Топырақты өңдеу

Кіріспе

Орман көшетжайы өңделген жерге көшеттерді өсіретін мамандандырылған кәсіпорын немесе оның бөлігі. Көшет материалын өсіру мақсаты - екпе орман, қорғаныш орман жолақтары, елді мекендерді көгалдандыру және бақ отырғызу үшін жүргізіледі. Атқару міндеттеріне, көлеміне және жұмыс істеу кезеңіне байланысты көшетжайлар бірнеше типке бөлінеді. Орман көшетжайлар атқару міндеттері және жұмыс істеу кезеңіне байланысты уақытша және тұрақты болады. Уақытша орман көшетжайы - бес жыл уақытқа дейін жұмыс істейді, негізінде жасанды орман көлемдердің жанында орналастырады. Айтылған көшетжайлар вахталы ауылдарда, транспорт жолдары сирек аумақтарда және көктем кезінде тұрақты көшетжайлардан көшеттер жеткізу мүмкіндігі болмайтын жағдайларда ұымдастырады.

Тұрақты орман көшетжайлар - ұзақ уақытқа жыл сайын көшеттер өсіру үшін пайдаланады.

Көшетжай орналасқан көлемі бойынша олар бөлінеді:

1. Ұсақ - көлемі гектардан аспаса
2. Орташа - 5-25 га
3. Ірі - 25 га-дан асатын

Қазақстан орман шаруашылығында негізінде орташа және ұсақ тұрақты көшетжайлар пайдаланады. Тұрақты жұмысшы кадрлармен толық қамтамасыз етілуі аса қиынға түседі және механизмдер пайдаланады. Айтылған көшетжайларда прогрессивті агротехникаларды енгізу және тыңайтқыштар мен гербицидтерді қолдану қолайлы.

Уақытша ұсақ көшетжайлар, шөл далаларда шоғырланып кесілген сексеуілдерді тез ормандату үшін ұйымдастырылады. Кей уақыттарда уақытша ұсақ көшетжайларды таулы жерлерде қолданады. Бірақ та, осы айтылған жағдайларда тұрақты орман көшетжайлар ұйымдастырған жөн.

Көшеттердің барлық түрлері екі топқа бөлінеді: тұқымдық немесе тұқымнан өсірілген және көшеттердің екі тобы да тамыр жүйелері ашық немесе жабық болып бөлінеді, ал кейбір көшеттер тамырсыз болады. Егер көшеттерді көшіріп отырған кезде олардың тамыр жүйелері топырақтан босатылса, онда осы көшеттер ашық тамыр жүйелі деп аталады. Егер көшеттер полиэтиленді пакетте немесе басқа ыдыстарда өсірілген болса, топырағымен бірге отырғызылса, көшеттерді жабық тамыр жүйелері деп атайды. Тамырсыз көшеттерге - дің, өркен, тамырлардың кесінділері жатады, айтылған кесінділердің тамырлары отырғызылғаннан кейін пайда болады.

Көшеттердің негізгі түрлері - сеппе, тікпе, шыбық, жабайы шыбық, түбір шыбық, гейстер олардың тамыр жүйелері ашық деп саналады; ал брикет, контейнер және блокты контейнерлі көшеттер жабық тамыр жүйелері деп саналады.

Жабайы шыбық - орманда табиғи жағдайда тұқымнан жаратылған, бес жасқа дейін ағаш немесе бұта өсімдіктері. Орманда жиналған жабайы шыбық көшеттердің сапасы негізінде нашар болады, олар көлеңкеде өсіп тамыр жүйелері толық дамымаған, басқа жерге отырғызу үшін көшірілген кезде нашар жерсінеді. Қазақстанда жабайы шыбықтармен екпе орман отырғызу жұмыстары өте сирек қолданады, кейбір тұқымнан нашар шығатын терек ағаш түрлерін көбейту үшін пайдаланады.

Сеппелер - көшетжайда тұқымнан бір жерге өісірілген көшеттер. Олар 1-2 сирек 3-5 жыл өсіріледі. Екпе орман отырғызу үшін жиі қолданатын көшеттер және оларды көшетжайдың мектеп бөліміне қайта отырғызып тікпе шыбықтар өсіреді.

