатын деп айтты. Әкесінің есте сақтау қабілеті жақсы болғаның айтты. Қой бағып жүргенде, кешке жұмыс істеп үйге келгенде әкесі кітап оқытатын оған. Сонда Қойшығара аға оқып отырған кезінде әкесінің көзі ілініп кететін, көзі ілініп кеткесің аға кітап оқуын тоқтататын, сол кезде әкесі оқи бер балам депті, оған Қойшығара аға сіз ұйықтап кеттіңізғой дейтін. Есесіне әкесі естіп отырмың бәрін деп айтатын. Сосын Қойшығара аға әкесіне сенбей, оқығанымың сонғы абзацын айтынызшы деп сұрағанда әкесі дәл ме дәл қайталап беретін. Әкесінің есте сақтау қабілеті жайлы аға әлі күнге дейін танғалып айттады. Қойшығара ағаның айтуынша әкесінің айтқаның көбіне тындай бермеген, бірақ есейгеннең кейін өз қатесін түсінген. Қойшығара ағаның елдік, халықтық танымын қалыптастырған әкесі еді. Әкесі Қойшығара ағаға көптеген дастандар айтқан, ағаның айтуынша көп затты әкесінен үйренді. Сол мектеп бітіргеннен кейін екі жыл қой бақты. Соғыс жылдарындағы ауыртпалықты көрген балалардың бәрі ол ғана емес колхоз жұмысына жегілді. Таңертен ертемен жұмысқа кірісетін. Алғашқы жылдары аты өзінікі, бірақ жүзеге асыратын әкесі еді. Үкіметтің қазақтың балаларын оқытпау саясатына байланысты, біреулерді көтеру, біреулерді үлгі қылу мақсатымен Қойшығара ағаның азды көпті еңбегіне байланысты тандау сол кісіге түсті. Содаң кейін бүкіл жерде Қойшығара ағаны мақтау басталды. Ақындар айтысында да оны мақтайды, көрмеген адамдар ол туралы мақала жаза бастады. Сөйтіп жүріп партияға да өткізіп кетті. Алғашқы жылдарда жас шопандардың республикалық слетында тұңғыш рет қазақстанның ең жоғарғы құрмет граммотасын алды. Содан кейін кішкентайынан малшы болған әкесі соғыстан өкпесі жараланып келіп, өкпесінде снарядтың жарақшағы болған, содан өкпесі шіріп өлген. Бір кезде колхоздың бастығы болған, кейін Қойшығара ағаның туған ауылына келіп мұғалім болған кісі Қойшығара ағаның жақсы оқығаның байқап, оның қойшы болуына қарсы болады. Сол кісі әкесі өлгеннен кейін өріске Қойшығара ағаға атпен келді. Келгеннен кейін Қойшығара ағаға сен әлі жассынғой, оқудыда жақсы оқитын едін не істеп жүрсін, оқуға бар қойды қайтесін, мен сенің орнына адам әкелейін деді. Қойшығара аға намыстанып дұрыс аға мен оқуға барайын деп шешім қабылдады. Бірақ Қойшығара аға бірден кетпей қозымды алайын, жүнімді қырғызайын содан кейін рұқсат болса кетейін деді. Әлгі кісі соған риза болып қалыпты. Нәтижесінде төлін алды, 100 қойдан 120 қозы алды, жүнің жақсы тапсырды. Содан кейін ақшасын алып оқуына барды. Әкесінің де арманы сол еді, Қойшығара ағаның оқуға түсуі. Енді оқуға түсу үшін білім керекқой, Қойшығара ағада ол кезде білім жоқ, атесттаты да бірінғай 3-қой. Бірақ сол кездегі Қойшығара ағаның үші, қазіргі оқып жүрген балалардың бесінең артық. Қойшығара ағаның айтуынша ол қазірдің өзінде алгебранның