Жүгіру түрлеріндегі жаттығуды орындау қарқыны

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І ЖАЛПЫ АРНАУЛЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКА РӨЛІ
1.1 Жеңіл атлетика туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Беру жүйесіндегі жеңіл атлетикадағы жаттығу негіздері ... ... ... ... ... ... .. .10
1.3 Жүгіру түрлеріндегі жаттығуды орындау қарқыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.4 Спорттық бап, оны қалыптастыру және сақтау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...15
1.5 Жаттықтыру әдістемелері мен құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..17

ІІ ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКА ҮЙІРМЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДА
ЖЫЛДАМДЫҚ САПАСЫН ЖЕТІЛДІРУ
2.1 Спорт залдарда білім беру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...20
2.2 Мектептің спорт залы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
2.3 Жеңіл атлетика сабақтарына арналған манеждер ... ... ... ... ... ... ... ... 25

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30

КІРІСПЕ

Спорт құрылыстары өте ертеден бастап салына бастаған дене тәрбиесі саласындғы ен көне ілімдердің бір түрі. Спорт құрылыстарының негізгі саласы студентерге тиянақты білім беруге, дене мәдениеті жөне спорт мамандарға бағытталған қажетті жаңа мәліметтерді игеруге, белгісіз теориялық жағдайда сынды дұрыс қабылдауға және іс жүзінде ғылыми тәртіпті творчествалық және де мәдениетін дамытудағы міндеттерді іске асыруға шақырады.
Атап айтқанда Спорттық құрылыстардың мақсаттары, міндеттері, ерекшіліктері негізгі мәселелер болып табылатын; дене тәрбиесі мамандарын даярлау, білімдерін жетілдіру, дене мәдениеті мен спортты насихаттау, дәрігерлік және педагогикалық бақылау, материалдық-техникалық базасын гигеналық негіздерді нығайту жан-жақты жетілдіру қарастырылған.
Әр түрлі спортқа арналған спорттық құрылыстарды жоспарлаудағы дене тәрбиесі мамандардың ролін, спорттық құрылыстардың жіктелінуіндегі негізгі ұғымдарын меңгеріп, алдын ала білімін жетілдіру және дене тәрбиесінің түрлері мен қызметі, оның қоғамдық дамуын зерттеу.
Дене тәрбиесі мен спорт өзінің тарихи тамырларын өте терең жіберген. Археологиялық қазбалар тіпті тас ғасырына қатысты дене жаттығуларына арналып қолданған құрылыстар туралы мәлімет береді.
Ежелгі грек дене мәдениеттінің дамуын сипаттайтын маңызды құбылыс олимпиада ойындары болды. Олар әр 4 жыл сайын жүйелі түрде Олимпте өткізіліп тұрды. Табылған деректер бұл мерекенің басталуын б.ғ. дейінгі 776 жылға жатқызады. Осы жылдан олимпиаданың күнтізбелік төртжылдық есебі басталды. Жалпы грек олимп ойындарының қатарына көптеген Греция қалаларында шағын ауқымдағы, бірақ құлиеленуші мемлекеттердің (истмийлік, панафиндік, пифилік, немейлік ойындар т.б.) түрлі аудандарындағы қоғамдық-саяси өмірінде үлкен маңызға ие болған ойындар өткізіліп түрды. Жалпы гректің және аймақтық ойындар өткізу үшін көптеген стадиондар салынды, олардың құрылыстары Олимптен, Дельфадан, Пирейден, Милеттен және т.б. Греция аудандарынан табылды.
Ежелгі грек қалалары өзіндік тәуелсіз мемлекеттер ретінде ғылым, өнер мен спорт саласында үнемі бөсеке жүргізіп отырды. Дұрыс көршілік қарым-қатынаспен бейбіт жарыстардың рухы Ежелгі Грецияда дене тәрбиесі мен спорттың дамуына үлкен ықпал етті, ол өз кезінде эллиндік кезең стадиондарын сәулетті безендіруде айқын көрініс тапты. Грек стадиондары өзіндік сәулет үлгілерімен орасан зор көлемімен ерекшеленді және өзін қоршаған табиғатпен үйлесімді жасады.

І ЖАЛПЫ АРНАУЛЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖЕҢІЛ АТЛЕТИКА РӨЛІ
1.1 Жеңіл атлетика туралы түсінік

Жеңіл атлетиканың тарихы ежелгі дүние дәуіріндегі халықтардың іс әрекетінен басталады. Табиғи қозғалыстар, яғни, жүру, тұру, секіру адам бұлшық еттерінің қозғалысы адамзат пайда болған дәуірден бастау алады. Мәліметтерге сүйенсек, жеңіл атлетикадан жарыс біздің эрамызға дейінгі 776 жылы өткізілген. Бұл туралы Ежелгі Грек олимпиада ойындары туралы жазбаларда анық жазылған. Сол замандарда жарыс тек ұзын-сонар алаңда жүгіру жарысымен шектелген. Ерлер мен әйелдар арасындағы бәсеке жеке-жеке өткізіліпті. Гректер жұдырық түйістіретін спорт түрі мен күресті ауыр атлетикаға жатқызған. Бұрынғы атлеттердің жетістігі жүгіру шапшаңдығымен өлшенген. Бізге алғашқы олимпиадалық чемпиондардың Ежелгі Грекиядан шыққаны белгілі. Бұл шара біздің эрамызға дейінгі 776 жылы өткізілген. Онда атлеттер тек жүгіру спорт түрінен бақ сынаған. Додаға 192 метрді бағындырған жалғыз атлет жеңімпаз аталған екен. Жеңіс тұғырынан көрінген азамат Элида қаласында жай ғана даяшы болған. Ал, жеңіл атлетика алғаш рет Англияда ұйымдастырылған. 1837 жылдары жарысқа түскендер 2 метр қашықтықта жүгірген. Оған қатысушылар Регби қаласындағы колледжде білім алып жатқан жастар болған. Итон, Оксфорд, Кембридж, Лондондағы оқу орындарында да спорттық жарыстан жиі өтіп тұрған. Кейіннен бағдарламаға қысқа қашықтықта жүгіру, ұзындықта және биіктіктен секіру сынды шарттар енгізіді. 1865 жылы Лондон атлетика клубы құрылды. Бұның негізінде тұңғыш рет жеңіл атлетикадан ел чемпионаты өтті
1880 жылы Англияда Британ империясының шеңберінде әуесқойлар атлет қауымдастығы негізін қалады. Ал, АҚШ-та 1868 жылы Нью-Йорк қаласында алғашқы атлет клубы ашылды. Сол жылдары Америкада атлетиканың дамуына үлес қосқандардың басым дені университет ошақтары болды. 1880-90 жылы жеңіл атлетика жеке дара спорт түрі ретінде күллі Еуропаға кең таралды.1896 жылы өткен олимпиада ойындары жеңіл атлетиканың дамуына орсан жол ашты. Сол жылы Афинада өткен І олимпиада ойындарына жеңіл атлетиканың 12 түрі енгізілді. Додада америкалық жеңіл атлеттер барлық жүлдені қанжығаларына байлады. Алайда, олардың қуанышы ұзаққа бармады. Өйткені, 1952 жылдан бастап олимпиада ойындарына қатыса бастаған КСРО атлеттері олардың бірден-бір қарсылары болды.