Тікпелер - ірі көшеттер, көшетжайдың мамандандырылған тікпе бөлігінде сеппеден өсіріледі. Олар негізінде елді-мекендерді көгалдандыру, бақ отырғызу, сирек жағдайларда екпе орман тігу жұмыстарына қолданады. Тікпе шыбықтар биологиялық және өз жасы бойынша айыру керек, биологиялық жасы тұқымнан шыққан уақыттан саналады, ал өз жасы сеппе шыбықтарды мектеп бөлігіне отырғызғаннан кейін саналады. Тікпе шыбықтардың - тамыр жүйелері дамыған, діңімен және желтіктері толық жетілуі тиіс.

Қазақстанның кейбір көшетжайда («Орман көшетжайы» АҚ) тікпе шыбық ретінде, ірі сепеп шыбықтар пайдаланады, оларды себілген көлемде сиретіп сол жерде мектеп бөліміне көшірмей өсіреді. Түбір шыбықтар ағаш діңдері тамыр жиегінен биіктеу кесілген түбірлерден пайда болған көшеттер. Егер көшеттер аса өсіп кетсе, басқа жерге көшгіріп отырғызған кезде тамыр жүйелері, ірі діңдерді және желектерді нәрді заттармен толық қамтамасыздандырмайды. Сондықтан айтылған жағдайда аса өсіп кететін көшеттердің діңдерін кесіп, түбір шыбықтар өсіреді. Негізінде түбір шыбықтар, түбір порасы пайда болатын жапырақты ағаш түрлерінен өсіріледі.

Питомник орналасатын ауданның табиғи жағдайы

1. 1 Жер бедері

Аудан жерінің көпшілік бөлігін жазықтық және қазаншұңқырлы-көлді өңір алып жатыр. Аудан аумағы оңтүстік-батысында Торғай Үстіртімен (абсолют биіктігі - 250 м), шығысында Торғай қолатымен (абсолют биіктігі - 103-115 м) шектеседі. Облыс аумағы негізінен жазық дала. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тым созылып жатуына байланысты (740 км) әр түрлі физикалық-географиялық белдеулерден тұрады:батыс жағында Орал маңы үстіртін (250-400 м) ; солтүстігінде Батыс Сібір ойпатының (150-200 м) оңтүстік бөлігін; оңтүстігінде Торғай үстіртінің басым бөлігін (250-300 м) ; қиыр оңтүстік-шығысында Сарыарқаның батыс бөлігін (450-500 м) қамтиды. Орал маңы үстірті негізінен, шығысқа қарай еңісетене келіп, солтүстігінде Золотая сопка (Алтын шоқы) тұсымен, оңтүстігінде Тобыл өзенінің жоғарғы ағысының аңғарымен шектеледі. Мұның оңтүстік жағында жекелеген шоқылар (Жетіқара тауы, 414 м, т. б. ) кездеседі. Батыс Сібір ойпатының оңтүстігін көл қазаншұңқырлары бар Қостанай жазығы мен Обаған-Есіл суайрығы және Есіл жазығы алыпжатыр. Облыстың оңтүстігіндегі Торғай үстіртінің солтүстік бөлігін көл қазаншұңқырлары мол Солтүстік Торғай жазығы (Құсмұрын көлінен Тобыл өзеніне дейінгі суайрықты), орта бөлігін Сыпсыңағаш қолатымен және Өлкейек, Қабырға, Теке, Сарысу өзендерімен тілімделген Торғай үстіртінің орта бөлігін қамтыған. Мұндағы суайрықтарда Қарғалытау (310 м), Теке (262 м), Қызбелтау (219 м) және Сарыадыр (360 м) төрткіл тау жұрнақтары, қиыр солтүстік-батысында Қоңыртау таулары орналасқан. Торғай үстіртінің жалғасы саналатын Оңтүстік Торғай жазығы Сарықопа көлінің оңтүстік бөлігін қамтиды. Ол Торғай мен Ұлы Жыланшық өзендерімен тілімделген. Облыс аумағының бір ерекшелігі - оның қиыр оңтүстік-батыстан солтүстікке қарай Торғай, Сарыөзен және Обаған өзендерінің аңғарларын қамти отырып, Тобыл өзеніне дейін жететін ұзындығы 700 км Торғай қолаты жатыр. Облыстың ең биік бөлігі шоқылы келген Сарыарқа бөлігі. Мұнда Қарақұс (Шарықты шыңы 397 м), Көкшетау (478 м, Қайыңдышоқы (569 м), т. б. көптеген тау шоқылары кездеседі. Ұлы Жыланшық пен Қараторғай өзендерінің суайрығын Жыланшықтүрме қыраты алып жатыр. [2]

1. 2 Ауа-райы

Климаты шұғыл континенттік - қысы суық, жазы ыстық. Қаңтар айындағы орташа температурасы - 18-19°С, шілдеде - 21-22°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері - 260-280 мм.

Облыс климаты тым континеттік. Қысысуық және ызғарлы, қаңтардың орташа температурасы солтүстігінде -18-19°С, оңтүстігінде -16-17°С. Кейбір қатаң жылдары -40°С-тан да төмен болады. Қысы ұзақ, қар жамылғысы 5 айға дейін жатады. Жазы біршама ыстық, шілденің орташа температурасы 19-20°С. Кей жылдары 35-40°С-қа дейін жетеді. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 мм-ден 170 мм-ге дейінгі аралықта, оның 70-75% -ы жылдың жылы мезгілінде жауады. Облыста қуаңшылық болып тұрады. Кейінгі 50 жылдың мәліметі бойынша қуаңшылық әр 10 жылда 3-4 рет қайталанған. Желсіз күндер аз. Желдің жылдық орташа жылдамдығы солтүстігінде 4-4, 5 м/с-тан, оңтүстігінде 5-6 м/с-қа жетеді. Солтүстігінде оңтүстік-батыс және оңтүстік желдер, оңтүстігінде солтүстік және солтүстік-шығыс желдер басым. [3]

1. 3 Топырағы

Топырағы қара, қара қызғылт, қоңыр, құмдақ болып келеді. Селеу, көкпек, жусан, т. б. шөп өседі. Ауданның шығысында Басаман, Аманқарағай орман алқабы бар. Қостанай облысының аумағы үш ірі топырақ белдемінде орналасқан:солтүстік жағын қара топырақ, ал оңтүстік бөлігін сұр топырақ белдемі алып жатыр; қара және қоңыр қызғылт топырақтар облыстың солтүстік және орталық аудандарында егін шаруашылығы мен мал шаруашылығын өркендетуге қолайлы. Облыс жеріндегі топырақ жамылғысының бойлық бағытта белдемдік байланыстағы өсімдік жамылғысы таралған. Қостанай облысының солтүстік жіңішке бөлігін орманды-дала белдемі алып жатыр. Орманды жерлері негізінен әр түрлі бұталар өскен терек аралас қайыңды шоқтардан тұрады. Кей жерлерде олар едәуір алқапты қамтитын қайыңды орман өңірлерін құрайды. Дала белдемі әр түрлі шөбі басым селеу мен боздан тұрады, ал құрғақ дала белдемінде, негізінен, әр түрлі шөптер араласқан бетегелі-селеулі шөптер өседі. Дала және құрғақ дала белдемдерінің құмдақ топырақты жерлерінде қайың мен қарағайы басым Наурызымқарағай ормандары өскен. Наурызымқарағай шоқ орманы негізінде 1930 жылы мемлекеттік қорық (Наурызым қорығы) ұйымдастырылған. [3]

1. 4 Су ресурстары

Жер беті суларын ауданның Солтүстік-батыс бөлігі мен Торғай қолатындағы көлдер, Обаған өзенінің жоғарғы салалары, Шилі өзені құрайды. Көлдері: Құсмұрын, Шилі, Қарасор, Аласор, Сұлукөл, Шұбанкөл, т. б. Қостанай облысы өзендер мен көлдерге бай. Өзендер Тобыл мен Торғай және Ұлыжыланшық өзенінің алабына жатады. Қостанай облысында 7 мыңнан астам көл бар. Олар көбіне тұщы келеді. Тобыл өзенінің алабына жататын өзендер - Үй, Тоғызақ, Әйет, Желқуар, Шортанды бастауларынан Орал маңы үстіртінен, ал Обаған өзені Торғай қолатының орталық тұсынан ағады. Торғай алабындағы өзендер, негізінен Торғай және оның салалары бастауларын Торғай үстіртінен (Өлкейек, Қабырға, Теке) және Сарыарқаның батыс беткейінен (Сарыөзен. Мойылды және Үлкен Дәмді, Жалдама, Қарынсалды, Тасты, Ащытасты, Қараторғай, Сарыторғай, Үлкен Сабасалды т. б. ) алады. Облыстың қиыр оңтүстігінде Торғай өзен алабынан бастау алатын Ұлыжыланшық өзені Жақсы, Ақкөлге құяды.

Қостанай облысында 7 мыңнан астам көл бар. Олар көбіне тұщы келеді. Тұщы көлдер солтүстік Торғай жағында Сыпсыңағаш пен Торғай қолаттарының орталық тұстарында шоғырланған. Көлдердің ең ірілері Торғай қолатында - Сарықопа, Күйік, Ақсуат, Сарымойын, Құсмұрын, Алакөл, Теңіз т. б. өлдер бар. Облыстың солтүстік шығысында - Қойбағар, Алабота, Тімтәуір, Жаншора, Биесойған, Сарыкөл, Сарыоба, Жасылбағар, Қарақамыс, Тоқта т. б. көлдер бар. Солтүстік батысында - Шұбаркөл, Сасықөл, Үлкен Бөрілі, Тоқтас, Жолжарған т. б. көлдер орналасқан. Торғай жазығында - Шыбындысор, Айқаныс, Қарасор мен Тентексор көлдері. Сыпсыңағаш қолатында - Қулыкөл, Кіндікті, Орқаш, Жақсыбай, Шоғыркөл, Мамыркөл т. б. және оңтүстігінде - Жалтырсор, Барақсор, Тентексор, Жаман Ақөл, Жақсы Ақкөл, Ащы Алакөл т. б. орналасқан. Кейбір тұзды өлдердің - Әулиесор, Сабынды, Қарабасты, Қарақалпақ, Жылысор, Балықты, Ақсуатсор т. б. емді және урорттық маңызы бар. Тобыл мен оның салаларында көптеген бөгендер мен суару жүйелері салынған. Олар Тобыл өзені мен оның салаларында жайыла Жоғарғы Тобыл, Қаратомар, Қостанай, Желқуар, Шортанды бөгендері, Торғай өзенінде Албарбөкет суару жүйесі мен Үлкен Дәмді өзеніндегі Көлдетік суару жүйесі т. б. Жер асты сулары облыстың барлық жерлерінде бар. Олар мезо-кайнозойдың құмды-сазды шөгінділері мен палеозой жыныстарында шоғырланған. [1]

1. 5 Өсімдіктер жамылғысы

Өсімдіктері әртүрлі шөптердің далалық түрлерімен және әсіресе солтүстік бөлігінде соған сәйкес жер бедерімен ерекшеленеді. Облыс көлеміндегі орман алқаптарының көлемі- 274, 1 мың гектарды, орманмен жабылған-215, 1 гектарды құрайды. Жануарлар әлемі 334 түрмен көрсетілген, оның ішінде сүт қоректілердің 44 түрі, құстардың 261-түрі, су қоймаларында балықтың 23 түрі мекендейді. Аймақта 107 аң аулау шаруашылықтары бар. Облыс көлемінде 354, 4 мың га ерекше қорғалатын табиғат аймақтары бар, оған Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы, 3 мемлекеттік табиғи (зоологиялық) тапсырыс пен 9 мемлекеттік табиғи ескерткіштер жатады. Орманды жерлері негізінен әр түрлі бұталар өскен терек аралас қайыңды шоқтардан тұрады. Кей жерлерде олар едәуір алқапты қамтитын қайыңды орман өңірлерін құрайды. Дала белдемі әр түрлі шөбі басым селеу мен боздан тұрады, ал құрғақ дала белдемінде, негізінен, әр түрлі шөптер араласқан бетегелі-селеулі шөптер өседі. Дала және құрғақ дала белдемдерінің құмдақ топырақты жерлерінде қайың мен қарағайы басым Наурызымқарағай ормандары өскен. Наурызымқарағай шоқ орманы негізінде 1930 жылы мемлекеттік қорық (Наурызым қорығы) ұйымдастырылған. [1, 2]

2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2. 1. Көшетжайдың өндірістік қуатын есептеу

Көшетжай жобалаудың жоспарлы тапсырмасындағы өндірістік қуатында жыл сайын өсірілетін көшет материалының барлық түрлерінің саны берілді. Бұл сан жобалау кезінде нақтыланып, көшетжай ауданын есептеу жүргізілді.

Көшетжайдың жалпы ауданы пайдалы (көшет материалын өсіруге арналған) және қосымша (көшетжайдың жұмыстарын ыңғайлы атқаруға және ортаның қолайсыз жағдайларынан қорғау үшін арналған) ауданнан тұрады.

Пайдалы аудан - көшетжайдың барлық өндірістік бөлімдері, яғни көшет материалы өсірілетін өндіруші аудан, және парлар.

Тапсырма бойынша көшетжайды жобалауда қарастырылған келесі өсірілетін өнімдер:

Кәдімгі қарағай 575 мың дана

Тал 432 мың дана

Шаған 432 мың дана

Көшетжай 4 бөлімнен тұрады: Сеппе, Тікпе, Аналық, Шаруашылық бөлімнен тұрады.

• Сеппе бөлімі -11, 55
• Тікпе бөлімі -8, 8
• Аналық бөлім -0, 57
• Шаруашылық бөлім -0, 41

Кесте - 1 - Сеппе бөлімінің пайдалы аумағын есептеу

Кесте 1. Жеке тапсырма бойынша кестенің 1-4 бағандары толтырылады. 1 га-дан сеппелердің есептік шығарылуы белгілі жағдайлар үшін бекітілген шығу нормасынан алынады (5 баған) . Жылдық себудің ауданын анықтау үшін (6 баған) питомниктегі сеппелердің жылдық шығарылу санын (4баған) сеппелердің есептік шығарылу санын бөлеміз (5 баған) . Менің көшетжайымда: 575/1000=0, 57 га. Сеппелердің 1 га-дан есептік шығарылу саны мен өсіру жыл саны (7 баған) қосымша 1-2 көрсетілген, өндіруші аудан (8 баған) табу үшін жылдық себудің ауданын (6 баған) өсіру жыл санына (7 баған) көбейтеміз 0, 57га · 2 жыл =1, 14 га. Жыл сайын барлық ағаш түрін себу үшін жалпы және өндіруші аудан менің көшетжайымда 4, 14 га-ды құрады.

Талдау :

1. 5, 35га аланды алып жатыр
2. Сеппе бөлімінде 2 жылдық қарағай, тал (1 жылдық шаған ағашы) . Пайдаға асыру үшін қарағай 575000, тал 432000, шаған 432000 дана алынды. Барлығы 1439000 дана. Берілген мемлекеттік стандарт бойынша 1 дана Солтүстік Қазақстан бойынша. Жылдық себу ауданы 0, 57, көшетжайда өсіру жыл саны 2 өғдіруші аудан 1, 14 га кәдімгі қарағай үшін жеткілікті.

Кесте 2 - Тікпе бөлімінің пайдалы аумағын есептеу

Талдау:

Тікпе бөлімінің пайдалы ауданың есептеу үшін Қала манында жаңадан салынған мектеп аланың көгалдандыру мақсатында 4 дана тапсырыс алынды. Оның 10% қосымша есептелініп қосылды. Жалпы 44000 дана жыл сайын шығарылатын өнім. Ағаш түрінің биологиялық ерекшеліктері, өсіру мерзімі, отырғызу және күту жұмыстары кезінде механикаларды максималды қолдану мүмкіншілігі ескеріледі және анықтамалық әдебиет бойынша анықталды. . Бір өсімдіктің қоректік ауданы (5 баған) қабылданған орналастыру бойынша отырғызу орны есептелінеді. Тікпе көшет үшін қатар арасы 1 м және қатар іші 0, 5 м, әрбір өсімдік үшін 0, 5м² (1 м · 0, 5 м = 0, 5 м²) . 1 га отырғызу орын санын (6 баған) анықтау үшін ауданды (1 га немесе 1 м²) қоректік ауданға бөлеміз. Мысалы: 1 м² : 0, 5м² =2 дана 1 га өсімдік отырғызылады. Жарамсыз қосымша көшеттер әдетте тікпелер үшін 15-20%, тамырланған кесінділер үшін - 10-15% (7 баған) . Сондықтан №3 ағаш түрі үшін жарамсыз қосымша көшеттер (8 баған) 20 мың дана х 15% : 100% = 3 мың дана, ал 1 га-дан стандартты көшеттердің есептік шығарылуы өсіру соңына қарай: 20 мың дана - 3 мың дана = 17 мың дана 1 га (9 баған) . Жыл сайын отырғызу үшін қажетті аудан табу үшін: 44 мың дана (2 баған) : 17 мың дана/га (9 баған) = 2, 59 га (10 баған) . Жыл сайын үздіксіз жоспарлы шығымды қамтамасыз ету үшін, тікпе бөлімдегі өндіруші аудан - 7, 76 га құрау керек: 2, 59 га (10 баған) · 3 өсіру жылы (3 баған) = 7, 76 га(11 баған) . Тікпе бөліміне жыл сайын отырғызу үшін сеппелер қажеттілігі: 20 мың дана (6 баған) · 2, 59 га (10 баған) = 51, 8 мың дана.

Кесте 3 - Аналық - кесінді плантациясының өндірістік қуаты

Кесте 3 . берілген кестеде аналық плантацияның өндірістік қуаты келтірілген. 1 және 2 бағандар тапсырма бойынша толтырылады. 3 бағанға тамырланбаған кесінділердің отырғызу үшін қажет саны толтырылады ( 2 кестедегі қорытынды мәліметтері 12 баған) . 4 бағанда жыл сайын шығарылатын кесінділердің суммасы көрсетіледі (2 + 3 бағандар) . 5-9 бағандар аналық плантацияда кесінді шыбықтар дайындалатын аудан (10 баған) анықтау үшін қажет. Плантацияда түптерді орналстыру (5 баған) ағаш түрінің биологиялық ерекшеліктере, плантацияны қолдану мерзіміне, қызмет көрсету ыңғайлығына және топырақ-климаттық жағдайлары негізінде жүргізіледі. Әдетте қатар арасы 0, 75-2 м, қатар іші 0, 5-1, 0 м дейін таңдалады. Өсімдіктерді тиімді орналастыру үшін орналастыру схемасы 2х0, 9 және бір түптің қоректік аудан - 1, 8 м² (6 баған), плантацияның 1 га түп саны: 1 м² : 1, 8 м² = 5, 5 мың дана (7 баған) . Плантацияның 1 га кесінділердің есептік шығымын (9 баған) 7 бағанды 8 бағанға көбейтеміз. Курстық жоба үшін №5 ағаш түрінің тамырланбаған кесінділер 1 түптен шамамен 15-25 дана. Жыл сайын шыбық кесу ауданын анықтау үшін барлық жыл сайын шығарылатын кесінділерді (4 баған) 1 га-дан есептік шығымын (9 баған) бөлеміз. Мысалы: 54, 2 мың дана : 137, 5 мың дана ≈ 0, 39 га.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс