Нұрғали және Нәзипа Құлжановтардың қоғамдық өмірі мен қызметі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ

1. Өнегелі, ғибратты ғұмыр

1. 1. Ел үшін атқарылған еңбек

1. 2. Ел қамқоршысы, қоғам қайраткері

1. 3. Журналистика мен оқу-ағарту саласындағы жасалған жұмыстар

2. Ұлы мұрат жолында төгілген тер жемісі

2. 1. Ерлі зайыпты Құлжановтардың жарық көрген еңбектері

2. 2. Құлжановтардың Абай мұраларын зерттеудегі ролі

2. 3. Құлжановтардың мұраларының зерттелуі

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасы ұлттық мемлекеттілікті нығайту бағытындағы ізденіс үстінде. Мемлекеттің ұлттық негізінің беріктігі-әлемдік жаһандану үрдісінен туындайтын ұлттық болмысқа қауіп төндіретін кері әсеріне тосқауыл болудың бірден-бір кепілі болып табылады.

Қазіргі тарихи кезеңде бұл бағытты жүзеге асыру үшін тарих тағлымынан сабақ алып, ұлттық мемлекетті қайта қалпына келтіру жолындағы жиырмасыншы ғасырдағы ел қайраткерлерінің қызметін терең зерделеп, жетекші ойларын басшылыққа алуға тиіспіз. Бұл бағытта бірқатар елеулі істер тындырылғаны да белгілі. Мәселен, алаштану мәселесі ғылыми тұрғыда шығармашылық мұралары насихатталуда. Алайда, әлі де болса жан-жақты ғылыми зерттеуді қажет ететін тұстары да жеткілікті. Сол қажеттілікке зәру мәселелердің қатарына біздің тақырып яғни Нұрғали және Нәзипа Құлжановтардың қоғамдық өмірі мен қызметін жатқызуға болады.

Қазақстан тарихшылары жалпы қоғамымыз тәрізді ұлттық құндылықтарды қастерлеуге бағыт ұстай бастаған бүгінгі заманда өткен тарихымызға қазақ ұлтының мүддесі тұрғысынан қараған қазақ ұлттық интеллигенциясының еңбектеріне тарихнамалық талдау жасаудың маңызы зор. Бұл бүгінгі ұрпақтың тарихи дүниетанымын кеңейтеді, тарихи білімді толықтыра түседі. Өйткені қазақтың тарихи тұлғаларының еңбектерінде тарихи оқиғаларға, тарихи тұлғаларға байланысты тың көзқарастар, қызықты тұжырымдар және бүгінгі зерттеушілерді ойландырарлықтай салиқалы қорытындылар баршылық. Ал бұлар жаңа тарихи концепциялардың және салыстырмалы ой-пікірлердің өмірге келуіне негіз болулары немесе ықпал жасаулары әбден мүмкін. Бүгінде тарихи ұлттық сананы қалыптастыруға белсенді қызмет жасай алады. Тарихи көзқарастары қазақ ұлтының мүддесімен тікелей қабысып жатқан бұл кісілердің еңбектері шын мәнінде бүгінгі ұлт тарихшыларына үлгі боларлықтай. Сондықтан көрсетілген кезеңдегі ұлттық тұлғалардың өкілдері еңбектеріндегі тарихи көзқарастар бүгінгі ұрпақтың ұлттық сезімін оятуда, оларда ұлттық ойлау жүйесін қалыптастыруда елеулі рөл атқара алады.

Осы кезеңнің 20-шы жылдарындағы және оған дейінгі уақыттардағы еңбектер негізінен алғанда қазақ ұлтының мүддесіне қызмет ету рухында, яғни методологиялық тұрғыдан алғанда ұлттық принциптер мен құндылықтарды нақты басшылыққа алып жазылды. Мұның өзі бүгінгі тәуелсіз ұлттық тарихымыздың мүддесі тұрғысынан оларды тарихнамалық тұрғыдан талдау ісін жеңілдете түседі.

Осы орайда қазақ ұлттық интеллигенциясы өкілдерінің тарихи көзқарасын жүйелі түрде топтап талдаудың бүгінгі күні аса қажеттігі тағы да байқалады. Сондықтан да өзекті болып табылады.

Зерттеу жұмысының зерттелу деңгейі. «Қазақ Совет Энциклопедиясы», 7- томында Н. Құлжанованың белсене араласуымен сонау 20-жылдардың өзінде-ақ мектепке дейінгі қазақ педагогика ғылымының іргетасы қалана бастады. Мәселен, Алматыда «Тұңғыштар» атты жинақ, нұсқау кітабы жарық көрді[1] . Кейіннен «Әйел теңдігі » журналында осы ізгілікті іс әрмен қарай жалғастырылды. Журнал беттерінде қазақ балабақшаларының озат тәжірибелері, онда жүргізіліп жатқан түрлі тәрбие жұмыстарының жай - жапсары, мақсат - міндеттері жайында көптеген мақалалары жарияланды. Осы журналдың мектепке дейінгі тәрбие бөлімін басқарған Н. Құлжанова осынау көшпелі қазақ елінде бұрын - соңды болмаған бала тәрбиесінің жаңа түрін аяғынан тәй тұрғызуға себепші болды. Тағы да бір еңбек ол Мәпиам Хакімжанованың «Үш томдық шығармалар жинағы: естеліктер, мақалалар. Т. 3» жинағы[2] . Алматының арыс баспасында жарық көрген «Алаш. Алашорда: энциклопедиясында» Құлжанов Нұрғали еңбегі жарияланады[3] . Оның бұл еңбектері «Қазақ балалар педагогикасының алтын қорына қосылды» деген пікір бар. Одан бөлек «Шығыс Қазақстан облысы: энциклопедия»[4], Белгібаев, М. «Семей Орыс Географиялық бөлімінің XX ғасырда атқарған жұмысы»[5], Жәрімбетова, Н. Егемен Қазақстан. - 2008. - 13 мамырда берген сұхбатында Екеуі де еліне еңбек етіп еді, алайда қостанайлықтар Құлжановтар атын елемей отыр[6], Сәрпеков, Р. «Дидар» мерзімдік баспасына берген сұхбатында «Қазақтың мақтанышына айналған ғұламалар Құлжановтардың шәкірті болған»[7], Сейсенұлы, Д. «Депутат сыйы»[8], Жанаева, Ш. «Семей қаласы М. Әуезов атындағы колледж туралы» [9] Киелі білім ордасындағы отыз екі кабинетке атақты түлектері мен оқытушыларының есімі берілген деген шығармаларда көрініс табады.

Тарих сахынасында өзіндік із қалдырған, өз мүддесін ұлт мүддесімен ұштастыра білген қайраткерлердің, ұлт зиялыларының, ғалымдардың өмір жолын зерттеуге шындап мән беруіміз керек. Бұл жөнінде академик М. Қозыбаев «Ақтаңдақтар ақиқаты» атты еңбегінде: «Күні кешеге дейін жеке адам мен халықтың қатынасы толық ашылмай келді «Қайраткерлер» ұғымы қызметкерлер, мансап иесі дәрежесіне төмендетілді. Қайраткер-жасампаз адам, жоқтан бар жасаушы, өз мүддесін халық мүддесімен қабыстырып, өз халқын өркениет көгінде жарастырушы болса керек. Ендеше, Отан тарихынан кейбір кездейсоқ адамдарды аластап, тарихи тұлғаларды өз тұғырына қондыру керек», -жазған еді[10] .

40 жылдай үзілістен кейін алғаш рет Нәзипа, Нұрғали Құлжановтардың есімін «Социалистік Қазақстан» газетінде жариялаған белгілі ақын Мәриям Хакімжанова екен. Онан кейін де «Семей таңы» және «Қазақ әдебиеті» газеттерінің № 96, 97 сандарында (19 мамыр 1967жыл), «Сарғайған сурет сыры» атты К. Сәкиева мен С. Сырымбетовтардың бірігіп жазған, екі газетте бір мезгілде жарық көрген шағын мақала мен қоса екеуінің түскен суреттері шыққан[11] .

Ө. Жәнібеков: «Тағдыр тағылымы» атты кітабында 1914 жылы 26 қаңтарда Абайдаң қайтыс болуына байланысты әдеби кеш өткізіліп, оған Семейдің 5 кластық училищесінде оқитың М. О. Әуезовтың қатысқаны, келесі жылы Семей мұғалімдік семинарияның оқытушылары ерлі-зайыпты Нәзипа мен Нұрғали Құлжановтардың ұйымдастыруымен және бір кеш өткендігін айта отыра Құлжановтар 1915 жылдың 15 ақпанында бұрыңғы «Приказчиктер клубында» Біржан мен сара айтысын сахнаға бейімдеп көрсеткен. Бұл ойынды ұйымдастыру жұмысына сол кездегі оқушылар Қаныш Имантайұлы Сәтпаев пен Мұхтар Әуезов те қатысқан»-дейді.

Зерттеу жұмысының деректік негізі. Алаштың ақиық ақыны Сұлтанмахмұт Торайғырдың «Таныстыру» атты поэмасы бар. Бұл поэма - ХХ ғасыр басындағы ренессанстық құбылыс тудырған тұтас қазақ элитасының портреті іспетті. Егер, бұл поэма болмаса қазақтың тасын өрге сүйреген атпал азаматтарын біле алмас па едік?! Себебі, жетпіс жыл бойы қазақты түп тамырынан айырған Кеңес үкіметі асылдарымызды тануға, білуге мүмкіндік берді ме? деп Нұрғали Құлжанұлының болмысын сипаттайды. Міне, Сұлтанмахмұт ақынның бұл поэмасы - қазақтың оқығандарын қазаққа таныстырған құнды еңбек. Енді осы өлең жолдарындағы Нұрғали Құлжанұлы мен Нәзипа кім.

Керуен дүниенің көшінен Нұрғали, Нәзипа есімді ерлі-зайыпты Құлжановтар өткен екен. Екеуі де «Жазған сөзім жаным ашып Алашыма» дегеннің нақ өзі болған. Нұрғали мен Нәзипаның қоғамдық-саяси, ағартушылық қызметтері С. Сейфуллиннің «Тар жол, тайғақ кешу» романында, С. Бегалиннің «Замана белестері» романында жан-жақты сөз болған.

Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының «Н. Қ. ханымға» атты өлеңі бар. Бұл «Н. Қ. ханым» кім? «Н. Қ. ханым» ХХ ғасыр басындағы оқыған қазақ қыздарының бірі Нәзипа Құлжанова болатын. Бұл - ұлт ұстазының қарындасына берген ілпипат, ақ пейіл батасы, лебізі. Ахаң бұл өлеңін Нәзипаның кітабына алғы сөзін ретінде жазып берген болатын. Бір тарихи деректі айта кетейік, Н. Құлжанова бір жылдары Қазақ АКСР Оқу-ағарту комиссариатының қазақ тілінде шығатын оқулықтар, кітаптар және баспасөз істері жөніндегі арнаулы комиссияның мүшесі болады. Сол оқу комиссариатының арнайы тапсырмасымен Н. Құлжанова «Мектептен бұрынғы тәрбие» атты оқу құралын жазған. Осы аталған кітабына ұлт ұстазы алғы сөз жазған болатын. Сол алғы сөзінің соңын: «Заман амалының жарысынан, заман көшінің қатарынан қалмай өмір сүру үшін бүгінде адамға көп өнер-білім даярлау керек» деп аяқтапты. Міне, сол бабаларымыздың арқасында бүгінгі қазақ ғылымының іргетасы қаланды, іргелі ғылымға айналды.

«Қызыл Қазақстан» журналында Н. Құлжанованың «Қазақ әйелдеріне арналған корреспонденциялар туралы» (№13, 1922 жыл, 53-55 б. ), «Күн тұтылғанда» (№23-24, 1923 жыл, 111-134 б. ), «Жалпы әйелдер мейрамы» (№15, 1923 жыл, 68-70 б. ), «Дала соты» (№16, 1923 жыл, 91-103 б. ), «В. И. Лениннің туған күні - 1870 жылғы апрель» (№1-2, 1924 жыл, 97-99 б. ) мақалалары жарияланған.

«Жаңа мектеп» (бүгінгі «Қазақстан мұғалімі») журналына талантты қайраткердің аудармалары жарияланған. Мысалы, М. Горькийдің «1905 жылғы январьдың тоғызы күні» (№14, 1926 жыл 47-53 б. / №1, 1927 жыл, 79-84 б. ), А. Куприннің «Лапылдап жанған крейсер» (№2, 1927 жыл, 84-88 б. ), Б. Лавреневтің «Қырық бірінші» (№9, 1928 жыл, 107-118 б. ) шығармаларын атауға болады.

Қайраткер, қаламгер Н. Сегізбайқызының әдеби-публицистикалық мұраларын іздестіріп, ескі газет-журналдарды ақтарып, оқып шықтым. Сонау жылдары Арқалықта оқығанымда пединституттың жатақханасынан өз еркіммен шығып, Н. Құлжанова атындағы Торғай гуманитарлық колледжінің жатақханасына орналасып едім. Колледж директоры, білікті басшы, орыс тілі мен әдебиеті пәнінің оқытушысы Сабыржан Тасмағамбеттің қолдауымен бір адамдық бөлме алдым. Кең әрі жарық бөлме еді. Бұл ғимарат бұрындары әйгілі «Арқалық» қонақ үйі болған ғимарат екен. Менің бөлмем - №314. Осы бөлмеде отырып көптеген шығармашылық жоспарларымды жүзеге асырдым. Нәзипа Құлжанкеліні туралы сол кезден бері жазғым келіп жүр еді…

Нәзипа сауатты, өте зерек, ілімі мен білімі бір кісіге жетіп артылатын адам-ақ екен. Мысалы, «Әйел теңдігі» журналына жарияланған «Ақын Шолпан» (№3, 1927 жыл, 28-31 б. ), «Бала емізудің дұрыс тәртібі» (№4, 1927 жыл, 22-29 б. ), «Шай дейтініміз не?» (№6, 1927 жыл, 26-29 б. ), «Баланың жұқпалы аурулары» (№8-9, 1927 жыл, 37-42 б. ), «Қышыма қотыр» (№4, 1928 жыл, 44-47 б. ), «Малдың сүті» (№10, 1929 жыл, 40-42 б. ) мына еңбектерінің мәні мен маңыздылығы әлі күнге дейін өзінің құндылығын жоймаған.

Қазақ ғылымының, соның ішінде педагогика, психология саласының бастауындағы ғылыми негіздердің бірі - ағартушы, қайраткер Н. Құлжанованың мұралары. Нәзипа - Ыбырай Алтынсары, Ахмет Байтұрсынұлы үлгісіндегі тәжірибелі педагог, ғалым. Өмірлік тәжірибесі негізінен «Мектептен бұрынғы тәрбие» (1923), «Ана мен бала тәрбиесі» (1927) сияқты іргелі кітаптарды жазды.

Қайраткер, ғалым 1927 жылы Қызылорда қаласынан 5000 данамен басылып шыққан «Ана мен бала тәрбиесі» атты кітабының кіріспе сөзінде: «Бала қалай бітеді, қалай туады, әйел босанған кезінде қалай күтінуі керек, жаңа туған баланы қалай тәрбиелеу дұрыс, баланың тамақтандыру тәртібі қандай болуы керек?» деп зор мәселені көтерген екен.

Георгий Михаилович Хамутов - Құлжановтар семьясының жақын досы болған. Семейдің мұғалімдер семинариясында оқып жүрген кезінде ол екі жыл (1906-1907 жылдары) Құлжановтардың үйінде тұрып, тәрбиеленген. Өз ұстаздары Нұрғали мен Нәзипа туралы 1967 жылы жазған естелігінде:

1905 -20 жылдары Семей қаласындағы оқытушылар семинариясында ұстаздық еткен. Батыс Сібір Орыс Географиялық қоғамының Семей бөлімшесіне мүше болған. Ол туралы Семей облыстық өлкетану музейінің ғылыми кітапхана қорында сақталған жазбалардың деректері бойынша:

1914 жылғы «Записки Семипалатинского подотдела Западно-Сибирского отдела РГО, выпуск ХІ, 1917 год» деген кітапшада Географиялық қоғамның мүшелері Федор Николаевич Белослюдов, Нұрғали, Нәзипа Құлжановтар деп жазған деректер бар.

- «Список членов общества изучения Киркрая 1923 год» деген құжатта Нәзипа Құлжанова бар, осы қоғамның мүшесі болғанын растайды.
- 1924 жылғы 1 шілде ОРГО-да Географиялық қоғамның мүше-қызметкері Құлжанова Нәзипа Сағызбаевна - Оренбург деп көрсетілген. Бұл Нәзипаның қоғамдық ұйымдар ісіне қатысын айғақтайтын тарихи деректер. Бұл деректер 1993 жылы Д. Дәуренбекованың құрастыруымен шыққан «Алғашқы қарлығаштар»деген кітабының 23-24 беттерінде жазылған.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысның мақсаты ХХ ғасырда өмір сүрген белгілі қоғам қайраткерлері, ерлі зайыпты Құлжановтардық қоғамдық өмірі мен қызметіндегі өнегелерін келешек ұрпаққа үлгі боларлықтай тарихи рухани сабақтастығын анықтау. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады:

Ел үшін атқарылған еңбектерін саралау
Ел қамқоршысы, қоғам қайраткері ретінде сипаттау
Журналистика мен оқу-ағарту саласындағы жасалған жұмыстарын талдау
Ерлі зайыпты Құлжановтардың жарық көрген еңбектерін зерттеу
Құлжановтардың Абай мұраларын зерттеудегі рөлін айқындау
Құлжановтардың мұраларының зерттелу деңгейін анықтау

Зерттеудің теориялық және қолданыстық маңызы. Тұлғалық деректерді сараптау арқылы елдегі тарихи тұлғалардың ғұмыры мен үлгі етер істерін өскелеген ұрпаққа өнегелі тәрбие беруге зерттеудін тәжірибелік маңызы зор. Осыған байланысты жаңа ғылыми тәсілдер мен талдау әдістерін жетілдіру тарих ғылымының теориялық негізін кеңейте түседі. Зертрттеудің жекелеген тұжырым, қорытындылары тарих факультеті және филология факультеті тәлімгерлеріне деректану негіздерін, қоғам мен мәдениеттің даму тарихын оқыту пәндеріне пайдаланылуы тиіс. Зерттеу жұмысын жазу барысында жинақтау, талдау, саралау, сипаттау, жүйелеу, салыстыру, іріктеу т. б. әдіс - тәсілдер қолданылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Өнегелі, ғибратты ғұмыр

1. Ел үшін атқарылған еңбек

Құлжанов Нұрғали 1896 жылы Торғай уезінде дүниеге келген ХІХ ғасырда өмір сүрген қазақтың бағына біткен мәдениет қамқоршысы, Алаш қайраткерлерінің бірі. Орынбор мұғалімдер семинариясын бітірген. 1905 жылда Семей қаласындағы мұғалімдер семинариясында сабақ беріп, соңынан жоғары бастауыш колледжде қазақ тілін оқытады. 1906 жылы 1 қаңтарда 3-дәрежелі Қасиетті Станислав орденімен марапатталған. 1908 жылы Батыс Сібір Географиялық қоғамының Семей бөлімшесіне мүше болып қабылданады. Бөлімшенің тексеру комиссиясы құрамында болып, аймақ тарихы мұражайы бөліміне көне тарих, музыка, фольклорлық мұра туралы материал жинауды тапсырған. 1914 жылы Абайдың қайтыс болғанына 10 жыл толуына Нәзипа Құлжановамен бірге әдеби кеш өткізуге қатысады. Облыстық қазақ съезінде 1917 жылы Семей облыстық қазақ комитетінің мүшесі болып сайланған. Қазақ комитетінде жүріп, ұлт-азаттық қозғалыстың өрістеуіне үлес қосады. «Қазақ», «Бірлік туы», «Үш жүз» газеттерінде жазған мақалалары жарияланды. 1919 жылғы тарихи оқиғалар барысында Колчак жендеттерінің қолынан қаза тапты[1] .

Нұрғали Құлжанов аласапыран ауыр күндерде өз халқының болашағы үшін күрескен қоғам қайраткерлерінің бірі. Ол өткен қаратүнек заманда орыс мәдениетінен нәр алып прогресс жағында болды, қазақ жастарының оқып білім алып, азамат болып қалыптасуына айрықша көңіл бөліп еңбек сіңірді.

Нұрғали Құлжанов сияқты жайсаң жанның таңғажайып тұлғасын, өмір жолын бір мақалада түгел қамту, әрине, мүмкін емес. Сондықтан біз бұл жерде ұстаздың жүріп өткен ізін, халық үшін аянбай істеген қызмет жолын шолып қана өтуді дұрыс көрдік.

Нұрғали Құлжановтың балалық шағы қазақ аулында, еңбекші бұқараның арасында өтеді, білімі артып, сана-сезімі өсіп, ұлғая келе оның дүние тану дәрежесі де биіктей түседі, өзін қоршаған шындыққа сыншыл көзбен қарап, өз халқының өміріндегі құбылыстарды ұға бастайды[2] .

Бостандыққа білім мен әлеуметтік прогреске ұмтылған өршіл қайсар Нұрғали Құлжановтың бет алысы билеуші үстем тап өкілдеріне, патша чиновниктеріне ұнамайды. Қазақ даласын емін-еркін билеп төстеген бай-феодалдарға алдына тосқауыл болатын Нұрғали Құлжанов сияқты қайсар көзі ашық жастың ізіне түседі, айтқанына көніп, айдағанына жүріп келген қазақ аулының «тыныштығын» бұзатын Құлжановтарды ертерек елден айдап шығып, көзін жоғалтудың қамына кіріседі. Оның үстіне, орыстың алдыңғы қатарлы таңдаулы дәстүрінде тәрбиеленген Нұрғалидың зайыбы Нәзипа Құлжанова жұрттан бұрын азаттық жолына түсіп бостандық, теңдік туын көтерген, күң болып қасірет шеккен, ошақ басындағы қазақ әйелдеріне игі әсерін тигізеді. Бұл жағдай қазақ аулын билеп-төстеушілердің ашу ызасын келтіреді. Сондықтан жаңалықтың батыл жаршыларының соңына түсті, оларды қуғынға ұшыратты. Патша жендеттерінің улы тырнағына ілініп кетпеуі үшін Құлжановтар өз қонысын тастап, Семей қаласына келді [11] .

Олардың Семейді қалауы ол кездейсоқ емес еді. Өйткені ол үлкен облыстың орталығы ретінде оған Қарқаралы, Павлодар, Өскемен, Зайсан, Семей уездері қарады. Семейде орыс, қазақ оқу орындары басқа жермен салыстырғанда көп еді. Жас қазақ интеллигенттері өсіп келе жатқан дала өлкесіндегі мәдениет орталықтарының бірі саналатын[6] .

Оның үстіне Ресейдің алдыңғы қатарлы ойшылдарын, олармен пікірлес азаматтарды Семейден жиі кездестіруге болатын еді. Бұлар жергілікті қазақ халқына, оның озық пікірлі оқыған жастарына игі ықпалын тигізіп, оларды артынан ертіп, алғы арман мақсаттары үшін күреске бастады. Сол орыс халқының демократиялық, революциялық бағыттағы аяулы ұлдарының қатарына қазақтың ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Шоқан, Ыбырай, Абай сияқты ағартушыларының жолын қуған прогресшіл ағартушы, демократ қазақ интеллигенттерінің тобына Нұрғали Құлжанов та енді.

Көптеген ұлттар мен халықтарды қыспаққа ұстап отырған патша үкіметі тұсында мектепке қазақтың ана тілін оқытудың қаншалықты қиындыққа түскені өзінен өзі мәлім. Қазақ тілінің оқулықтары, көмекші құралдары әлі жасалмаған кезде, ұлы орысшыл шовинистер «бұратана» халықтың тілі деп қарайтын кезде, әртүрлі ұлттан құралған оқушылардың сүйікті мұғалімі болу Нұрғали Құлжановтың аса білімді, оқыту, тәрбиелеу жұмыстарының методикасын жете меңгерген озат педагог болғандығын аңғартады.

Нұрғали Құлжанов кезінде Алтынсарин бастаған дәстүрді одан әрі дамытып, қазақ балаларына арнап сауат ашу мектептерін ұйымдастырды, және сол мектептер үшін қазақ тілінің «әліппесін» жазу жұмысымен шұғылданды[9] .

Қызметтес болған жолдастарының және өз қолында оқып білім алған шәкірттерінің айтуынша Н. Құлжанов жазған қазақ тілінің «әліппесі» өзінің мазмұны және құрастыру принципі жағынан жақсы туынды болған. Мұнда автордың орыстың атақты педагогтарының оқулықтар құрастыру жөніндегі методикалық табыстарына сүйенгендігі байқалады. Бірақ, әртүрлі себептермен «Әліппе» басылмаған. Алайда оны қазақ мұғалімдері кезінде қолжазба ретінде бірінен бірі көшіріп алып, тіл құралы ретінде пайдаланып жүрген.

Нұрғали Құлжановқа мамандығы жағынан жақын, пікірлес дос, жолдас болғандардың ішінен Мұстахим Малдыбаев, Бекенғалиды (Бекмұхамбет Жақыпұлы) атап кетуге болады. Осылармен бірігіп Н. Құлжанов 1913 жылы Семейдің Заречная слабодкасында қазақ бастауыш мектебін ашады.

Мұндай мектептер ол кезде «Ашық типті мектептер» деп атайтын. Бұл мектептерге қазақ тілінің оқу құралы өте қажет еді. «Әліппені» жазуға басты себептің бірі де осы[12] .

Сонымен қатар, Нұрғали Құлжанов сол кезде Семей қаласында жетім балаларға арналып ашылған «Жамияти Хайрия» (садақа қоғамы) деп аталатын тәрбие үйлерін ұйымдастыруға да белсене қатысады. Онда қазақтың бірсыпыра жетім балалары тәрбиеленді. Өйткені «Жамияти Хайрия» негізінен халықтан жиналған қаржымен күн көретін. Сол қаржыны қазақ азаматтарынан жинау жұмысына Нұрғали Құлжанов белсене араласады.

Нұрғали мен Нәзипа екеуі де өздері өскен ортасында жайсаң мінездері, жолдасқа, досқа деген адалдықтары, турашыл, әділетті, адамгершілік қасиеттері ерекше көзге түсіп, көпшіліктің құрметіне бөленген[15] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.