Шағын жинақталған мектеп жұмысы
Шағын жинақталған мектептерде білім берудегі педагогикалық
технологиялар.
МАЗМҰНЫ
Kipicпe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I тарау. Шағын жинақталған мектеп мәселелері
1.1. Шағын жинақталған мектепті дамыту мәселелері.
... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Шағын жинақталған мектептерде білім берудегі педагогикалық
технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
II тарау. Шағын жинақталған мектепте оқу жұмыстарын ұйымдастыру.
2.1. Шағын комплекті мектептерде сабақ кестесін
құру ... ... ... ... ... ... ...37
2.2. Шағын кешенді мектептің шартындағы ақпараттың технология ... 47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .64
КІРІСПЕ
Зертеудің көкейкестілігі. Мектеп - әлеуметтік мәселелердің
ішіндегі ең өзектісі. Ауыл мектебінің мәселесі - Қазақтың елдігінің
мәселесі. Бұл ұлттық, халықтық, мемлекеттік деңгейіндегі ең басты мәселе
екендігі елге аян нәрсе.
Көп ұлтты Қазақстан ұлттарының бәсекеге барынша лайықты болу, білім
деңгейі, ел экономикасына байланысты, мемлекеттің негізі - қазақ халқы -
қазақ халқының рухани ықпалы, негізгі ауылдан нәр алады. Өркениетті елдер
қатарына жету әлеуметтік , саяси, білім беруді жедел жетілдіруге қатысты.
"Елді түзетуді бала оқыту ісіне түзетуден бастау керек" деп ұлтымыздың
ұлы ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы орынды, көрегендікпен, тәжірибе негізінде
айтқан, бұл бүгінгі күннің өзекті мәселесінің талаптарын тап басып
тұрғандығыиа тәнті қаламыз.
"Он жетінші бағыт - бастауыш және орта білім беру, сондай-ақ кадрларды
қайта даярлау жүйесін әлемдік стандарттарға жақындату" деп аталуының өзі,
білім беру, білім негізі бастауышта екендігін көрсетеді. Қазақстан
Peспубликасының президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы, Астана, 2007 жылғы 23 ақпан. Егемен Қазақстан, 2007 жылдың 1
наурызы.
Бүгінгі таңда республикадағы ауыл мектебіне тән ерекшелік оның шағын
жинақталуы, Еліміздегі әлеуметтік - экономикалық жағдай, қала халқының күрт
өсуі, миграция балалардың өмірге келуінің тұрақты болмауы, елді мекендердің
қайта түрленуі шағын жинақталған мектептердің санының өсуіне әкелді.
Республикада 8260 жалпы орта білім беретін мектептің 4229 (51,2%) шағын
жинақталған мектеп, оның 2156 сында оқу қазақ тілінде жүреді. (50,9 %)
Ауылдық жерде орналасқан шағын жинақталған мектеп саны 4073, бұл жалпы
ауылдық мектептің 96,3%. Оның 28,5 % бастауыш, 24,2 % негізгі 17,3%
орта шағын жинақталған мектеп. Сондай-ақ қалалық шағын жинақталған мектеп
саны 156 (3,7%).
Типіне қарай: 1.бастауыш шағын комплектілі мектеп: 1206 (1178 ауылдық,
28 қалалық).
2. Негізгі і2 1022_(1002 ауылдық, 20 қалалық).
3. Орта :- 2001 (1993 ауылдық, 108 қалалық).
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев бүгінгі күндегі қазақ жеріндегі оқу -ағарту ісі
тек бір мекеменің міндетімен шектеліп қойылмауы—тиіс. Ұлт болашақты
қамтамасыз ету - әрбір сапалы азаматтың парызы мен борышы. Демек,
ұлтымыздың рухани жаңару бүкіл халықтың ісін деп айқын айтқан іргелі
тұжырымдамасы бәріміздің ойымыздан шығады. Сондықтан диплом жұмысының
тақырыбы етіп "Шағын жинақталған мектептерді дамыту мәселелері" деп алдық.
Бұл мәселемен хабардар біздер бақылау, зерделеу жүргіздік, жүйелеу жасадық.
Зерттеу мақсаты: Шағын жинақталған мектептерді дамыту
мәселелеріне қатысты іс-тәжірибелерге талдама жасау.
Зерттеу міндеттері:
1. Бастауыш мектептегі оқу-тәрбие процесіне бақылау,
зерделеу
жасау арқылы шағын жинақталған мектептер мәселелерін анықтау.
2. Педагогикалық шарттарды анықтау.
3. Жаңа әлеуметтік экономикалық жағдайда шағын жинақталған
мектептің түйінді мәселелерін және дамуын ойластыру, әдістемесіне
талдама жасау.
Зерттеу нысаны: шағын жинақталған бастауыш мектептегі оқу-
тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: Шағын жинақталған мектеп жұмысы.
Зерттеу әдістері:
- педагогикалық бақылау
- шағын жинақталған бастауыш мектеп мұғалімдерімен пікірлесу
- шағын кешенді мектептерде білім беру қызметін ұйымдастырудың
жетекші бағыттарын зерделеу, жүйелеу арқылы түйіндемелер жасау;
- шағын жинақталған мектептегі педагогикалық үрдісті басқаруды
жетілдірудің негізгі бағыттарын анықтау;
- шағын жинақталған мектеп жайлы Республикалық ғылыми –
практикалық семинарға қатысып, зерделеу, озық педагогикалық
тәжірибені қорытындылау, педагогикалық эксперимент.
Диплом жұмысында психология - педагогикалық әдебиеттер пайдаланды.
Сонымен бірге зерделеу, салыстыру амалдарымен тұжырымдар, ой
қорытындылармен, ұсыныстар әзірленді.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I тарау. Шағын жинақталған мектеп мәселелері
1.1. Шағын жинақталған мектепті дамыту мәселелері
Шағын жинақталған мектеп дегеніміз - біріккен сынып құрамында шағын
оқушылары бар жалпы білім беру мектебі.
Шағын жинақталған мектептін тарихы ерте кезден, сонау Л.Толстой,
К.Д.Ушинский өмір сүрген кезеңнен бастау алады. Қазақстан топырағында ондай
мектептің пайда болуы ЬІ.Алтынсариннің ағартушылық қызметімен тікелей
байланысты XVIII ғасырдың 60-жылдарында дүниеге келді. Содан бері бұл
үлгідегі мектептің ділгір мәселесі күн тәртібінен түспей келеді. Шағын
кешенді мекгептерде негілгі көңіл ұйымдастыру жұмыстарына бөлінеді.
Жалпы жаңа жүйе бойынша оқыту жұмысын ұйымдастырғанда төмендегі шарттар
ескерілуі керек:
- сабақ оқу бағдарламасына сәйкес жоспарлануы;
- бірнеше сыныптың материалы бір тақырыптық жүйеге
ыңғайластырылуы;
- көрнекі дидактикалық құралдар алдын - ала дайындалуы,
- сабақ тақырыбындағы өзара байланыс халықтық педагогикаға негізделуі
тиіс.
Шағын жинақталған мектептер үшін қазақ тілі пәнінен оқулықтар жоқ,
өйткені толық кешенді мектептерге қарағанда шағын кешенді мектептердің оқу
шарттары ерекше. Сондықтан да ондай мектептерде Үлкен сабақтың
құрамындағы кіші сабақтарды дұрыс ұйымдастыру керек. Оқушының осындай
кіші сабақтарында алған білімі, тәрбиесі толық мектептегі оқушының білім не
сәйкес болуы шарт.
Шағын жинақталған мектеп жұмысын қиындататын, оқушылардың білім
дәрежесін төмендететін бірқатар объективтік ерекшеліктер бар.
1.Бір мезгілде бірнеше сыныппен жұмыс істейтін шағын кешенді мектепке
арналған оқыту әдістемесіиің жасалмауы.
2. Өздігінше жұмыс істеу әдісі кең тарамағандығы.
3. Шағын кешенді мектеп мұғаліміне арнап жазылып, баспадан
шыққан әдістемелік және көрнекілік оқу-құралдарының аздығы.
4. Шағын кешенді мектептердің кітапханалық қорының нашарлығы.
Мұндай мектепте бір мұғалім бір мезгілде 2 сыныппен қатар жұмыс
істейді. Сабақтың өзіндік ерекшелігі: оқу үрдісі бір мезгілде 2 сыныпта
бірдей ұйымдастырылады. Мұның өзі мұғалімнің әр сыныпқа сабақ уақытының
жартысына ғана жұмсауына мүмкіндік береді. Яғни мұғалім бір сыныпқа жаңа
материалдарды түсіндіріп жатқан кезде басқа сыныптың оқушылары өз бетінше
жұмыс жүргізеді. Бұл көбінесе әдебиет пәнінде (6-8 және 7-9 сыныптар)
қиынға соғады. Өйткені берілген тақырыптар аумақты, сондықтан уақыт
жетіңкіремейді. Ендеше тақырыптық жоспарды қайта құруға тура келеді.
Бүгінгі шәкірттер - ішкі сырын жасырын ұстап, оны көпке шаша беруді
онша ұнатпайтын ұрпақ. Бұны күнделікті сабақ барысынан байқап жүрміз. Олай
деуге себеп, көркем шығарманың табиғатын, кейіпкердің жан -дүниесіндегі
толғаныс-қиналыс иірімдерін беруде, баяндауда алдымыздағы отырған
шәкіртгің сөзі сараң, сезімі солғын. Ал әдебиет сабағын кейде ғылыми
тұжырыммен нақты қорытындысын тоғысар бекеті десек, кейде ішкі сезімдердің
өзара байланыста түсіп, қызығу таласқа ұласар мекені деп те бағалауға
болады. Сондықтан да жеке тұлғаның өзін байқатар қасиетімен өзіндік
пікірлері де пән сабағына аңғарылуы тиісті. Сабақ түрлерін өзгерту арқылы
оқушылардың көркем әдебиетке деген қызығуын арттыруға тырысқан жөн. Мен
осыған орай дует сабақ : "Абылай- бұқар және заманы ": "Ескендір поэмасы "
бойынша қойылым сабақ, жарыс сабақ түрлерін ұйымдастырамын.
Соңғы кездерде "педагогикалық технология " жөнінде жиі сөз болып жүр.
Педагогикалық технология оқытудың тың әдістемесін немесе мүлде жаңаша
жолдарын қарастырады деп түсінбеу керек. Оқыту мен тәрбие беру үрдістері
ешқандай науқандық ептілікті көтере алмайтыны белгілі. Педагог ғалым
Беспалько өзінің "Слагаемое педагогическое технология" деген еңбегінде
былай дейді: Оқу тәрбие үрдісі алдын -ала жүйелі түрде жоспарлануы және
оның тәжірибеде жүзеге асуы, белгілі бір педагогикалық жүйенің тәжірибеде
жүзеге асу жобасы".
Демек, технология дегеніміз - қарапайым тілмен айтқанда, нақты
мақсаттардың алдын-ала ойластырылған жобасы. Педагогикалық технология оқыту
мақсатына жетудің тиімді, нақты жолдарын көрсетеді. Сондықтан оқушы бойына
мынандай дағдыларды қалыптастырған абзал. Олар: білімді түсіну, қолдану,
талдау синтездеу, пайымдау. Кейбір сәтте әдеби шығармалар таңдау, талқылау
өткізіп, пікір таластырып, қорытынды шығартқызып, елді сол мәселені ұй
жұмысы ретінде шығарма, ой- толғау жазуға ұсыну қажет. Шәкірт көркем
туындыны оқи отырып, соған жауап іздейді. Бұл арада іздемпаздық, зерттеу
жұмысының элементтері де араласады. Бұл арада шәкірттер көркем туындымен
жұмыс істейді, оны оқи отырып, өзіндік топшылау, ой қорытындысын да
жүргізеді.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініиен тоқталсақ, оны
мына төмендегіше етіп тұжырымдауға болады.
1. Оқушыларға толық фантазиялық еркіндік беру.
2. Саяхат сабақтар ұйымдастыру.
3. Сабақтарды түрлендіру.
4. Педагогикалық технология дағдыларын қолдану.
5. Зерттеу жұмыстарын жүргізу, т.б.
Шағын жинақталған мектептерді дамыту мәселелері.
Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі. Мектептің оқу-тәрбие
жұмысына басшылық. Мектепшілік бақылауды ұйымдастыру.
1. Қазақстан Республикасындағы білім беру туралы заңы.
Білім беру жүйесінің міндеттері.
2. Мектептің жаңа типтері және олардың даму болашағы.
3. Білім жүйесі мен халықаралық байланыстың маңызы.
4. Мектеп басшыларының атқаратын қызметі.
5. Педагогикалық еңбекті ғылыми тұрғыдан ұйымдастыру.
6. Педагогикалық кеңес-мектепті басқарудың ұжымдық органы.
7. Мектепішілік бақылаудың мазмұны.
1. Қазақстан Республикасындағы білім беру туралы заңы. Білім беру
жүйесінін міндеттері.
1999 жылғы 7 маусымда Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңы
қабылданды. Заң білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың төмендегідей
негізгі қағидаларын орнатты.
1. Қазақстан Республикасының азаматтары білім алуға тең құқылы.
2. Әрбір азамат үшін интеллектуалдық дамуы мен психо- физиологиялық
және жеке бастарының қажеттілігіне сәйкес, білімнің барлық саласының қол
жетерлік болуы.
3.Білімнің зайырлылығы.
4. Жеке тұлғаның білімінің және дарынының дамуына жағдай жасау.
5. Оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі, білім алу жүйесінің үздіксіздігі.
6. Білім беру ұйымдарының меншіктің түріне, оқыту мен тәрбиелеу
түріне, бағыттарына байланысты әртүрлі болуы:.
7. Білім беру ұйымдарының өкілеттігі және оны басқарудың демократиялық
бағытта болуы.
8. Білім беру ізгілікті, әрі дамыту бағытын ұстану керек.
9. Білімнің ғылыммен, өндіріспен байланысы.
10. Оқушыларды кәсіптік бағытқа бейімдеу.
11. Білім беру саласының ақпараттандырылуы
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі өзара іс-қимыл
жасайтын :
1)Меншік нысандарына, үлгілері мен түрлеріне қарамастан білім беру
ұйымдарының;
2)Білім берудің түрлі деңгейлеріне арналған сабақтас білім беру
бағдарламалары мен білім берудің мемлекеттік жалпы міндетті
стандарттарының;
3)Білім беру бағдарламаларының іске асырылуы мен білім беру жүйесінің
дамытылуын қамтамасыз егетін білім беруді басқару органдарымен осыларға
қарасты ұйымдардың жиынтығы болып табылады.
