Жеткіншектерге құқықтық тәрбие беруді диагностикалау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

Жұмыстың мазмұны

Кіріспе . . .

Кіріспе. . .:

Кіріспе. . .: 1.

6: Құқықтық тәрбие берудің теориялық негіздері . . .

Кіріспе. . .: 1. 1

6: Психологиялық-педагогикалық еңбектердегі құқықтық тәрбие мәселелері . . .

Кіріспе. . .:

Кіріспе. . .: 1. 2

6: Жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің педагогикалық шарттары …… . . .

Кіріспе. . .:

Кіріспе. . .: 2.

6: Құқықтық тәрбие берудің тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары . . .

Кіріспе. . .: 2. 1

Жеткіншектерге құқықтық тәрбие беруді

диагностикалау . . .

Кіріспе. . .: 2. 2

6: Құқықтық тәрбие берудің әдіс-тәсілдері . . .

Кіріспе. . .:

Кіріспе. . .: Қорытынды . . .

6: 61

Кіріспе. . .:

Кіріспе. . .: Әдебиеттер тізімі . . .

6: 62

Кіріспе. . .:

Кiрiспе

Зерттеудің өзектілігі . Қазақстан тәуелсіздікке ие болғаннан кейін егемен мемлекет пен оның азаматтарының өміріне тікелей тірек болатын барша құқықтық негізді қайта құру қажеттігі туды. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында « біздің Республика өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады » деп бекітілген [1] . Өркениет пен мәдениеттiң маңызды құбылысы ретiнде құқық мемлекеттiң жағымсыз iс-әрекеттерiне заңды түрде тосқауыл қоя отырып, адамның табиғи тарихи еркiндiгi мен бостандығының жанашыры.

Осы тұрғыдан алғанда, құқық - қоғамдағы ең негізгі және маңызды қатынастарды реттейтін, қоғамға пайдалы әрі қажетті қатынастардың дамуына жол ашып, қорғап, қоғамға зиянды қатынастарды шектеп, тыйым салатын құрал ретінде адамдардың іс-әрекеттері мен мінез-құлықтарының қоғамдық мүддеге, белгіленген тәртіпке, қабылданған заңдарға сай келуін талап етеді. Сондықтан қоғамымыздың дамуы әрбір адамның өз құқықтары мен еркіндіктерін жүзеге асыра алатын мүмкіндіктерінің болуы арқылы көрініс табатын болса, ол мектеп қабырғасынан бастап қалыптасқан құқықтық тәрбиеге тікелей байланысты.

Қазіргі мәліметтерге сүйенсек, бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында (0-18 жас аралығында) 5 млн. жуық бала өмір сүреді, оның 508 мыңы мектеп жасына дейінгі, ал 3 млн. жуығы. мектеп жасындағы балалар. Соның ішінде, Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы, Ішкі істер бөлімінің кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтар туралы алынған мәліметтер бойынша 2005-2007 оқу жылдарында жеткіншектердің аралығында құқық бұзушылық 5, 9 пайызға дейін жоғарлағанын, ал 2007-2009 оқу жылында 17, 8 пайызға төмендегенін көрсетеді. Бұл Республикада балалық шақ мәселесімен айналысатын 9 министрлік пен ведомство мен 16 балалардың құқықтарын қорғау департаментінің жұмысына және 2007-2011 жылдарға арналған «Қазақстан балалары» бағдарламасын бекітілуіне, құқық бұзушылықтың профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу іс - шараларының жиі өткізілуіне, әр мектепке мектеп инспекторларының бөлінуіне тікелей байланысты [2] . Соған қарамастан қазіргі қоғамдағы жеткіншектер арасында нашақорлықтың, зорлықтың, ұрлықтың, бұзақылықтың орын алуы және заңдарды бұзушылық, адам құқықтарын қорғаудың механизмінің болмауы, адамның өз құқықтарын қорғау тәсілдерін білмеуі құқықтық тәрбиелеуге қатысты жаңа бағытты қалыптастыруды талап етуде.

Құқықтық тәрбиені осы бағыттарда жүргізу үшін жеткіншектердің жас ерекшеліктеріне назар аударылды. Ол үшін шетел психологтары С. Холл, З. Фрейд, М. Мид және т. б., Ресей ғалымдары Л. С. Выготский, Д. Б. Эльконин, Д. И. Фельдштейн және т. б., Отандық психологтар Ж. Аймауытов, М. Мұқанов және т. б. еңбектеріне талдау жасалды [3-10] . Педагогикалық тәжірибеде баланың жан-жақты дамуы мен мінез-құлқы жағынан қалыптасуының жеткіншек шағы ең қиын кез (психикасы мен мінез-құлқының өзгеруі негізінде жаңа қасиеттер мен қоғамды жатсыну әдетінің пайда болуы, оларды өмір ортасының қарама-қайшылықтары қызықтыруы және т. б. ) болып есептеледі. Сондықтан дұрыс ұйымдастырылған тәрбие мен отбасының жағдайы арқылы тұлғаны қалыптастыруға педагогикалық басшылықтың шамасы жететінін ескеру қажет. Тәрбие - бүгінде ұлттардың бірігіп нығаюының бөлінбейтін механизмі ретінде әлемдік өркениет пен мәдениеттің дамуында әрбір халықтың өзінің тарихи тағдырын, өзінің орны мен рөлін саналы түсінуіне әкелетін құбылыс.

Қарастырылып отырған оқушыларға құқықтық тәрбие беру мәселесін зерттеу үшін теориялық базаны құрайтын маңызды материалдар әр түрлі ғылым саласынан жинақталған. Білім берудің барлық даму кезеңдерінде құқықтық тәрбие мәселесі ғалымдарды толғандырған.

Тарихқа көз жіберсек, құқық, қазақ халқының тұрмысындағы құқықтық мәдениет, құқықтық қарым-қатынас нормалары туралы құнды пікірлерді Әл-Фараби, Ж. Баласағұни, А. Яссауи, М. Қашқари, Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би, Есім хан, Қасым хан, Әбілқайыр хан, Абылай хан, Тәуке хан өнегелерінен; одан кейінгі кездегі Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ш. Құдайбердиев, А. Байтұрсыновжәне т. б ағартушылар еңбектерінен көреміз [11-27] . Бертін келе, жеткіншектерге құқықтық тәрбие беруде, азаматттық ұстанымдарды қалыптастыруда қазақ халқының ұлттық тәлім-тәрбиесінің озық тәжірибелерін пайдалануды Қ. Б. Жарықбаев, С. Қ. Қалиев, С. А. Ұзақбаева, Ж. Наурызбай, К. Қожахметова, Ә. Табылдиев, Қ. Бөлеев және т. б. еңбектерінде қарастырады [ 28-34] .

Зерттеліп отырған мәселенің теориялық негізі шетел ғалымдары Э. Дрюкгейм, М. Вебер, Т. Парсонс және т. б. [ 35-37 ] ; ТМД ғалымдары Г. П. Давыдов, Н. М. Кейзеров, И. Ф. Рябко, П. П. Баранов және т. б . [38-41] ; Қазақстан ғалымдары М. Т. Баймаханов, Д. О. Сартаев, Г. С. Сапарғалиев, Е. К. Нұрпейісов, Л. А. Байсерке, В . В. Трифонов, Л. К. Керімов, К. Б. Бегалиев, В. Г. Баженов, Э. И. Шыныбекова және т. б. ғалымдар еңбектерінде қарастырылады [ 42-51] .

Педагогикалық үдеріс ретінде құқықтық тәрбиенің негізгі факторларын, шарттарын анықтау үшін ресейлік және қазақстандық ғалымдардың (Ю. К. Бабанский, Е. В. Татарницева, Л. А. Байсерке, Л. Ю. Гордина, С. З. Зиманов, А. С. Ибраева, Р. К. Русинов, А. Ж. Аюпова, Б. Т. Лихачев, А. В. Мудрик, А. В. Мицкевич, И. В. Ковалева, Е. К. Нұрпейісов, Л. И. Новикова, Г. С. Сапарғалиев және т. б. ) ғалымдар еңбектеріндегі теориялық қағидалар мен қорытындылар, тұжырымдар маңызды болып келеді [67-81] .

Зерттеу мәселесі бағытындағы ғылыми еңбектерді талдау барысында соңғы жылдары құқықтық тәрбие басқа да контексте қарастырылатыны айқындалды. Әсіресе, қоғамда жиі кездесетін құқық бұзушылық, оқушылардың оған бейімділігі, оны жеңетін фактор ретінде жаңа құқықтық ойлауды қалыптастыру және т. б. тұрғыдан зерттелінуде: Отандық ғалымдар, атап айтқанда Н. Н. Өсеров «Қазақтардың дәстүрлі неке және отбасы құқықтары» [82], С. И. Қорықбаев «Жастардың құқықтық статусы» [83], Р. Ә. Орсаева «Кәмелетке жасы толмағандардың қылмыстылығымен қылмыстық күрес шараларының тиімділігі» [84], Д. Б. Бұғыбай «Кәмелетке толмаған қылмыскерлерге жаза тағайындаудың ерекшеліктері» [85], Г. С. Джусупова «Өтпелі кезең жағдайында жеке құқықтық сананы қалыптастыру» [86], Л. Қ. Ерінбетова «Кәмелетке толмаған қылмыскер тұлғасы» [87], С. Б. Бейсебаева «Жастардың құқықтық мәдениеті» [88], А. Б. Сманова «Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды қалыптастырудың құқықтық негіздері» [89], А. О. Бейсембаева «Мектеп оқушыларының құқықтық мәдениетін қалыптастыру мәселелері» [90] ;

Бүгінгі күннің әлеуметтік-мәдени жағдайына байланысты, ондағы жеткіншектердің мінез-құлығы мен жүріс-тұрысындағы адам затына қайшы, ұлттық менталитетімізде жоқ қылықтар мен теріс әрекеттердің тұрмыста кездесіп қалуы, жеткіншектердің құқықтық тәрбиесін қалыптастырудың қажеттілігін туындатып отыр.

Сонымен, зерттеу мәселесi бойынша ғылыми - теориялық әдебиеттердi жан-жақты талдау, мектептердегі оқу-тәрбие үдерісіндегі тәжірибелерді саралау нәтижелері құқықтық тәрбие мен осы бағыттағы мәселелерге арналған әртүрлі зерттеулердiң болғанына қарамастан, құқықтық тәрбиеге байланысты шешімдерін таппаған жекелеген мәселелер көрініс беруде. Осы қарама - қайшылықтарды шешуге байланысты қоғам талаптарына сай жалпы білім беретін мектептегі жеткіншектерге құқықтық тәрбие берудің тиімді жолдары мен шарттарын қайта қарастыру мен белгілеу біздің зерттеу мәселемізді айқындауға және ғылыми зерттеу жұмысымыздың тақырыбын таңдауымызға негіз болды.

Зерттеу обьектісі: жалпы білім беретін мектептегі оқу-тәрбие үдерісі.

Зерттеу пәні: жалпы білім беретін мектептің жеткіншектеріне құқықтық тәрбие беру.

Зерттеудің мақсаты: жалпы бiлiм беретін мектептегi жеткіншектерге құқықтық тәрбие беруді теориялық тұрғыдан негіздеу және оны тәжірибеде қолданудың тиімді жолдарын белгілеу.

Зерттеудің міндеттері:

«құқықтық сана», «құқықтық тәрбие» ұғымдарына берілген анықтамаларды нақтылау;
жеткіншектердің жас ерекшеліктерін ескере отырып, құрылымдық-мазмұндық моделін жасау, өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие берудің педагогикалық шарттарын айқындау;
жалпы орта білім беретін мектептердегі 5-9 сынып оқушыларына құқықтық тәрбие берудің тиімділігін эксперимент жүзінде дәлелдеу.

Зерттеу базасы: №64 мектепте жүзеге асырылды. Экспериментке 23 оқушы қатысты. Оның 12 оқушысы бақылау тобы, 11 эксперименттік топ.

1 Құқықтық тәрбие берудің теориялық негіздері

1. 1 Психологиялық-педагогикалық еңбектердегі құқықтық тәрбие мәселелері

Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізуі саяси-әлеуметтік үлкен өзгерістер әкелді. Еліміз Кеңестік саясат шырмауынан құтылып, жаңа саясатқа бет алып, азаматтық қоғам құру жолына түсті. Осындай өтпелі кезеңде көптеген мәселелер алға шықты. Соның ішіндегі өзекті мәселелердің бірі ретінде Қазақстандағы құқықтық жүйедегі өзгерістерді ерекше атауға болады. Себебі, талқыға түскен заңдар мен азаматтардың құқықтық қорғалуы және олардың саяси-құқықтық мәдениеті қоғамның үлкен мәселесіне айналып отыр.

Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Мемлекеттік бастауларды нығайту құқықтық қоғам орнатумен бірге жүргізілуі тиіс. Бұл - жалпы ұлттық абзал міндет. Құқықтық мәдениет пен құқықтық реформасыз қоғам өрге баспайды, ал тәуелсіздік толыққанды болмайды. Өркениетті қоғамда құқықтық мәдениет әр адамның жалпы мәдениетінің қажетті бөлшегі, әрбір лауазымды адамға қойылар кәсіби талап болып табылады. Тиісті құқық тәртібін орнықтырмайынша біздің экономиканы реформалауымыз, қоғам өмірінде демократиялық қалыпты өлшемдерді бекітуіміз неғайбыл», - деген пікіріне сүйенсек, жеткіншектерге құқықтық тәрбие беру мәселесінің өзектілігі арта түседі.

Осыған орай бүгінде құқықтық тәрбиенің теориялық негіздерін қарастыру «құқықтық сана», «құқықтық тәрбие», «құқықтық жүйе» ұғымдарының ерекшелігімен айқындалады. Бұл ұғымдарға берілген анықтамаларды нақтылау мақсатында әр ғылым саласына, әдебиет көздеріне, педагог-ғалымдардың тәжірибелік-педагогикалық жұмыстарына назар аударылды. Кез келген құбылыстың мәнді-мазмұнды көрсеткішін айқындау үшін алдымен, құбылысты түсінуге және оның мазмұнын талдауға, ол ұғымның пайда болған уақыты мен дамуының негізгі кезеңдерін анықтауға ерекше назар аудару қажет.

Сондықтан жұмысымызда құқықтың мәнін ашатын ғылыми қорды жүйелеу, жинақталған тәжірибені талдап қорыту арқылы жалпы бiлiм беретін мектептегi жеткіншектердің құқықтық тәрбиесінің педагогикалық шарттарын теориялық тұрғыдан негіздеу және оны тәжірибеде қолданудың тиімді жолдарын белгілеу мақсат етілді.

Осы орайда құқықтық тәрбие мәселесін түсінуде, алдымен «қ ұқық» термині қарастырылды. «Құқық» терминінің көптеген мәні бар, ол заң ғылымында, күнделікті өмірде және басқа да салаларда қызмет бабында қолданылады.

« Қазақша-орысша түсіндірме сөздікте» құқық былай деп түсіндіріледі: бүкіл қоғам ауқымындағы қоғамдық қатынастардың заңи тәртіптемесін қамтамасыз ететін мемлекеттің күшімен қорғалатын жалпыға міндетті әлеуметтік нормалардың жүйесі. Құқықтық жүйе құқық салалары бойынша сараланған, олардың әрқайсысының ретттейтін өз тақырыбы бар және өзіндік белгілерге ие (Мысалы, Азаматтық құқық. Коституциялық құқық. Отбасы құқығы. Еңбек құқығы. Қылмыстық құқық) .

Демек құқық дегеніміз мемлекетте қолданылатын барлық құқықтық нормалардың: құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің құқықтық ережелерінің жиынтығы болып табылады.

Зерттеу барысында «құқық» терминінің заң ғылымының өзінде бірнеше мағынада қолданылатындығы айқындалды:

Біріншіден, «құқық» - ресми түрде танылған жеке және заңды тұлғалардың заңға сүйене отырып, әрекет жасау мүмкіндігі. Мысалы, азаматтардың еңбек ету бостандығы, білім алу, меншік иесі болу, т. б. Осы келтірілген жағдайда «құқық» түсінігі субьективтік (тұлғалық) мағынада қолданылады. Субьективтік (тұлғалық) құқық - тұлғалардың мүддесін қанағаттандыру мақсатымен құқықтық нормалардың құқық тұлғаларына берген құқықтық мүмкіндіктері, ол тұлғаның мінез-құлқының шегін анықтайды.

Екіншіден, «құқық» дегеніміз құқық нормаларының жүйеге келтірілген жиынтығы. Бұл обьективтік мағынадағы құқық тұтас құбылыс болып саналады. Мысалы, «ҚР-да қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік-құқықтық актілердің, сондай-ақ Республиканың Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады» (4 бап) .

Үшіншіден, «құқық» термині оқу пәнін білдіретін ұғым ретінде қолданылады. Құқық пәндері түрлі салаларға бөлінеді: конституциялық құқық, әкімшілік құқық, еңбек құқығы, отбасы құқығы, қылмыстық құқық, қаржылық құқық, т. б. Құқық саласы өзара туыстас қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.

Төртіншіден, «құқық» термині тұлғалық құқық пен обьективтік құқықтың жиынтығы ретінде қолданылады. Осыған байланысты «құқық жүйесі» деген түсінік бар. Мысалы, қазіргі жағдайда елімізде Қазақстанның құқықтық жүйесі қалыптасуда. Құқық туралы ғалымдардың көзқарастары да алуан түрлі, негізінен құқықты таптық және жалпы әлеуметтік тұрғыдан түсіндіру ғылымда кең орын алған. Қазіргі замандағы өркениетті мемлекеттерде құқық барлық азаматтардың еркін білдіретін саяси құралға айналды. Сондықтан да Қазақстан заңдары барлық әлеуметтік топтардың еркін білдіріп, олардың заңды мүдделерін қанағаттандыруға бағытталған.

Сонымен обьективтік тұрғыдан қарағанда құқық - адам мен қоғамның жаратылысымен байланысты тұлғаның бостандығын білдіретін, қоғамдық қатынастарды реттейтін, ресми құжаттарда анықталған, мемлекеттің күшімен қамтамасыз етілетін құқықтық нормалардың жиынтығы екендігі айқындалды. Құқықта адамның құқықтық дәрежесін анықтайтын заңдар, қабылданған және қолданылып жүрген барлық құқықтық нормалар, белгілі нормативтік құқықтық актілер ерекше орын алады.

Сондықтан зерттеуімізде құқықтың, құқықтық тәрбиенің мәнін тереңірек ашу мақсатында «құқық» ұғымынан туындайтын « құқық нормасы», «құқықтық қарым-қатынас », «құқықтық актілер», «заң» және басқа да ұғымдарға назар аударуды жөн көрдік.

Құқықтың алғашқы элементі - құқық нормасы. Құқық нормасы дегеніміз - мінез-құлық, тәртіп ережесі, тіршілік процесіндегі тәртіп пен мінез-құлық ережелерінің үлгісі. Құқықтық нормалардың жиынығы ретіндегі құқық қоғам тіршілігінде маңызды рөл атқара отырып, өмірдің қай саласында болса да адамдар арасындағы қарым-қатынастарда тәртіп болуына бағытталады.

Бұл бағыттағы алғашқы зерттеулердің бірі Л. А. Байсеркенің «Жалпы білім беретін мектепте оқушыларға адамгершілік-құқықтық тәрбие берудің педагогикалық негіздері» атты еңбегі. Ғалым-педагог оқушылардың адамгершілік-құқықтық тәрбиесінің жүйесін теориялық және әдістемелік тұрғыдан қарастыра отырып, құқықтық тәрбиенің адамгершілік мәнін ашып, мектептегі адамгершілік-құқықтық тәрбиенің жүйесін, оның тұжырымдамасын, моделін және болашақ мұғалімдерді даярлаудың мазмұндық-әдістемелік негізін жасайды [46] .

Бүгінгі күнге дейін қоғам дамуының кезеңдерінде жеткіншектерге құқықтық тәрбие беру мәселесі әр түрлі ғылымдар саласында әр қырынан зерттелгені анықталды.

Осыған орай «құқықтық тәрбие» ұғымының мазмұнын нақтылау мақсатында ғылыми әдебиеттерде, ғалымдар зерттеулерінде берілген анықтамаларға тоқталамыз.

«Білім және ғылым. Энциклопедиялық сөздікте » құқықтық тәрбие құқықтық жалпы оқуды іске асыруды мақсат ететін, құқықтық мәдениет пен құқықтық мінез, заңға бағыну мінезін қалыптастыру үдерісі деп сипатталады

Құқықтық тәрбие адамның құқықтық мәдениетімен тығыз байланысты. Себебі, құқықтық тәрбие әлемдік және ұлттық құқықтық мәдениет құндылықтарын көрсететін, құқықтық идеялар, нормалар мен қағидаларды қалыптастыруға бағытталған шаралардың жүйесі. Сондықтан бұл ұғымның мәні мен мазмұны « құқықтық мәдениет » ұғымымен бірге ашып көрсетіледі.

Құқықтық мәдениет жалпыадамзатттық рухани мәдениет мазмұнына енеді. Оның мәнін екі тұрғыдан: біріншісі , құқықтық қатынастар, құқықтық мекемелер әрекетінің ауқымын қамтитын кең мағынада; екіншісі, тұлғалық, педагогикалық және психологиялық мағынада қарастыруға болады. Кең мағынада, құқықтық мәдениет дегеніміз нақты іс-әрекет жасау үстіндегі заң ұстанымы компоненттерінің жиынтығы, осы туралы адамдардың жалпы түсінігі мен пайымдаулары болса; т ар мағынада, құқықтық мәдениет дегеніміз тұлғаның құқық туралы ой-пікірлері мен қажеттіліктері болып табылады.

Сонымен бірге басқа ғалымдардың да «құқықтық педагогиканы» жеке бағыт ретінде бөліп көрсету керек деп санайтыны, «Құқықтық педагогиканың негіздері» деген пәннің шыққанына көп уақыт болса да, әлі жоғары мектептің оқу жоспарына енгізілмегені туралы пікірлері кездеседі. Біздің пікірімізше бұл көзқарастар болашақта аталған пәнді оқу бағдарламасына енгізу қажеттігін көрсетеді.

Қазіргі мектепте оқушыларға құқықтық тәрбие беру мәселесінің шешілуі көбіне мұғалімнің кәсіби біліктілігіне және оның тұлғалық қасиетіне байланысты екендігін көптеген ғалымдар, педагогтар еңбегінде айтып өткен.

Жоғарыда айтылған ойларды түйіндей келе, құқықтық тәрбие -оқушыларға құқықтық танымдық қызығушылық бағдарымен өз іс-әрекетіне мотивациялық тұрғыда басшылық жасай отырып, рефлексиялық - бағалау әдістері негізінде азаматтық заңдарды мүлтіксіз сақтап, өз міндеттерін саналы түрде жүзеге асыра алу әрекеті деп тұжырымдаймыз.

Құқықтық тәрбиенің әлеуметтік, рухани, психологиялық даму, реттеу қызметтері мен мәніне келсек, бүгінгі күнге дейін қоғам дамуының барлық кезеңдерінде бұл мәселе әр түрлі ғылымдар саласында әр қырынан қарастырылған. Қоғамның ауыспалы кезеңінде құқықтық сана моралмен және адамгершілікпен өзара әрекетте болады.

Осы орайда жоғарыда айтылғанды ескере отырып, құқықтық тәрбиені біздің қоғам дамуының екі кезеңіне қатысты қарастыруға болады:

- кеңестік кезең , ол социалистік құқықтық сана мен құқықтық мәдениетті қалыптастыруды және дамытуды негіздеумен сипатталады;

- посткеңестік кезең , ол қоғамның әлеуметтік экономикалық және саяси қайта құрылуымен, жаңа құқықтық ойлауды қалыптастырумен тікелей байланысты айқындалады.

Ендігі кезекте « құқықтық сана» ұғымының мәні мен мазмұнына, құрылымына ерекше көңіл бөлінеді. Құқықтық сана - « Қазақстан Республика азаматтарының жүзеге асырылып жүрген заңдарға, оларды қолдануға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына және қалаулы құқыққа, басқа да құқықтық құбылыстарға құқық сезімдерінің, көзқарастарының, пікірлерінің, бағаларының жүйесі» болып саналады.

Құқықтық қатынастар - құқыққа байланысты қатынастар, оған адамдар арасындағы қатынас және олардың іс-әрекетін жатқызуға болады. Сондай-ақ жеткіншектердің құқықтық санасының өзіндік ерекшеліктерін зерттеу олардың ағат қылықтар жасауы көбіне заңға, оның талабына деген теріс көзқарастан емес, қайта құқық негіздерін дұрыс білмегендіктен немесе одан бейхабар болудан туындайды деп зерделеуге болады.

Сонымен бірге ғалым құқықтық тәрбие беру мен құқықтық сананы қалыптастыру мәселелері жайлы: «Құқықтық тәрбие, құқықтық сана-сезімнің қалыптасуы - жастардың өздерін азамат ретінде сезінуіне көмектесуі қажет. Тек қана өз басы заңды бұзбай, оны орындаумен шектелмей, әр азамат өзін қоғамның қайраткері, мемлекет пен қоғам ісіне белсене қатысатын азамат екенін түсінуі қажет. Тек сонда ғана құқықтық тәрбие берудің қоғамдық мәні барын байқаймыз. Ал құқықтық тәрбие беру жанұядан басталып, мектепте жалғастырылса, құқықтық сананы қалыптастыруда зор табысқа жетуге болар еді. Мектеп мемлекеттік оқу-тәрбие ұйымы болғандықтан, онда жүргізілетін тәрбие жұмысы алдын-ала жоспарланып, белгілі бір ұйымдастыру қалпына түсіріледі» деген ой қорытуға болады.

Жоғарыдағы құқықтық сана туралы айтылған теориялық идеяларға сүйене отырып, өз анықтамамызды береміз : құқықтық сана - адамдардың қолданылып жүрген және тілек ететін құқыққа көзқарасын білдіретін түсініктер мен сезімдердің, бағалар мен мақсаттардың жиынтығы, ол азаматтардың жаңа заңға мақұлдау немесе жақтырмау, нормативтік құкықтық актінің жобасы жөнінде пайымдау және т. б. түріндегі әсері.

Қазақстанда қазiр жаңа құқықтық жүйе қалыптасып, жас ұрпаққа олардың сан алуан құқықтарын, мемлекет заңдарын, қоғам алдындағы мiндетiн, басқа да рәсiмдi актiлерiн меңгерту, сөйтiп оқушының құқықтық санасын қалыптастыру, құқықтық тәрбие беру мiндетi жүктелiп отыр.

Демек «құқықтық жүйе - жеткіншектерге заң бұзушылық себептерін түсіндіретін, оған көмек көрсететін, құқықтық сана-сезімдерін қалыптастыратын ерекше қызмет жүйесі» болып табылады.

Ресей ғалымдары В. И. Каминская, А. А. Ратинов құқықтық тәрбиені құқықтық мәдениеттің компоненттеріне байланысты: құқық; құқықтық қатынас; құқықты ұғыну; құқыққа сай әрекеттер; құқыққа қайшы әрекеттер деп жіктеген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.