есептерін шығара біледі, физиканың ережелерін біледі оқымай жүрген білімімен. Қойшығара ағаның айтуы бойынша сыныпта оқымай қалған бала жоқ. Барлық сыныптастары оқыды, екі бала техникум бітірді, басқасының бәрі жоғарғы оқу орнында білім алды. Сыныпта екі қыз болған, олар мектеп бітірісімен тұрмысқа шығып кетті. Басқасының бәрі оқыды. Бұлай болғанның себебі мұғалімдері жақсы болды. Қойшығара ағаның айтуынша ол мектепте кітап бетін ашпай мұғалімнің айтуымен бітірген адамын деп айтады. Сосын мектеп бітірген соң Қойшығара аға үйінен мұғалім болам деп кетіпті. Ол оқуға түсуге барғанда барлық мұғалімдерді бір жерде дайындайды деген ойымен барыпты, бірақ жоғарғы оқу орны факультеттерге бөлінетінің білмепті. Сөйтіп барғанда қайсы факультетке түсесін деген кезде білмеген. Қойшығара ағаның ол кездегі ойы бойынша қай жерге балалар көп документ тапсырса сол жердегі оқу жақсы деп ойлаған[63].Ақыры 1959 жылы С.М.Кирров атындағы Қазақтың (қазіргі Әл-Фараби атындағы) мемлекеттік университеті филология факультетінің журналистика бөліміне оқуға түсті. Оның бақытына орай, мұнда нағыз қазақ зиялылары болып табылатын мықты ғылым докторлары, профессорлар, есімдері күллі елімізге кеңінен танымал көрнекті ақын-жазушылар дәріс беретін. Осы студенттік жылдарда оның ізденімпаздық қарым-қабілеті айқын көрінді. Сондықтан да шығар, бесінші курста оқып жүрген кезінде оны Республикалық Қазақ радиосының басшылары студент кезінде-ақ қызметке шақырды. Өйткені, өзі бұрын осы ұжымда өндірістік тәжірибеден өткен кезде кәсіби бейімділігін көрсеткен болатын[8, 34-36бб.].Қойшығара ағаның да әкесінің сияқты есте сақтау қабілеті жақсы болды. Емтихан тапсырар күні кітапты басынаң аяғына дейін жаттап алатын екен. Қазақ тілінең емтиханға кіріп билет алса билеті онай екен, содан бірден жауап берейін деп қолын көтерсе мұғалім оған жаман қарап айт депті. Қойшығара ағаның жақсы жауап бергеніне қарамастан мұғалім оған түк білмейсін отыр деп жауап беріпті. Қойшығара аға саспай отырып асықпай тағы дайындалып кезегімен шығып жауап берсе, мұғалім тағы түк білмейсін отыр деп жауап қайтарыпты 3 қойыпты. Артынаң Қойшығара аға сол мұғаліммен жақсы болып сұраса неге 3 қойғаның мұғалім оған кітаптан жаттап алған сөзбен айтқасын қойғаның түсіндіріпті. Бірақ қалған пәндерден жақсы баға болғандықтан, әлгі үшке қарамай оқуға түседі. Оқуға түскенде 1-курс жақсы оқиды, 2-курста үйленді, сосын ақша болмай күнкөріс керек болған соң, оқуды қойып практикаға Қазақ радиосына барып сол жерде жұмысқа орналасады. 2-курста Қазақ радиосының редакторы болып қызмет атқарады. Солай жүріп оқуына дұрыс баралмасада, оқуын өте жақсы бітірді [75.].Журналистік қызмет оны қай жағынан болсын шыңдады. Бір жағынан журналист болып қызмет атқарған соң жалақы алады, бұл материалдық жағынан да жақсы емес пе. Бірақ оқуын да ұмытпай, оны ойдағыдай жалғастырып, университетті 1964 жылы ойдағыдай аяқтады [8, 34-36бб.].Оқу бітіргеннен кейін анасына кел десе, анасы бармаймын депті. Қойшығара ағаның айтуынша әкесіне баласы, перзенті болып түк істеген жоқпын дейді. Енді анасына кел десе, анасы бармаймын деген. Қойшығара аға анасынан не істейін деп сұраса. Анасы елге кел елде мұғалім бол, немесе ауылда газет бар соған келіп істесін деген. Оған Қойшығара аға Қостанайға барсам келесізбе деп анасына ұсыныс айтады, нәтижесінде анасы келісіп Қостанайға келеді. Содан 1965 жылы Қазақ радиосының Қостанай облысы бойынша меншікті тілшісі болып қызметке орналасады. Қойшығара аға Қостанайда бес жыл қызмет атқарады, бірақ анасы екі айдан кейін ағайының қолына кетеді. Торғай облысы ашылғанда сонда облыстық телерадио комиттетінің бас редакторы болып бес жыл қызмет атқарып Алматыға кетеді. 1976 жылы Алматыға келгенде Егемен Қазақстан газетіне тілші болып орналасты да, алты айдан кейін бөлім меңгерушісі болып кетеді. Жалпы Қойшығара ағаның айтуынша оның осындай білімді адам болуына ықпал болған себебі, ол Алматыға барғаннаң кейін онымен бірге оқыған достарының бәрі де жазушы болып кеткен, танымалы болып көтеріліп кетіпті. Алматыға барғаннан кейін Қойшығара ағаны Ерулікке шақырады. Қойшығара ағаны бірінші болып бес жыл бірге оқыған Кәрібай Ахметбекұлы шақырады. Сол шақырыста олардың ортасында Әбіш Кекілбаев, Маралбай Ысқақов, Оралхан Бөкеев, Қуанышбай Құрманғалиев, Қадырбек Сегізбаев сынды адамдар болыпты. Қойшығара аға олармен танысып, қысылғаны ол олардың не әдеби әңгімесіне, не елдік мәселеге, не қалжынға араласа алмапты. Қойшығара ағаның айтуынша ол өмірінде олай қорланып көрмепті. Ол өзін ол кезде жетістікке жеттім деп ойлапты. Бірақ сол кездесуден кейін өзінің білімі аз екенің түсінеді. Сол күннең бастап Қойшығара аға кітапханаға отырады, алты жыл ол бір күн Ұлттық кітапханаң сирек қорында, бір күн академияның кітапханасының сирек қорында алты жыл табан аудармай күнде кітапханада өткізеді. Сөйтіп ізденіп жүргенде 1976 жылы Егеменді Қазақстан қызмет етіп жүргенде Ақселеу Сейдімбекпен кабинеттері қарама-қарсы тұрыпты. Сол уақытта Сейт Қадіров деген Арқалықта дәрігер болды. Сол дәрігермен Қойшығара аға туғанындай жақсы араласты. Ол Талдықорғанның жігіті болды. Сол Талдықорғанның Облыстық Диспонсерінің бас дәрігері болып қызмет атқарды. Сол кісі Қойшығара ағамен хабарласып бір жақсы досын алып бір айға Ел жайлау-деген жерге қонаққа шақырады. Ел жайлау-деген жер ол торғайлықтар үшін жұмақ ретінде болған. Қойшығара ағаның айтуынша бір ай киіп жүрген жеденнің жағасы кірленбейтіндей шан жоқ,таза ауаға толы жер.Сол Ел жайлау-деген жерге Қойшығара аға өзінмен бірге Ақселеу Сейдімбекті шақырады.Сол демалыста Қойшығара аға мен Ақселеу Сейдімбек жақынырақ танысып-біліседі. Содан демалыстан келгеннен кейін Ақселеу Сейдімбекпен сырласып отырғанда Ақселеу Сейдімбек Қойшығара ағаға Қойшеке сен де менде осы жаққа еліміздең келгенде жазушы боламыз деп келдік,бір-екі кітабымызда шықты,кітабымызда шығып жатыр біреуден ілгері,біреуден кейінбіз, ал әдебиет деген төрт құбыласы түгел елдің жас ұрпағын моральда-эстетикалық тәрбие берудің тұптымас құралы, ал біз сияқты 300 жыл боданда болған біреудің қасқабағына еретін азаматтар үшін керек зат танымдық дүние,байқаймын сен де ізденіп жүрсін,мен де ізденіп жүрмін, одан да екеуміз бірігіп не әңгіме, не повесь, не новелла, не роман дегенді қояйық танымдық дүние жазайық,жазсақ жазайық-деді. Содан кейін Қойшығара Салғараұлы өзінің Алтын тамыр атты еңбегін жазды. Алтын тамыр Қойшығара Салғараұлын бір жетінің ішінде бүкіл Алматыға танытты. Келесі жылы Көмбе атты еңбегі жарық көрді. Осы екі еңбекті жазғаннан кейін Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қойшығара Салғараұлын өз қасына алды. Шақырып алып танысты, сөйтіп Мемлекеттік саясат жөнінде ұлттық кеңестігін ашып Қойшығара Салғараұлын сол кеңестін хатшысы ретінде тағайындады, төрағасы өзі болды. Ал Қойшығара Салғараұлының мансабы президент апаратының бөлім меңгерушілерінен де жоғары болды. Содан кейін осы советті алғаш рет астананы көшіру әңгіме болды. Сол еліміздің астанасы ауысқаннан кейін Қойшығара Салғараұлын Қытайға жіберді.Қытайда екі жыл болып қытайдың мұрағатында жұмыс істеді.Қытайдан келгеннең кейін таза ғылыми монография жазуға кірісті.
Жалпы Қойшығара аға тарихи зерттеулерін қазақ тарихын зерттеуден бастады. Қойшығара ағаның тарихқа қызығушылығы совет үкіметі кезінде басталды. Кейін тәуелсіздік алған жылдары бәрі тарихқа қызығушылық танытып, тарихшы тарихшы емесі де түрлі еңбектер шығара бастады. Сол кездегі тарихшылардың жазған еңбектеріндегі деректер Қазақ архивтерінде бар деректер болатын, ал Қойшығара ағада сырттан алынған деректері болғаннан кейін басқаша жазғысы келіп Көне тарихты зерттеуге көшеді.
Қазір жұмыс істеп жатқан зерттеулерініз бар ма деген сұраққа Қойшығара аға жиналыс көп болған соң зерттеу жүргізуге уақытым аз деді.Сонғы жылдары жылына бір рет кітап шығарамын деп жауап берді. Қойшығара аға Жер жаһанда арғы атаның ізі бар-деген кітапты жазғаннан кейін достарына енді тарихты жазбаймын депті, бірақ одан кейін Қазына деген кітапты жазды. Қазіргі кезде Өмірбаян туған күннен басталады атты кітапбы баспаға беріліп, осы жылдың екінші жарты жылдығында шығуы тиіс. Бүгінгі танда Көне қыпшақтар атты кітапты жазуда. Қойшығара ағаның айтуынша оның басты мақсаты бастағы барын қазға түсіру. Қойшығара Салғараұлының ойынша Қазақстанда тарихшы көп болғанымен, оның жазып жатқан дүниясы бөлек,басқа тарихшылардың еңбектерінең өзгеше.
Жыл сайынғы әдеби шығармалардың дәрежесін анықтап, баспадан жинағы жарық көрген кітаптарға баға беріліп тұратын жақсы дәстүрдің жазушылар одағында өткізіліп тұратын кезінде. Қоғамдағы құбылыстардың да тезге түскен шағында. Желтоқсан оқиғасынан кейін барлық тарихи шығармаларға шабуыл басталды. Ұлтшылдыққа итермелеген Ілияс Есенберлиннің, Әнуар Әлімжановтың, Софы Сматаевтің, Сәтімжан Санбаевтің, Бексұлтан Нұржекеевтің тарихи дүииелері болған заман. Соның ішінде жас алашордашыл қатарында тізімге іліңгендер бар. Идеологиялық майданның алғашқы құрбандығы ретінде Ілияс Есенберлин марқұмның тірісінде айтылмаған сын өлген соң айтыды. 1987 жылы мамыр айында қазақ ұлтшылдығының рухани себептері әшкереленуге тиісті Қазақстан Орталық комитетінің пленумында жасалуға тиісті З.Камалиденовтің баяндамасына шикізат ретінде жеті жазушы реттеліп алыныпты. Бас идеологтың жеке тапсырмасын орындау тарих пен әдебиет институтының ғалымдарына құпия тапсырылыпты. Жасырын рецензенттер тобы құрылды. Соның алғашқы хабаршысы ретінде Манаш Қозыбаевтің,Ілияс Есенберлиннің романдарындағы ұлттық (әрине, ол кездегі термин бойынша - ұлтшылдық) сарын туралы Шерхан Мұртаза ағамыз басқарып отырған Қазақ әдебиеті газетінде жалғаса жарияланды. Төркіндес Жұлдыз журналының сын бөлімінің меңгерушісі есебінде нұсқау берілді. Баспалардағы тарихи дүниелер қайта қаралып, құдай мен хан, алаш деген сөздер жаппай сызылып, ру аттары өшіріліп, белгісіз жұмбақ майдан басталып кетті. Жұлдыз журналы да науқанға үн қосып, Берқайыр Аманшиннің Махамбет туралы романындағы құдай мен хандарға, руларға соғыс ашып, жаппай сызуға кіріскен кез. Жас ұлтшылдардың тізіміне ілініп қалған кез, сондықтан да желтоқсаннан бұрын белгіленіп қойылған баяндаманы талқылаудан өткізбекші болған. Себебі әлгі жылы шыққан кітаптардың ішінде үш тарихи роман болатын. Соның бірі Қойшығара Салғариннің Алтын тамыры еді[9.].
Алтын тамыр - көшпелілер тарихының есте жоқ ескі заманы туралы жазылған қазақ әдебиетіндегі алғашқы роман. Жанрлық атауы туралы әрқилы пікір айтылады. Ең бастысы бұл - халқын сүйген және туған елін мәдениетсіз, тарихы жоқ, жаппай сауатсыз деп табалап үйреніп қалғандарға қарсы жанайқайын ашық жеткізген адал қаламгердің еңбегі еді. Қойшығара ағамыз алған бағытынан қайтпады, дәл қиын кезеңнің өзінде Көмбесін жазып бітіріп, қасқайып жүре берді. Еңбек Ерінің атағын алғанша, елімнің еңбек торысы болайын деп шешкен жазушы өзінің азаматтық нысанасын сонау Торғай ойпатынының иен даласында жалғыз жүріп анықтап, сол мақсатын арманына жетектетіп Алматыға келген ғой.
Ең үлкен мәртебеден жиырма жасында бас тартқан Қойшығара ағамыздың еңбектері дер кезінде құрметке ілініп те, ілінбей де жүрді. Ол кісінің сатиралық және прозалық көркем шығармалары әдеби сынның назарынан мүлдем ұмытылып, өмірбаяндық қана дерек боп қалды. Алайда, қазақ халқының жолайырықта тұрған қазіргі сәтіндегі ең керекті рухани қайнардың бірі - осы Алтын тамыр мен Көмбе, Қазақтар, Түркі әлемі, Ұлы қағанат сияқты Хандар шежіресі, яғни, халықтық тарих. Бұл еңбектер орындалуы мен ғылыми пайымдауы жағынан үлкен талапқа молынан қаусыра жауап бере алады. Ең бастысы, үлкен де, кіші де өзінің көне тарихын және сол қадым заманғы көшпелілер туралы кімнің не деп бағалағанын біле отырып, өзінше ой түюге мүмкіндік алады. Мұның өзі оқырманға да, жазушыға да оңай олжа емес[8, 34-36бб.].
Ұлы қағанат - жазушының отыз жыл бойы жазып келе жатқан ел тарихы туралы еңбектерінде тарқатылған тарихи көркем ойының заңды қорытындысы, жазушының шығармашылық өмірінің түйінді тұжырымы, еліне берген есебі, нағыз халықтық сыйпатта жазылған кітап. Өйткені мұнда жазушының барлық ақыл-ой парасаты, тарихи толғамы, білімі мен баяндау қабілеті, қаламгерлігі мен ғалымдығы, шежірешілігі мен шеберлігі тоғысын тапқан. Көлемімен емес, затымен халықтық кітап. Еркін игерілген тақырып еркін ойға, пікір алысуға жетелейді. Тіпті кей тұста қаламгердің өзімен шаужайласа кетуге шақырады. Бірақ қанша шалықтағанмен де жауапты тағы да айналып кеп осы кітаптан табасың. Ұзына сарыны таныс, Қойшығара аға жазғанда бейтаныс боп көрінген тарихи шежірелерді бір айға жуық астын сызып тұрып оқып шыққанда алған әсерім осындай[8, 34-36бб.].
Жанры ерекше, тарихи деректерді керкемдік тәсіл арқылы баяндаған шығарманың тұжырымынан ғылыми негізді талап етуге бола ма? Алтын тамыр, Көмбе, Түркі әлемі, Ұлы қағанат, Қазақтың қилы тағдыры сияқты тарихи көркем әфсаналарға ондай сұрақтың қойылуы заңды және оған барынша байыпты көзқараспен жауап береді. Бұл шығармаларда жалпы түркі жұртының, соның бір бұтағы қазақ халқының XV ғасырлық көш жолын қамтылады. Түркі жұртына ортақ шежіреден алаштын тамырын ажырату оңай емес. Оның үстіне көшпелілер тарихытуралы пікірлерді сан саққа жүгіртіп, қасақана шатастырумен шұғылданатын ғылыми бағыттар еуропашылдықтың тұсында іргелене қалыптасты. Олардың тарихи шындықты жалған шындықпен көмкеріп тастағаны сондай, қазір скифтер мен сақтарды, хұндарды иран тілдес (ал ондай тіл жоқ, парсы тілі мүлдем басқа тіл жүйесі)деп, олардың түп тамырын Иерусалимге тартатындар табылды. Ол аздай скифтер мен хундарды (ақ хұндарды) славян тегіне жатқызған В. Чивилихиннің Жад кітабына кезінде Мемлекеттік сыйлық берілді. Ең өкініштісі сол үстемдіктің мойынтырығын мойынынан алмайтын можантопай қазақ тарихшылары қазір Қазақстан тарихын зерттейтін институттың айналасына шоғырлана топтанып алды. Олардың пайымдауынша: Есік қорғанына дейін - ирандық мәдени мұралар кешені орналасқан. Ықылым тарихты осындай шекарамен бөліп беріп қойған кім? Менің ойымша, осы Жадқа қарсы тиянақты жауап берген және оқиғаны көркем таратып, жұртымыздың көзін жеткізген әрі көркем, әрі ғылыми әфсананың авторы - Қойшығара Салғарин. Оның өзге тұжырымдарын былай қойғанда скиф, сақ, массагет, хұн жұрттары туралы ұшқыр пікірлері Қазақстанның тарихын жазған ғалымдардың еңбегінен гөрі әлдеқайда кең және нақты мағлұмат береді. Жазушы қалам тәжірибесінің арқасында екі мәнерді бір шығарманың бойына тоғыстыра білген. Кейде көркем баяндаудан бастап тарихи тұжырымға әкеп тіресе, келесі ретте тарихи талғамнан көркем шындыққа көтеріліп кететін тұстары соған дәлел[1, 183-190бб.].
Орта ғасырдағы құба қыпшақтар тағдыры зиялымыздың зерттеу тақырыбына айналды. Олжас Сүлейменовтің Ақын мен Әліп кітабына дейін беймәлім, жат жұрттың тарихы іспетті көрініп келді. Олжастың деңгейі, көзқарас түйіні басқа. Ал соны шежірелік тәсілге салып, қазақ оқырманының жанына жақын да жатық тілмен баяндап берген - Қойшығара Салғарин. Мұндағы ғылыми тұжырымдар ұшқыр да соны, пайымы қарапайым да салмақты. Егерде жазушының әр пікірінің астарын талдасақ, онда тым тереңдеп кетер едік. Сондықтан да түйінді тұсына ғана тоқталдық.
Кез-келген ғалым, Алтын тамырды, Көмбені, Түркі әлемін, Ұлы қағанатты зерделеп оқып шықса, өзінің көшпелілер туралы көзқарасын тағы да бір екшеуден өткізуге тырысатыны анық. Ең бастысы, зерттеуші пікірінің адалдығына көзі жетер еді. Мұның өзі де аз олжа емес. Өйткені тарихымызға деген жақашырлықты оятудың өзі табыс. Себебі біз осы уақыта дейін өз тарихымызға өгей жұрттың көзқарасымен және соларға жұмыс істейтін басыбайлылардың тұжырымымен қарап келдік. Сондықтан да ғылыми көзқарас пен тұжырым тұрғысынан алғанда Алтын тамыр мен Көмбе, Түркі әлемі, Ұлы қағанат кітаптары тарихшыларымыздың да түйсігіне ой салып, қиялын ілгері жетелеп, тиянақ ететін тындырымды дүние.
Екінші бір сүйсінерлік жағдай, құдайға шүкір, қазақ халқының барлық жәдігершілері тақырып күйлегіш болған жоқ. Тереңдеп кеткендері де бар. Алайда, солардың дені білгенін баяндап беруге :келгенде тасырқап жататын. Өзгесін былай қойғанда, Бичуриннің көне хундар туралы еңбегінің бір сөйлемінің астарын кеңейтіп, әңгімелеп беру үшін қаншама білім қажет десеңізші. Ал нақты оқиғаныңырқын бойламай, ығында қалсаң, екі сөйлемнен кейін қандай да бір ынталы оқырман жазғаныңды оқымай қоя салуы мүмкін. Бұл ретте Қойшығара Салғарин әдебиетшілердің арасында - тарихшының, тарихшылардың арасында - әдебиетшінің міндетін атқарған. Көркем шығарма үшін бір ауыз сөздің өзі, бір шығармаға арқау болады. Алтын тамыр мен Көмбеде, Ұлы қағанатта әр сөздің астарынан тарихи дерек бар. Көне қытай тіліндегі екі таңбаның арасында адасып қалатын қытайтанушы ғалымдарды, соның ішінде ғалым қытайдың өзін талай көрдік. Қойшығара аға болса соның әр сөзінің астарын түсіндіріп, көркем қиялдың қуатымен филологтың өзіне үйлесімді баяндайды. Бұл тәсілді таңдап алуының себебі - жазғаным оқырманыма түсінікті болсын, өз тарихын тереңірек білсін дегеннен туған ізгі ниет. Әйтпесе, жанын қинамай-ақ таза ғылыми мақала түрінде жазса, өзіне де жеңіл болары анық.
Үшінші ерекшелік: тарихилықты сақтаған да, оны көркем бейнелеп берген де дұрыс. Бірақ ғылыми салыстырулар болмаса, онда еңбек бір жақты яғни, бір адамның, тек Қойшығара Салғариннің көзімен жазылған болып табылар еді. Жазушы соны ескере отырып, тарихи салыстыруларға барады. Білетін адамға Бичурин мен Кюннің жазбаларының өзін салыстыру - арнайы дайындықты қажет етеді. Екі ғұлама да бір деректі аударып берген. Алайда, оны әрқалай түсіндіріп, түрлі тұжырым жасауға болады. Қытай тілін жетік білетін тарихшылардың өздері де мұны әрқалай талдайды. Мысалы, көне қытай тілі мен тарихын бейжіңдік ортақ үлгіден артық білетін ғұламалар Нығымет Мыңжан мен Мырзақан Жақып жетекшілік еткен аудармалардың өзі сәйкес келе бермейді. Қойшығара Салғарин сол түсініктемелердің өзін әфсаналарына жатық және орынды кіріктіріп, ғылыми ой ұсынады[8, 34-36бб.].
Тарихи салыстырулардың өзі де білім мен білікті тілейді. Алайда, нақты мәселені қоя білмесе - ол да кемшілік. Бұл жағына келгенде Қойшығара аға өзінің жазушылық қасиетін барынша сарқа пайдаланған. Небір келелі түйіндерді бірде көркем баяндаумен, бірде ғылыми салыстырумен, бірде кейіпкерлердің ауызекі сөзінің ішіндегі емеуіріндермен, көбінесе авторлық кейіпкердің сұрақтары :мен жауаптарының арасындагы диалогтармен шешіп жібереді. Мұның барлығы ғылыми әфсаналарда сырт қалатын бопсалар болғанымен, адамның ойлау жүйесіне, пікір қорыту кезіндегі пайымына тікелей әсер етеді. Ал тарихымыз туралы теріс пікірлерден арыла алмай отырған мынау уақытта ондай әдеби тәсілдердің әсерлік тәлімі ерекше. Өзге емес, өзіміздің ұрпақтарымыз сол ыңғайда өссе - үлкен жетістік. Бұл реттен алғанда мен Қойшығара ағаның көшкіндерінен басқа барлық қолданыстарын қолдаймын.
Қойшығара ағамыздың жазушы болып қалыптасуына жоғарыда аталған газеттің тигізген әсері мол. Осы басылым мұның шын мәнінде шынайы ел өмірін білуне, азамат болып қалыптасуына ықпал көп болды. Осы газетте қызмет атқарып жүргенде он шақты кітабы Қазақстан баспаларынан жарық көріп, оқырмандар тарапынан өзінің тиісті бағасын алды. Қазақстан Жазушылар Одағына мүшелікке өтті.
Тарихи шығармаларға талпыныс жасамас бұрын Қойшығара аға әдебиет майданының барлауына белін бекем буып кірісіп, ұпай жинап көріпті. Орта мектептен соң екі жылдай шопан таяғын ұстап, отар соғында жүргеннің өзінде уақытын зая жібермей, зердесін байыта беріпті. Кейін осының бәрі өмірлік ойтамызығына айналғандай... мемлекеттік университеттің журналистика бөлімшесін тәмәмдап, республикалық қазақ радиосына қызмет істеген жылдарда, былайғы республикалық дәрежедегі Социалистік Қазақстан газеті, Орталық Комитеттің жауапты қызметкері, Қытай Халық Республикасы елшілігіндегі қарекетінде де Қойшығара аға өмірлік бастаудың мәнін бір сәткемсіткен жоқ еді. Шығармашылығы поэзиядан нәр татқан оның тұңғыш ктабы Ілгешек (1966 ж.) деп аталады. Одан кейінгі жылдары түрлі жанрлармен Жанында жүр жақсы адам, Естай Есжанов, Сол бір күндер, Үбедей, Соқпақ жолға бастайды, Тағдыр тоғысы кітаптары жарық көрді. Бұл еңбектер, әрине жазушылық қуатты өрлеу алдындағы үлкен жаттығу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.