Білім беру жүйесінің міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға, дамытуга және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін
қажетті жағдайлар жасау.
Білім беру жүйесінің басым міндеттері мыналар болып табылады:
• Білім беру (бағдарламаларын меңгерту үшін жағдайлар жасау;
• Жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту,
адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру;
• Азаматтық пен елжандылыққа, өз Отаны - Қазақстан Республикасына
сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, озық дәстүрлерін
қастерлеуге Конституцияға қайшы қоғамға қарсы келген кез-келген
көріністерге төзбеуге тәрбиелеу;
➢ Республиканың қоғамдық саяси, экономикалық және мәдени өміріне қатысу
қажеттігін жеке адамның өз құқықтары мен міндеттеріне саналы
көзқарасын қалыптастыру;
➢ Әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы—
мен республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдет-ғұрпы мен
дәстүрлеріи зерделеу, мемлекеттік тілді орыс, шетел тілдерін меңгеру;
➢ Білім беру ұйымдарының еркіндігі, дербестігін кеңейту, білім беру
ісін басқаруды демократияландыру және орталықсыздандыру;
➢ Оқытудың жана технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу:
➢ Еңбек рыногыңда бәсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар
мен мамандар даярлау және біліктілігін арттыру:
➢ Жұмыстан босатылған қызметкерлерді және жұмыспен қамтылмаған халықты
қайта оқыту және қайта даярлау;
➢ Алуан түрлі және көп қызметті білім беру ұйымдарының тиімді дамуына
жәрдемдесу.
II. Мектептің жаңа типтері және олардың даму болашағы.
Қазақстан Республикасында мектептің бірнеше түрі қызмет жасайды. Мектеп
ұғымының мәнін ашуға тоқталайық.
Мектеп - бұл мұғалімнің, басшылығымен жас ұрпаққа білім беру, тәрбие
мәселелері жүзеге аеырылатын оқу-тәрбие мекемесі, білім беру жүйесінің
негізгі буыны. Мектепте оқу жұмысын ұйымдастырудың негізгі нысаны - сабақ,
сабақта негізгі рөлді мұғалім атқарады.
Мектептін жіктелінуі:
Базалық мектеп; Бастауыш мектеп; Жекеменшік мектеп; Кешкі межтеп;
Конфессиялы мектеп; Күндізгі мектеп; Мемлекеттік мектеп; Озық тәжірибе
мектебі; Отбасы мектебі; Схолостикалық мектеп және т.б.
Қазақстан Республикасында мектептің типтері:
Білім беру санатына қарай:
а) Жалпы білім беретін мектеп;
б) Кәсіптік мектеп.
Берілетін көмегіне карай:
а) Бастауыш мектеп
б) Орта мектеп
в) Жоғары мектеп
Жынысына қарай бөліп оқытатын мектептер:
а) Қыздар мектебі;
б) Ұлдар мектебі;
Оқытудың тілдік нысанына қарай:
а) Ұлт мектебі;
б) Орыс тілді мектеп;
в) Аралас тілді мектеп.
Дінге қатысына қарай оқытатын мектеп:
а) Дүниетанымдық мектеп;
б) Конфессиялық (діни) мектеп;
Ұйымдастырылу - қаржыландырылуына қарай:
а) Мемлекеттік мектеп;
б) Қоғамдық мектеп;
в) Жеке меншікті (ақылы) мектептер.
Білім беру сипатына қарай:
а) Жалпы білім беретін мектеп - бұл негізгі және қосымша жалпы білім
беру бағдарламаларын іске аеыратын және еңбек қызметінің түрлі бағыттары
бойынша білікгі еңбек қызметкерлерін даярлауда қамтамасыз ететін орта оқу
орны.
ә) Кәсіптік мектеп - жалпы орта, кәсіптік бастауыш білімнің білім беру
бағдарламаларын іске асыратын және біліктілігі жоғары деңгейдегі жұмысшы
кадрларын даярлауды жүзеге асыратын орта оқу орны.
Берілетін көмегіне қарай:
а) Бастауыш мектеп – бұл жалпы орта білімнің алғашқы және негізгі
бастамасын қалайтын мектептін түрі болып табылады;
б) Орта мектеп - негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын
іске асыратын әрқайсысы дербес жұмыс істей алатын үш сатыдан: бастауыш,
негізгі және жоғары сатылардан тұратын жалпы орта білім беретін оқу орны
болып табылады.
в) Жоғары мектеп - болашақ мамаңдар даярлауда жоғары білім беруді
мақсат ететін және кәсіби біліктілікті растайтын диплом
құжатымен қамтамасыз ететін жоғары оқу орны болып табылады.
Институт - бұл кәсіптік жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске
асыратын және қолданбалы сипаттағы ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын оқу
орны.
Университет - мамандықтардың кең ауқымы бойынша жоғары кәсіптік және
жоғары оқу орңынан кейінгі кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын
іске асыратын жоғары кәсіптік тәлімі бар мамандарды ғылыми және ғылыми -
педагог қызметкерлерді қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды
жүзеге асыратын; іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізілетін;
өзінің қызмет саласында жетекші ғылыми және әдістемелік орталық болып
табылатын көп салалы жоғары оқу орны.
Шағын жинақталған мектеп - сынып жинақтамалары аралас және оқу
сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар, оқушылар саны шағын жалпы
білім беретін мектеп.
Кәсіптік лицей - жалпы орта, бастауыш кәсіптік білімнің білім беру
бағдарламаларын іске асыратын және біліктілігі жоғары деңгейдегі жұмысшы
кадрларын даярлауды жүзеге асыратын оқу орны.
Лицей- негізгі және қосымша және жалпы білім беру бағдарламаларын іске
асыратын, жоғары сатыдағы оқушыларды кәсіби бағдарлап оқытуды жүзеге
асыратын жалпы білім беретін мектеп.
Гимназия - нетізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске
асыратын оқушыларлы олардың білімділігі мен қабілеттілігіне
сәйкес, тереңдеп сaлaға бөліп, capaлaп оқытуды көздейтін, жалпы орта білім
беретін оқу орны.
Бүгінгі таңда мектеп қабырғасында білім алып, тәрбиеленіп жатқан жас
ұрпақ алдыңда "Қазақстан -2030" бағдарламасындағы "Барлық
Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі" қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы
деген ұзақ мерзімдік міндетін үшінші мыңжылдықта іске асыру жауапкершілігі
тұр. Оқытудың мәңгілік сауалы: "Нені оқыту, қалай оқыту" күрделеніп
барады. Біріншіден, білім ауқымы адам айтқысыз кеңейді,
технология дамып, апаратты таңдай білу мәселесі алдыңғы қатарға шықты.
Ендігі жерде көз ілеспес жылдамдықпен өзгеріп отыратын қоғамды өз күш-
жігерін қай салаға бару керектігін оқушы өзі таңдайды. Қазіргі кезеңде
оқушыларды ғылыми жұмыстарға баулу, заман талабына сай, өз ойын еркін
жеткізе беретін дарынды, білімді де салауатты тұлғаны қалыптастыру
жолындағы жасампаз еңбек адам баласы қызметінің ең күрделі түріне жатады.
Білім ұйымдарының қазіргі басты міндеті - оқушылардың рухани
адамгершілік қасиеттерін қалыптастырып, оларды дербес өмір сүруге үйрету
болса, мектептегі білім берудің мақсаты экономикалық ойлауы дамыған, жалпы
адамзаттық құндылықты меңгеруде шығармашылық, іскерлік, бәсекелестікке
дайын, түрлі мамандықтарды меңгере алатын, күрделі өмірлік мәселелерді
жылдам шеше алатын икемді жасты қалыптастыру. Оларды жүзеге асыру үшін
мектеп пен отбасының және қоғамның тәрбиелік ықпалының пергменділігін
арттыру міндеті түр.
III. Білім жүйесінде халықаралық байланыстың маңызы.
Дүниежүзілік білім кеңістігіне кіру және халықаралық байланыс елімізде
білім жуйесін жасауға мүмкіндік туғызады. Осындай мүмкіндіктерді еске ала
отырып, Отандық білім жүйесін дүниежүзілік үлгіге салу деңгейіне жеткізу
ең басты мәселелердің бірі. Бұл бағытта көңіл аударылатын
мәселелер кадрларды кәсіби дайындығын көтеру білім туралы дүниежүзілік
тәжірибені есепке алып, жаңа ғылыми бағдарламаларды, ғылыми әдістемелік
ұсыныстарды шығармашылықпен пайдалану.
Қазақстан Республикасында тұратын шет мемлекеттердің азаматтары және
азаматтылығы жоқ адамдар республикамыздың азаматтарымен тең
дәрежеде білім алуға, қызмет істеулеріне хақылы. Ал шет мемлекеттердің
Қазақстан Республикасында тұрақты тұрмайтын азаматтарды халықаралық келісім
бойынша білім алуға, жұмыс істеулеріне мүмкіндік алады.
Қазақстан Республикасының білім беру мекемелері шетелдік мекемелермен
және ұйымдармен тікелей байланысты дамытып жетілдіреді, рухани тілек
білдіреді. Олардың өзара қарым - қатынастары және ынтымақтастығы достық
байланыстары дамиды.
Елімізде білім жүйесіы дүниежүзілік үлгіге сәйкес жетілдіре зерттеуді
қажет ететін кеделі мәселелерге байланысты. Сондықтан, білім министрлігі,
Ұлттық ғылым академиясы, ірі университеттер және институттармен бірлесіп,
қазақстанда ұлттық білімнің стратегиясы мен тактикасын және интеграцияның
акты саясаты мен принциптерін жасайды.
IV. Мектеп басшыларының атқаратын қызметі.
Оқу орнын басқаруды директор және оның орынбасары іске асырады, ал
олардың функциялық міндеттерін тағайындау немесе сайлау тәртібін жалпы
білім беретін мектеп жарғысы анықтайды.
Жалпы білілі беретін, оқу орнының директоры мынадай функциялық
міндеттерді атқарады.
Мемлекет және қоғам алдында балалар құқығын қорғау талаптарының
орындалуына жауапты, оқу-тәрбие процесін жоспарластырады және
ұйымдастырады, оның орындалу барысын және нәтижесін қадағалайды, оқу
орнының; тиімді және сапалы жұмыс істеуіне жауап береді;
- Мемлекеттік және қоғамдық орындар алдында мектептің
мүддесін танытады:
- Мектептен тыс және сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға қажетті
жағдай туғызады;
- Мектеп дирокторының орынбасарын таңдайды, олардың функциялық
міндеттерін белглейді;
- Педагогикалық ұжымның, ата-аналардың және оқушылардың
пікірін ескере отырып, оқу орнының педагог кадрларын орналастырады, соның
жетекшілерін тағайындайды;
- Оқу орнының педагог, әкімшілік, оқу-тәрбие және қызмет көрсетуші
кадрларын жұмысқа қабылдайды және босатады;
- белгіленген тәртіп бойынша оқу орнына бөлінген бюджет қаржысының
ұжымды жұмсалуын ұйымдастырады;
- шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің педагогикалық
эксперимент жасауына оқу тәрбиенің өзінің әдістерін практикада
қолдануына қолайлы жағдай жасайды; өзінің қызметі бойынша
білім баскармасы органының алдында жауап береді.
1.2. Шағын жинақталган мектептерде білім берудегі педагогикалық
технология.
Қазіргі заманғы мектеп көп нұсқалы және өзін-өзі басқару тәсілімен
жұмыс жасауда. Ізгілендіру үрдісі жүруде, бұл авторитарлық педагогикадан
бас тартып, оқушы тұлғасын алдыңғы қатарға шығару, оның талаптарын
қанағаттандыру жеке қабілеті мен дарынын, адамшылық сапалық, қасиеттерін
дамыту үрдісі.
Оқыту үрдісінде іс-қимыл ыңғайына бұрылыс байқалады, яғни
мұғалімнің қызметі білімді тек айтып жеткізу ғана емес, оқушының білімге
деғен ықыласын оятуға жағдай жасап және оны педагогикалық
технологиялар жағдайында ұйымдастыру.
Бүгінде ауыл мектептерінде де реформа жүруде. Бұрынғыдай оқу үрдісін
ұйымдастырудағы дидактикалық жаңалық енгізуде бір сарындылық байқалуда.
Оңтайлаған педагогикалық жүйе мәнін көрсететін білім беру үрдісінің
ұйымдастырылуы ынтымақтасу педагогикасы идеясын жүзеге асырады. Бұл ауылдық
жердегі шағын комплектілі мектептегі басты қиындықтың біpi мұғалім мен
оқушы қарым-қатынасында кездесетін— қиыншылықты жояды. Оқыту үрдісі тек
психологиялық жағынан емес, сыныптағы дәстүрін сабақ жүйесінен айрықшаланып
ұйымдастырылуы да өзгеріске ұшырады. Оқыту үрдісін өзгертуде ғылыми
көзқарастарға ерекше мән беріледі. Шағын жинақталған мектеп мұғалімдері
пайдаланатын технологиялар негізіне ақыл-ойдың дамуын сатылы қалыптастыру,
проблемалық оқыту, дамыта оқыту сияқты психологиялық – дидактикалық
теориялар т.б жатажы.
Шағын комплектілі мектеп жағдайын ескеріп, ғалымдар оқу үрдісіне
айырмаланған оқыту, бейімдеп оқыту, ойын технологиялары, белсенді ізденіс
оқыту технологияларын шығарып, оқыту үрдісіне енгізуде шағын комплектілі
мектеп жағдайында қалыптасқан әлеуметтік ортаның ерекшелігі, демографиялық.
материалдық -техникалық, мәдени т.б. айғақтар ерекшелігі бейімдеп оқыту
жүйесін кұру мәселесін қойды. Бейімделу ішкі -сыртқы орта жағдайына
дәлелделу үрдісі болып табылады. Жеке адамның жаңа әлеуметтік орта
жағдайына белсенді бейімделуін, топ пен оған кіретін жеке адам мақсаты мен
құндылық бағдарының жақындасуын білдіреді.
Ауылда қалыптасқан озық дәстүрлердің тәрбиелік және білім беру
мүмкіндігін пайдалану, оқушыны ауылдағы әлеуметтік - оқу ортасын өзгертуге
қатысушы ретінде дамыту, оның жеке тұлғасының парасаттылығының тұрақтылығын
қамтамасыз етеді.