1996 жылы Атлантада өткен олимпиада ойындарында өнер көрсеткен атлеттердің саны 2000-ға жетті. Әйелдер арасындағы жарыс 1928 жылдан бастау алады. Нәзік жандар 1999 жылы жаздық әлем чемпионатында және 2000 жылы Сидней олимпиадасында жақсы нәтиежеге қол жеткізе білді.
1968 жылы Мехикода өткен жарыста американлық спортшы Боб Бимон -- 8 м 90 см ұзындықтан секіруден әлем рекортын жаңартқан. Бұны күллі әлем 21 ғасырдың ең биік көрсеткіші деп бағалады. Араға 20 жыл салып Сеулде өткен олимпиадада 100 және 200 м қашықтықтан жүгіруден америкалық желаяқ Флоренс Гриф фит- Джойнер рекорттық көрсеткішті бағындырды. Оның бұл жетістігі 14 жыл қатарынан сақталып тұрды. Жеңіл атлетика - бүгінгі таңда тек біздің елде ғана емес, дүние жүзінде кең таралған спорт түрі. Жеңіл атлетиканың негізгі жаттығулары - тегіс жерде жүгіру, бедерлі жерде жүгіру, жүру, кедергілермен жүгіру, ұзындыққа және биіктікке секіру, лақтыру, жеңіл атлетикалық көпсайыс.
Жүгіру - қысқа, орташа және ұзақ қашықтық болып үшке бөлінеді. Қысқа қашықтыққа - 100, 200, 400 м және 110 м кедергілі қашықтық жатады. Орташа қашықтыққа800,1000, 1500, 2000, 3000 м жүгіру және 3000 м кедергілі қашықтыққа жүгіру жатады. Ұзақ қашықтыққа - 5000, 10000, 20000, 42 шақырым 192 м марафондық қашықтық және 50 шақырым кросс (дала жарысы) жатады.
Жүру - 20 шақырым спорттық жүріс. Лақтыру - диск, найза, граната, балға, доп және ядро. Секіру - орында тұрып және жүгіріп келіп ұзындыққа секіру, биіктікке және сырықпен секіру, үш аттап секіру.
Жеңіл атлетикалық көпсайыс - көпсайыс құрамына жеңіл атлетиканың жаттығуынан 10 жаттығуға дейін кіреді. Олар - жүгіру, секіру, лақтыру және кедергілерден өту.
Сөре және мәре. Жарыс барысында сөреден шығу үшін жүгіруші төменгі және биік сөре жағдайында тұрады. Қысқа қашықтыққа жүгіргенде төменгі сөре жағдайында тұрады. Орта және ұзын қашықтыққа жүгіргенде биік сөре жағдайында тұрады. Төменгі және биік сөреде жүгіріп шығу әдіс-тәсілін студенттер мектеп бағдарламасынан оқып кеткендіктен, оған қайтадан оралмадық.
Жеңіл атлетиканың негізгі жаттығуы - жүгіру. Ол жеңіл атлетиканың барлық жаттығуларында қолдана - ды. Сондықтан, кім болсын, жеңіл атлетикамен шұғылданғанда, ең алдымен жүгірудің айла-тәсілін меңгеруі керек.
Жүру. Адам баласының табиғи жүруі бар. Екінші - жүрудің спорттық түрі бар. Әрине, екеуінің айырмашылығы жер мен көктей. Спорттық жүрістің негізгі ережесі, әрбір аттаған сайын, яғни, алдыға аттаған аяқтың өкшесі жерге тимейінше итерілетін аяқты жерден көтеруге болмайды. Демек, адамның екі аяғы да жерге тимейтіндей көтеріліп кететін фазасы болмауы керек. Бұл жағдайға кез келген спортшы қалыптасып үйрене бермейді. Табиғи жүрісте көтеріліп кететін фазасы болады. Яғни, жүгірудің алғы шарты орындалады. Спорттың жүріспен жарысқа қатысқан спортшы жүгіріп кетпес үшін көтеріліп кететін фазасын төрешілер мұқият қадағалайды.
Әдетте, жүгірудің әдісін білетін спортшылар төменгі сөреден шығудың әдісін жақсы меңгерген болса, жылдамдықтан көп ұтады. Бұл деген жүгіріс әдісін меңгерді деген сөз. Ал жоғарғы сөре жүгіріс әдіс-тәсілін меңгеруге айтарлықтай әсер ете қоймайды. Бірақ орта және ұзақ қашықтыққа жүгіргенде аяқты көтеріп алып, алға соза басудың өзіндік ерекшелігі бар. Мәселен, біреу қысқа адымдайды, енді біреу жүгіргенде адымын ашады. Жүгірушінің жылдамдығы, міне, негізінен осы жағдайдың орындалуына байланысты. Осыған орай мынандай жаттығуларды орындауға болады:
белгілі бір қашықтықты (400, 800, 1000 м) бір темппен жүгіріп өту (бірнеше рет қайталау);20-30 м қашықтықты өте жоғары жылдамдықпен жүгіріп өту. 6-8 рет қайталанады;соқпақ жолды бір темппен жүгіріп өту (1000, 2000. 3000 м);белгілі бір қашықтықты тізені көтеріп жүгіріп өту;аяқтың өкшесімен ғана жүгіру;аяқтың ұшымен жүгіру;жүреден отырып жүгіру;сыңар аяқтап секіріп, жүгіру;қысқа қашықтыққа төменгі сөреден шығып, жоғары жылдамдықпенжүгіру (20, 30, 40 м);қолды жерге тіремей төменгі сөреден жүгіріп шығу;белгілі бір қашықтықты аяқты артқа сілтеп жүгіру;белгілі бір қашықтықты арқамен алдыға қарап жүгіріп өту;30-40 м қашықтықты екі аяқтап секіріп жүгіру;30-40 м қашықтықты орында тұрып секіріп өту;30-40 м қашықтықты жүреден отырып жүріп өту.
Биіктікке секіру.
Биіктіктен секіру үшін спортшы ең әуелі сілтейтін және итерілетін аяқты анықтап алады. Шамамен 7-9 м жүгіретін жерін белгілейді. Әдетте, биіктікке секіретін спортшы кермеден секіруге жүгірген кезде аса жоғары жылдамдықпен бастағанымен, кермеге жақындаған кезде жылдамдық төмендейді. Себебі, спортшы секіруге дайындалады.Бүгінде биіктікке секірудің бүкіл әлемге тараған үш түрлі жаттығуы бар. Біріншісі - аттап секіру, екіншісі -алдыға қарай аунап секіру, үшіншісі - шалқадан жатып өту. Қазір әлем бойынша ең жоғарғы көрсеткішті -шалқадан жатып өту әдісімен орындап отыр. Оқу процесінде қолданылатын секірудің ең қарапайым түрі аттап секіру. Сабақта биіктікке секіруді осы аттап секіруден бастайды. Секірудің негізгі айла-тәсілін үйрену үшін ең әуелі дұрыс жүгіріп келгенде сілтейтін аяқ дәл шығу керек. Сілтейтін аяқты кермеге қарай созғанда тізе бүгілмеуі керек. Екіншіден, итерілетін аяқ нақтылы өз орнына түсуі керек. Яғни, негізгі мақсат - итерілетін аяқтың қозғалысы дұрыс орындалуы керек. Сонда ғана жаттығудың орындалуы нәтижелі болады. Жаттығуды орындаушы жерге сілтеген аяғымен түседі. Кермеден сілтеген аяқ, өткеннен кейін итерілетін аяң мүмкіндік болғанша жоғары көтеріледі.
Дала жарысы.
Қазақстан ауа райының жағдайына байланысты екі өңірден тұрады. Қысы жоқ жылы өңірі де, жылға жуық қары жататын солтүстік өңірі. Қысы жоқ, жылы өңірде шаңғы тебудің орнына дала жарысы өткізіледі. Дала жарысы барлық оқу орындарының дене тәрбиесі пәнінің бағдарламасына кіреді.
Дала жарысы - кедергілері көп, яғни, ойлы-қырлы жерлерде өткізіледі. Жаттығушылар, болмаса жарысқа қатысушылар, ағып жатқан бұлақ суынан өтеді, секіре алмаса, айналып өтудің жолын іздейді. Өрге шығады, еңіске құлдилайды. Аспалы көпірден өтеді, терең ордан секіреді, т.б. осындай жер бедерінің кедергілері жалғаса береді.Дала жарысының негізгі мақсаты - табиғи жағдайда кездесетін кедергілерден өту. Мәселен, өзен арнасынан қалай өтуге болады? Егер де секіріп өтуге болмаса, аттап өтуге келмесе, онда аяқ киімді шешіп өтуге болады. Екінші бір жағдайда, бір-ақ адам аяқ киімін шешіп басқаларды көтеріп өткізіп алуына болады.Жарқабақ-өрден шыққанда, ең алдымен бір бала шығады. Оның шығуына төмендегі тұрғандар көмектеседі. Енді жоғары шыққан оқушы басқаларға қолын беріп көмектеседі.Жарқабақтан төмен түсіп өту үшін секіріп түспей, жардан сырғанай түскен абзал. Бірақ алғашқы түскен адам басқалардың жарақат алмай, құлап қалмай дұрыс өтуін бақылайды.Аспалы көпірден өткенде барлық оқушылар түгелдей көпірге шықпай бір-бірлеп қана өтуге болады. Ол үшін оқушылардың біреуі көпірден өтіп екінші жағына барып, көпірдің дұрыстығын білгеннен кейін ғана келесі оқушының өтуіне болады.
Жалғыз бөренелі көпірден өту. Әрине, көпірдің дұрыс екендігін білгеннен кейін ғана кезектесіп өте беруге болады.Сазды, томарлы жерден өткенде тек бір ізбен ғана жүру керек. Алдыдағы жол бастаушы, мұндай жердің бедерін жақсы білуі қажет. Себебі, сазды-томарлы жер болғаннан кейін міндетті түрде бұл жер батпақты болып келеді. Сондықтан, негізгі мақсат жүгіріп келе жатып томарға шалынбай, батпаққа түсіп кетпей, бастаушының талабын мұқият орындау керек. Қалың қопалы жерден өткенде де осы көрсетілген ереже орындалады. Тік беттен де саппен жүріп түсуге болады. Өйткені біреуі тайғанап кетсе екіншісі ұстап қалады. Сазды, шалшықты жерлерді айналып өту керек. Көлденең құлап жатқан үлкен бөренеден секіріп өтетін мүмкіншілік болмаса, онда бір аяқты үстіне қойып барып секіріп өтуге болады.Жалпы дала жарысына жолға шықпас бұрын, мүмкіндік болғанша, дала жарысының жолымен жай жүріп, танысып алу керек. Содан кейін ғана трассаның қай кезеңінде жүгіріп өтуге, қай жерінде жай жүріп өтуге болатыны анық. Жаттығу кезінде, мүмкіндік болғанша жүгіру мен жүруді алмастырып отыру абзал.Дала жарысы сабағын өткізгенде 3 шақырымнан 5,8 шақырымға дейін жүгіріп және жүріп өтуге болады. Дала жарысына киімді ауа райының ыңғайына қарай кию керек. Саппен жүргенде бірінен-бірінің ұзап, қалуына болмайды.Дала жарысының қауіпсіздік ережесі
Дала жарысы сабағына қойылатын талаптар мұқият орындалады.Артындағы топ жол бастаушының айтқанымен жүреді.Қандай кедергілер болсын, топтағы оқушылар кезек күтіп орындайды, болмаса, біріне-бірі көмек көрсетеді.Кедергілерден өткенде жаттығулардың орындалуына аса мұқият болу керек.Себебі, жаттығулардың дұрыс орындалмағанының салдарынан жарақаттанып қалмау керек.Дала жарысы трассасының дұрыс-бұрыстығына жол бастаушы жауап береді.Жол бойында жарақат алған әріптесіне көмек көрсету.ЖүзуЖанды, жансыз денелердің тіршілік ететін негізгі факторлары - су, ауа күн сәулесі. Міне, сусыз тіршілік жоқ. Сондықтан суға түсу адам денсаулығын сақтаудың негізгі құралы болғандықтан, міндетті түрде дене тәрбиесі пәнінің бағдарламасына кіреді.Дене тәрбиесі сабағында суға түсуді оқытудың негізгі мақсаты жас ұрпақты суда жүзуге үйрету. Жалпы Республикамызда суға шомылудың толық жағдайы жасалған жөн. Бірақ, суда жүзуді үйрену кімнің болса да міндеті болып табылады. Осыдан барып, суға жүзуді бұқаралық міндетке айналдыру, бүкіл халықтың дене шынықтыру-сауықтыру шараларының бағдарламасына енгізу қарастырылған. Сонда ғана, халықтың денсаулығын сақтаудағы нәтижелі іс болмақ.Бүгінгі таңда оқу жүйесіне президенттік тесттің бағдарламасы да кіріп отыр. Әрине, президенттік тесттің нормативтер көрсеткіштерінен сынама тапсыру әркімнің міндеті болып табылады.Білім беру жүйесінде суға жүзу жаттығулары өз алдына спорт түрі ретінде де қолданылады. Суға жүзудің оқыту жүйесі жабық су бассейндерінде және ашық су қоймаларында ұйымдастырылады. Әрине, ашық су қоймаларында оқу процесін ұйымдастыру жылдың жылы мезгіліне байланысты.Суға жүзудің оңу процесін өткізу мен ұйымдастырудың өзіндік ерекшелігі бар. Бұл процесс, ең әуелі бассейнде және ашық су қоймаларында сабаң өткізудің ережесімен танысады. Мұғалімнің нұсқауынсыз және бақылауынсыз ешқандай жаттығуларды орындауға болмайды. Суға түспес бұрын, жүзуді үйренудің бастапқы дайындық жаттығулары құрлықта орындалады. Одан кейін, судың тереңдігі тізеден және белден аспайтын жерде орындалады. Сабақта суға жүзудің барлың ережелері мұқият орындалады.Оқу процесінің бастапқы жаттығулары судың астында дем шығару және денені су бетінде қалай ұстау ке - рек, ол үшін қол мен аяқтың қандай қозғалысы болу керек, т.б. осылайша жалғаса береді. Енді, суда алдыға қозғалу үшін қол-аяқпен қандай жаттығулар орындалады. Жалпы осы жаттығуларды орындаудың айла-тәсілін үйренуден бастайды. Жүзу жаттығуларының негізгі түрлерін оқыту процесі, шұғылданушылардың су бетінде денесін қалай ұстау керектігін әбден үйренгеннен кейін ғана жалғасады. Бұл оқыту жүйесі тек қана мұғалімнің басшылығымен, жүргізген нұсқауымен және бақылауымен өтеді.
Суда жүзу негізгі үш жаттығудан тұрады. Құлаштап жүзу, етпеттеп және шалқалап жатып орындалады. Екінші - брасс, тек етпеттен жатып орындалады. Баттерфляй әдісімен де етпеттен жатып жүзеді. Бүкіл әлемде суда жүзу жаттығуларының негізгі тараған түрі - етпеттеп жатып құлаштап жүзу. Кім болсын, жүзудің қандай жаттығуымен шұғылданса да, ең әуелі міндетті түрде құлаштап малтау әдісін үйренуі керек. Содан кейін ғана брасс, болмаса баттерфляй әдісімен малтуға ден қоюға болады.Жалпы жүзуден жарыс бағдарламасына - етпеттен жатып құлаштап жүзу, шалқадан жатып құлаштап жүзу, брасс және баттерфляй жаттығулары кіреді.Қозғалмалы ойындар7Спорттың ойындардың бір түрі - баскетбол. Бүкіл әлемге тараған ойындардың бірі. Осы ойын түрінен бүгінде құрлық және әлем біріншілігі өткізіліп тұрады. Халықаралық федерациясы жұмыс істейді.Баскетбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс пен дене мүшелерінің қимылынан тұрады - жүгіру, жүру, секіру және лақтыру. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста болсын, бәрі ойнай береді. Сондықтан да баскетбол дене тәрбиесі пәні жаттығуларының бірі ретінде ең тиімді және ағзаға пайдалы болып табылады. Баскетбол ойыны адамның көңілін шаттандырып, іскерлігін арттырады. Бүгінгі баскетбол ойынының даму деңгейі өзінің ең жоғарғы нүктесіне жетті деуге болады, себебі ойынның бүгінгідей жылдамдығы бұрын-соңды болып көрген жоқ. Ойыншының қозғалысы, жүгіру жылдамдығы секіру және лақтыру, кілт тоқтауы. Міне, мұның барлығы жалпы дамыту жылдамдығын, ойыншылардың дайындық деңгейін көрсетеді.Осындай ойын барысында, нақты қозғалыс нәтижесінде ең бастысы адамның кординациясы қалыптасады. Қандай жаттығу болсын, қозғалыс барысында нақтылы орындалады. Айталық, допты торға түсіру, болмаса допты әріптесіңе дәл бере білу, допты алып жүргенде қар - сыласын алдап өту, т.б. Демек, адамның барлық қабілет-қасиетін қалыптастыратын ойынның бірі.Баскетбол, спорт ойындарының бір түрі ретінде барлық оқу орындарының бағдарламасына кіреді. Арнаулы оқу орындарының студенттері бұл кезеңде баскетбол ойынын ойнап, белгілі деңгейде дайындықпен келді деп есептеледі. Сондықтан бұл оқушылар оқу процесінде ойынның негізгі айла-тәсілдері, тыныс алу және ойын жүйесін біледі, жарысқа да қатыса алады.Волейбол - спорттың кең тараған ойындардың бір түрі. Тіпті, су бойында жағажайда да жарыстар өткізіледі. Бүгінде волейболдан әлем және құрлық біріншілігі өткізіліп тұрады.Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру, т.б. жаттығулардан тұрады. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста болмасын, бәрі ойнай береді. Сондыңтан да, волейбол дене тәрбиесі пәні жаттығуларының бірі ретінде ең тиімді де ағзаға пайдалысы болып табылады. Волейбол ойыны адамның көңілін шаттандырып, іскерлікті арттырады. Бүгінгі волейбол ойынының даму деңгейі өзінің ең жоғарғы нүктесіне жетті деуге болады. Себебі, ойынның бүгінгідей даму жылдамдығы бұрын-соңды болып көрген жоқ. Ойыншының қозғалысы, жүгіру жылдам - дығы, секіруі, лақтыруы, кілт тоқтауы, міне мұның барлығы жалпы ойынның жылдамдығын, ойыншылардың дайындың деңгейін көрсетеді.Осындай ойын барысында нақты қозғалыс нәтижесінде ең бастысы, адамның кординациясы қалыптасады. Қандай жаттығу болмасын, қозғалыс барысында нақтылы орындалады. Айталық, шабуылдау кезінде допты қарсыласының алаңға дәл түсіру, болмаса допты әріптесіне дәл бере білу, болмаса допты қарсыласының алақанына алдап тастау, т.б. Демек, адамның барлық қабілет-қасиетін қалыптастыратын ойынның бірі.Волейбол, спорт ойындарының бір түрі ретінде барлық оңу орындарының бағдарламасына кіреді. Арнаулы оңу орындарының студенттері бұл кезеңде волейбол ойынын ойнап, белгілі бір деңгейде дайындықпен келеді деп есептеледі. Сондықтан, бұл оқушылар оқу процесінде ойынның негізгі айла-тәсілдерімен таныс, ойын жүйесін біледі, жарысқа да қатыса алады.Арқан тартыс. Бұл ойынды жаздыгүні көгалда ойнауға болады. Ойыншылардың саны 10 баладан аспағаны жөн. Ойынға ұзындығы 8-10 м екі ұшы түйілген арқан пайдаланылады. Арқанның тең ортасына белгі ретінде қызыл мата байлайды. Ойынға қатысушылар бойларына қарай қатарға тұрады да, ойын жүргізушінің берген бұйрығы бойынша бір, екі деп санап шығады. Содан кейін бір дегендері бір жаққа, екі дегендері екінші жаққа бөлінеді. Арқанның қызыл мата байланған жерін күні бұрын еденге немесе жерге сызылған белгі-сызықтың үстіне дәл келтіреді де, екі жақтың ойыншылары арқанның сол белгісінен бастап бірінің артынан бірі қос қолдап ұстап, тартып тұра қалады. Егер де бәрі бірдей арқаннан ұстауға қолдары сыймаса, онда соңғылары алдыңғылардың белінен ұстайды. Ойын жүргізушінің берген белгісі бойынша екі команда арқанды екі жаққа қарай тарта жөнеледі. Ойынның мақсаты қарсыластың бір не бірнеше ойыншысын ортадағы сызықтан өз жағына тартып өткізу. Команданың ортаңғы сызықтан өтіп кеткен ойыншысы ойыннан шығып қалады. Қарсылас команданың ойыншыларын қай команда түгелдей ортаңғы сызықтан өз жағына тартып өткізсе, сол команда ұтқан болып есептеледі. Ойнаушылардың өзара келісулері бойынша ойынды қайталап ойнауға да болады.

1.2 Беру жүйесіндегі жеңіл атлетикадағы жаттығу негіздері

Жеңіл атлетикадағы қолданылатын жаттығулар өзінің түрлерімен, көлемімен ерекшеленеді. Сондықтан жеңіл атлетика түрлерімен жаттыығудың әрбірінің өзіндік ерекшелігімен қатар барлығына ортақ жақтары да бар.
Жеңіл атлетика түрлерімен жаттығудың барлығына ортақ негізгі қағидалары бар, оларды жаттықтыру жұмыстарында пайдалану міндетті болып саналады.
Негізгі қағидаларға:
oo жалпы және арнайы дайындықтардың бір бірімен байланыста болуы;
oo жаттығу жұмысының жүйелі өтуі;
oo аздан көпке қарай;
oo қарапайымнан күрделіге қарай деген талаптардың сақталуы.
Жан-жақты дайындық спорт түрінің ерекшелігін ескеру арқылы іске асырылады. Жоғары жетістіктер спорты міндетті түрде мамандануды қажет етеді. Сондықтан спорттық жаттығу жалпы және арнайы жаттығу түрлері бойынша өткізіледі.
Жалпы жаттығу адамның дене қаблеттерінің жетілуіне арналып өткізілгенімен ол болашақ спорт түріне маманданудың негізін салады. Онда дене қаблеттерінің артуымен қатар, психологиялық тұрғыдан дайындығын арттырады, таңдаған мамандығы бойынша әртүрлі әдіс-тәсілдерді меңгеруге көмектеседі.
Арнайы дайындық спортшыны таңдаған мамандығы бойынша қажетті техникалық шеберлік және тәсілдерді жетік меңгеруге бағытталады. Маманданған спорт түріне қажетті барлық дене қаблеттерін арттыруға жұмыс жасалады.
Жалпы және арнайы дайындық жаттығудың барлық кезеңдерінде орын алады, тек олардың өзара мазмұны, түрлері, жүктеме мөлшері ауысып отырады.
Үздіксіз жаттығу үнемі жаттығу жүктемесін берумен анықталмайды. Ол жаттығу жүктемелерінің арасында берілетін демалу үзілістері, организмнің қалыпқа келу мүмкіндігімен анықталады. Спортшы организімінің неғұрлым бастапқы қалыпқа келуі жыдам болса, онда организімінің қалыптасу мүмкіндігінің жақсы дамығандығын көрсетеді.
Әр жаттығу сабақтарының арасындағы үзіліс ұзақтығы адамға берілген жаттығу жүктемесінің адам организміндегі болған физиологиялық және биохимиялық өзгерістердің жүктеме берілген уақыттан кейінгі әсерін есепке алу арқылы анықталады.
Берілген жүктеменің адам организімінде қалтырған ізі арқылы болашақта жаттығу сабақтарында орындалатын жүктемелердің көлемі мен қарқындылығын реттеуге болады. Жаттығуды жүйелі орындату спортшының шеберлігін арттыруға көмектеседі.
Белгілі физиолог А.Ухтомский Әрекет ету, жұмыс жасау адамның дене құрлысын жасайды деген. Адамның еңбек етуі оның ішінде дене жұмысын жасауы, оның сапасының артуы жаттығуды арнайы мақсатта көптеген рет қайталап отырғанда ғана артатындығын көрсетті.
Спортшының үлкен жүктемелерді орындағаннан кейінгі оның организімінің қайтадан бастапқы қалыпқа келу уақыты, дене қаблеттерінің жетілуінің негізгі көрсеткіші болып табылады.
Көп мөлшерде берілген ауыр жаттығулардан кейін организмнің бастапқы қалыпқа келуі жылдам жүреді адамның демалыс жиілігі (ДЖ), жүрек соғысы жиілігі (ЖСЖ), қан қысымы (ҚҚ) бірнеше минуттан кейін қалыптасады.
Осы жағдайдан кейін баяу қалыпқа келу фазасы басталады, оның төмендегідей ерекшеліктері бар:
жұмыс жасаудың төменгі фазасында организмнің бастапқы
қалыпқа дейін толық келуі байқалады. Бұл жағдайда берілген жүктеменің пайдасы өте төмен болып саналады, ол тек жалпы шыдамдылықты арттыруға көмектесіп, шынығу деңгейін ұстап тұруға көмектеседі.
жоғары деңгейдегі жұмысқа қаблеттілік фазасы (ең жоғарғы қалыпқа
келу) жағдайы 48 сағат көлемінде өтеді. Осы кезеңдегі берілген жүктемелер спортшы шынығуы мүмкіндігін жаңа жоғары кезеңге өтуге көтереді. Жаңа деңгейге көтерілу ұзақтығы спортшы шеберлігіне, жаттығу түріне байланысты 1 күннен 5 күнге дейінгі аралықта сақталады.
Көлемі үлкен ауыр дене жаттығуларын бірден орындатудан кейін
организмнің бастапқы қалыпқа келуі жылдам түрде өте бастайды бірнеше минуттан кейін демді алу жиілігі, жүрек соғысы жиілігі, қан қысымы қалпына келе бастайды осыдан кейін бастапқы қалыпқа келудің баяу фазасы басталады.
Ал орташа қалыптағы берілген жүктемеден соң бір ғана фаза, ол жылдам қалыпқа келу фазасы байқалады.
Қалыпқа келудің әр кезеңінде өткізілген жаттығу жұмыстары әртүрлі нәтиже береді. Сондықтан негізгі жаттығу жұмыстарын өткізуді ең жоғарғы қалыпқа келу фазасында өткізу тиімді болып келеді.
Тәжрибе көрсеткендей, кей жағдайларда спортшыны жаттығу деңгейінің жаңа сатысына көтеру мақсатында бірнеше жаттығу жұмыстарын тынығуды толық қалыпқа келмеген жағдайында өткізеді, соңынан демалудың ең жоғары қалыпқа келтіру жағдайына әкеледі.
Жеңіл атлетика жаттығулары тек арнайы жатығулар емес оларға көмекші көптеген жаттығулар түрлерін қолданудан тұрады. Мысалы, адам организімі жұмыстарын арттыру, жүгіру, секіру т.б. түрлердің әдістемелерін жетілдіру т.б. Осы жұмыстардың барлығын меңгерту мақсатында жаттығу сабақтарын күніне екі - үш сабаққа дейін көбейтеді. Осылай өткізу адамның жүктемелерге бейімделу жағдайын арттырып, тез бастапқы қалыпқа келу мүмкіндігін көбейтеді.
Аздан көпке қарай қағидасы, жаттығу жүктемесін біртіндеп арттыру оның көлемін, қарқындылығын реттеуді мақсат етеді. Бір жүктеме мөлшерін меңгергеннен соң ғана одан жоғары жүктеме беру арқылы спортшы қаблетін арттыруға болады. Егерде берілген жаттығу жүктемесі өзгеріссіз қалып отырса онда спорттық көрсеткіш артуы тежеледі, бұл жағдайда адам организімі қалыптасудың бейімделудің жаңа сатысына көтеріле алмай қалады. Жаттығу жүктемесін беру ол адам организіміне ғана емес оның психикалық мүмкіндігіне де тікелей әсер етеді.
Жаттығу жүктемесі бағыты бірнеше тармақтан тұрады олар: жүктеме көлемі мөлшері, ұзақтығы, қарқындылығы және демалыс ұзақтығы мен түрі.
Жаттығу көлемі, мөлшері - ол барлық жаттығу жұмыстарының жиынтығы болып табылады. Жаттығу көлемі спорттық жетістіктің бастапқы кезеңінде шешуші роль атқарады ал кейіннен жаттығу көлемі жаттығу қарқындылығымен реттеледі.
Қарқындылық берілген жүктеменің нерв жүйке жұмысына, бұлшық еттердің жұмысына, денедегі физиологиялық, биохимиялық, психологиялық процесстердің өзгерістердің көрнісімен анықталады.
Қарқындылық екі жолмен арттырылуы ықтимал:
берілген жаттығудың жылдамдығын және күрделілігін арттыру;
жаттығу сабақтарының жиілігін арттырып арсындағы демалу уақыты
аралығын жақындату арқылы. Жүйелілік қағидасы - жаттығу жұмыстарындағы басты және негізгі талап болып табылады. Жүйелілікті іске асыру спортшының дене қаблеттерін арттыруда, спорттық шеберлігін, әдіс-тәсілдерді жетілдіруде, ерік-жігер психологиялық дайындығын арттыруда пайдаланылады.
Жаттығу жұмыстарын жүйелі қайталап отыру спортшының жоғары жетістіктерге жетуінің кепілі болып саналады.
Жаттығу жүктемесінің бір түрін үнемі қайталатып орындату спорттық
көрсеткіштің өсуіне әсер етпесе де спортшының дағдыларын арттырып
ағзаларының жұмыс қаблеттерін арттыруға, дене икемділігін жақсартуға
үлкен көмегі болады, адам организіміне сауықтыру жағынан жағымды әсер етеді.
Адам ағзасының берілген жүктемелерге бейімделу мүмкіндігі, жүктемені 80-90 % қайталап орындату жағдайында жақсы сақталады және ол жеңіл атлетика спорты түрлеріне де байланысты болып келеді.
Жаттығуларды қайталатып орындату тиімділігін арттыру берілген жаттығу жүктемесі мен шаршауды қалпына келтіру, демалдырумен тығыз байланысты. Жеңіл атлетикамен шұғылданатын спортшының жас мөлшері, дайындық деңгейіне байланысты берілетін жаттығулар түрлері мен жүктеме мөлшерлері және демалдыру уақыты ұзақтығы реттеледі. Мысалы, жылдамдық, ептілік, дәлдік қаблеттерді арттыру жұмыстарында демалыс уақыты толық қалыпқа келгенге дейін болуы тиімді болса, шыдамдылық қаблетті тәрбиелеу толық демалдырмай шаршау жағдайында, демалыс уақытын қысқарту арқылы іске асырылады.
Жаттығу жүктемесін шамадан тыс үнемі арттыра беру, адам организімінің бейімделу мүмкіндігіне кері әсері болады. Адамның берілген жұктемелерге бейімделуі белгілі бір уақыт аралығын қажет етеді. Осы уақыт аралығында адам организімінің функционалдық және морфологиялық жағдайының өзгеруі іске асады, сондықтан жаттығу кезінде берілген жүктемелер мөлшерінің өзгеріп отыруы тиімді болып келеді. Ол адам ағзасының бейімделу мүмкіндігін арттыру үшін жасалады.
Спортшыны жаттықтыру кезінде қолданылатын жаттығулар, жүктемелер, әдістемелер, орындардың түр-түрлі болып келуі жаттығу сабақтарының тиімді және көңілсіз болмауын қамтамасыз етеді.
Өткізілген сабақтар дұрыс ұйымдастырылмаған болса, ол спортшының жүйке жүйесіне жағымсыз әсер етіп жалықтырады, ынтасын төмендетеді.
Тәжрибе көрсеткендей өткізілген сабақтарда берілетін жүктемелер мөлшері олардың сатылап жасалуы, толқынды берілуі, демалыс түрлерінің әртүрлі болуы байқалады, бірқалыпты өсе беруі болмайды. Мысалы жүктемені сатылап арттыруды алсақ онда екі және оданда көп сабақтарда берілетін жүктеме өзгермей беріледі себебі оған адам бейімделуі керек, содан кейінгі сабақтарда жүктеме мөлшері тағы бір сатыға арттырылады т.с.с.
Жүктеменің толқынды түрде берілуі жаттығудың қысқа аралықтары мен
жаттығу кезеңдерінде жиі қолданылады.
Олар негізінен үш түрге бөлінеді:
кіші толқынды берілу, ол көбіне апталық қысқа циклдерде орындалады;
орташа толқынды ол 3-6 апталық циклдерде;
үлкен толқынды, ол жаттығу жұмысының бірнеше айлық ұзақтығында орын алып, жаттығу кезеңдеріне сәйкес келеді.
Жүктеменің үлкен толқынды түрде берілуі оның ішіндегі кіші толқындар түрлерінен құралады. Жаттығу жүктемесін толқынды түрде іске асыра білу, оларды бір бірімен қабыстыра білу, жаттықтырушының іскерлік шеберлігіне байланысты болып келеді. Жаттықтырушыға жүктемені толқынды түрде беру кезінде оның жиілігі мен мөлшерін дәл реттей білу болып маңызды болып келеді.
Жеңіл атлетика спорты түрлерінің өз ерекшеліктерін ескере отырып жаттығу жүктемесінің мөлшері мен жиілігін есептеу әртүрлі болып келеді. Мысалы, кейбір спорт түрелерінде микроциклдің бастапқы кезеңінде жүктеме берілуінің жиілігіне баса назар аударылса, жүктеменің мөлшерін арттыруды екінші жартысына қалтырады, кейде жүктеме мөлшері мен жиілігінің орындарын ауыстырып беру де орын алады.
Жүктемені орташа толқында орындату жағдайында жүктеме көлемі мен жиілігін арттыру көп жағдайда қатар жүргізіледі. Бұл жұмыс мөлшермен төмендегідей орындалады: 2-4 апта аралығында жүктеме көлемі мен жиілігі біртіндеп арта береді, осы кезде негізінен көлемнің артуына көңіл бөлген жөн соңынан жиілік артады да циклдің соңында жүктеме көлемі мен қайталау жиілігі бірдей деңгейге келеді. Жүктеме мөлшері мен жиілігін осылай реттеу үлкен толқынды жаттығу кезеңдеріне де тән болып келеді, тек орындату көлемі артады.

1.3 Жүгіру түрлеріндегі жаттығуды орындау қарқыны

Жеіл атлетика жүгіру, қозғалу түрлерінің үнемі өзгеріссіз қайталанып отыруына байланысты - цикілдік спорт түрі деп аталады.
Жүгіру жылдамдығына байланысты жұмысты орындау түрлері максималды, субмаксималды, және үлкен қалыптағы мөлшердегі деп бөлінеді.
Максималды мөлшерде - жүгіру уақыты 5 сек.-тан 30 сек. дейін аралықта болса, жүгіру қашықтығы 100м. ден 200 м аралығы. Жүгірудің бұл түрінде жүгіру жылдамдағы ең жоғарығы дәрежеде орындалады, тыныс алу көбіне анаэробты жағдайда өтеді. Жүрек соғысы жиілігі минутына 160-180 рет мөлшерінде болады. Дене қуатын пайдалану секундына 4 ккалория жағдайында. Қандағы сүт қышқылы жоғары емес.
Субмаксималды - жүгіру уақыты 20-30секундттан 3-5минутқа дейін аралықта, қашықтық 400,800,1500 метр аралығы. Дене қуатын жұмсау 70-85% анаэробты жағдайда АТФ, КФ және гликолизді пайдалану, қалған 15-30% аэробты (оттегін қолдану) жағдайында орындалады.
Аэробты жағдайда жұмыс жасау жүгіру қашықтығы артқан сайын көбейе береді. ЖСЖ минутына 180-200 рет. Дене қуатын пайдалану 0,6-1,5 ккал.сек, сүт қышқылының артуы 250 мг.% , рН 7.0 дейін төмендеп организмнің жұмыс жасауының негізгі бір көрсеткіші болып табылады.
Үлкен қалыпта жұмыс жасау - уақыт бойынша 3-5 минуттан 30-40минутқа дейін, жүгіру қашықтығы 3тен 10км.аралығына созылады.
Жұмыс жасау жиілігі жоғары мөлшерде бірақ алдыңғылардан төмен. Дене қуатын пайдалану 70-80% аэробты жағдайда өтеді.
ЖСЖ минутына 180 рет аралығында. Дене қуатын жұмсау 0,4-0,5ккал.сек., сүт қышқылының жинақталуы 200мг.%.
Дененің терлеуі жоғары, сүт қышқылының жинақталуы және дене қызуын шығару көп мөлшерде.
Орташа қалыпта жұмыс жасау 30-40 минуттан бірнеше сағатқа дейінгі аралыққа созылады. Жүгіру қашықтығы 20-30км және марофондық 42км. 195м. дейін. Дене қуатын пайдалану 90% аэробты жағдайда орындалады. Жұмысты орындау бірқалыпты жағдайда өтеді. Дене қуатын пайдалану 0,3ккал.сек.
ЖСЖ минутына 160-180рет аралығында. Дененің өте көп терлеуі салдарынан денедегі тұздар мен су мөлшері азайады, дене қуаты төмендейді.
Адамға физиологиялық қалыпты жағдайын сақтау үшін орташа қалыпта жұмыс орындау тиімді болып келеді. Орташа қалыпта жұмыс жасау кезінде дене оттегін толық қабылдау жағдайында жұмыс атқарып, адам денсаулығына падалы болып келеді.
Жүгіру жаттығуларын денсаулықты сақтау және спорттық бағытта орындау кезінде бірнеше жағдайларға көңіл бөлу керек, оларға:
жаттығудың межеленген мөлшерін орындау мерізімі 5-6 апта аралығы болуы;
жаттығу сабағы жиілігі аптасына үш реттен кем емес;
жаттығудың алғашқы апталарында ЖСЖ минутына 130-150рет аралығында болуы;
Купер тестісі бойынша өзіңнің қан тамыры соғысын анықтап ол,ер адамдар үшін (205 тен- 12жасы), әйелдер үшін (220дан - толық жасы) соңынан табылған мөлшердің 80% алу керек. Осы анықталған ЖСЖ мөлшерінде 20-30минут аралығында бірқалыпты жұмыс жасау керек. Аптасына сабақты 4 ретке дейін өткізу тиімді болып келеді.

1.4 Спорттық бап, оны қалыптастыру және сақтау

Спорттық жаттығудың негізгі мақсаты - спортшыны жаттықтыру арқылы спорттық бапқа келтіру, сол арқылы жоғарғы спорттық жетістікке жетуді іске асыру.
Спорттық бап - cпортшының жоғары жетістікке жетуге мүмкіндігінің ең жоғары деңгейге көтерілуі. Ол арнайы ойластырылған жаттығу жұмыстарын орындау арқылы іске асады.
Спорттық бапқа келу, спортшының көптеген дайындық түрлерін меңгеруін талап етеді, оларға дене қаблеттері, әдіс-тәсілдік техникалық дайындығы, психологиялық қалпы енеді. Осы көрсетілген талаптардың барлығының жоғары дәрежеге көтерілуі, спорттық баптың деңгейін көрсетеді.
Спорттық бапқа келу адам организімінде өте күрделі биохимиялық, физиологиялық өзгерістердің пайда болуына әкеледі. Осы кезде жүйке жүйесі жұмыстарының, бұлшық еттер, қан, тыныс алу жүйелерінің мүмкіндігінің, дене қуатының артуы байқалады.
Спорттық бапқа келу негізінен үш кезеңнен тұрады:
- спорттық бапты қалыптастыру, жинақтау;
- спорттық бапты сақтау;
- Спорттық бапты уақытша жоғалту.
Спорттық бапқа келудің алғашқы сатысында жаттығулар арқылы спорттық бапқа жеткізу жолдары іске асырылады. Осы сатыда дене қаблеттерінің мүмкіндіктерін арттыру, дене ағзаларының жұмысы мүмкіндіктерін жетілдіру, спорт түріне қажетті әдіс, тәсілдер шеберлігін арттыру, психологиялық дайындық сапасын арттыру жұмыстары іске асырылады. Жоғарыда көрсетілген жұмыстарды толық іске асыру арқылы ғана спорттық бап талабына жету мүмкін болады.
Егер спортшы белгіленген жұмыстарды толық орындамаса немесе бұрынғы жаттығу көлемінен арта алмай жатса, онда ол өзінің бұрынғы көрсеткішін ғана қайталауы ықтимал ал оның жоғары көрсеткіштерге жету мүмкіндігі төмен болады.
Екінші кезеңде спорттық бапқа келу қалыптасып, адам организмі спорт түрі қажет ететін маманданған түрде жұмыс жасай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.