Білім беру бағдарламасын жасаудағы жасампаз бейімдеу қимылдары -—
кәсібиліктің маңызды көрсеткіші. Мұғалім жергілікті жер мен өндірістің
ерекшелігіне қарай, өз оқушыларының жеке ерекшеліктері мен мүдделеріне сай
бағдарламалары түзетіп, икемдеп отырады. Оқыту мазмұнын өзгерте отырып,
түрлі пәндер бойынша практикалық жұмыстар енгізе отырып, нақты жергілікті
материалды, ауыл балаларының икемділігін шеберлікпен ұйымдастыра отырып, ол
оқушыларды өз танымдық тәжірибесін пысықтауға итермелейді. Ауылдық жердегі
шағын комплектілі мектептегі кең тараған сабақ тұрпатына бipіккен, яғни
жасы аралас балалардың тізе біріктіріп қызметтесуі, топтасып және ұйымдасып
жұмыс жасаулары балаларды ортақ танымдық қимылға біріктіреді, олардың ой-
өрісін кеңейтеді, мұғалімге тақырып өтудегі сабақтастыққа және пәнаралық
байланысты жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Ал, жалпы алғанда шағын комплектілі мектептердегі балалардың өзара
қарым-қатынастарының шектеулігі мен олардың аздығы сабақ түрлерін байытуды,
оқыту әдістерін түрлендіруді талап етеді.
Оқушы дамуына әсер ететін негізгі әдістер ішінара іздеу, оқу диалогы,
проблемалық оқыту әдістері т.б. болып табылады.
Ішінара іздеу сабағында мұғалім баланың әр қадамын назарға алып, оның
жас ерекшеліктерін ескеріп отырады.
Ішінара іздеу эвристикалық әңгімеде жүзеге асады, мұғалім проблемалық
сұрақ қояды, оқушы талқыланатын сұрақтарды ой елегінен өткізіп жауап
береді. Шағын жинақталған мектеп мұғалімдері оқу диалогын өз
тәжірибелерінде сәтті қолданады.
Диалог - оқу материалының мазмұнына негізделеді. Бірақ мұндай диалог
сөздерін жоспарлау сабақ басталмастан бұрын өтеді де, ол оқушының
тапсырманы игеру дәрежесіне немесе дайындығына бағытталуы керек. Себебі,
жоспарланған диалог мәтіні мұғалімге белгілі болғанымен, оқушыларға
белгісіз болады. Диалог сабақтарда оқушылар мұғаліммен тең дәрежеде
әңгімелесе алады. Сондықтан оқыту мазмұны ол үшін маңызды, ол өзіне керекті
сұрақты өзі қояды, іштей өзімен - өзі диалог құрады.
Проблемалық оқыту әдісі де маңызды. Сабақты түсіндіру проблема қоюға
алмастырылады. Мұғалім басты проблеманы қояды, оны шешуде балалар алдына
жеке проблемалар қою арқылы қарама-қарсы шешу жолдарын көрсетеді, көзқарас
күресін тәжірибе көмегімен дәлелдемелер арқылы көрсетеді.
Шағын жинақталған мектепте, сондай-ақ ойын әдістері амалдары мен
түрлері (рөлдік ойындар, іскерлік ойындар), қалыпты емес сабақтар (саяхат
сабақ, аукцион сабақ, театр сабақ) өткізіледі, Ойын кезінде бала қимыл
субъектісі. Демек, ол ойын нәтижесін көздейді. Бастауыш сынып оқушылары
рөлдік ойындар ойнағанды ұнатады. Костюм мен модельдері бар рөлдік ойындар
оқу үрдісін белсенді ететін маңызды дидактикалық құрал болып табылады.
Сонымен қатар, "Ертегі" әдістемелік амалын мұғалімдер бастауыш сыныпта
кеңінен қолданады. Яғни ертегідей үзінділер, кейіпкерлер арасындағы қарым-
қатынастарды пайдалану балалардың тілдік қорын молайтуға, сөйлеу дағдыларын
қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Ал, ойын үлгілерін және білімді меңгерту,
білімін пысықтау, білігі мен дағдысын бақылау үшін қолдануға болады.
Бастауыш сынып балаларының қиялы мен ойлауы ұшқыр болады. Қиын тақырыптарды
олар ойын арқылы да игереді. Оқу мақсаты мұндай сабақтарды сәті жүзеге
асады.
Сөйтіп, шағын комплектілі ауыл мектебі үшін өзекті мәселені шешудің бір
нұсқасы- оқушыларды олардың жеке таным қабілетіне және мүмкіндігіне сәйкее
оқыту, ал бұл - айырмалап оқыту технологиясы жүйесіне жатады. Бұл
бағдармалар оқушы қабілетіне қарай бейімделген.
Біз оқыту үрдісін ауыл мектебі оқушысын бейімдеп оқыту жүйесі деп
қараймыз, ол оқушының жеке тәжірибе мен танымдық күшін қамтамасыз етуге
арналған.
Ауылдағы шағын жинақталған мектепте бала тұлғасы қалыптасуына ықпал
ететін негізгі әлеуметтік айғақтар- ауыл мектебінің әлеуметтік
-экономикалық және мәдени - тұрмыстық ахуалы. Осыған байланысты ауыл
мектебі мұғалімнің негізгі мақсаты - өмір сұру қажеттілігіне сенімділігі
бар баланың жеке тұлғасын қалыптастыру. Оқушының туған жеріне адалдығын
сақтап, қоршаған ортаға белсенді араластырып жалпы мәдениетін дамытып,
білімге деген ынтасын арттырады.
Өзгермейтін ақиқат сол, білім негізгі бастауыштан
басталады.
Бастауыш білім беру сатысы оның үздіксіз білім беру жүйесіндегі басқа
буындармен тек сабақтас болумен ғана емес, ең алдымен, оқушы тұлғасы
ұйытқысының қалыптасуы мен дамуы қуатты жүретін аса маңызды, құнды,
қайталанбайтын буын екендігімен ерекшеленеді. Бастауыш сатыдағы білім
берудің бағдары мақсаты - оқу әрекетін қалыптастыру, айналадағы дүниемен
белсенді әрекеттестік этикалық, эстетикалық қарым-қатынасқа дайындау.
Осымен байланысты білім берудің басты міндеттері – оқушының өзін қоршаған,
өзі өмір сүрген жаңа табиғи және әлеуметтік ортаға (мектеп осындай ортақ
үйренудің, онда жаңа әлеуметтік мәртебе оқушының мәртебесінің қалыптасуын,
оқу, ойын, еңбек карым-қатынас сияқты әрекет түрлерін меңгергенін
қамтамасыз ету.
Осы орайда бастауыш сынып мұғалімдеріне қойылатын талап ерекше. Мектеп
міндеті - әр оқушыға терең білім беру. Сонымен қатар оқушының ойлау
қабілетін арттыру. Осы мақсатты іске асыратын басты тұлға - мұғалімдер.
Бастауыш сыныптарда, негізінен ауызша кең көлемде қолданатын диалогтарға
сүйенетін жалпы сыныптық оқулықпен жұмыс атқарады.
Бастауыш мектеп - Баланы оқуға үйрету мен тәрбиелеу, оның тұлға ретінде
өзін-өзі ашуға, жалпы дамуының қалыптасуын жағдай жасайтын негізгі саты.
Жалпы адамның мектептегі білім aлy кезеңі және тұтас педагогикалық үрдіс
сапалы нәтижеге жетуі үшін бастауыш сыныптардағы оқу-тәрбие үрдісі қазіргі
заман талаптарына сай құрылуы шарт. Сондықтан бастауыш мектеп мұғаліміне
қойылар талаппен жауапкершілік те салмақты. Осындай міндеттерді шешуде
мұғалімдер қауымымен жүргізілетін іс-шаралар алдын-ала
ұйымдастырылып отыруы заман талабы деп түсінеміз.
Бастауыш мектеп проблемалары және оларды шешу жолдары.
Бүгінде Қалақстанның ауыл мектептерінің көбі шағын жинақталған
мектептерге—айналуда. Республикада әлеуметтік-экономикалық жағдайдың
қалыптасуы, қала халқының өсуі, көшіп-қонудың артуы, шағын жинақталған
мектептердің өсуіне әсерін тигізді.
Республикада шағын жинақталған мектептің үш түрі (типі) бар: -
бастауыш шағын жинақталған мектеп - (1-4 сынып); - негізгі шағын
жинақталгаи мектеп - (5-9 сынып); - орта шағын жинақталған мектеп -(10-11
сынып).
Өз кезегінде шағын жинақталған мектептер тек сынып-комплектілерден
(мұндай жағдай бастауыш мектепте байқалады); сынып комплектілер және
оқушылар саны аз сыныптары бар мектептер (бастауыш, негізгі және орта
мектеп), сыныпта оқушылар саны аз мектептер (негізгі және орта мектеп)
тұрады. 1997-1998 жылдары еткен "оптимизация" (тиімді оқыту) нәтижесінде
шағын жинақталған бастауыш мектептер саны тез арада қысқарды, өйткен көп
мектептер біріктірілді.
Білім және ғылым министрлігінің статистикасына сүйенсек – 1996 жылы
бастауыш шағын жинақталған мектептер - 1362 болса, 2000 жылы олардың саны -
1200 болды. Сонымен қатар орта шағын жинақталған мектептердің саны 49,3
пайызға дейін өсті. Бұл мәлімет қазіргі кезде негізгі және орта
мектептердің санының азаюының салдарынан шағын жинақталған мектептердің
саны көбейді.
ҚР - ның Білім және ғылым министрлігінің статистикалық мәліметі бойынша
жалпы білім беретін 8005 мектептің 4039 (51 пайыз) шағын жинақталған
мектептерді құрайды. Оның ішінде бастауыш шағын жинақталған мектеп 29,7
пайызын, негізгі шағын жинақталған мектеп - 25 пайыз және орта шағын
жинақталған мектеп -45,3 пайызын құрайды.
Ауылдық жерде 3872 шағын жинақталған мектеп орналасқан (олар 95,5
пайызды құрайды), қалғаны - 167 мектеп (4,1 пайызы) қалалық мектептердің
қатарына жатады.
1200 бастауыш шағын жинақталған мектептің 1179-ы ауылдық, 21-і қалалық;
негізгі шағын жинақталған мектептің 1008- нің 987-і ауылдық; 21-і қалалық;
орта шағын жинақталған мектептің саны- 1831 (оның 1706- сы ауылдық, 125-і
қалалық).
Ауылдық мектептердің қызметі халықтың дамуына және сол жерде орнығып
қалуына халықтың мәдени дәрежесінің көтерілуіне демографиялық проблеманың
шешілуіне мүмкіндік береді. Осыған байланысты, шағын жинақталған мектептің
жұмысы және оқу-тәрбие үрдісін жетілдіру - қазіргі заманның әлеуметтік-
экономикалық проблемасы болып табылады.
Республикада шағын жинақталған мектептерде - 379319 оқушы білім алады
және 51796 мұғалім жұмыс іетейді. ҚР Білім және ғылым министрлігінің "ҚР
шағын жинақталған мектептердің жұмысын ұйымдастыру" атты әдістемелік хатына
сәйкес шағын жинақталған мектептердің негізгі белгісі оқушылар
контингентінің сәйкес болуы. Бастауыш шағын жинақталған мектепте - 40
оқушысы бар мектеп жатады; негізгі мектеп контингентінде - 100 оқушысы бар
мектеп; 280- оқушысы бар мектеп - орта шағын жинақталған мектеп болып
есептелінеді. Теория мен тәжірибеде шағын жинақталған мектептің айрықша
ерекшелігі айқындалады. Олар:
- мектепте және сыныпта оқушылар санының аздығы;
- мұғалімдер санының аздығы;
- бір мұғалімнің жетекшілігімен бір кабинете екі (үш, төрт) сынып
оқушыларымен бір уақытта сабақ өткізілуі, басқаша айтқанда, комплектінің
бар болуы;
- материалдық базаның нашарлығы;
- негізгі және oрта мектептегі көп пәнділік.
Сонымен қатар, сыныптардың жинақталуы, сабақ кесте құрылуы және
олардың әртүрлілігі, оқушылардың бір пәндік және әртүрлі сабақтарда
біріктірілуі, түрлі жастағы балаларды біріктіріп оқыту ерекшеліктері және
т.б.
Көптеген бастауыш шағын жинақталған мектептер қазіргі талапқа сай
келмейтін орындарда орналасқан. Оларда кітапхана, спорт залы, кабинеттер,
әдетте болмайды.
Бастауыш шағын жинақталған мектептер оқушыларының даярлығы нашар.
Олардың өз бетінше жұмыс істеу-әрекеттері қалыптаспаған. Шағын -
жинақталған мектептерде педагогикалық кадрлардың
жетіспеушілігі байқалады, ал орнығып жұмыс істеп жүрген мұғалімдердің
біліктілігі төмен болып келеді. Бұның барлығы мәдени орталықтармен
байланыстың қалыптасуына, мұғалімдердің білімдерін жетілдіретін жүйелердің
аздығына, материалдық құралдардың жетіспеуілігіне байланысты.
Шағын жинақталған мектеп мұғалімдерінің тұрмыстық жағдайы көбіне нашар
болып келеді. Осының бәрі мұғалімнің білімін көтеруге кедергі жасайды.
Шағын ауылда оқушылар ата-аналарының мамандықтары біркелкі болып келеді.
Бұл бір жағынан оқушылардың өзара тез араласуын қамтамасыз еткенімен,
екінші жағынан олардың дүние танымының кеңеюіне жол бермейді.
Сонымен бірге шағын жинақталған мектептерде
кездесетін қиыншылықтары мыналарды жатқызамыз:
- ШЖМ -ке арналған ғылыми-әдістемелік әдебиеттердің жетіспеушілігі;
- әртүрлі жастағы оқушылармен жұмыс істеудің қиындығы;
- оқушы мен мұғалімге түсетін психо - эмоциональдық жүктеменің
ауырлығы;
- мұғалімнің кәсіптік дайындығының жеткіліксіздігі;
- шағын жинақталған мектептердің тірек мектептерден алшақ
орналасуына байланысты мұғалімдердің тәжірибе алмасуының
жеткіліксіздігі;
- балабақшаларының жабылуына байланысты балаларды мектепке
дайындау жұмысынын жүргізілмеуі.
Соңғы уақытта ауылдық жерлерде балабақшалардың жабылып қалуы біраз
қиындықтар туғызып отыр. Балалардың көпшілігі бірінші сыныпқа дайындықсыз
келеді. Мұндай жағдайда мұғалімдерге оқушыларды оқыту процесіне даярлау
жұмыстарын жүргізуге тура келеді. Дегенмен, қиындықтардыи аз -
көптілігі әрбір мектепте оларды жеңуге арналған шараларға
байланысты.
Шағын жинақталған мектеп проблемалары халықаралық мәнге ие болумен
қатар көптеген мәселелер ЮНЕСКО - ның дәрежесінде қарастырылуда. Еуропа
елдері, Австралия, АҚШ, Канада, Қытай, Жапония, Ресей, Өзбекстан және басқа
елдердің педагогикалық ұйымдарының мақсатына шағын жинақталған мектептердің
проблемаларын зерттеу кіреді. Сондықтан бұл елдердің тәжірибелерімен танысу
кезек күттірмейтін қажеттіліктердің бірі болып саналады. Көптеген дамыған
елдердің мектептері, оның ішінде шағын жинақталған мектептер өте жақсы
қаржыландырады. Мысалы, АҚШ - та рогестерлік бағдарлама мектеп пен қоғамдық
іскер топтардың байланысын көздейді. Жалпы, оларда шағын жинақталған
мектепке мемлекет және жеке ұйымдар тарапынан тікелей адрестік көмек көп
берілуле. Шағын жинақталған мектеп балаларының білім сапасынын төмендігі -
мұғалімдердің даярлығының мазмұнына, олардың деңгейлеріне, жаңа
техкологиялар мен әдістемелерді қолдануға, мектептің жаңа моделі мен
құрылымын ұйымдастыруға байланысты.
2000ж. наурыз айынан бастап Қазақтың Білім академиясының Жалпы білім
Институтында шағын жинақталған мектеп проблемаларын зерттейтін зертхана
жұмыс жасауда, Зертхананың мақсаты - шағын мектепті жетілдіру жолдарын
іздестіру, ондағы оқу -тәрбие процесін жақсарту принциптерін айқындау және
соның негізінде оқу-әдістемелік кешендерді дайындауға арналған ғылыми-
эксперименттік тәжірибелер жүргізу. Зерттеулер нәтижесінде
шағын жинақталған мектеп проблемаларынын келесі
аспектілері дәлелденген.
Олар:
- шағын жинақталған мектептің білім мазмұнын жаңарту;
- ШЖМ оқу процесінің ерекшелігін ескеру және оқушылардың оқу іс-
әрекеттерін өз бетімен жұмыс істеу бағытында ұйымдастыру;
- сынып комплектілерін қосу ерекшеліктерін айқындау;
- шағын жинақталған мектептердің жаңа модельдерін құрастыруды
ұсыну.
Бастауыш шағын жинақталған мектеп проблемаларын шешу- құқықтық -
нормативтік базамен, қаржыландыру, ұйымдастыру, басқару, кадр және
материалдық проблемаларды шешумен байланысты. Зертхана зерттеулерінің
нәтижесінде аталған проблемаларды шешуге мынадай шараларды қолдану қажет
деп есептеледі.
1."Мектеп балабақша'', "мектеп -спорт орталығы", "мектеп -
мәдени орталық"; -мектеп ауылшаруашылық кешен", "мектеп-студия - парк"
т.б— жаңа модельдер ұсыну..
2.Оқу жоспарында аймақтық компонентті күшейту (мысалы, тарихи-өлкетану
оқу материалдары, мәдени және ауылшаруашылық пәндерін енгізу т.б.)
3.Оқыту процесінде тиімді технологияларды пайдалану (блок - модульді
оқыту, ұжымдық оқыту (КСО), ТРКЗ -педагогика элементтерін пайдалану,
саралап оқыту, жүйелеп оқыту, дистанциондық оқыту мүмкіндіктерін пайдалану,
т.б).
4.Жоғары педагогикалық оқу орындарында шағын жинақталған мектептерге
мамандар дайындауды жетілдіру.
5. Мұғалімдердің қайта даярлығын жетілдіру.
6.Шағын жинақталған мектеп мұғалімдерінің жалақысын көтеру. Сонымен,
шағын жинақталған мектептің болашағы зор, мүмкіндіктері мол!
Бастауыш мектепті ақпараттандырудың бүгінгі жағдайы.
-"Білім мазмұнын жандандырудың маңызды аспектілерінің бірі бастауыш
білімді - ақпараттандыру болып табылады.
Бастауыш мектепті ақпараттандыру дегеніміз- бұл бастауыш мектепте оқу
құралы есебінде және бастауыш мектеп оқушыларын тәрбиелеу, дамыту үшін,
сондай-ақ оқу процесі мен мұғалімнің кәсіби жұмысын талапқа сәйкес
ұйымдастыру мақсатында оқу үрдісіне ақпаратты, коммуникациялық
технологияларды енгізу.
Ғалымдардың зерттеу нәтижелері бойынша, оқу процесінің тиімділігін
арттыруда ақпараттық технологиялардын рөлі зор. Сол себепті де мектепті
ақпараттандырудың басты құралы болып табылатын және соған сәйкес бүгінгі
күні құрылымдық, мазмұндық жағынан өзгеріске ұшырап отырған пән -
информатика пәні. Алайда, күні бүгінге дейін пікірталас тудырып келе жатқан
өзекті проблемалардың бірі - бұл пәнді қай сыныптан оқыту қажеттігі және
оның мазмұны бағыты қандай деңгейде болуы керек деген мәселе.
Информатика пәнінің пропедезтикалық курсын бастауыш сыныптан бастап
оқытуға болатындығы және оның тиімділігі дүниежүзілік тәжірибе негізінде
дәлелденіп отыр.
Біздіңше, бұл курсты бастауыш сыныптардан оқытуға негіз болатын басты
факторлар мыналар:
- бастауыш мектеп оқушысын ақпараттық қоғамға бейімдеу;
- ерте жастан балалардың ақпараттық ойлау қабілеттерін дамыту:
- бастауьлш мектеп оқушыларының ақпараттық мәдениетін қалыптастыра
отырып, әлемдік ақпараттық білім кеңістігіне даярлау.
Бастауыш мгктеп оқушыларын қазіргі ақпараттық технологияларды оқыту
процесін ұйымдастыруды негізгі екі әдістемелік тұрғыдағы амал ретінде
қарастыруға болады:
1). Басты мақсат есебінде бастауыш мектеп оқушыларының нақты
компьютерлік программалармен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері
қарастырылады (графикалық, мәтіндік редакторлармен және
конструкторлармен, қолданбалы программалар мен жұмыс істей білу).
Тәжірибеге сүйенсек, бүгінті күні бастауыш мектеп оқушыларын қазіргі
ақпараттық технологияларға оқытуды ұйымдастырудың бұл әдісі кең
тараған.
2).Қазіргі ақпараттық технологияларға оқытуды бастауыш мектепті
жаңартудың негізгі мақсаттарына сәйкес қарастырылады және оқыту пән
шеңберіне мына маңызды дидактикалық аспектілерді ескере отырып, жаңа
сапалық деңгейде жүзеге асырылады:
- әрбір баланьң жеке дамуына жағдай жасау және оның оқуда, қарым-
қатынаста өзіндік тәжірибесінің қалыптасып, шығармашылық және әлеуметтік
белсенділігінің дамуына ықпал ету;
- дербес оқытуды оқу тапсырмасын бірлесе отырып орындауға біріккен
балалар мен ересектерді құрайтын оқу тобымен үйлесімді байланыстыра білу;
- кең көлемдегі пәндік кірістіру, оқу процесін кешенді
тақырыптар төңірегінде құру.
Сонымен қатар бастауыш мектепті ақпараттандыру мәселесін зерттеуші
ғалымдардың пайымдауынша, бастауыш мектепті ақпараттандырудың міндеттерін
шешуде ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолданудың мынадай
бағыттарына сүйену керек:
1) оқу процесіңдегі қазіргі ақпараттық технологияларды қолдану;
2) бастауыш мектепте информатикаға оқыту;
3) кәсіби - педагогикалық іс-әрекетті қамтамасыз ету;
4) оқу-тәрбие процесін басқару.
Мектепке дейін тәрбиелеу мен оқыту
1. Мектепке дейінгі тәрбие отбасында және мектепке дейінгі ұйымда
жүзеге асырылады.
2. Мектепке дейінгі ұйымдар отбасымен қатар бір жастан алты (жеті)
жасқа дейінгі мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытуды,
олардың психикалық денсаулығын қорғап, нығайтуды дамуында ауытқуы бар
балалардың жеке қабілеттерінің дамытуды және оған мұқтаж балаларға қажетті
түзету жасауды жүзеге асырады.
3.Мемлекеттік білім беру мен денсаулық сақтауды басқару органдары
мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасына қажетті әдістемелік және
консультациялық көмек көрсетуді ұйымдастырады.
4.Бес (алты) жастағы балаларды мектепке барар алдында даярлау міндетті
және ол отбасында, мекгепке дейінгі ұйымда немесе мектепте жалпы білім беру
бағдарламаларының шеңберінде — жүзеге асырылады. Ол – мемлекеттік - білім
ұйымдарында тегін жасалады.
Орта білім беру.
1.Қазақстан Республикасының азаматтарына мемлекеттік оқу орындарында
тегін орта білім алуға кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті.
2. Мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін оқу орындарынан он алты
жасқа дейінгі балаларды шығаруға құкыққа қарсы әрекеттер жасағаны, білім
беру ұйымының жарғысын өрескел және бірнеше мәрте бұзғаны білім беру
басқармасы органдарының шешімі бойынша ерекше жағдайларда ғана жол
беріледі. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды
шығару туралы шешім қорғаншы және қамқоршы органдардың келісімімен
қабылданады.
3.Орта білім үздіксіз білім беру жүйесіндегі негізгі деңгей болып
табылады және жалпы кәсіптік бастауыш және кәсіптік орта білім беруді
қамтиды. Орта білім берудің міндеттілігі мен оған қол жеткізуді қамтамасыз
ету үшін мемлекет орта білім беру ұйымдарының сақталуына және дамуына
жәрдемдеседі.
4.Жалпы орта білім үш сатылы: бастауыш (1-4 сыныптар), негізгі (5-9
сыныптар) және жоғары (10-11) сыныптар жалпы орта білім беретін оқу
орнында кезең - кезеңмен алынады. Мектептің бірінші сыныбына балалар алты
немесе жеті жастан қабылданады.
Аталған сатылар бірге немесе дербес жұмыс істеуі мүмкін. Олар —
тиісінше жалпы бастауыш, жалпы негізгі, жалпы орта білім беруді іске
асырады. Жалпы білім беретін оқу орнының бастауыш, негізгі және жоғары
сатыларының білім беру бағдарламалары сабақтас болып табылады, әрбір келесі
бағдарлама алдындағысына негізделеді.
5. Жалпы орта білімнің көп нұсқалылығына, білім берудің ауқымды
инфрақұрылымын қалыптастыруға жалпы орта білім беретін ұйымдардың әралуан
түрлері мен үлгілерін. Жалпы білім беретін мектеп, гимназия, лицей және
басқаларды құру арқылы қол жеткізіледі.
6. Кәсіптік бастауыш білім кәсіптік мектептер мен кәсіптік лицейлерде
негізгі жалпы білім беру базасында алынып, жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол еңбек қызметінің түрлі бағыттары бойынша білікті
еңбек қызметкерлерін (жұмысшыларды, қызметкерлерді) даярлауға бағытталған.
Кәсіптік мектептерде оқу мерзімі – екі - үш жыл, кәсіптік лицейде - үш
жыл; ерекше күрделі кәсіптер бойынша, сондай-ақ бірегей жабдықтарға қызмет
көрсетуге байланысты жұмыстар үшін – төрт жылға дейін болады.
Жекелеген кәсіптер бойынша кәсіптік білім беру қысқартылған оқыту
мерзіміндегі жалпы орта білім беруте негізделуі мүмкін. Кәсіптік оқыту
тікелей өндірісте, оқу-өндірістік комбинаттарда, оқу орталықтарында,
курстарда және жұмысшылар даярлайтын басқа да оқу өндірістік құрылымдарда
жүзеге асырылуы мүмкін.
7. Кәсіптік орта білім колледждерде, училищелерде негізгі жалпы білім
беру базасында конкурстық негізде алынып, жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол кәсіптік білім алып шығатын мамандар даярлауға
бағытталған.
8. Кәсіптік бастауыш немесе кәсіптік орта білім берудің кәсіптік білім
беру бағдарламалары шегінде алынатын кәсіптік білімнің бейіні ескеріле
отырып, жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпы міндетті стандарты іске
асырылады.
Білімді жобалап, яғни, алдын-ала анықтап, балалардың психикалық
дамуының мүмкін болатын бір бағытын таңдап, фундаментальды адамдық
қабілеттерді өсіруге саналы түрде бағытталуға ұмтылу - өзіміздің өмірлік іс-
әрекеттерімізді өз бетінше құру және көркейту, оның субьектісі болу. Дәл
осы қабілеттігінің адамның өмірлік әлемде өзіндік анықталуына, бар іс-
әрекеттерге кіруіне, жағдай іс-әрекет түрлерін және басқа адамдармен қарым-
қатынас формаларын жасауына мүмкіндік береді.
Бала туралы айтқанда, біз жас ерекшелік шектерін және оның өміріне, жан
денсаулығына және ары қарай даму мүмкіндіктеріне қатер туғызбайтын
өзбетіншелік формаларын айта кетуіміз керек. Біздің көзіміздің алдында
бастауыш мектеп оқушыларының өзбетіншелік шектері туралы көріністер шұғыл
өзгеріп кетеді. Бастауыш мектеп бағдарламасында жазылған, олардың
үйренуіндегі өзбетіншелігін және үйрену ептілігін тәрбиелеу талабы ешкімді
де таң қалдырмайды. Сонымен бірге үйрену ептілігінің жоқ болуы, өз оқу іс-
әрекетінін субъектісі бола алмау ересектердің әділ наразалығын және
мазасыздығын тудырады: бастауыш мектептің аясында осы ептілікті -
меңгермеген бала орта мектеп жасында оқуды қояды, мектептік негатизм және
невротизмнің жасөспірімдік қиындықтарын туғызады, ал кәмелеттік аттестат
алғанда өзінің терең толмағандығын, өзгермелі әлемде өмір сүруіне дайын
еместігін байкайды. Балаларды үйренуге, үйрету қазіргі талап, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
технологиялар.
МАЗМҰНЫ
Kipicпe ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I тарау. Шағын жинақталған мектеп мәселелері
1.1. Шағын жинақталған мектепті дамыту мәселелері.
... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Шағын жинақталған мектептерде білім берудегі педагогикалық
технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
II тарау. Шағын жинақталған мектепте оқу жұмыстарын ұйымдастыру.
2.1. Шағын комплекті мектептерде сабақ кестесін
құру ... ... ... ... ... ... ...37
2.2. Шағын кешенді мектептің шартындағы ақпараттың технология ... 47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .64
КІРІСПЕ
Зертеудің көкейкестілігі. Мектеп - әлеуметтік мәселелердің
ішіндегі ең өзектісі. Ауыл мектебінің мәселесі - Қазақтың елдігінің
мәселесі. Бұл ұлттық, халықтық, мемлекеттік деңгейіндегі ең басты мәселе
екендігі елге аян нәрсе.
Көп ұлтты Қазақстан ұлттарының бәсекеге барынша лайықты болу, білім
деңгейі, ел экономикасына байланысты, мемлекеттің негізі - қазақ халқы -
қазақ халқының рухани ықпалы, негізгі ауылдан нәр алады. Өркениетті елдер
қатарына жету әлеуметтік , саяси, білім беруді жедел жетілдіруге қатысты.
"Елді түзетуді бала оқыту ісіне түзетуден бастау керек" деп ұлтымыздың
ұлы ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы орынды, көрегендікпен, тәжірибе негізінде
айтқан, бұл бүгінгі күннің өзекті мәселесінің талаптарын тап басып
тұрғандығыиа тәнті қаламыз.
"Он жетінші бағыт - бастауыш және орта білім беру, сондай-ақ кадрларды
қайта даярлау жүйесін әлемдік стандарттарға жақындату" деп аталуының өзі,
білім беру, білім негізі бастауышта екендігін көрсетеді. Қазақстан
Peспубликасының президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы, Астана, 2007 жылғы 23 ақпан. Егемен Қазақстан, 2007 жылдың 1
наурызы.
Бүгінгі таңда республикадағы ауыл мектебіне тән ерекшелік оның шағын
жинақталуы, Еліміздегі әлеуметтік - экономикалық жағдай, қала халқының күрт
өсуі, миграция балалардың өмірге келуінің тұрақты болмауы, елді мекендердің
қайта түрленуі шағын жинақталған мектептердің санының өсуіне әкелді.
Республикада 8260 жалпы орта білім беретін мектептің 4229 (51,2%) шағын
жинақталған мектеп, оның 2156 сында оқу қазақ тілінде жүреді. (50,9 %)
Ауылдық жерде орналасқан шағын жинақталған мектеп саны 4073, бұл жалпы
ауылдық мектептің 96,3%. Оның 28,5 % бастауыш, 24,2 % негізгі 17,3%
орта шағын жинақталған мектеп. Сондай-ақ қалалық шағын жинақталған мектеп
саны 156 (3,7%).
Типіне қарай: 1.бастауыш шағын комплектілі мектеп: 1206 (1178 ауылдық,
28 қалалық).
2. Негізгі і2 1022_(1002 ауылдық, 20 қалалық).
3. Орта :- 2001 (1993 ауылдық, 108 қалалық).
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев бүгінгі күндегі қазақ жеріндегі оқу -ағарту ісі
тек бір мекеменің міндетімен шектеліп қойылмауы—тиіс. Ұлт болашақты
қамтамасыз ету - әрбір сапалы азаматтың парызы мен борышы. Демек,
ұлтымыздың рухани жаңару бүкіл халықтың ісін деп айқын айтқан іргелі
тұжырымдамасы бәріміздің ойымыздан шығады. Сондықтан диплом жұмысының
тақырыбы етіп "Шағын жинақталған мектептерді дамыту мәселелері" деп алдық.
Бұл мәселемен хабардар біздер бақылау, зерделеу жүргіздік, жүйелеу жасадық.
Зерттеу мақсаты: Шағын жинақталған мектептерді дамыту
мәселелеріне қатысты іс-тәжірибелерге талдама жасау.
Зерттеу міндеттері:
1. Бастауыш мектептегі оқу-тәрбие процесіне бақылау,
зерделеу
жасау арқылы шағын жинақталған мектептер мәселелерін анықтау.
2. Педагогикалық шарттарды анықтау.
3. Жаңа әлеуметтік экономикалық жағдайда шағын жинақталған
мектептің түйінді мәселелерін және дамуын ойластыру, әдістемесіне
талдама жасау.
Зерттеу нысаны: шағын жинақталған бастауыш мектептегі оқу-
тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: Шағын жинақталған мектеп жұмысы.
Зерттеу әдістері:
- педагогикалық бақылау
- шағын жинақталған бастауыш мектеп мұғалімдерімен пікірлесу
- шағын кешенді мектептерде білім беру қызметін ұйымдастырудың
жетекші бағыттарын зерделеу, жүйелеу арқылы түйіндемелер жасау;
- шағын жинақталған мектептегі педагогикалық үрдісті басқаруды
жетілдірудің негізгі бағыттарын анықтау;
- шағын жинақталған мектеп жайлы Республикалық ғылыми –
практикалық семинарға қатысып, зерделеу, озық педагогикалық
тәжірибені қорытындылау, педагогикалық эксперимент.
Диплом жұмысында психология - педагогикалық әдебиеттер пайдаланды.
Сонымен бірге зерделеу, салыстыру амалдарымен тұжырымдар, ой
қорытындылармен, ұсыныстар әзірленді.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I тарау. Шағын жинақталған мектеп мәселелері
1.1. Шағын жинақталған мектепті дамыту мәселелері
Шағын жинақталған мектеп дегеніміз - біріккен сынып құрамында шағын
оқушылары бар жалпы білім беру мектебі.
Шағын жинақталған мектептін тарихы ерте кезден, сонау Л.Толстой,
К.Д.Ушинский өмір сүрген кезеңнен бастау алады. Қазақстан топырағында ондай
мектептің пайда болуы ЬІ.Алтынсариннің ағартушылық қызметімен тікелей
байланысты XVIII ғасырдың 60-жылдарында дүниеге келді. Содан бері бұл
үлгідегі мектептің ділгір мәселесі күн тәртібінен түспей келеді. Шағын
кешенді мекгептерде негілгі көңіл ұйымдастыру жұмыстарына бөлінеді.
Жалпы жаңа жүйе бойынша оқыту жұмысын ұйымдастырғанда төмендегі шарттар
ескерілуі керек:
- сабақ оқу бағдарламасына сәйкес жоспарлануы;
- бірнеше сыныптың материалы бір тақырыптық жүйеге
ыңғайластырылуы;
- көрнекі дидактикалық құралдар алдын - ала дайындалуы,
- сабақ тақырыбындағы өзара байланыс халықтық педагогикаға негізделуі
тиіс.
Шағын жинақталған мектептер үшін қазақ тілі пәнінен оқулықтар жоқ,
өйткені толық кешенді мектептерге қарағанда шағын кешенді мектептердің оқу
шарттары ерекше. Сондықтан да ондай мектептерде Үлкен сабақтың
құрамындағы кіші сабақтарды дұрыс ұйымдастыру керек. Оқушының осындай
кіші сабақтарында алған білімі, тәрбиесі толық мектептегі оқушының білім не
сәйкес болуы шарт.
Шағын жинақталған мектеп жұмысын қиындататын, оқушылардың білім
дәрежесін төмендететін бірқатар объективтік ерекшеліктер бар.
1.Бір мезгілде бірнеше сыныппен жұмыс істейтін шағын кешенді мектепке
арналған оқыту әдістемесіиің жасалмауы.
2. Өздігінше жұмыс істеу әдісі кең тарамағандығы.
3. Шағын кешенді мектеп мұғаліміне арнап жазылып, баспадан
шыққан әдістемелік және көрнекілік оқу-құралдарының аздығы.
4. Шағын кешенді мектептердің кітапханалық қорының нашарлығы.
Мұндай мектепте бір мұғалім бір мезгілде 2 сыныппен қатар жұмыс
істейді. Сабақтың өзіндік ерекшелігі: оқу үрдісі бір мезгілде 2 сыныпта
бірдей ұйымдастырылады. Мұның өзі мұғалімнің әр сыныпқа сабақ уақытының
жартысына ғана жұмсауына мүмкіндік береді. Яғни мұғалім бір сыныпқа жаңа
материалдарды түсіндіріп жатқан кезде басқа сыныптың оқушылары өз бетінше
жұмыс жүргізеді. Бұл көбінесе әдебиет пәнінде (6-8 және 7-9 сыныптар)
қиынға соғады. Өйткені берілген тақырыптар аумақты, сондықтан уақыт
жетіңкіремейді. Ендеше тақырыптық жоспарды қайта құруға тура келеді.
Бүгінгі шәкірттер - ішкі сырын жасырын ұстап, оны көпке шаша беруді
онша ұнатпайтын ұрпақ. Бұны күнделікті сабақ барысынан байқап жүрміз. Олай
деуге себеп, көркем шығарманың табиғатын, кейіпкердің жан -дүниесіндегі
толғаныс-қиналыс иірімдерін беруде, баяндауда алдымыздағы отырған
шәкіртгің сөзі сараң, сезімі солғын. Ал әдебиет сабағын кейде ғылыми
тұжырыммен нақты қорытындысын тоғысар бекеті десек, кейде ішкі сезімдердің
өзара байланыста түсіп, қызығу таласқа ұласар мекені деп те бағалауға
болады. Сондықтан да жеке тұлғаның өзін байқатар қасиетімен өзіндік
пікірлері де пән сабағына аңғарылуы тиісті. Сабақ түрлерін өзгерту арқылы
оқушылардың көркем әдебиетке деген қызығуын арттыруға тырысқан жөн. Мен
осыған орай дует сабақ : "Абылай- бұқар және заманы ": "Ескендір поэмасы "
бойынша қойылым сабақ, жарыс сабақ түрлерін ұйымдастырамын.
Соңғы кездерде "педагогикалық технология " жөнінде жиі сөз болып жүр.
Педагогикалық технология оқытудың тың әдістемесін немесе мүлде жаңаша
жолдарын қарастырады деп түсінбеу керек. Оқыту мен тәрбие беру үрдістері
ешқандай науқандық ептілікті көтере алмайтыны белгілі. Педагог ғалым
Беспалько өзінің "Слагаемое педагогическое технология" деген еңбегінде
былай дейді: Оқу тәрбие үрдісі алдын -ала жүйелі түрде жоспарлануы және
оның тәжірибеде жүзеге асуы, белгілі бір педагогикалық жүйенің тәжірибеде
жүзеге асу жобасы".
Демек, технология дегеніміз - қарапайым тілмен айтқанда, нақты
мақсаттардың алдын-ала ойластырылған жобасы. Педагогикалық технология оқыту
мақсатына жетудің тиімді, нақты жолдарын көрсетеді. Сондықтан оқушы бойына
мынандай дағдыларды қалыптастырған абзал. Олар: білімді түсіну, қолдану,
талдау синтездеу, пайымдау. Кейбір сәтте әдеби шығармалар таңдау, талқылау
өткізіп, пікір таластырып, қорытынды шығартқызып, елді сол мәселені ұй
жұмысы ретінде шығарма, ой- толғау жазуға ұсыну қажет. Шәкірт көркем
туындыны оқи отырып, соған жауап іздейді. Бұл арада іздемпаздық, зерттеу
жұмысының элементтері де араласады. Бұл арада шәкірттер көркем туындымен
жұмыс істейді, оны оқи отырып, өзіндік топшылау, ой қорытындысын да
жүргізеді.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініиен тоқталсақ, оны
мына төмендегіше етіп тұжырымдауға болады.
1. Оқушыларға толық фантазиялық еркіндік беру.
2. Саяхат сабақтар ұйымдастыру.
3. Сабақтарды түрлендіру.
4. Педагогикалық технология дағдыларын қолдану.
5. Зерттеу жұмыстарын жүргізу, т.б.
Шағын жинақталған мектептерді дамыту мәселелері.
Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі. Мектептің оқу-тәрбие
жұмысына басшылық. Мектепшілік бақылауды ұйымдастыру.
1. Қазақстан Республикасындағы білім беру туралы заңы.
Білім беру жүйесінің міндеттері.
2. Мектептің жаңа типтері және олардың даму болашағы.
3. Білім жүйесі мен халықаралық байланыстың маңызы.
4. Мектеп басшыларының атқаратын қызметі.
5. Педагогикалық еңбекті ғылыми тұрғыдан ұйымдастыру.
6. Педагогикалық кеңес-мектепті басқарудың ұжымдық органы.
7. Мектепішілік бақылаудың мазмұны.
1. Қазақстан Республикасындағы білім беру туралы заңы. Білім беру
жүйесінін міндеттері.
1999 жылғы 7 маусымда Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңы
қабылданды. Заң білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың төмендегідей
негізгі қағидаларын орнатты.
1. Қазақстан Республикасының азаматтары білім алуға тең құқылы.
2. Әрбір азамат үшін интеллектуалдық дамуы мен психо- физиологиялық
және жеке бастарының қажеттілігіне сәйкес, білімнің барлық саласының қол
жетерлік болуы.
3.Білімнің зайырлылығы.
4. Жеке тұлғаның білімінің және дарынының дамуына жағдай жасау.
5. Оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі, білім алу жүйесінің үздіксіздігі.
6. Білім беру ұйымдарының меншіктің түріне, оқыту мен тәрбиелеу
түріне, бағыттарына байланысты әртүрлі болуы:.
7. Білім беру ұйымдарының өкілеттігі және оны басқарудың демократиялық
бағытта болуы.
8. Білім беру ізгілікті, әрі дамыту бағытын ұстану керек.
9. Білімнің ғылыммен, өндіріспен байланысы.
10. Оқушыларды кәсіптік бағытқа бейімдеу.
11. Білім беру саласының ақпараттандырылуы
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі өзара іс-қимыл
жасайтын :
1)Меншік нысандарына, үлгілері мен түрлеріне қарамастан білім беру
ұйымдарының;
2)Білім берудің түрлі деңгейлеріне арналған сабақтас білім беру
бағдарламалары мен білім берудің мемлекеттік жалпы міндетті
стандарттарының;
3)Білім беру бағдарламаларының іске асырылуы мен білім беру жүйесінің
дамытылуын қамтамасыз егетін білім беруді басқару органдарымен осыларға
қарасты ұйымдардың жиынтығы болып табылады.
Білім беру жүйесінің міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға, дамытуга және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін
қажетті жағдайлар жасау.
Білім беру жүйесінің басым міндеттері мыналар болып табылады:
• Білім беру (бағдарламаларын меңгерту үшін жағдайлар жасау;
• Жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту,
адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру;
• Азаматтық пен елжандылыққа, өз Отаны - Қазақстан Республикасына
сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, озық дәстүрлерін
қастерлеуге Конституцияға қайшы қоғамға қарсы келген кез-келген
көріністерге төзбеуге тәрбиелеу;
➢ Республиканың қоғамдық саяси, экономикалық және мәдени өміріне қатысу
қажеттігін жеке адамның өз құқықтары мен міндеттеріне саналы
көзқарасын қалыптастыру;
➢ Әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы—
мен республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдет-ғұрпы мен
дәстүрлеріи зерделеу, мемлекеттік тілді орыс, шетел тілдерін меңгеру;
➢ Білім беру ұйымдарының еркіндігі, дербестігін кеңейту, білім беру
ісін басқаруды демократияландыру және орталықсыздандыру;
➢ Оқытудың жана технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу:
➢ Еңбек рыногыңда бәсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар
мен мамандар даярлау және біліктілігін арттыру:
➢ Жұмыстан босатылған қызметкерлерді және жұмыспен қамтылмаған халықты
қайта оқыту және қайта даярлау;
➢ Алуан түрлі және көп қызметті білім беру ұйымдарының тиімді дамуына
жәрдемдесу.
II. Мектептің жаңа типтері және олардың даму болашағы.
Қазақстан Республикасында мектептің бірнеше түрі қызмет жасайды. Мектеп
ұғымының мәнін ашуға тоқталайық.
Мектеп - бұл мұғалімнің, басшылығымен жас ұрпаққа білім беру, тәрбие
мәселелері жүзеге аеырылатын оқу-тәрбие мекемесі, білім беру жүйесінің
негізгі буыны. Мектепте оқу жұмысын ұйымдастырудың негізгі нысаны - сабақ,
сабақта негізгі рөлді мұғалім атқарады.
Мектептін жіктелінуі:
Базалық мектеп; Бастауыш мектеп; Жекеменшік мектеп; Кешкі межтеп;
Конфессиялы мектеп; Күндізгі мектеп; Мемлекеттік мектеп; Озық тәжірибе
мектебі; Отбасы мектебі; Схолостикалық мектеп және т.б.
Қазақстан Республикасында мектептің типтері:
Білім беру санатына қарай:
а) Жалпы білім беретін мектеп;
б) Кәсіптік мектеп.
Берілетін көмегіне карай:
а) Бастауыш мектеп
б) Орта мектеп
в) Жоғары мектеп
Жынысына қарай бөліп оқытатын мектептер:
а) Қыздар мектебі;
б) Ұлдар мектебі;
Оқытудың тілдік нысанына қарай:
а) Ұлт мектебі;
б) Орыс тілді мектеп;
в) Аралас тілді мектеп.
Дінге қатысына қарай оқытатын мектеп:
а) Дүниетанымдық мектеп;
б) Конфессиялық (діни) мектеп;
Ұйымдастырылу - қаржыландырылуына қарай:
а) Мемлекеттік мектеп;
б) Қоғамдық мектеп;
в) Жеке меншікті (ақылы) мектептер.
Білім беру сипатына қарай:
а) Жалпы білім беретін мектеп - бұл негізгі және қосымша жалпы білім
беру бағдарламаларын іске аеыратын және еңбек қызметінің түрлі бағыттары
бойынша білікгі еңбек қызметкерлерін даярлауда қамтамасыз ететін орта оқу
орны.
ә) Кәсіптік мектеп - жалпы орта, кәсіптік бастауыш білімнің білім беру
бағдарламаларын іске асыратын және біліктілігі жоғары деңгейдегі жұмысшы
кадрларын даярлауды жүзеге асыратын орта оқу орны.
Берілетін көмегіне қарай:
а) Бастауыш мектеп – бұл жалпы орта білімнің алғашқы және негізгі
бастамасын қалайтын мектептін түрі болып табылады;
б) Орта мектеп - негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын
іске асыратын әрқайсысы дербес жұмыс істей алатын үш сатыдан: бастауыш,
негізгі және жоғары сатылардан тұратын жалпы орта білім беретін оқу орны
болып табылады.
в) Жоғары мектеп - болашақ мамаңдар даярлауда жоғары білім беруді
мақсат ететін және кәсіби біліктілікті растайтын диплом
құжатымен қамтамасыз ететін жоғары оқу орны болып табылады.
Институт - бұл кәсіптік жоғары білімнің білім беру бағдарламаларын іске
асыратын және қолданбалы сипаттағы ғылыми зерттеулерді жүзеге асыратын оқу
орны.
Университет - мамандықтардың кең ауқымы бойынша жоғары кәсіптік және
жоғары оқу орңынан кейінгі кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын
іске асыратын жоғары кәсіптік тәлімі бар мамандарды ғылыми және ғылыми -
педагог қызметкерлерді қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды
жүзеге асыратын; іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулер жүргізілетін;
өзінің қызмет саласында жетекші ғылыми және әдістемелік орталық болып
табылатын көп салалы жоғары оқу орны.
Шағын жинақталған мектеп - сынып жинақтамалары аралас және оқу
сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар, оқушылар саны шағын жалпы
білім беретін мектеп.
Кәсіптік лицей - жалпы орта, бастауыш кәсіптік білімнің білім беру
бағдарламаларын іске асыратын және біліктілігі жоғары деңгейдегі жұмысшы
кадрларын даярлауды жүзеге асыратын оқу орны.
Лицей- негізгі және қосымша және жалпы білім беру бағдарламаларын іске
асыратын, жоғары сатыдағы оқушыларды кәсіби бағдарлап оқытуды жүзеге
асыратын жалпы білім беретін мектеп.
Гимназия - нетізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске
асыратын оқушыларлы олардың білімділігі мен қабілеттілігіне
сәйкес, тереңдеп сaлaға бөліп, capaлaп оқытуды көздейтін, жалпы орта білім
беретін оқу орны.
Бүгінгі таңда мектеп қабырғасында білім алып, тәрбиеленіп жатқан жас
ұрпақ алдыңда "Қазақстан -2030" бағдарламасындағы "Барлық
Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі" қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы
деген ұзақ мерзімдік міндетін үшінші мыңжылдықта іске асыру жауапкершілігі
тұр. Оқытудың мәңгілік сауалы: "Нені оқыту, қалай оқыту" күрделеніп
барады. Біріншіден, білім ауқымы адам айтқысыз кеңейді,
технология дамып, апаратты таңдай білу мәселесі алдыңғы қатарға шықты.
Ендігі жерде көз ілеспес жылдамдықпен өзгеріп отыратын қоғамды өз күш-
жігерін қай салаға бару керектігін оқушы өзі таңдайды. Қазіргі кезеңде
оқушыларды ғылыми жұмыстарға баулу, заман талабына сай, өз ойын еркін
жеткізе беретін дарынды, білімді де салауатты тұлғаны қалыптастыру
жолындағы жасампаз еңбек адам баласы қызметінің ең күрделі түріне жатады.
Білім ұйымдарының қазіргі басты міндеті - оқушылардың рухани
адамгершілік қасиеттерін қалыптастырып, оларды дербес өмір сүруге үйрету
болса, мектептегі білім берудің мақсаты экономикалық ойлауы дамыған, жалпы
адамзаттық құндылықты меңгеруде шығармашылық, іскерлік, бәсекелестікке
дайын, түрлі мамандықтарды меңгере алатын, күрделі өмірлік мәселелерді
жылдам шеше алатын икемді жасты қалыптастыру. Оларды жүзеге асыру үшін
мектеп пен отбасының және қоғамның тәрбиелік ықпалының пергменділігін
арттыру міндеті түр.
III. Білім жүйесінде халықаралық байланыстың маңызы.
Дүниежүзілік білім кеңістігіне кіру және халықаралық байланыс елімізде
білім жуйесін жасауға мүмкіндік туғызады. Осындай мүмкіндіктерді еске ала
отырып, Отандық білім жүйесін дүниежүзілік үлгіге салу деңгейіне жеткізу
ең басты мәселелердің бірі. Бұл бағытта көңіл аударылатын
мәселелер кадрларды кәсіби дайындығын көтеру білім туралы дүниежүзілік
тәжірибені есепке алып, жаңа ғылыми бағдарламаларды, ғылыми әдістемелік
ұсыныстарды шығармашылықпен пайдалану.
Қазақстан Республикасында тұратын шет мемлекеттердің азаматтары және
азаматтылығы жоқ адамдар республикамыздың азаматтарымен тең
дәрежеде білім алуға, қызмет істеулеріне хақылы. Ал шет мемлекеттердің
Қазақстан Республикасында тұрақты тұрмайтын азаматтарды халықаралық келісім
бойынша білім алуға, жұмыс істеулеріне мүмкіндік алады.
Қазақстан Республикасының білім беру мекемелері шетелдік мекемелермен
және ұйымдармен тікелей байланысты дамытып жетілдіреді, рухани тілек
білдіреді. Олардың өзара қарым - қатынастары және ынтымақтастығы достық
байланыстары дамиды.
Елімізде білім жүйесіы дүниежүзілік үлгіге сәйкес жетілдіре зерттеуді
қажет ететін кеделі мәселелерге байланысты. Сондықтан, білім министрлігі,
Ұлттық ғылым академиясы, ірі университеттер және институттармен бірлесіп,
қазақстанда ұлттық білімнің стратегиясы мен тактикасын және интеграцияның
акты саясаты мен принциптерін жасайды.
IV. Мектеп басшыларының атқаратын қызметі.
Оқу орнын басқаруды директор және оның орынбасары іске асырады, ал
олардың функциялық міндеттерін тағайындау немесе сайлау тәртібін жалпы
білім беретін мектеп жарғысы анықтайды.
Жалпы білілі беретін, оқу орнының директоры мынадай функциялық
міндеттерді атқарады.
Мемлекет және қоғам алдында балалар құқығын қорғау талаптарының
орындалуына жауапты, оқу-тәрбие процесін жоспарластырады және
ұйымдастырады, оның орындалу барысын және нәтижесін қадағалайды, оқу
орнының; тиімді және сапалы жұмыс істеуіне жауап береді;
- Мемлекеттік және қоғамдық орындар алдында мектептің
мүддесін танытады:
- Мектептен тыс және сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға қажетті
жағдай туғызады;
- Мектеп дирокторының орынбасарын таңдайды, олардың функциялық
міндеттерін белглейді;
- Педагогикалық ұжымның, ата-аналардың және оқушылардың
пікірін ескере отырып, оқу орнының педагог кадрларын орналастырады, соның
жетекшілерін тағайындайды;
- Оқу орнының педагог, әкімшілік, оқу-тәрбие және қызмет көрсетуші
кадрларын жұмысқа қабылдайды және босатады;
- белгіленген тәртіп бойынша оқу орнына бөлінген бюджет қаржысының
ұжымды жұмсалуын ұйымдастырады;
- шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалімдердің педагогикалық
эксперимент жасауына оқу тәрбиенің өзінің әдістерін практикада
қолдануына қолайлы жағдай жасайды; өзінің қызметі бойынша
білім баскармасы органының алдында жауап береді.
1.2. Шағын жинақталган мектептерде білім берудегі педагогикалық
технология.
Қазіргі заманғы мектеп көп нұсқалы және өзін-өзі басқару тәсілімен
жұмыс жасауда. Ізгілендіру үрдісі жүруде, бұл авторитарлық педагогикадан
бас тартып, оқушы тұлғасын алдыңғы қатарға шығару, оның талаптарын
қанағаттандыру жеке қабілеті мен дарынын, адамшылық сапалық, қасиеттерін
дамыту үрдісі.
Оқыту үрдісінде іс-қимыл ыңғайына бұрылыс байқалады, яғни
мұғалімнің қызметі білімді тек айтып жеткізу ғана емес, оқушының білімге
деғен ықыласын оятуға жағдай жасап және оны педагогикалық
технологиялар жағдайында ұйымдастыру.
Бүгінде ауыл мектептерінде де реформа жүруде. Бұрынғыдай оқу үрдісін
ұйымдастырудағы дидактикалық жаңалық енгізуде бір сарындылық байқалуда.
Оңтайлаған педагогикалық жүйе мәнін көрсететін білім беру үрдісінің
ұйымдастырылуы ынтымақтасу педагогикасы идеясын жүзеге асырады. Бұл ауылдық
жердегі шағын комплектілі мектептегі басты қиындықтың біpi мұғалім мен
оқушы қарым-қатынасында кездесетін— қиыншылықты жояды. Оқыту үрдісі тек
психологиялық жағынан емес, сыныптағы дәстүрін сабақ жүйесінен айрықшаланып
ұйымдастырылуы да өзгеріске ұшырады. Оқыту үрдісін өзгертуде ғылыми
көзқарастарға ерекше мән беріледі. Шағын жинақталған мектеп мұғалімдері
пайдаланатын технологиялар негізіне ақыл-ойдың дамуын сатылы қалыптастыру,
проблемалық оқыту, дамыта оқыту сияқты психологиялық – дидактикалық
теориялар т.б жатажы.
Шағын комплектілі мектеп жағдайын ескеріп, ғалымдар оқу үрдісіне
айырмаланған оқыту, бейімдеп оқыту, ойын технологиялары, белсенді ізденіс
оқыту технологияларын шығарып, оқыту үрдісіне енгізуде шағын комплектілі
мектеп жағдайында қалыптасқан әлеуметтік ортаның ерекшелігі, демографиялық.
материалдық -техникалық, мәдени т.б. айғақтар ерекшелігі бейімдеп оқыту
жүйесін кұру мәселесін қойды. Бейімделу ішкі -сыртқы орта жағдайына
дәлелделу үрдісі болып табылады. Жеке адамның жаңа әлеуметтік орта
жағдайына белсенді бейімделуін, топ пен оған кіретін жеке адам мақсаты мен
құндылық бағдарының жақындасуын білдіреді.
Ауылда қалыптасқан озық дәстүрлердің тәрбиелік және білім беру
мүмкіндігін пайдалану, оқушыны ауылдағы әлеуметтік - оқу ортасын өзгертуге
қатысушы ретінде дамыту, оның жеке тұлғасының парасаттылығының тұрақтылығын
қамтамасыз етеді.
Білім беру бағдарламасын жасаудағы жасампаз бейімдеу қимылдары -—
кәсібиліктің маңызды көрсеткіші. Мұғалім жергілікті жер мен өндірістің
ерекшелігіне қарай, өз оқушыларының жеке ерекшеліктері мен мүдделеріне сай
бағдарламалары түзетіп, икемдеп отырады. Оқыту мазмұнын өзгерте отырып,
түрлі пәндер бойынша практикалық жұмыстар енгізе отырып, нақты жергілікті
материалды, ауыл балаларының икемділігін шеберлікпен ұйымдастыра отырып, ол
оқушыларды өз танымдық тәжірибесін пысықтауға итермелейді. Ауылдық жердегі
шағын комплектілі мектептегі кең тараған сабақ тұрпатына бipіккен, яғни
жасы аралас балалардың тізе біріктіріп қызметтесуі, топтасып және ұйымдасып
жұмыс жасаулары балаларды ортақ танымдық қимылға біріктіреді, олардың ой-
өрісін кеңейтеді, мұғалімге тақырып өтудегі сабақтастыққа және пәнаралық
байланысты жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Ал, жалпы алғанда шағын комплектілі мектептердегі балалардың өзара
қарым-қатынастарының шектеулігі мен олардың аздығы сабақ түрлерін байытуды,
оқыту әдістерін түрлендіруді талап етеді.
Оқушы дамуына әсер ететін негізгі әдістер ішінара іздеу, оқу диалогы,
проблемалық оқыту әдістері т.б. болып табылады.
Ішінара іздеу сабағында мұғалім баланың әр қадамын назарға алып, оның
жас ерекшеліктерін ескеріп отырады.
Ішінара іздеу эвристикалық әңгімеде жүзеге асады, мұғалім проблемалық
сұрақ қояды, оқушы талқыланатын сұрақтарды ой елегінен өткізіп жауап
береді. Шағын жинақталған мектеп мұғалімдері оқу диалогын өз
тәжірибелерінде сәтті қолданады.
Диалог - оқу материалының мазмұнына негізделеді. Бірақ мұндай диалог
сөздерін жоспарлау сабақ басталмастан бұрын өтеді де, ол оқушының
тапсырманы игеру дәрежесіне немесе дайындығына бағытталуы керек. Себебі,
жоспарланған диалог мәтіні мұғалімге белгілі болғанымен, оқушыларға
белгісіз болады. Диалог сабақтарда оқушылар мұғаліммен тең дәрежеде
әңгімелесе алады. Сондықтан оқыту мазмұны ол үшін маңызды, ол өзіне керекті
сұрақты өзі қояды, іштей өзімен - өзі диалог құрады.
Проблемалық оқыту әдісі де маңызды. Сабақты түсіндіру проблема қоюға
алмастырылады. Мұғалім басты проблеманы қояды, оны шешуде балалар алдына
жеке проблемалар қою арқылы қарама-қарсы шешу жолдарын көрсетеді, көзқарас
күресін тәжірибе көмегімен дәлелдемелер арқылы көрсетеді.
Шағын жинақталған мектепте, сондай-ақ ойын әдістері амалдары мен
түрлері (рөлдік ойындар, іскерлік ойындар), қалыпты емес сабақтар (саяхат
сабақ, аукцион сабақ, театр сабақ) өткізіледі, Ойын кезінде бала қимыл
субъектісі. Демек, ол ойын нәтижесін көздейді. Бастауыш сынып оқушылары
рөлдік ойындар ойнағанды ұнатады. Костюм мен модельдері бар рөлдік ойындар
оқу үрдісін белсенді ететін маңызды дидактикалық құрал болып табылады.
Сонымен қатар, "Ертегі" әдістемелік амалын мұғалімдер бастауыш сыныпта
кеңінен қолданады. Яғни ертегідей үзінділер, кейіпкерлер арасындағы қарым-
қатынастарды пайдалану балалардың тілдік қорын молайтуға, сөйлеу дағдыларын
қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Ал, ойын үлгілерін және білімді меңгерту,
білімін пысықтау, білігі мен дағдысын бақылау үшін қолдануға болады.
Бастауыш сынып балаларының қиялы мен ойлауы ұшқыр болады. Қиын тақырыптарды
олар ойын арқылы да игереді. Оқу мақсаты мұндай сабақтарды сәті жүзеге
асады.
Сөйтіп, шағын комплектілі ауыл мектебі үшін өзекті мәселені шешудің бір
нұсқасы- оқушыларды олардың жеке таным қабілетіне және мүмкіндігіне сәйкее
оқыту, ал бұл - айырмалап оқыту технологиясы жүйесіне жатады. Бұл
бағдармалар оқушы қабілетіне қарай бейімделген.
Біз оқыту үрдісін ауыл мектебі оқушысын бейімдеп оқыту жүйесі деп
қараймыз, ол оқушының жеке тәжірибе мен танымдық күшін қамтамасыз етуге
арналған.
Ауылдағы шағын жинақталған мектепте бала тұлғасы қалыптасуына ықпал
ететін негізгі әлеуметтік айғақтар- ауыл мектебінің әлеуметтік
-экономикалық және мәдени - тұрмыстық ахуалы. Осыған байланысты ауыл
мектебі мұғалімнің негізгі мақсаты - өмір сұру қажеттілігіне сенімділігі
бар баланың жеке тұлғасын қалыптастыру. Оқушының туған жеріне адалдығын
сақтап, қоршаған ортаға белсенді араластырып жалпы мәдениетін дамытып,
білімге деген ынтасын арттырады.
Өзгермейтін ақиқат сол, білім негізгі бастауыштан
басталады.
Бастауыш білім беру сатысы оның үздіксіз білім беру жүйесіндегі басқа
буындармен тек сабақтас болумен ғана емес, ең алдымен, оқушы тұлғасы
ұйытқысының қалыптасуы мен дамуы қуатты жүретін аса маңызды, құнды,
қайталанбайтын буын екендігімен ерекшеленеді. Бастауыш сатыдағы білім
берудің бағдары мақсаты - оқу әрекетін қалыптастыру, айналадағы дүниемен
белсенді әрекеттестік этикалық, эстетикалық қарым-қатынасқа дайындау.
Осымен байланысты білім берудің басты міндеттері – оқушының өзін қоршаған,
өзі өмір сүрген жаңа табиғи және әлеуметтік ортаға (мектеп осындай ортақ
үйренудің, онда жаңа әлеуметтік мәртебе оқушының мәртебесінің қалыптасуын,
оқу, ойын, еңбек карым-қатынас сияқты әрекет түрлерін меңгергенін
қамтамасыз ету.
Осы орайда бастауыш сынып мұғалімдеріне қойылатын талап ерекше. Мектеп
міндеті - әр оқушыға терең білім беру. Сонымен қатар оқушының ойлау
қабілетін арттыру. Осы мақсатты іске асыратын басты тұлға - мұғалімдер.
Бастауыш сыныптарда, негізінен ауызша кең көлемде қолданатын диалогтарға
сүйенетін жалпы сыныптық оқулықпен жұмыс атқарады.
Бастауыш мектеп - Баланы оқуға үйрету мен тәрбиелеу, оның тұлға ретінде
өзін-өзі ашуға, жалпы дамуының қалыптасуын жағдай жасайтын негізгі саты.
Жалпы адамның мектептегі білім aлy кезеңі және тұтас педагогикалық үрдіс
сапалы нәтижеге жетуі үшін бастауыш сыныптардағы оқу-тәрбие үрдісі қазіргі
заман талаптарына сай құрылуы шарт. Сондықтан бастауыш мектеп мұғаліміне
қойылар талаппен жауапкершілік те салмақты. Осындай міндеттерді шешуде
мұғалімдер қауымымен жүргізілетін іс-шаралар алдын-ала
ұйымдастырылып отыруы заман талабы деп түсінеміз.
Бастауыш мектеп проблемалары және оларды шешу жолдары.
Бүгінде Қалақстанның ауыл мектептерінің көбі шағын жинақталған
мектептерге—айналуда. Республикада әлеуметтік-экономикалық жағдайдың
қалыптасуы, қала халқының өсуі, көшіп-қонудың артуы, шағын жинақталған
мектептердің өсуіне әсерін тигізді.
Республикада шағын жинақталған мектептің үш түрі (типі) бар: -
бастауыш шағын жинақталған мектеп - (1-4 сынып); - негізгі шағын
жинақталгаи мектеп - (5-9 сынып); - орта шағын жинақталған мектеп -(10-11
сынып).
Өз кезегінде шағын жинақталған мектептер тек сынып-комплектілерден
(мұндай жағдай бастауыш мектепте байқалады); сынып комплектілер және
оқушылар саны аз сыныптары бар мектептер (бастауыш, негізгі және орта
мектеп), сыныпта оқушылар саны аз мектептер (негізгі және орта мектеп)
тұрады. 1997-1998 жылдары еткен "оптимизация" (тиімді оқыту) нәтижесінде
шағын жинақталған бастауыш мектептер саны тез арада қысқарды, өйткен көп
мектептер біріктірілді.
Білім және ғылым министрлігінің статистикасына сүйенсек – 1996 жылы
бастауыш шағын жинақталған мектептер - 1362 болса, 2000 жылы олардың саны -
1200 болды. Сонымен қатар орта шағын жинақталған мектептердің саны 49,3
пайызға дейін өсті. Бұл мәлімет қазіргі кезде негізгі және орта
мектептердің санының азаюының салдарынан шағын жинақталған мектептердің
саны көбейді.
ҚР - ның Білім және ғылым министрлігінің статистикалық мәліметі бойынша
жалпы білім беретін 8005 мектептің 4039 (51 пайыз) шағын жинақталған
мектептерді құрайды. Оның ішінде бастауыш шағын жинақталған мектеп 29,7
пайызын, негізгі шағын жинақталған мектеп - 25 пайыз және орта шағын
жинақталған мектеп -45,3 пайызын құрайды.
Ауылдық жерде 3872 шағын жинақталған мектеп орналасқан (олар 95,5
пайызды құрайды), қалғаны - 167 мектеп (4,1 пайызы) қалалық мектептердің
қатарына жатады.
1200 бастауыш шағын жинақталған мектептің 1179-ы ауылдық, 21-і қалалық;
негізгі шағын жинақталған мектептің 1008- нің 987-і ауылдық; 21-і қалалық;
орта шағын жинақталған мектептің саны- 1831 (оның 1706- сы ауылдық, 125-і
қалалық).
Ауылдық мектептердің қызметі халықтың дамуына және сол жерде орнығып
қалуына халықтың мәдени дәрежесінің көтерілуіне демографиялық проблеманың
шешілуіне мүмкіндік береді. Осыған байланысты, шағын жинақталған мектептің
жұмысы және оқу-тәрбие үрдісін жетілдіру - қазіргі заманның әлеуметтік-
экономикалық проблемасы болып табылады.
Республикада шағын жинақталған мектептерде - 379319 оқушы білім алады
және 51796 мұғалім жұмыс іетейді. ҚР Білім және ғылым министрлігінің "ҚР
шағын жинақталған мектептердің жұмысын ұйымдастыру" атты әдістемелік хатына
сәйкес шағын жинақталған мектептердің негізгі белгісі оқушылар
контингентінің сәйкес болуы. Бастауыш шағын жинақталған мектепте - 40
оқушысы бар мектеп жатады; негізгі мектеп контингентінде - 100 оқушысы бар
мектеп; 280- оқушысы бар мектеп - орта шағын жинақталған мектеп болып
есептелінеді. Теория мен тәжірибеде шағын жинақталған мектептің айрықша
ерекшелігі айқындалады. Олар:
- мектепте және сыныпта оқушылар санының аздығы;
- мұғалімдер санының аздығы;
- бір мұғалімнің жетекшілігімен бір кабинете екі (үш, төрт) сынып
оқушыларымен бір уақытта сабақ өткізілуі, басқаша айтқанда, комплектінің
бар болуы;
- материалдық базаның нашарлығы;
- негізгі және oрта мектептегі көп пәнділік.
Сонымен қатар, сыныптардың жинақталуы, сабақ кесте құрылуы және
олардың әртүрлілігі, оқушылардың бір пәндік және әртүрлі сабақтарда
біріктірілуі, түрлі жастағы балаларды біріктіріп оқыту ерекшеліктері және
т.б.
Көптеген бастауыш шағын жинақталған мектептер қазіргі талапқа сай
келмейтін орындарда орналасқан. Оларда кітапхана, спорт залы, кабинеттер,
әдетте болмайды.
Бастауыш шағын жинақталған мектептер оқушыларының даярлығы нашар.
Олардың өз бетінше жұмыс істеу-әрекеттері қалыптаспаған. Шағын -
жинақталған мектептерде педагогикалық кадрлардың
жетіспеушілігі байқалады, ал орнығып жұмыс істеп жүрген мұғалімдердің
біліктілігі төмен болып келеді. Бұның барлығы мәдени орталықтармен
байланыстың қалыптасуына, мұғалімдердің білімдерін жетілдіретін жүйелердің
аздығына, материалдық құралдардың жетіспеуілігіне байланысты.
Шағын жинақталған мектеп мұғалімдерінің тұрмыстық жағдайы көбіне нашар
болып келеді. Осының бәрі мұғалімнің білімін көтеруге кедергі жасайды.
Шағын ауылда оқушылар ата-аналарының мамандықтары біркелкі болып келеді.
Бұл бір жағынан оқушылардың өзара тез араласуын қамтамасыз еткенімен,
екінші жағынан олардың дүние танымының кеңеюіне жол бермейді.
Сонымен бірге шағын жинақталған мектептерде
кездесетін қиыншылықтары мыналарды жатқызамыз:
- ШЖМ -ке арналған ғылыми-әдістемелік әдебиеттердің жетіспеушілігі;
- әртүрлі жастағы оқушылармен жұмыс істеудің қиындығы;
- оқушы мен мұғалімге түсетін психо - эмоциональдық жүктеменің
ауырлығы;
- мұғалімнің кәсіптік дайындығының жеткіліксіздігі;
- шағын жинақталған мектептердің тірек мектептерден алшақ
орналасуына байланысты мұғалімдердің тәжірибе алмасуының
жеткіліксіздігі;
- балабақшаларының жабылуына байланысты балаларды мектепке
дайындау жұмысынын жүргізілмеуі.
Соңғы уақытта ауылдық жерлерде балабақшалардың жабылып қалуы біраз
қиындықтар туғызып отыр. Балалардың көпшілігі бірінші сыныпқа дайындықсыз
келеді. Мұндай жағдайда мұғалімдерге оқушыларды оқыту процесіне даярлау
жұмыстарын жүргізуге тура келеді. Дегенмен, қиындықтардыи аз -
көптілігі әрбір мектепте оларды жеңуге арналған шараларға
байланысты.
Шағын жинақталған мектеп проблемалары халықаралық мәнге ие болумен
қатар көптеген мәселелер ЮНЕСКО - ның дәрежесінде қарастырылуда. Еуропа
елдері, Австралия, АҚШ, Канада, Қытай, Жапония, Ресей, Өзбекстан және басқа
елдердің педагогикалық ұйымдарының мақсатына шағын жинақталған мектептердің
проблемаларын зерттеу кіреді. Сондықтан бұл елдердің тәжірибелерімен танысу
кезек күттірмейтін қажеттіліктердің бірі болып саналады. Көптеген дамыған
елдердің мектептері, оның ішінде шағын жинақталған мектептер өте жақсы
қаржыландырады. Мысалы, АҚШ - та рогестерлік бағдарлама мектеп пен қоғамдық
іскер топтардың байланысын көздейді. Жалпы, оларда шағын жинақталған
мектепке мемлекет және жеке ұйымдар тарапынан тікелей адрестік көмек көп
берілуле. Шағын жинақталған мектеп балаларының білім сапасынын төмендігі -
мұғалімдердің даярлығының мазмұнына, олардың деңгейлеріне, жаңа
техкологиялар мен әдістемелерді қолдануға, мектептің жаңа моделі мен
құрылымын ұйымдастыруға байланысты.
2000ж. наурыз айынан бастап Қазақтың Білім академиясының Жалпы білім
Институтында шағын жинақталған мектеп проблемаларын зерттейтін зертхана
жұмыс жасауда, Зертхананың мақсаты - шағын мектепті жетілдіру жолдарын
іздестіру, ондағы оқу -тәрбие процесін жақсарту принциптерін айқындау және
соның негізінде оқу-әдістемелік кешендерді дайындауға арналған ғылыми-
эксперименттік тәжірибелер жүргізу. Зерттеулер нәтижесінде
шағын жинақталған мектеп проблемаларынын келесі
аспектілері дәлелденген.
Олар:
- шағын жинақталған мектептің білім мазмұнын жаңарту;
- ШЖМ оқу процесінің ерекшелігін ескеру және оқушылардың оқу іс-
әрекеттерін өз бетімен жұмыс істеу бағытында ұйымдастыру;
- сынып комплектілерін қосу ерекшеліктерін айқындау;
- шағын жинақталған мектептердің жаңа модельдерін құрастыруды
ұсыну.
Бастауыш шағын жинақталған мектеп проблемаларын шешу- құқықтық -
нормативтік базамен, қаржыландыру, ұйымдастыру, басқару, кадр және
материалдық проблемаларды шешумен байланысты. Зертхана зерттеулерінің
нәтижесінде аталған проблемаларды шешуге мынадай шараларды қолдану қажет
деп есептеледі.
1."Мектеп балабақша'', "мектеп -спорт орталығы", "мектеп -
мәдени орталық"; -мектеп ауылшаруашылық кешен", "мектеп-студия - парк"
т.б— жаңа модельдер ұсыну..
2.Оқу жоспарында аймақтық компонентті күшейту (мысалы, тарихи-өлкетану
оқу материалдары, мәдени және ауылшаруашылық пәндерін енгізу т.б.)
3.Оқыту процесінде тиімді технологияларды пайдалану (блок - модульді
оқыту, ұжымдық оқыту (КСО), ТРКЗ -педагогика элементтерін пайдалану,
саралап оқыту, жүйелеп оқыту, дистанциондық оқыту мүмкіндіктерін пайдалану,
т.б).
4.Жоғары педагогикалық оқу орындарында шағын жинақталған мектептерге
мамандар дайындауды жетілдіру.
5. Мұғалімдердің қайта даярлығын жетілдіру.
6.Шағын жинақталған мектеп мұғалімдерінің жалақысын көтеру. Сонымен,
шағын жинақталған мектептің болашағы зор, мүмкіндіктері мол!
Бастауыш мектепті ақпараттандырудың бүгінгі жағдайы.
-"Білім мазмұнын жандандырудың маңызды аспектілерінің бірі бастауыш
білімді - ақпараттандыру болып табылады.
Бастауыш мектепті ақпараттандыру дегеніміз- бұл бастауыш мектепте оқу
құралы есебінде және бастауыш мектеп оқушыларын тәрбиелеу, дамыту үшін,
сондай-ақ оқу процесі мен мұғалімнің кәсіби жұмысын талапқа сәйкес
ұйымдастыру мақсатында оқу үрдісіне ақпаратты, коммуникациялық
технологияларды енгізу.
Ғалымдардың зерттеу нәтижелері бойынша, оқу процесінің тиімділігін
арттыруда ақпараттық технологиялардын рөлі зор. Сол себепті де мектепті
ақпараттандырудың басты құралы болып табылатын және соған сәйкес бүгінгі
күні құрылымдық, мазмұндық жағынан өзгеріске ұшырап отырған пән -
информатика пәні. Алайда, күні бүгінге дейін пікірталас тудырып келе жатқан
өзекті проблемалардың бірі - бұл пәнді қай сыныптан оқыту қажеттігі және
оның мазмұны бағыты қандай деңгейде болуы керек деген мәселе.
Информатика пәнінің пропедезтикалық курсын бастауыш сыныптан бастап
оқытуға болатындығы және оның тиімділігі дүниежүзілік тәжірибе негізінде
дәлелденіп отыр.
Біздіңше, бұл курсты бастауыш сыныптардан оқытуға негіз болатын басты
факторлар мыналар:
- бастауыш мектеп оқушысын ақпараттық қоғамға бейімдеу;
- ерте жастан балалардың ақпараттық ойлау қабілеттерін дамыту:
- бастауьлш мектеп оқушыларының ақпараттық мәдениетін қалыптастыра
отырып, әлемдік ақпараттық білім кеңістігіне даярлау.
Бастауыш мгктеп оқушыларын қазіргі ақпараттық технологияларды оқыту
процесін ұйымдастыруды негізгі екі әдістемелік тұрғыдағы амал ретінде
қарастыруға болады:
1). Басты мақсат есебінде бастауыш мектеп оқушыларының нақты
компьютерлік программалармен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдері
қарастырылады (графикалық, мәтіндік редакторлармен және
конструкторлармен, қолданбалы программалар мен жұмыс істей білу).
Тәжірибеге сүйенсек, бүгінті күні бастауыш мектеп оқушыларын қазіргі
ақпараттық технологияларға оқытуды ұйымдастырудың бұл әдісі кең
тараған.
2).Қазіргі ақпараттық технологияларға оқытуды бастауыш мектепті
жаңартудың негізгі мақсаттарына сәйкес қарастырылады және оқыту пән
шеңберіне мына маңызды дидактикалық аспектілерді ескере отырып, жаңа
сапалық деңгейде жүзеге асырылады:
- әрбір баланьң жеке дамуына жағдай жасау және оның оқуда, қарым-
қатынаста өзіндік тәжірибесінің қалыптасып, шығармашылық және әлеуметтік
белсенділігінің дамуына ықпал ету;
- дербес оқытуды оқу тапсырмасын бірлесе отырып орындауға біріккен
балалар мен ересектерді құрайтын оқу тобымен үйлесімді байланыстыра білу;
- кең көлемдегі пәндік кірістіру, оқу процесін кешенді
тақырыптар төңірегінде құру.
Сонымен қатар бастауыш мектепті ақпараттандыру мәселесін зерттеуші
ғалымдардың пайымдауынша, бастауыш мектепті ақпараттандырудың міндеттерін
шешуде ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолданудың мынадай
бағыттарына сүйену керек:
1) оқу процесіңдегі қазіргі ақпараттық технологияларды қолдану;
2) бастауыш мектепте информатикаға оқыту;
3) кәсіби - педагогикалық іс-әрекетті қамтамасыз ету;
4) оқу-тәрбие процесін басқару.
Мектепке дейін тәрбиелеу мен оқыту
1. Мектепке дейінгі тәрбие отбасында және мектепке дейінгі ұйымда
жүзеге асырылады.
2. Мектепке дейінгі ұйымдар отбасымен қатар бір жастан алты (жеті)
жасқа дейінгі мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытуды,
олардың психикалық денсаулығын қорғап, нығайтуды дамуында ауытқуы бар
балалардың жеке қабілеттерінің дамытуды және оған мұқтаж балаларға қажетті
түзету жасауды жүзеге асырады.
3.Мемлекеттік білім беру мен денсаулық сақтауды басқару органдары
мектепке дейінгі ұйымдар мен отбасына қажетті әдістемелік және
консультациялық көмек көрсетуді ұйымдастырады.
4.Бес (алты) жастағы балаларды мектепке барар алдында даярлау міндетті
және ол отбасында, мекгепке дейінгі ұйымда немесе мектепте жалпы білім беру
бағдарламаларының шеңберінде — жүзеге асырылады. Ол – мемлекеттік - білім
ұйымдарында тегін жасалады.
Орта білім беру.
1.Қазақстан Республикасының азаматтарына мемлекеттік оқу орындарында
тегін орта білім алуға кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті.
2. Мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін оқу орындарынан он алты
жасқа дейінгі балаларды шығаруға құкыққа қарсы әрекеттер жасағаны, білім
беру ұйымының жарғысын өрескел және бірнеше мәрте бұзғаны білім беру
басқармасы органдарының шешімі бойынша ерекше жағдайларда ғана жол
беріледі. Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды
шығару туралы шешім қорғаншы және қамқоршы органдардың келісімімен
қабылданады.
3.Орта білім үздіксіз білім беру жүйесіндегі негізгі деңгей болып
табылады және жалпы кәсіптік бастауыш және кәсіптік орта білім беруді
қамтиды. Орта білім берудің міндеттілігі мен оған қол жеткізуді қамтамасыз
ету үшін мемлекет орта білім беру ұйымдарының сақталуына және дамуына
жәрдемдеседі.
4.Жалпы орта білім үш сатылы: бастауыш (1-4 сыныптар), негізгі (5-9
сыныптар) және жоғары (10-11) сыныптар жалпы орта білім беретін оқу
орнында кезең - кезеңмен алынады. Мектептің бірінші сыныбына балалар алты
немесе жеті жастан қабылданады.
Аталған сатылар бірге немесе дербес жұмыс істеуі мүмкін. Олар —
тиісінше жалпы бастауыш, жалпы негізгі, жалпы орта білім беруді іске
асырады. Жалпы білім беретін оқу орнының бастауыш, негізгі және жоғары
сатыларының білім беру бағдарламалары сабақтас болып табылады, әрбір келесі
бағдарлама алдындағысына негізделеді.
5. Жалпы орта білімнің көп нұсқалылығына, білім берудің ауқымды
инфрақұрылымын қалыптастыруға жалпы орта білім беретін ұйымдардың әралуан
түрлері мен үлгілерін. Жалпы білім беретін мектеп, гимназия, лицей және
басқаларды құру арқылы қол жеткізіледі.
6. Кәсіптік бастауыш білім кәсіптік мектептер мен кәсіптік лицейлерде
негізгі жалпы білім беру базасында алынып, жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол еңбек қызметінің түрлі бағыттары бойынша білікті
еңбек қызметкерлерін (жұмысшыларды, қызметкерлерді) даярлауға бағытталған.
Кәсіптік мектептерде оқу мерзімі – екі - үш жыл, кәсіптік лицейде - үш
жыл; ерекше күрделі кәсіптер бойынша, сондай-ақ бірегей жабдықтарға қызмет
көрсетуге байланысты жұмыстар үшін – төрт жылға дейін болады.
Жекелеген кәсіптер бойынша кәсіптік білім беру қысқартылған оқыту
мерзіміндегі жалпы орта білім беруте негізделуі мүмкін. Кәсіптік оқыту
тікелей өндірісте, оқу-өндірістік комбинаттарда, оқу орталықтарында,
курстарда және жұмысшылар даярлайтын басқа да оқу өндірістік құрылымдарда
жүзеге асырылуы мүмкін.
7. Кәсіптік орта білім колледждерде, училищелерде негізгі жалпы білім
беру базасында конкурстық негізде алынып, жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол кәсіптік білім алып шығатын мамандар даярлауға
бағытталған.
8. Кәсіптік бастауыш немесе кәсіптік орта білім берудің кәсіптік білім
беру бағдарламалары шегінде алынатын кәсіптік білімнің бейіні ескеріле
отырып, жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпы міндетті стандарты іске
асырылады.
Білімді жобалап, яғни, алдын-ала анықтап, балалардың психикалық
дамуының мүмкін болатын бір бағытын таңдап, фундаментальды адамдық
қабілеттерді өсіруге саналы түрде бағытталуға ұмтылу - өзіміздің өмірлік іс-
әрекеттерімізді өз бетінше құру және көркейту, оның субьектісі болу. Дәл
осы қабілеттігінің адамның өмірлік әлемде өзіндік анықталуына, бар іс-
әрекеттерге кіруіне, жағдай іс-әрекет түрлерін және басқа адамдармен қарым-
қатынас формаларын жасауына мүмкіндік береді.
Бала туралы айтқанда, біз жас ерекшелік шектерін және оның өміріне, жан
денсаулығына және ары қарай даму мүмкіндіктеріне қатер туғызбайтын
өзбетіншелік формаларын айта кетуіміз керек. Біздің көзіміздің алдында
бастауыш мектеп оқушыларының өзбетіншелік шектері туралы көріністер шұғыл
өзгеріп кетеді. Бастауыш мектеп бағдарламасында жазылған, олардың
үйренуіндегі өзбетіншелігін және үйрену ептілігін тәрбиелеу талабы ешкімді
де таң қалдырмайды. Сонымен бірге үйрену ептілігінің жоқ болуы, өз оқу іс-
әрекетінін субъектісі бола алмау ересектердің әділ наразалығын және
мазасыздығын тудырады: бастауыш мектептің аясында осы ептілікті -
меңгермеген бала орта мектеп жасында оқуды қояды, мектептік негатизм және
невротизмнің жасөспірімдік қиындықтарын туғызады, ал кәмелеттік аттестат
алғанда өзінің терең толмағандығын, өзгермелі әлемде өмір сүруіне дайын
еместігін байкайды. Балаларды үйренуге, үйрету қазіргі талап, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz