Заңды тұлға
Жоспар
1 Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Ι тарау. Заңды тұлғаға жалпы құқықтық сипаттама ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Заңды тұлға ұғымы және оның белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Заңды тұлғаны құру, қайта құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Заңды тұлғаны тарату негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
ΙΙ тарау. Заңды тұлғалардың жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.1 Коммерциялық емес ұйымдардың құрылуы және жауапкершілігі ... ... ...20
2.2 Заңды тұлғалардың жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3 Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
1 Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Ι тарау. Заңды тұлғаға жалпы құқықтық сипаттама ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Заңды тұлға ұғымы және оның белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Заңды тұлғаны құру, қайта құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Заңды тұлғаны тарату негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
ΙΙ тарау. Заңды тұлғалардың жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.1 Коммерциялық емес ұйымдардың құрылуы және жауапкершілігі ... ... ...20
2.2 Заңды тұлғалардың жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3 Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
Азаматтық құқық жеке құқық саласы болып табылады. Азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушалары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет. Құқықтар мен міндеттердің иесі болу білу, азаматтық айналымда құқықтың дербес дербес субьектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда айтқанымыздай, жеке тұлғаға ғана емес, заңды тұлғаларға да тән.
Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Заңды тұлға дербес балансы немес сметасы болуға тиіс және заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады.
Заңды тұлғалар коммерциялық және коммерциялық емес деп бөлінеді. Коммерциялық ұйым пайда табуды көздейді. Кіріс түсіру мақсаты болып табылмайтын және алынған таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін заңды тұлға коммерциялық емес ұйым деп танылады.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін жарғысы не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары болуы мүмкін. Сонымен қатар, коммерциялық емес ұйымның құжаттары: 1) мекеме үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы) және меншік иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құру туралы шешімі; 2) қор, тұтыну кооперативі, коммерциялық емес акционерлік қоғам, қауымдастық (одақ) нысанындағы өзге де ұйымдық- құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі үшін –– құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3) қоғамдық бірлестік, діни бірлестік үшін –– жарғы болып табылады.
Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
Заңды тұлға дербес балансы немес сметасы болуға тиіс және заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады.
Заңды тұлғалар коммерциялық және коммерциялық емес деп бөлінеді. Коммерциялық ұйым пайда табуды көздейді. Кіріс түсіру мақсаты болып табылмайтын және алынған таза кірісті қатысушылар арасында бөлмейтін заңды тұлға коммерциялық емес ұйым деп танылады.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін жарғысы не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары болуы мүмкін. Сонымен қатар, коммерциялық емес ұйымның құжаттары: 1) мекеме үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы) және меншік иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құру туралы шешімі; 2) қор, тұтыну кооперативі, коммерциялық емес акционерлік қоғам, қауымдастық (одақ) нысанындағы өзге де ұйымдық- құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі үшін –– құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3) қоғамдық бірлестік, діни бірлестік үшін –– жарғы болып табылады.
. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. 7.10.1998 жылы №284-1 Заңымен өзгерістер мен толықтырулар енгізелген.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы бөлім) 27.12.1994жыл.
3. «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 16.01.2001 ж.
4.«Банкроттық туралы»Қазақстан Республикасының Заңы 21.01.1997 ж.
5.«Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 15.05.2003 ж.
6. «Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 15.07.2002 ж
7. «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 31.05.1996 ж.
8. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 22.04.1998 ж.
9. «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 12.01.1992 ж.
10. «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы » Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы 17.04.1995 ж.
11. «Өндірістік кооператив туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 05.10.1995 ж.
12. «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 19.06.1995 ж.
13. «Шаруашылық серіктестіктер туралы» Қазасқтан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 02.05.1995 ж.
ΙΙ. Арнаулы әдебиеттер:
1. Гражданский Кодекс РК (Общая часть) комментарий в 2-х книгах. Книга-1 (отв.ред. Сулейменов М.К,Басин Ю.Г.) Алма-Ата Жеті Жарғы,1998г.
2. Гражданское право в 2-х томах /отв. ред Е.А.Суханов. Москва изд: БЕК 1993 г.
3. Гражданское право. Учебник для ВУЗов /отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин Алма-Ата 2002 г.
4. Гражданское право под ред Ю.К.Толстого, А.П.Сергеева. Том 1. Санкт Петербург 1996 г.
5. Жайлин Г.А Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы Жалпы бөлім: Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.
6. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы 1-том Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.
ΙΙΙ. Газет-журналдар:
1. Заң және Заман журналы.№6, 12.06.2002ж
2. Заң журналы. №5 02.12.2005ж
3. Заң және Заман журналы. №7, 21.02.2005ж
4. Заң жән Заман журналы.№3,16.03.2006ж
5. Фемида. №8, 6.07.2004ж
6. Тураби. №5, 02.03.2005ж
7. Егемен Қазақстан газеті. №56.13.05.2004ж
8. Заң газеті. №66, 18.04.2005ж
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы бөлім) 27.12.1994жыл.
3. «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 16.01.2001 ж.
4.«Банкроттық туралы»Қазақстан Республикасының Заңы 21.01.1997 ж.
5.«Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 15.05.2003 ж.
6. «Саяси партиялар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 15.07.2002 ж
7. «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 31.05.1996 ж.
8. «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 22.04.1998 ж.
9. «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 12.01.1992 ж.
10. «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы » Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы 17.04.1995 ж.
11. «Өндірістік кооператив туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 05.10.1995 ж.
12. «Мемлекеттік кәсіпорындар туралы» қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 19.06.1995 ж.
13. «Шаруашылық серіктестіктер туралы» Қазасқтан Республикасы Президентінің заң күші бар Жарлығы 02.05.1995 ж.
ΙΙ. Арнаулы әдебиеттер:
1. Гражданский Кодекс РК (Общая часть) комментарий в 2-х книгах. Книга-1 (отв.ред. Сулейменов М.К,Басин Ю.Г.) Алма-Ата Жеті Жарғы,1998г.
2. Гражданское право в 2-х томах /отв. ред Е.А.Суханов. Москва изд: БЕК 1993 г.
3. Гражданское право. Учебник для ВУЗов /отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин Алма-Ата 2002 г.
4. Гражданское право под ред Ю.К.Толстого, А.П.Сергеева. Том 1. Санкт Петербург 1996 г.
5. Жайлин Г.А Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы Жалпы бөлім: Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.
6. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы 1-том Алматы Жеті Жарғы 2001 ж.
ΙΙΙ. Газет-журналдар:
1. Заң және Заман журналы.№6, 12.06.2002ж
2. Заң журналы. №5 02.12.2005ж
3. Заң және Заман журналы. №7, 21.02.2005ж
4. Заң жән Заман журналы.№3,16.03.2006ж
5. Фемида. №8, 6.07.2004ж
6. Тураби. №5, 02.03.2005ж
7. Егемен Қазақстан газеті. №56.13.05.2004ж
8. Заң газеті. №66, 18.04.2005ж
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:
Жоспар
1
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Ι тарау. Заңды тұлғаға жалпы құқықтық
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. 8
1. Заңды тұлға ұғымы және оның
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..8
2. Заңды тұлғаны құру, қайта
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
3. Заңды тұлғаны тарату
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..14
ΙΙ тарау. Заңды тұлғалардың
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 20
2.1 Коммерциялық емес ұйымдардың құрылуы және жауапкершілігі ... ... ...20
2.2 Заңды тұлғалардың
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
2
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..58
3 Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
60
Кіріспе
Азаматтық құқық жеке құқық саласы болып табылады. Азаматтық заңдармен тауар-
ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де
мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі.
Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушалары азаматтар, заңды
тұлғалар, мемлекет. Құқықтар мен міндеттердің иесі болу білу, азаматтық
айналымда құқықтың дербес дербес субьектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда
айтқанымыздай, жеке тұлғаға ғана емес, заңды тұлғаларға да тән.
Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым.
Заңды тұлға дербес балансы немес сметасы болуға тиіс және заңды тұлғаның өз
атауы жазылған мөрі болады.
Заңды тұлғалар коммерциялық және коммерциялық емес деп бөлінеді.
Коммерциялық ұйым пайда табуды көздейді.
Кіріс түсіру мақсаты болып табылмайтын және алынған таза кірісті
қатысушылар арасында бөлмейтін заңды тұлға коммерциялық емес ұйым деп
танылады.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін
жарғысы не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге
асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары
болуы мүмкін. Сонымен қатар, коммерциялық емес ұйымның құжаттары: 1) мекеме
үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы) және меншік
иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құру туралы шешімі; 2) қор, тұтыну
кооперативі, коммерциялық емес акционерлік қоғам, қауымдастық (одақ)
нысанындағы өзге де ұйымдық- құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі
үшін –– құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3) қоғамдық
бірлестік, діни бірлестік үшін –– жарғы болып табылады.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне)
бөлінген, өз қызметінің негізгі мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және
заңды тұлға болып табылатын коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестігі болып
танылады.
Тақырыптың өзектілігі. Заңды тұлғалар – азамттық құқық субьектілері ішінде
ерекше орын алады. Яғни, олар Қазақстан экономикасының дамуына өте үлкен
үлес қосады. Заңды тұлғалардың көптеп құрылуы халықты жұмыспен қамтамасыз
етуге көмегін тигізеді. Салық- мемлекеттің тіршілік ету көзі, ал заңды
тұлға бірден –бір салық төлеуші субьект..
Зерттеу мақсаты- заңды тұлғалардың құрылуы, оның түрлерінің бір-бірінен
ерекшелігі, олардың заң арқылы қорғалуы, ел экономикасының жоғары деңгейде
дамуына әсер ететінін көрсету, және түрлеріне жеке-жеке тоқталу, олардың
жарғылық капиталының құқықтық реттелуін, қаржыландырылуы, құрылтай
құжаттары туралы түсінік беру.
Жоғарыда аталған мақсаттарға сай мынандай міндеттер қойылды:
- Шаруашылық серіктестік туралы ұғымның теориялық негізін зерттеу.
- Шаруашылық серіктестік түрлеріне байланысты мәселелерді ауқымды
түрде көтере отырып, талдау және зерттеу жүргізу.
Диплом жұмысының зерттеу пәніне заңды тұлғалардың жарғылық капиталы
жатады. Заңды тұлғаларды құру, қайта құру, тіркеу, тарату, құқықтық пайда
болатын қоғамдық қатынастар танылады, бұл қатынастар өз кезегінде зерттеу
пәні болып табылады.
Зерттеудің әдістемелік негізі болып түрлі таным тәсілдерін қолдану
саласына, мәні мен құрылымына, ғылыми теорияларға негізгі талаптарды
анықтайтын философиялық білімдер жүйесі табылады. Осы аталған жұмыста
көзделген мақсаттарға жету үшін жалпы ғылыми және жеке ғылыми таным
тәсілдері пайдаланылды. Жалпы ғылыми тәсілдер ретінде диалектикалық тәсіл,
ұғымдардың бөліктерін, жекелеген белгілерін талдау мен жүйелеу тәсілдері
қолданылды.
Зерттеу барысында сонымен қатар құқықтық зерттеудің арнаулы тәсілдері:
салыстырмалы құқықтану, сот тәжірибесін талдау тәсілі, формальдық-логикалық
тәсілдер және тағы басқалары қолданылды.
Диплом жұмысының тақырыбын зерттеу кезінде ғылыми және ғылыми-
әдістемелік әдебиеттермен қатар нормативтік құқықтық актілер де қолданылды.
Қазақстан Республикасының заңнамалар жүйесінде заңды тұлғалардың және
оның түрлерінің жарғылық капиталын құқықтық реттеуге ерекше көңіл бөлінеді.
Құқықтың негізгі қайнар көзі болып Қазақстан Республикасының Конституциясы
табылады. Заңдық күші тұрғысынан алғандағы келесі бір акті - Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі. Ол жалпы сипатты иеленетін нормативтік
актілер қатарына жатады. Егер қандай да бір мәселе арнаулы нормативтік
актілер мен шаруашылық серіктестік заңдарымен реттелмесе, онда Азаматтық
Кодекстің нормалары қолданылады. Қазіргі уақытта ҚР-да заңды тұлғалардың
құқықтық жағдайы келесідей арнайы құқықтық нормативтік актілермен
реттеледі:
-Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің Заң күші бар Жарлығы;
-Шаруашылық серіктестіктуралы ҚР-сы Президентінің жарлығы;
-Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік
туралы ҚР-ның серіктестігі;
-Коммерциялық емес ұйымдар туралы Қазақстан Республикасының Заңы;
-Банкроттық туралыҚазақстан Республикасының Заңы ;
-.Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының Заңы ;
- Саяси партиялар туралы Қазақстан Республикасының Заңы т.б
Диплом жұмысқа жаңалық ретінде қосар ұсынысым былайша көрініс береді.
Қазақстан Республикасындағы өндірістің дамуына орай заңды тұлғалар қоғамда
ерекше орын алатындығы мәлім. Бұл қатынастарды құқықтық реттеудің
күрделілігі осы саладағы нормативтік-құқықтық актілердің көптігімен
сипатталады.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, 3-тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Ғылыми әдебиеттерде заңды тұлғаларға көп көңіл бөлінген. Атап
айтқанда, аталған тақырыпты зерттеу барысында А.ГДиденко, Ю.Г.Басин,
Д,А.Колбасин, Ғ.Тулеуғалиев, Ғ.А.Жайлин секілді ғалымдардың еңбектері
қолданылды.
Ι тарау. Заңды тұлғаға жалпы құқықтық сипаттама
1.1 Заңды тұлға ұғымы және оның белгілері.
ҚР-ның Азаматтық Кодексінің 33-бабында көрсетілгендей заңды
тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым. [1]
Заңды тұлға дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс және заңды
тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады. Заңды тұлға-азаматтық құқықтық
қатынастардың субьектісі. Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай
белгілері бойынша айқындайды:
- Ұйымдасқан бірлігі
- Мүліктік оқшаулығы
- Дербес мүліктік жауапкершілігі
- Азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы
Әрбір заңды тұлғаның ұйымдасқан бірлігі, оның өзіне тән қасиеті
болғандықтан заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Ұйымдасқандық бірлігі
заңды тұлғаның ішкі құрылымынан көрінеді, сол арқылы қызмет аясы
айқындалады. Заңды тұлғаның жоғарыда келтірілген анықтамасында оның
белгілері көрсетілген: оқшау мүлкінің болуы, осы мүліктен өз міндеттемесі
бойынша дербес жауапкершілігі болуы, өз атынан азаматтық құқықтарға ие
болып, оны жүзеге асыруы, сотқа талапкер және жауапкер ретінде қатысуы.
Заңды тұлғаның жоғарыда аталған белгілерін қарастырайық. Оқшау мүлкі
дегеніміз шаруашылық қатынастарына дербес түсуі үшін ұйымның тек қана басқа
ұйымдардың ғана емес, сондай-ақ мемлекеттің мүлкінен де оқшау мүлкі болуы
керек дегенді білдіреді.
Азаматтық айналымда өз атынан сөйлеу қабілеті- бұл өз атынан
азаматтық құқықтар мен міндеттерге ие болу, талапкер және жауапкер ретінде
жауап беру мүмкіндігі. Ұйымның осы құқығы оның жарғысымен, ережесімен
немесе аталған ұйымды құру туралы актісімен көзделеді.
Заңды тұлғаны өз міндеттемелері бойынша дербес мүліктік
жауапкершілігі-оның оқшау мүлкінің салдары. Атап айтқанда, кәсіпорын өзіне
тиесілі барлық мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап береді. Меншік
иесіне оның мүлкіне міндеттемесі бойынша кәсіпорынның жауапкершілігі
болмайды. Құрылтайшының әрекеті салдарынан болған банкроттық жағдайын
есептемегенде жауап бермейді. 2
Заңды тұлға ұйымдық біртұтас болуы керек. Ұйымдық біртұтас болу
ұжымдық құрылымның біртұтас құрылым ретіндегі қызметін қамтамасыз етеді.
Аталған белгі заңды тұлғаның мақсаттары мен міндеттерін, оның құрылымын,
құзыретін, қызмет анықтаудан құжаттарында өзгеше айтылмаса, жарғы не
құрылтай шарты мен жарғысы негізінде жүзеге асырады.
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуы керек, өйткені
мұндай құжаттың болуы заңды тұлғаның оқшау мүлкін және мүліктік дербестігін
білдіреді, әрі белгілі бір дәрежеде қамтамасыз етеді. Бухгалтерлік
баланстың дербестігі сол, онда заңды тұлғаның мүлкі, барлық түсімдер,
шығындар, активтер мен пассивтер көрініп тұрады. Жалпы заңды тұлға
азаматтық құқықтық заңмен танылған бірыңғай субьектісі ретінде күрделі
құрылым деп есептеледі.
Заңды тұлғаның құқық субъектілігі дегеніміз, онда құқық
субъектісінің қасиеті болуы, яғни құқық қабілеттілігі және әрекет
қабілеттілігі болуы.
Құқық қабілеттілігі арнаулы және жалпы болады. Арнаулы құқық
қабілеттілігі дегеніміз, заңды тұлғаның жарғыда көзделген қызметінің
мақсатына сай келетіндей азаматтық құқықтары мен міндеттері болады. Мұндай
жағдайда жарғыда олар айналысуға құқықты қызмет түрлері көрсетіледі. Осыған
байланысты, ҚР АК 159-бабында былай делінген: Заңды тұлғаның осы Кодексте,
өзге де заң актілерінде немесе құрылтай құжаттарында нақты шектелген қызмет
мақсаттарына қайшы келетін етіп жасаған, не оның органының жарғылық
құзыретін бұза отырып жасаған мәмілесі, егер мәміледегі басқа тараптың
мұндай жолсыздықтар туралы білгені немесе күнілгері білуге тиіс болғаны
дәлелденсе, заңды тұлғаның немесе оның құрылтайшысының (қатысушысының)
мүлік иесінің қуынымы бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкін.4 Арнаулы құқық
қабілеті бар заңды тұлғаның мысал ретінде қазыналық кәсіпорынды атауға
болады. Қазыналық кәсіпорынның шаруашылық қызметі жарғыда бекітілген
мақсаттарымен және міндеттерімен айқындалады. Арнаулы құқық қабілеттілігі
сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдарға да: мекемелерге, қоғамдық
бірлестіктерге, қоғамдық қорларға, тұтыну кооперативіне, діни
бірлестіктерге, заңды тұлғалардың қауымдастық немесе одақ нысанындағы
бірлестіктеріне тән. Жалпы құқық қабілеттілігі бар заңды тұлғалар өз
кезегінде, кез келген қызметпен айналыса алады, кез келген азаматтық құқығы
және соған қатысты міндеттемесі болады. Коммерциялық емес ұйымға жататын
(шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар) көптеген заңды тұлғалардың жалпы
құқық қабілеттілігі болады.
Азаматтық заңдарда заңды тұлғаның құқық қабілеттілігінің пайда
болуы және тоқтатылуы туралы ереже белгіленген. ҚР азаматтық кодексінде
заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі туралы былай делінген: Заңды тұлғаның
құқық қабілеттілігі ол құрылған кезде пайда болып, оны тарату аяқталған
кезде тоқтатылады. Айналысу үшін лицензия алу қажет болатын қызмет
саласында заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі сондай лицензияны алған кезден
бастап пайда болып, ол қайтарып алынған, оның қолданылу мерзімі өткен
немесе заң құжаттарында белгіленген тәртіппен жарамсыз деп танылған кезде
тоқталады
Заңды тұлғаның азаматтық айналымға қатысуы үшін тек қана құқық
қабілеттілігі емес, сондай-ақ әрекет қабілеттілігі де керек. Азаматтарға
қарағанда заңды тұлғалардың ерекшелігі олардың құқық және әрекет
қабілеттілігі бір мезгілде пайда болып, бір мезгілде тоқтатылады. ҚР
Азаматтық кодексінің 37-бабында былай делінген: Заңды тұлға заң құжаттары
мен құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы ғана
азаматтық құқықтарға ие болып, өзіне міндеттер қабылдайды. Заңды тұлғаның
органы – бұл заңмен, жарғымен немесе құрылтай
құжаттарымен көзделген лауазымды тұлғалар (бас директор, директор,
президент, бастық, меңгеруші, төраға) және ұйым қатарында солармен бірге
әрекет ететін лауазымды тұлғалардың алқалары (мысалы, акционерлік қоғамды
–– директорлар кеңесі, ал кооперативтік және қоғамдық ұйымдарда ––
басқарма, кеңес секретариат) заңды тұлғаның еркін білдіріп, оны жүзеге
асырады.
ҚР Азаматтық кодексде заңды тұлғалардың жекелеген түрлеріне
қатысты органдардың құралы мен олардың құзыреті айқындалады. Мысалы, толық
серіктестіктің ішкі мәселелері жөніндегі шешім барлық қатысушылардың жалпы
келісімі бойынша қабылданады, сенім серіктестігін ісін басқаруды толық
серіктестіктер жүзеге асырады,акционерлік қоғамның жоғары орғаны оның
акционерлерінің жалпы жиналысы болып табылады. Акционерлік қоғамның
атқарушы органы алқалық (басқарма) немесе жеке-дара (директор, бас
директор, президент) болуы мүмкін. Ол акционерлік қоғам қызметіне
күнделікті басшылықты жүзеге асырады және директорлар кеңесі мен
акционерлердің жалпы жиналысына есеп береді. Қоғамның басқа да органдарының
заңдарымен немесе құрылтай құжаттарымен белгіленген ерекше құзыретіне
кірмейтін барлық мәселелерді шешу акционерлік қоғамның атқарушысы органының
айрықша құзыретіне жатады. Өндірістік кооперативті басқарудың жоғары органы
оның мүшелерінің жалпы жиналысы болып табылады.
Фирмалық атау –– коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның
тіркелгеннен кейінгі атауы. 1883 жылғы 30 наурызда қабылданған, 1993 жылдың
16 ақпанынан бастап Қазақстан Республикасы да мүшесі болып табылатын
өнеркәсіптік меншікті қорғау туралы Париж конвенциясының 8-бабына сәйкес
фирмалық атау Конвенцияға қатысушы елдердің барлығында арнаулы тіркеусіз
қорғалады. Демек, заңды тұлғаның фирмалық атауды оны тіркемей-ақ, пайдалану
фактісіне қарай, пайдалануға құқығы бар деген сөз.
Заңды тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзі пайдалануға құқығы бар,
бөтен бір фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық
иесінің талап етуі бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және
келтірілген залалдың орнын толтыруға міндетті. Заңды тұлғаның фирмалық
атауды пайдалануға байланысты құқықтары мен міндеттері заңдарда
белгіленеді.
1.2 Заңды тұлғаны құру, қайта құру
Азаматтық кодекске заңды тұлғаларды құру жөнінде жалпы
ережелер енгізілген, сол арқылы оның түрлерінің жекелеген нормалары
нақтыланады. Кодексте заңды тұлғаның құрылтайшысы хақында арнайы бап
енгізілген. Азаматтық кодекстің 40-бабына сәйкес заңды тұлғаны бір немесе
бірнеше құрылтайшы құруы мүмкін. Мүлікті шаруашылық жүргізу немесе оралымды
басқару құқығымен иеленетін заңды тұлғалар меншік иесінің немесе ол
уәкілдік берген органның келісімімен басқа заңды тұлғалардың құрылтайшылары
бола алады.
Азаматтық кодекс құрылтай құжаттарының түрін және міндетті
реквизиттері мен басқа да оған қойылатын талаптарды айқындайды.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін
жарғысы не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге
асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары
болуы мүмкін. Сонымен қатар, коммерциялық емес ұйымның құжаттары: 1) мекеме
үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы) және меншік
иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құру туралы шешімі; 2) қор, тұтыну
кооперативі, коммерциялық емес акционерлік қоғам, қауымдастық (одақ)
нысанындағы өзге де ұйымдық- құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі
үшін –– құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3) қоғамдық
бірлестік, діни бірлестік үшін –– жарғы болып табылады.
Коммерциялық емес ұйымның құрылтай құжаттарының талаптары
коммерциялық емес ұйымның өзінің, оның құрылтайшыларының (қатысушыларының)
орындауы үшін міндетті.
Коммерциялық емес ұйымның құрылтай шарты мен жарғысы арасында
қарама-қайшылық болған жағдайда: 1) егер олар құрылтайшылардың ішкі
қатынастарына қатысты болса, құрылтай шартының; 2) егер олардың қолданылуы
заңды тұлғаның үшінші тұлғалар мен қатынасы үшін маңызды болса, жарғының
талаптары қолданылуға тиіс.
Бір адаммен құрылған коммерциялық және коммерциялық емес ұйым
тек жарғы негізінде ғана емес істей алады. Азаматтық кодекстің 41-бабының 3-
тармағына сәйкес шаруашылық серіктестікпен өндірістік кооперативтің
құрылтай құжаттарында олардың қызметінің мәні мен мақсаттары белгіленуге
тиіс.
Құрылтай құжаттарының қатарына құрылтай шарты енгізілген
жағдайда Азаматтық кодекстің 41-бабындағы талаптар сақталуы керек, сонымен
бірге онда көрсетілген ережелер мен шектеліп қалмайтындығы ескерілген.
Коммерциялық емес ұйымдар туралы Заңның 22-бабы.3
Заңды тұлғаның жарғысында: онда оның атауы, тұрғылықты орны, оның
органдарын құру тәртібі және олардың құзіреті, оның қызметін қайта құру мен
тоқтату ережелері белгіленеді.
Егер заңды тұлғаны бір адам құрса, онда оның жарғысында мүлікті құру
және кірістерді бөлу тәртібі де белгіленеді.
Жарғыда заңдарға қайшы келмейтін басқа да ережелер болуы мүмкін.
Бір заңды тұлғаның құрылтай шарты мен жарғысы арасында қайшылықтар
болған жағдайда:
1) егер олар құрылтайшылардың ішкі қатынастарына қатысты болса,
құрылтай шартының;
2) егер олардың қолданылуы заңды тұлғаның үшінші тұлғалармен
қатынастарында маңызы болса, жарғының ережелері қолдануға тиіс.
Барлық мүдделі адамдар заңды тұлғаның жарғысымен танысуға құқылы.
Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару,
өзгерту) оның мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесі уәкілдік берген
органның , құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешімі бойынша, сондай-ақ
заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында уәкілдік берілген органның шешімі
бойынша, не заң құжаттарында көзделген реттерде сот органдарының шешімі
бойынша жүргізіледі. Заңдарда қайта құрудың басқа да нысандары көзделуі
мүмкін.
Заңды тұлға – жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымын, арнайы қаржы компаниясын қайта құру зейнетақымен
қамсыздандыру, сақтандыру қызметі және секьюритилендіру туралы заңнамада
көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып жүзеге асырылады.
Акционерлік қоғамдарды қайта ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
акционерлік қоғамдар туралы заң актісінде белгіленген ерекшеліктер ескеріле
отырып жүзеге асырылады. Қайта құру ерікті түрде немесе ықтиярсыз
жүргізілуі мүмкін. Заң құжаттарында көзделген реттерде ықтиярсыз қайта құру
сот органдарының шешімі бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші, ол уәкілдік берген орган,
құрылтайшылар немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында қайта құруға
уәкілдік берілген органы заңды тұлғаны қайта құруды сот органының шешімінде
белгіленген мерзімде жүзеге асырмаса, сот заңды тұлғаның басқарушысын
тағайындайды және оған осы заңды тұлғаны қайта құруды жүзеге асыруды
тапсырады. Басқарушы тағайындалған кезден бастап заңды тұлғаның ісін
басқару жөніндегі өкілеттік соған ауысады. Басқарушы сотта заңды тұлғаның
атынан әрекет етеді, бөлу балансын жасайды және оны заңды тұлғаны қайта
құру нәтижесінде туындайтын құрылтай құжаттарымен бірге соттың бекітуіне
береді. Аталған құжаттарды соттың бекітуі жаңадан пайда болған заңды
тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін негіз болады.
Заңды тұлға, біріктіру нысанында қайта құрылатын реттерді
қоспағанда, жаңадан пайда болған заңды тұлғалар тіркелген кезден бастап
қайта құрылған деп есептеледі.
Заңды тұлғаны оған екінші бір заңды тұлғаны біріктіру жолымен
қайта құрған кезде, заңды тұлғалардың мемлекеттік регистріне біріктірілген
заңды тұлға қызметінің тоқталғандығы туралы жазба жасалған кезден бастап
олардың бірінші қайта құрылған деп есептеледі.
Заңды тұлғаларды қосқан кезде олардың әрқайсысының құқықтары мен
міндеттері өткізу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға
ауысады. Заңды тұлғаны екінші бір заңды тұлғаға біріктірген кезде
біріктірілген заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына
сәйкес соңғысына ауысады.Заңды тұлғаны бөлген кезде оның құқықтары мен
міндеттері бөлу балансына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаларға
ауысады.Заңды тұлғаның құрамынан бір немесе бірнеше заңды тұлғаларды бөліп
шығарғанда, бөлу балансына сәйкес олардың әрқайсысына қайта құрылған заңды
тұлғаның құқықтары мен міндеттері ауысады.Заңды тұлғаның бір түрін екінші
түрдегі заңды тұлғаға өзгерткен кезде
(ұйымдық-құқықтық нысанды өзгерткенде) қайта құрылған заңды тұлғаның
құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды
тұлғаға ауысады.
Қайта құрылған заңды тұлғаның мүліктік құқықтары мен міндеттері
жаңадан пайда болған заңды тұлғаға қосылған немесе біріктірілген кезде –
өткізу актісіне сәйкес, бөлінген және бөліп шығарылған жағдайда – бөлу
балансына сәйкес ауысады. Өткізу актісі мен айыру балансында қайта құрылған
заңды тұлғаның барлық несие берушілері мен борышқорларына қатысты, барлық
міндеттемелері бойынша, соның ішінде тараптар дауласқан міндеттемелер
бойынша да құқықты мирасқорлығы туралы ережелер болуға тиіс. Өткізу актісі
мен бөлу балансын заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды тұлғаны
қайта құру туралы шешім қабылдаған орган бекітеді және құрылтай
құжаттарымен бірге жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды тіркеуге немесе
нақтылы бар заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу үшін
олар құрылтай құжаттарымен бірге тапсырылады. Құрылтай құжаттарымен бірге
тиісті өткізу актісінің немесе бөлу балансының тапсырылмауы, сондай-ақ
оларда қайта құрылған заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша құқықты
мирасқорлығы туралы ережелердің болмауы жаңадан пайда болған заңды
тұлғаларды мемлекеттік тіркеуден бас тартуға әкеліп соқтырады. Егер заң
құжаттарында немесе қайта құру туралы шешімде өзгеше көзделмесе, мүлік
(құқықтар мен міндеттер) құқықты мирасқорына ол тіркелген кезден бастап
ауысады. Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды тұлғаны қайта құру
туралы шешім қабылдаған орган бұл туралы қайта құрылатын заңды тұлғаның
несие берушілеріне жазбаша түрде хабарлауға міндетті. Бөлінген және бөліп
шығарылған кезде құрылатын заңды тұлғаның несие берушісі осы заңда тұлға
борышқоры болып табылатын міндеттемелердің мерзімінен бұрын тоқтатылуын
және келтірілген залалдың орны толтырылуын талап етуге құқылы.
1.3 Заңды тұлғаны тарату негіздері.
Заңды тұлғаны тарату –– заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттерін
мирасқорлыққа өткізбей тоқтату тәсілі. Тарату ерікті түрде немесе ықтиярсыз
жүргізілуі мүмкін.
Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесінің
уәкілдік берген органның шешімі бойынша, сондай-ақ құрылтай құжаттарында
шешім қабылдауға уәкілдік берілген заңды тұлға органның шешімі бойынша
заңды тұлға кез келген негіз бойынша таратылуы мүмкін.
Ал ықтиярсыз тарату сот шешімімен: 1) банкрот болған; 2)заңды
тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта бұзылуына жол
берілуіне байланысты оны тіркеу жарамсыз деп танылған; 3) заңды тұлғаның
жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет үнемі жүзеге асырылған; 4)
тиісті рұқсат алынбаған (лицензия) қызметті, не заң құжаттарына тыйым
салынған қызметті жүзеге асырған, не қызметін заңдарды бірнеше рет немесе
өрескел бұза отырып жүргізген жағдайда; 5) заң құжаттарында көзделген басқа
да жағдайларда таратылуы мүмкін. 5
Заңды тұлғалардың жекелеген түрлерін тарату мемлекет уәкілеттік
еткен тиісті органның шешімімен, заң құжаттарында қаралған негіздер бойынша
жүзеге аса алады. Заңды тұлғаны тарату оның мүлкінің меншік иесінің
(уәкілетті органының) немесе заңды тұлғаның тиісті органының тағайындаған
тарату комиссиясымен жүзеге асырылады. Тарату жөніндегі комиссия тарату
кезеңінде заңды тұлғаны басқарады және оның атынан әрекет етеді
Тарату комиссиясы болатын тарату жөнінде Әділет органдарына
хабарлайды, тарату комиссиясы заңды тұлғаның таратылғаны туралы және оның
несие берушілерінің талаптарын мәлімдеу тәртібі мен мерзімі туралы ресми
баспасөзде жариялайды. Бұл мерзім тарату туралы хабар жарияланған кезден
бастап екі айдан кем болмауы керек.
Несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру жөнінде АК-тің 51-
бабында айтылған, әрі онда мынадай кезек бойынша жүргізілетіндігі
келтірілген:
1) бірінші кезекте - таратылатын заңды тұлға өміріне немесе
денсаулығына залал келтіргені үшін жауапты болған азаматтың талаптары
тиісті мерзімді төлемдерді капиталға айналдыру жолымен қанағаттандырылады;
2) екінші кезекте - несие берушілердің қамтамасыз ету сомасы
шегінде таратылатын банкроттың мүлкін кепілге салып қамтамасыз етілген
міндеттемелері жөніндегі талаптары қанағаттандырылады;
3) үшінші кезекте - еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдардың
еңбегіне ақы төлеу және авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөніндегі
есеп айырысу жүргізіледі;
4) төртінші кезекте - бюджетке және бюджеттен тыс қорларға
міндетті төлемдер жөнінде берешек өтеледі;
5) бесінші кезекте - заң құжаттарына сәйкес басқа да несие
берушілермен есеп айырысылады.
Таратылатын заңды тұлға мүлкінің жеткіліксіз болуына байланысты
несие берушілердің қанағаттандырылмаған, сондай-ақ тарату балансын
бекіткенге дейін мәлімделмеген талаптары өтелген деп есептеледі. Егер несие
беруші талап қойып сотқа жүгінбесе, несие берушілердің тарату комиссиясы
мойындамаған талаптары да сот шешімімен несие берушіге қанағаттандырудан
бас тартылған талаптар да өтелген деп есептеледі.
Заңды тұлғаны таратудың жеке жағдайы оны банкрот деп жариялау
болып табылады. Банкроттық - борышқордың соттың шешімімен танылған оны
таратуға негіз болып табылатын дәрменсіздігі. Демек, заңды тұлғаның банкрот
деп танылуы оның дәрменсіздігіне қатысты, яғни борышқордың несие
берушілердің талаптарын өзіне тиесілі мүлік есебінен өтеуге мүмкіншілігінің
болмауы. Заңды тұлғаның банкротқа ұшырауы оның таратуына негіз болады.
Дәрменсіздігі заңды тұлғаны тартудағы негізгі мақсат оған несие
берушілердің мүдделерін қамтамасыз ету. Таратылатын борышқордың мүлкі
барлық несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болған
жағдайда активтер оларға әділ етіп бөлінеді.
Азаматтық кодекске сәйкес, жеке кәсіпкердің және заңды тұлғаның
банкроттығы болады. Бірақ, мекемелер мен қазыналық кәсіпорындарға
банкроттық қолдануға тиісті емес, өйткені, олар несие берушілердің
талаптарын орындау үшін ақша қаражаты жеткіліксіз болған жағдайда, олардың
міндеттемелері бойынша қосымша (субсидиарлық) жауапкершілікті тиісті
мүліктің меншік иесі көтереді. Ерікті банкроттық борышқордың еркімен сотқа
арыз беруі арқылы сот шешімімен танылады немесе несие берушілердің
бақылауына негізделген өтініш пен сотсыз-ақ жүзеге асады. Ал мәжбүрлеу
тәртібімен болатын банкроттық несие берушінің, сондай-ақ заң актілерінде
көзделген жағдайларға сәйкес өзге де адамдардың сотқа өтініш беруі немесе
Банкроттық туралы заң талаптары арқылы мүмкін болады.
Борышқор Азаматтық кодекске сүйене отырып өзінің дәрменсіздігіне
байланысты банкроттық туралы іс қозғауды сұрап сотқа өтініш бере алады.
Борышқор өзін тарату жөніндегі сотқа жүгінгенде қолдағы мүлкі бойынша несие
берушілердің талабын қанағаттандыра алмайтындығын, яғни дәрменсіз екендігін
сотқа беретін өтінішінде баяндауы тиіс.
Егер борышқор үш ай ішінде өз міндеттемелерінің орындалуын
қамтамасыз ете алмаса, онда несие беруші борышқорды банкрот деп тану
жөнінде сотқа өтініш жасайды.
Банкроттық туралы заңның 35-бабына сәйкес, банкроттық туралы сот
мынадай қаулылардың бірін қабылдай алады:
1) борышқорды банкрот деп тану және конкурс жүргізу туралы
шешім;
2) борышқорды банкрот деп танудан бас тарту туралы шешім;
3) өтініш жасалған жағдайда оңалту рәсімімен қолдану туралы
ұйғарым;
4) іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарым.
Банкроттық рәсімдердің мейлінше маңызды рәсімі борышқорға төлем
қабілеттілігін қалпына келтіруге мүмкіндік жасау және оны таратудан аман
алып қалу болып табылады. Бұл орайда бұған тек борышқордың өзі ғана емес,
көп жағдайда несие берушінің өзі, тіпті қоғамның өзі ынталы болады.
Борышқорға төлем қабілеттілігін қалпына келтіру мақсаты үшін оңалту
рәсімі қолданылуы мүмкін.
Оңалту рәсімі деп –– дәрменсіз борышқорға оны таратылудан сақтап
қалу мақсатымен борышқордың төлем қабілетін қалпына келтіруге бағытталған
сот не соттан тыс рәсім арқылы қолданылатын кез келген қайта құрушылық,
ұйымдастыру-шаруашылық, басқарушылық, инвистициялық, техникалық, қаржы-
экономикалық, құқықтық және заңдарға қайшы келмейтін өзге де шараларды
айтады.
Оңалту рәсімі тек коммерциялық ұйымдарға қатысты ғана қолданылады
және екі жылдан аспауы керек.Аталған рәсімді қолдануға борышқордың өзі
өтініш жасауы мүмкін, және оның мүлкінің иесі (мемлекеттік кәсіпорынға
қатысты) немесе несие беруші де сондай құқыққа ие болады.Оңалту рәсімін
жүзеге асыру үшін сот кепілімен қамтамасыз еткен талаптардың жалпы
сомасының 50 пайызынан,сондай ақылы несие берушілер талаптарының жалпы
сомасының 50 пайызынан асатын болса онда несие берушілердің келісімі
қажет.Оңалту рәсімі несие берушілердің келісімімен тағайындалған оңалтуды
басқарушысы жүзеге асырады.Дәрменсіз борышқорды банкрот деп жариялағанда
оны тарату конкурус тәртібімен жүзеге асырылады,сол үшін де конкурустық
басқарушысы тағайындалады.Банкроттық тарату сот арқылы айқындалады және ол
алты айдан аспауы керек.
Таратылған заңды тұлғаның мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда, егер
заңда өзгеше белгіленбесе, ол несие берушілер арасында тиісті кезекпен
қанағаттандырылуға жататын талаптардың сомаларына қарай бөлінеді.
Тарату комиссиясы несие берушінің талаптарын қанағаттандырудан
бас тартқан не оларды қараудан жалтарған жағдайда, несие беруші заңды
тұлғаның тарату балансы бекітілгенге дейін тарату комиссиясына талап қойып
сотқа жүгінуге құқылы. Соттың шешімі бойынша несие берушінің талаптары
таратылған заңды тұлғаның қалған мүлкі есебінен қанағаттандырылуы мүмкін.
Заңды тұлғаның несие берушілернің талаптары қанағаттандырылғаннан кейін
қалған мүлкі, егер заңдарда немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында
өзгеше көзделмесе, оның бұл мүлікке заттық құқықтары бар немесе заңды тұлға
жөнінде міндеттемелік құқықтары бар меншік иесіне немесе құрылтайшыларына
(қатысушыларына) беріледі.
Таратылатын заңды тұлға мүлкінің жеткіліксіз болуына байланысты
несие берушілердің қанағаттандырылмаған, сондай-ақ тарату балансын
бекіткенге дейін мәлімделмеген талаптары өтелген деп есептеледі.
Егер несие беруші талап қойып сотқа жүгінбесе, несие берушілердің
тарату комиссиясы мойындамаған талаптары да, сот шешімімен несие берушіге
қанағаттандырудан бас тартылған талаптар да өтелген деп есептеледі.
ҚР-ның Азаматтық Кодексінің 33-бабында көрсетілгендей заңды тұлға
дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы
оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін,
өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие
болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын
ұйым.
Заңды тұлға дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс және заңды
тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады.
ΙΙ тарау . Заңды тұлғалардың жауапкершілігі.
2.1 Коммерциялық ұйымдардың құрылуы және жауапкершілігі
Коммерциялық ұйым дегеніміз өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде табыс
келтіруді көздейтін заңды тұлға болып табылатды. Коммерциялық ұйым болып
табылатын заңды тұлға мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестік,
акционерлік қоғам, өндірістік кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкін.
_Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар
шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып танылады. Азаматтардың
бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде олардың өз еңбегімен
қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын
біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі өндірістік кооператив деп
танылады.
Мемлекетік кәсіпорынға:1) шаруашылық жүргізу құқығына негізделген;
2) Оралымды басқару құқығына
негізделген (қазыналық кәсіпорын) кәсіпорындар жатады.
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу азаматтық айналымда құқықтық
дербес субьектісі ретінде қатысу, жеке тұлғаға ғана емес. Заңды тұлғаларға
да тән. Занды тұлға азаматтық құқыктық заңмен танылған бірыңғай субьектісі
ретінде күрделі құрылым деп есептеледі. Азаматтық құқық ілімінде занды
тұлғаның, оның ішінде әсіресе мемлекетпк заңды тұлғалардың маңызы, мәні,
яғни құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше ілім бар. Олардың анторлары заңды
тұлға ииституты қандай қоғамдық қатынастарды білдіреді, онда қандай
адамдардың мүдделері қаралмақ, мемлекеттегі оның орны қандай және заңды
тұлғаның, мән-мағынасы неде деген сауалдарға байланысты әртүрлі пікір
білдіреді. Азаматтық құқық теориясына көп еңбек еткен көрнекті ғалым
профессор С.О. Аскназий "мемлекеттік ілімнің" анторы. Ол былай деп
айтқан:"мемлекеттік заңды тұлғаның артында мемлекеттің өзі тұрады да,
шаруашылық қызметінің нақты саласында тізгінді де өзі ұстайды. Әдебиетте
бұл теорияны көп сынайтындар оған "егер олай болса мемлекет өзімен-өзі
құқықтық қатынаста болуы керек қой" деген айтады. Академик А.В. Венедиктон
"ұжым ілімін" алға тартты. Бұл ғалымның айтуы бойынша мемлекеттік занды
тұлғаның артында екі ұжым тұрады делінген:
а) мемлекет атынан барлық халық;
ә) аталмыш заңды тұлғаның жұмысшылары мен қызметкерлерінің ұжымы. Ал,
ғлым Д.М.Генкин "әлеуметтік ақиқат" теориясын ұсынады, яғни онда ол
қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихы-экономикалык, заңдылығын
басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде
қажеттілікке орай реттелетінін айтады. Профсссор Ю.К. Толстой "директор
ілімін" алға тартты. Оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның еркін
білдіруші- директоры болып табылады.
Азаматтық құқықтандыруда О.А.Красавчиковтың "әлеуметтік
байланыстар ілімі", А.А.Пушкиннің "ұйымдастыру ілімі",
Е.А. Сухановтың "мақсатты мүлік" тәрізді ғылыми тұжырымдары да
айтарлықтай кең тараған. Сөйтіп заң тұлғаға "адамдардың қатысы жөнінде
әртүрлі пікірлер айтылған және де бұл орайда анторлар түрлі белгілерге
жүгінеді. Оның біріндс бұл адамдар заңды тұлға мүддесі үшін әрекет етеді,
екіншісіндс адамдардың әрекеті осы институтпен (саламен) реттеледі,
үшіншісіндс адамдардың әрекеті заңды тұлғаның әрекетінен көрінеді, ал кейде
құқықтарды жүзеге асыруда, мәмілелерді жасауда оның еркі танылады. Кейбір
анторлар бұл белгілерді біріктіруге тырысты, заңды тұлғаның сыртында оның
құқықтары мен міндеттерін "жасырын" атқарушы тұратындығын дәлелдемек
болады. Бұл мәселе туралы Батыс Еуропа әдебиетіндс де әртүрлі теориялық
көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф.Савиньи "Фикция теориясының" негізін
қалады. К.Ф.Саниньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде құқық субъектісінің
қасиетін тек адам ғана еншілей алады. Ал заң шығарушы болса заңды тұлғаның
сыртында оны белгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті тұрғанын мойындайды.
Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикцияға жүгінеді, абстракциялық түсінік
ретінде құқықтың ойдан шығарылған субьектісін алға тартады. Ал неміс ғалымы
Гиркс болса, "органикалык теорияның" тұжырымын ұсынып, заңды тұлғаны адам
тұлғасымен салыстырады. Бұл орайда оны дербес құрылым деп қарайды.
Б.э.н. II-I-ғасырдың өзіндс Рим Рсспубликасының заңгерлері: Азаматтық
айналымда бөлінбейтін оқшау мүлікті иеленетін ұйымның құрылуы туралы
мәселелер қаралды. "Заңды тұлға" Рим заңгерлеріне белгісіз болғаны белгілі,
және оның мәні олармен зерттелген жоқ, ерекше ұйым есебінен жеке құқык,
субьектісі шеңберін кеңейту туралы идея солардікі болғандықтан біз Рим
құқығына міндеттіміз. Орта ғасырда Рим құқығының догматтарына заңды
тұлғаның шығуы оларға әсерін тигізді. Глоссатр мен посиглосатр дамып жатқан
шаруашылықтың қажетілігін бейімдеуге тырысты. Осы ғасырда және жаңа заманда
заңды тұлға құрылысы іс жүзінде кең өріскс ис болды. Германиядағы Фуггер
сауда үйі, Генуэзадағы Қасистті Георгия банкі, ағылшын және голлан "Ост-
Вест Үнді" компаниясы сауда кәсіпорындарында "күрделі істерді ұжымдық
жүргізу техникасы" өндірілді,
XIX ғасырда Азаматтық жәнә Сауда кодекстерінің шығуына заңды
тұлғалардың қатысуын олардың жинақталған нәтижссін реттейтін қатынас зор
орын алды. XIX ғасырлар ортасы мен аяғында экономиканың қарқынды дамуы
заңды тұлғалар туралы ғылымның дамуына қатты септігін тигізді.
ҚР-ның 1994 жылы 24 желтоқсанда қабылданған АК-сі заңды тұлғаға
мынадай түсінік берген: "меншік, шаруашылық жүргізу және жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады. Заңды тұлғаның
дербес балансы болуға тиіс. Заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі
болады.''
Заңды тұлға көптеген қоғамдық және шаруашылық қызмет саласында пайда
болады. Бірақ, осы институттың қажеттілігі мен маңыздылығы алдымен мүліктік
қатынастың субьектісі заңды тұлғаны кім құрды, содан бөліп қарастыруға жол
берумен анықталады. Сонымен қатар, заңды тұлға бұл өзіндік мүліктік
құқықтар мен мімдеттердің бөлектелген субьектісі, ереже бойынша оның
құрылтайшылары, олардың қарыздарына жауап бермейді. Заңды тұлға құрылтай
құрылтайшылары өздеріне қажетті деп есептемейтін кәсіпкерлік сома
тәуекелімен шектеуге мүмкіншілігі бар. Мұндай жағдайда заңды тұлға әуелі
мүліктік азаматтық -құқықтық қатынастары үшін практикалық мағына береді.
Заңды тұлғаның мүліктік бөлінуі қолдануға құқылы мүлікті бекітуі арқылы
көрінеді. Бекітудің нысандары әртүрлі. Көп жағдайда бұл нысан меншік құқығы
бойынша заңды тұлғаға тиесілі мүлік, Сондықтан заңды тұлға меншік иесі
ретінде осы мүлікке қатынасатын барлық құқықтар мен міндеттерге ие болады.
Басқа жағдайда заңды тұлғаның мүлкі шаруашылық жүргізу құқына жатады.
Осындайлар тек мемлекеттік кәсіпорындар ғана болып табылады. Алайда меншік
құқығы бойынша мүлік меншік иесіне тиесілі, кәсіпорынның мүлікке билік
етуіне шектеулер бар. Иелену және пайдалану құқығы заңды тұлға өзі толық
көлемде сақтайды. Дегенмен кейбір заңды тұлғалар, көбіне мемлекеттік мүлік
жедел құқық басқармасында бекітіледі. Мұндай құқықтар билік ету, сонымен
қатар шаруашылық жүргізу құқығымен салыстырғанда өте шектеулі. Бірақ,
барлық жағдайларда мүлік: а) заңды тұлғаға тиесілі; б) оның өзіндік
қызметіне материалдық база ретінде қызмет етеді; в) заңды тұлғаның өзіндік
балансымен бекітіледі; г) мүлік (тек заңды тұлғаның жедел құқықтық
басқармасында тіркелгендерден басқа) заңды тұлғалардың қарыздарын өтеудің
және басқа субьектілермен міндеттемелері бойынша материалдық
жауапкершіліктің қайнар көзі ретінде қызмст етеді. Өздерінің міндеттемелері
бойынша заңды тұлға өздеріне тиесілі барлық мүлікке жауап береді, яғни тек
заттық құқық негізіндс тиесілігі ғана емес, мысалға алсақ, заңды тұлғаларға
басқа тұлғалар беретін ақшалар. Заңды тұлға азаматтық айналымда, яғни
барлық мүліктік (сонымен қатар мүліктік емес) құқық қатынастарында өз
атынан жауап бере алады. Заңды тұлға өзінің жетекшісінің ұйымдастырушысының
немесе мемлекеттің атынан ғана әрекет жасай алады. Бұл маңызды тәжірибелік
мән (мағына) береді. Сонымен белгілі бір төрелік іс бойынша, совхоз бастығы
өз совхозы атынан кепілдік міндет берді деп белгіленеді. Біраз уақыттан соң
совхоз басшысы басқа адаммен ауыстырылды. Кепілдік міндетті орындау
қажеттілігі туған кезде жаңа басшы өзінен бұрынғы басшы қол қойған кепіл
хаттың жарамсыздығы туралы жариялайды. Төрелік сот істі шешу барысында
басшы заңды тұлғаның органы болып табылады, ол азаматтық айналым кезінде өз
атынан әрекет жасайтынын атап көрсетті, міндеттеме басшыда емес, заңды
тұлғада пайда болды, міндеттеме бойынша басшы емес, заңды тұлға жауап
береді. Осы бапта заңды тұлғаның өзінің атауы бар мөрі болуы қажет деп
айтылған. Мөр аса қажетті жағдайларда, құжат осы заңды түлға да
шығарылғандығын растайды. Сондықтан ол заңды тұлғаға азаматтық айналымда
жеке белгісі ретінде қызмет етеді. Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны
мынадай белгілері бойынша айқындайды: 1) ұйымдасқан бірлігі, 2) мүліктік
оқшаулығы, 3) дербес мүліктік жауапкершілігі, 4) азаматтық
айналымға өз атынан қатынасуы.
Әрбір заңды-тұлғаның ұйымдасқан бірлігі оның өзіне тән касиеті
болғандықтан заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Ұйымдасқан бірлігі занды
тұлғаның ішкі құрылымынан көрінеді, сол арқылы қызмет аясы айқындалады.
Заңды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе,
құрылтай шарты негізінде жүзеге асырады. Сонымен қатар, заңды тұлғалар заң
құжаттарына, сондай-ақ құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз
органдары арқылы азаматтық құқықтарға ие болып, өзіме тиесілі міндеттерді
алады. Заңды тұлға органдарының түрлері, тағайындалу немесе сайлану тәртібі
және олардың өкілеттігі заңдар мен құрылтай құжаттарында белгілененеді.
Мүлікті оқшаулық заңды тұлғаның экономикалық-құқықтык белгісі болып
табылады, және оның мүлікке заттық құқығын иеленуін білдіреді. Бұл арада
әңгіме оның меншік құқығы, шаруашылықты жүргізу немесе оралымды басқару
құқығы туралы болып отыр. Конституциялық ұйымдағы дербес балансының мөлшері
мен мекемедегі заңды тұлғаның оқшаулық мүлкін айқындайтын құжаттар.
Дербес мүліктік жауапкершілік дегеніміз- ол заңды тұлғаның
міндеттемелері бойынша өздеріне тиесілі барлық мүлікнен жауап беруі. Бұл
жалпы ереже. Ал меншік иесі қаржыландыратын мекеме мен қазыналық
кәсіпорындар АК-тің 44-бабының 1-тармағы, 2-бөлігіне сәйкес өз міндеттемесі
бойынша өз билігіндегі ақшалай қаражатпен жауап береді. Қаражат жеткіліксіз
болған жағдайда мекеме мен қазыналық кәсіпорынның міндеттемелері бойынша
оның құрылтайшысы жауапты болады. Заңды тұлғалардың дербес мүліктік
жауапкершілігі заң актілерімен тағайындалуы мүмкін. Бұл АК-те былайша
қаралған: 1) толық және сенім серіктестіктеріне қатысушылардың тиісті
серіктестіктердің міндеттемелері бойынша жауапкершілігі; 2) кооператин
міндеттемелері бойынша өндірістік кооператин мүшелерінің жауапкершілігі (АК-
тың 96-бабының 3-тармағы); 3) егер заңды тұлғаның банкрот болуын
құрылтайшының әрекеті туғызған болса, заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша
құрылтайшының жауапкершілігі (АК-тың 44-бабының 3-тармагы); 4) еншілес
шаруашылық мәмілесі бойынша негізгі ұйымның (АК-тың 94-бабының 2-тармағының
2-ші бөлігі); сондай-ақ негізгі шаруашылық серіктестігінің кінәсінен
еншілес шаруашылық серіктестігі банкротқа ұшыраған кезіндегі жауапкершілігі
(АК-тың 94-бабының 2-бөлігінің 3-тармағы); 5) серіктестік міндеттемелері
бойынша толықтай салым төлемеген жауапкерлігі шектеулі серіктестікке
қатысушының жауапкершілігі (АК-тың 77-бабы 1-тармағы 2-бөлігі) және тағы
басқа жағдайлардағы жауапкершілік. Заңды тұлғаның азаматтық айналымға өз
атынан қатынасуы процессуалдық-құқықтық белгісі ол оның сотта талапкер және
жауапкер болуына, өз атынан шарт жасасуға, бір жақты мәміле жасауына
мүмкіндік береді.
ҚР АК-тың 38- бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлғаның оның басқа
заңды тұлғалардан айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Занды тұлғаның
атауы оның құқық субьектісі ретінде дараландыру құралы болып табылады.
коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның атауы занды тұлғаны
тіркегеннен кейін оның фирмалық атауына айналады. Заңды тұлғаның өзінің
фирмалық атауымен занды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік түзіліміне енеді.
Фирмалық атау коммерциялық ұйымның тіркелуімен бір мезгілде тіркесуге
жатады және интеллектуалдық меншікке қатысты құқықтық ерекше обьектісі
болып табылады. Ботен фирмалық атауды меншіктейтін тұлғаның талабымен оны
қолдануды дереу тоқтатуға және келтірілген залалдың орнын толтыруға
міндетті. Заңды тұлғаның атауы оның қалай аталатынын және ұйымдық-құқықтық
нысанын көрсетуді қамтиды. Ол заңдарда көзделген косымша мағлұматты қамтуы
мүмкін Заңды тұлғаның тұрған жері іс жүзінде өте маңызды. Занды тұлғаның
тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған жері оның тұрған жері болып
табылатынын және заңды тұлғаның тұрған жері құрылтай құжаттарында почталық
толық мекен-жайы жазылып көрсетіледі.
2.2 Заңды тұлғалардың жауапкершілігі
Шаруашылық серіктестік туралы жалпы ұғымы.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне)
бөлінген, өз қызметінің негізгі мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және
заңды тұлға болып табылатын коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестігі болып
танылады.
Шаруашылық серіктестіктері толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік
нысанында құрылуы мүмкін.
Қызметі серіктестікке қатысушы болып табылмайтын тұлғалардың
(банктерді, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын, инвестициялық және
жинақтаушы зейнетақы қорларын қоспағанда) ақшасы мен басқа мүліктерін
тартуға негізделген ұйымдар Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес
шаруашылық серіктестігі нысанында құрылады.[2]
ҚР-а шаруашылық серіктестіктері туралы заңнамасы ҚР-ң Конституциясына
негізделеді, осы Заңнан және ҚР-ң өзге де нормативтік құқықтық актілерінен
тұрады.
Егер ҚР-ы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда көзделгеннен
өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Шаруашылық серіктестіктері нысанында құрылатын коммерциялық ұйымдардың
жекелеген түрлерінің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері, оны құру мен
пайдаланудың ерекшеліктері, мүлкінің құқықтық режимі, шаруашылық қызметін
шектеу осы Заңмен қатар арнаулы заң актілерімен реттеледі немесе арнаулы
заң актілерімен белгіленген тәртіппен.
Осы Заңда қамтылатын шаруашылық серіктестіктері туралы жалпы ережелер
олардың қызметін реттейтін ҚР-ң заңнамалық актілерінде белгіленген
ерекшеліктері ескеріле отырып, шаруашылық серіктестіктердің жекелеген
түрлеріне қолданылады.
Шаруашылық серіктестіктің жекелеген түрлерінің ерекшеліктері
Толық және сенім серіктестігі
Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары оның
міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақасып жауап
беретін шаруашылық серіктестігі толық серіктестік деп танылады.
Толық серіктестікке қатысушылардың құқықтары мен міндеттері.
Толық серіктестікке қатысушылардың:
Заңда және серіктестіктің құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіп
бойынша толық серіктестікті басқаруға, соның ішінде серіктстік алған
пайданы бөлуге қатысуға;
толық серіктестіктің қызмет туралы толық ақпарат алуға, соның ішінде
серіктестіктің бухгалтерлік және басқа да құжаттамасымен танысуға;
егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмеген болса, толық
серіктестіктің мүлкіндегі өз үлесінің мөлшеріне қарай оның қызметінен пайда
алуға;
белгіленген тәртіп бойынша толық серіктестіктен шығуға;
толық серіктестік таратылған жағдайда серіктестіктің кредиторлармен
есп айырысқаннан кейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Ι тарау. Заңды тұлғаға жалпы құқықтық
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. 8
1. Заңды тұлға ұғымы және оның
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..8
2. Заңды тұлғаны құру, қайта
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
3. Заңды тұлғаны тарату
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..14
ΙΙ тарау. Заңды тұлғалардың
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 20
2.1 Коммерциялық емес ұйымдардың құрылуы және жауапкершілігі ... ... ...20
2.2 Заңды тұлғалардың
жауапкершілігі ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
2
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..58
3 Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
60
Кіріспе
Азаматтық құқық жеке құқық саласы болып табылады. Азаматтық заңдармен тауар-
ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де
мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі.
Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушалары азаматтар, заңды
тұлғалар, мемлекет. Құқықтар мен міндеттердің иесі болу білу, азаматтық
айналымда құқықтың дербес дербес субьектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда
айтқанымыздай, жеке тұлғаға ғана емес, заңды тұлғаларға да тән.
Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым.
Заңды тұлға дербес балансы немес сметасы болуға тиіс және заңды тұлғаның өз
атауы жазылған мөрі болады.
Заңды тұлғалар коммерциялық және коммерциялық емес деп бөлінеді.
Коммерциялық ұйым пайда табуды көздейді.
Кіріс түсіру мақсаты болып табылмайтын және алынған таза кірісті
қатысушылар арасында бөлмейтін заңды тұлға коммерциялық емес ұйым деп
танылады.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін
жарғысы не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге
асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары
болуы мүмкін. Сонымен қатар, коммерциялық емес ұйымның құжаттары: 1) мекеме
үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы) және меншік
иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құру туралы шешімі; 2) қор, тұтыну
кооперативі, коммерциялық емес акционерлік қоғам, қауымдастық (одақ)
нысанындағы өзге де ұйымдық- құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі
үшін –– құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3) қоғамдық
бірлестік, діни бірлестік үшін –– жарғы болып табылады.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне)
бөлінген, өз қызметінің негізгі мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және
заңды тұлға болып табылатын коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестігі болып
танылады.
Тақырыптың өзектілігі. Заңды тұлғалар – азамттық құқық субьектілері ішінде
ерекше орын алады. Яғни, олар Қазақстан экономикасының дамуына өте үлкен
үлес қосады. Заңды тұлғалардың көптеп құрылуы халықты жұмыспен қамтамасыз
етуге көмегін тигізеді. Салық- мемлекеттің тіршілік ету көзі, ал заңды
тұлға бірден –бір салық төлеуші субьект..
Зерттеу мақсаты- заңды тұлғалардың құрылуы, оның түрлерінің бір-бірінен
ерекшелігі, олардың заң арқылы қорғалуы, ел экономикасының жоғары деңгейде
дамуына әсер ететінін көрсету, және түрлеріне жеке-жеке тоқталу, олардың
жарғылық капиталының құқықтық реттелуін, қаржыландырылуы, құрылтай
құжаттары туралы түсінік беру.
Жоғарыда аталған мақсаттарға сай мынандай міндеттер қойылды:
- Шаруашылық серіктестік туралы ұғымның теориялық негізін зерттеу.
- Шаруашылық серіктестік түрлеріне байланысты мәселелерді ауқымды
түрде көтере отырып, талдау және зерттеу жүргізу.
Диплом жұмысының зерттеу пәніне заңды тұлғалардың жарғылық капиталы
жатады. Заңды тұлғаларды құру, қайта құру, тіркеу, тарату, құқықтық пайда
болатын қоғамдық қатынастар танылады, бұл қатынастар өз кезегінде зерттеу
пәні болып табылады.
Зерттеудің әдістемелік негізі болып түрлі таным тәсілдерін қолдану
саласына, мәні мен құрылымына, ғылыми теорияларға негізгі талаптарды
анықтайтын философиялық білімдер жүйесі табылады. Осы аталған жұмыста
көзделген мақсаттарға жету үшін жалпы ғылыми және жеке ғылыми таным
тәсілдері пайдаланылды. Жалпы ғылыми тәсілдер ретінде диалектикалық тәсіл,
ұғымдардың бөліктерін, жекелеген белгілерін талдау мен жүйелеу тәсілдері
қолданылды.
Зерттеу барысында сонымен қатар құқықтық зерттеудің арнаулы тәсілдері:
салыстырмалы құқықтану, сот тәжірибесін талдау тәсілі, формальдық-логикалық
тәсілдер және тағы басқалары қолданылды.
Диплом жұмысының тақырыбын зерттеу кезінде ғылыми және ғылыми-
әдістемелік әдебиеттермен қатар нормативтік құқықтық актілер де қолданылды.
Қазақстан Республикасының заңнамалар жүйесінде заңды тұлғалардың және
оның түрлерінің жарғылық капиталын құқықтық реттеуге ерекше көңіл бөлінеді.
Құқықтың негізгі қайнар көзі болып Қазақстан Республикасының Конституциясы
табылады. Заңдық күші тұрғысынан алғандағы келесі бір акті - Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі. Ол жалпы сипатты иеленетін нормативтік
актілер қатарына жатады. Егер қандай да бір мәселе арнаулы нормативтік
актілер мен шаруашылық серіктестік заңдарымен реттелмесе, онда Азаматтық
Кодекстің нормалары қолданылады. Қазіргі уақытта ҚР-да заңды тұлғалардың
құқықтық жағдайы келесідей арнайы құқықтық нормативтік актілермен
реттеледі:
-Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Қазақстан Республикасы
Президентінің Заң күші бар Жарлығы;
-Шаруашылық серіктестіктуралы ҚР-сы Президентінің жарлығы;
-Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік
туралы ҚР-ның серіктестігі;
-Коммерциялық емес ұйымдар туралы Қазақстан Республикасының Заңы;
-Банкроттық туралыҚазақстан Республикасының Заңы ;
-.Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының Заңы ;
- Саяси партиялар туралы Қазақстан Республикасының Заңы т.б
Диплом жұмысқа жаңалық ретінде қосар ұсынысым былайша көрініс береді.
Қазақстан Республикасындағы өндірістің дамуына орай заңды тұлғалар қоғамда
ерекше орын алатындығы мәлім. Бұл қатынастарды құқықтық реттеудің
күрделілігі осы саладағы нормативтік-құқықтық актілердің көптігімен
сипатталады.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, 3-тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Ғылыми әдебиеттерде заңды тұлғаларға көп көңіл бөлінген. Атап
айтқанда, аталған тақырыпты зерттеу барысында А.ГДиденко, Ю.Г.Басин,
Д,А.Колбасин, Ғ.Тулеуғалиев, Ғ.А.Жайлин секілді ғалымдардың еңбектері
қолданылды.
Ι тарау. Заңды тұлғаға жалпы құқықтық сипаттама
1.1 Заңды тұлға ұғымы және оның белгілері.
ҚР-ның Азаматтық Кодексінің 33-бабында көрсетілгендей заңды
тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым. [1]
Заңды тұлға дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс және заңды
тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады. Заңды тұлға-азаматтық құқықтық
қатынастардың субьектісі. Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай
белгілері бойынша айқындайды:
- Ұйымдасқан бірлігі
- Мүліктік оқшаулығы
- Дербес мүліктік жауапкершілігі
- Азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы
Әрбір заңды тұлғаның ұйымдасқан бірлігі, оның өзіне тән қасиеті
болғандықтан заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Ұйымдасқандық бірлігі
заңды тұлғаның ішкі құрылымынан көрінеді, сол арқылы қызмет аясы
айқындалады. Заңды тұлғаның жоғарыда келтірілген анықтамасында оның
белгілері көрсетілген: оқшау мүлкінің болуы, осы мүліктен өз міндеттемесі
бойынша дербес жауапкершілігі болуы, өз атынан азаматтық құқықтарға ие
болып, оны жүзеге асыруы, сотқа талапкер және жауапкер ретінде қатысуы.
Заңды тұлғаның жоғарыда аталған белгілерін қарастырайық. Оқшау мүлкі
дегеніміз шаруашылық қатынастарына дербес түсуі үшін ұйымның тек қана басқа
ұйымдардың ғана емес, сондай-ақ мемлекеттің мүлкінен де оқшау мүлкі болуы
керек дегенді білдіреді.
Азаматтық айналымда өз атынан сөйлеу қабілеті- бұл өз атынан
азаматтық құқықтар мен міндеттерге ие болу, талапкер және жауапкер ретінде
жауап беру мүмкіндігі. Ұйымның осы құқығы оның жарғысымен, ережесімен
немесе аталған ұйымды құру туралы актісімен көзделеді.
Заңды тұлғаны өз міндеттемелері бойынша дербес мүліктік
жауапкершілігі-оның оқшау мүлкінің салдары. Атап айтқанда, кәсіпорын өзіне
тиесілі барлық мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап береді. Меншік
иесіне оның мүлкіне міндеттемесі бойынша кәсіпорынның жауапкершілігі
болмайды. Құрылтайшының әрекеті салдарынан болған банкроттық жағдайын
есептемегенде жауап бермейді. 2
Заңды тұлға ұйымдық біртұтас болуы керек. Ұйымдық біртұтас болу
ұжымдық құрылымның біртұтас құрылым ретіндегі қызметін қамтамасыз етеді.
Аталған белгі заңды тұлғаның мақсаттары мен міндеттерін, оның құрылымын,
құзыретін, қызмет анықтаудан құжаттарында өзгеше айтылмаса, жарғы не
құрылтай шарты мен жарғысы негізінде жүзеге асырады.
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуы керек, өйткені
мұндай құжаттың болуы заңды тұлғаның оқшау мүлкін және мүліктік дербестігін
білдіреді, әрі белгілі бір дәрежеде қамтамасыз етеді. Бухгалтерлік
баланстың дербестігі сол, онда заңды тұлғаның мүлкі, барлық түсімдер,
шығындар, активтер мен пассивтер көрініп тұрады. Жалпы заңды тұлға
азаматтық құқықтық заңмен танылған бірыңғай субьектісі ретінде күрделі
құрылым деп есептеледі.
Заңды тұлғаның құқық субъектілігі дегеніміз, онда құқық
субъектісінің қасиеті болуы, яғни құқық қабілеттілігі және әрекет
қабілеттілігі болуы.
Құқық қабілеттілігі арнаулы және жалпы болады. Арнаулы құқық
қабілеттілігі дегеніміз, заңды тұлғаның жарғыда көзделген қызметінің
мақсатына сай келетіндей азаматтық құқықтары мен міндеттері болады. Мұндай
жағдайда жарғыда олар айналысуға құқықты қызмет түрлері көрсетіледі. Осыған
байланысты, ҚР АК 159-бабында былай делінген: Заңды тұлғаның осы Кодексте,
өзге де заң актілерінде немесе құрылтай құжаттарында нақты шектелген қызмет
мақсаттарына қайшы келетін етіп жасаған, не оның органының жарғылық
құзыретін бұза отырып жасаған мәмілесі, егер мәміледегі басқа тараптың
мұндай жолсыздықтар туралы білгені немесе күнілгері білуге тиіс болғаны
дәлелденсе, заңды тұлғаның немесе оның құрылтайшысының (қатысушысының)
мүлік иесінің қуынымы бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкін.4 Арнаулы құқық
қабілеті бар заңды тұлғаның мысал ретінде қазыналық кәсіпорынды атауға
болады. Қазыналық кәсіпорынның шаруашылық қызметі жарғыда бекітілген
мақсаттарымен және міндеттерімен айқындалады. Арнаулы құқық қабілеттілігі
сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдарға да: мекемелерге, қоғамдық
бірлестіктерге, қоғамдық қорларға, тұтыну кооперативіне, діни
бірлестіктерге, заңды тұлғалардың қауымдастық немесе одақ нысанындағы
бірлестіктеріне тән. Жалпы құқық қабілеттілігі бар заңды тұлғалар өз
кезегінде, кез келген қызметпен айналыса алады, кез келген азаматтық құқығы
және соған қатысты міндеттемесі болады. Коммерциялық емес ұйымға жататын
(шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар) көптеген заңды тұлғалардың жалпы
құқық қабілеттілігі болады.
Азаматтық заңдарда заңды тұлғаның құқық қабілеттілігінің пайда
болуы және тоқтатылуы туралы ереже белгіленген. ҚР азаматтық кодексінде
заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі туралы былай делінген: Заңды тұлғаның
құқық қабілеттілігі ол құрылған кезде пайда болып, оны тарату аяқталған
кезде тоқтатылады. Айналысу үшін лицензия алу қажет болатын қызмет
саласында заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі сондай лицензияны алған кезден
бастап пайда болып, ол қайтарып алынған, оның қолданылу мерзімі өткен
немесе заң құжаттарында белгіленген тәртіппен жарамсыз деп танылған кезде
тоқталады
Заңды тұлғаның азаматтық айналымға қатысуы үшін тек қана құқық
қабілеттілігі емес, сондай-ақ әрекет қабілеттілігі де керек. Азаматтарға
қарағанда заңды тұлғалардың ерекшелігі олардың құқық және әрекет
қабілеттілігі бір мезгілде пайда болып, бір мезгілде тоқтатылады. ҚР
Азаматтық кодексінің 37-бабында былай делінген: Заңды тұлға заң құжаттары
мен құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы ғана
азаматтық құқықтарға ие болып, өзіне міндеттер қабылдайды. Заңды тұлғаның
органы – бұл заңмен, жарғымен немесе құрылтай
құжаттарымен көзделген лауазымды тұлғалар (бас директор, директор,
президент, бастық, меңгеруші, төраға) және ұйым қатарында солармен бірге
әрекет ететін лауазымды тұлғалардың алқалары (мысалы, акционерлік қоғамды
–– директорлар кеңесі, ал кооперативтік және қоғамдық ұйымдарда ––
басқарма, кеңес секретариат) заңды тұлғаның еркін білдіріп, оны жүзеге
асырады.
ҚР Азаматтық кодексде заңды тұлғалардың жекелеген түрлеріне
қатысты органдардың құралы мен олардың құзыреті айқындалады. Мысалы, толық
серіктестіктің ішкі мәселелері жөніндегі шешім барлық қатысушылардың жалпы
келісімі бойынша қабылданады, сенім серіктестігін ісін басқаруды толық
серіктестіктер жүзеге асырады,акционерлік қоғамның жоғары орғаны оның
акционерлерінің жалпы жиналысы болып табылады. Акционерлік қоғамның
атқарушы органы алқалық (басқарма) немесе жеке-дара (директор, бас
директор, президент) болуы мүмкін. Ол акционерлік қоғам қызметіне
күнделікті басшылықты жүзеге асырады және директорлар кеңесі мен
акционерлердің жалпы жиналысына есеп береді. Қоғамның басқа да органдарының
заңдарымен немесе құрылтай құжаттарымен белгіленген ерекше құзыретіне
кірмейтін барлық мәселелерді шешу акционерлік қоғамның атқарушысы органының
айрықша құзыретіне жатады. Өндірістік кооперативті басқарудың жоғары органы
оның мүшелерінің жалпы жиналысы болып табылады.
Фирмалық атау –– коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның
тіркелгеннен кейінгі атауы. 1883 жылғы 30 наурызда қабылданған, 1993 жылдың
16 ақпанынан бастап Қазақстан Республикасы да мүшесі болып табылатын
өнеркәсіптік меншікті қорғау туралы Париж конвенциясының 8-бабына сәйкес
фирмалық атау Конвенцияға қатысушы елдердің барлығында арнаулы тіркеусіз
қорғалады. Демек, заңды тұлғаның фирмалық атауды оны тіркемей-ақ, пайдалану
фактісіне қарай, пайдалануға құқығы бар деген сөз.
Заңды тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзі пайдалануға құқығы бар,
бөтен бір фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық
иесінің талап етуі бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және
келтірілген залалдың орнын толтыруға міндетті. Заңды тұлғаның фирмалық
атауды пайдалануға байланысты құқықтары мен міндеттері заңдарда
белгіленеді.
1.2 Заңды тұлғаны құру, қайта құру
Азаматтық кодекске заңды тұлғаларды құру жөнінде жалпы
ережелер енгізілген, сол арқылы оның түрлерінің жекелеген нормалары
нақтыланады. Кодексте заңды тұлғаның құрылтайшысы хақында арнайы бап
енгізілген. Азаматтық кодекстің 40-бабына сәйкес заңды тұлғаны бір немесе
бірнеше құрылтайшы құруы мүмкін. Мүлікті шаруашылық жүргізу немесе оралымды
басқару құқығымен иеленетін заңды тұлғалар меншік иесінің немесе ол
уәкілдік берген органның келісімімен басқа заңды тұлғалардың құрылтайшылары
бола алады.
Азаматтық кодекс құрылтай құжаттарының түрін және міндетті
реквизиттері мен басқа да оған қойылатын талаптарды айқындайды.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін
жарғысы не құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге
асырады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары
болуы мүмкін. Сонымен қатар, коммерциялық емес ұйымның құжаттары: 1) мекеме
үшін – меншік иесі (меншік иелері) бекіткен ереже (жарғы) және меншік
иесінің (меншік иелерінің) заңды тұлға құру туралы шешімі; 2) қор, тұтыну
кооперативі, коммерциялық емес акционерлік қоғам, қауымдастық (одақ)
нысанындағы өзге де ұйымдық- құқықтық нысанындағы заңды тұлғалар бірлестігі
үшін –– құрылтайшылар бекіткен жарғы және құрылтай шарты; 3) қоғамдық
бірлестік, діни бірлестік үшін –– жарғы болып табылады.
Коммерциялық емес ұйымның құрылтай құжаттарының талаптары
коммерциялық емес ұйымның өзінің, оның құрылтайшыларының (қатысушыларының)
орындауы үшін міндетті.
Коммерциялық емес ұйымның құрылтай шарты мен жарғысы арасында
қарама-қайшылық болған жағдайда: 1) егер олар құрылтайшылардың ішкі
қатынастарына қатысты болса, құрылтай шартының; 2) егер олардың қолданылуы
заңды тұлғаның үшінші тұлғалар мен қатынасы үшін маңызды болса, жарғының
талаптары қолданылуға тиіс.
Бір адаммен құрылған коммерциялық және коммерциялық емес ұйым
тек жарғы негізінде ғана емес істей алады. Азаматтық кодекстің 41-бабының 3-
тармағына сәйкес шаруашылық серіктестікпен өндірістік кооперативтің
құрылтай құжаттарында олардың қызметінің мәні мен мақсаттары белгіленуге
тиіс.
Құрылтай құжаттарының қатарына құрылтай шарты енгізілген
жағдайда Азаматтық кодекстің 41-бабындағы талаптар сақталуы керек, сонымен
бірге онда көрсетілген ережелер мен шектеліп қалмайтындығы ескерілген.
Коммерциялық емес ұйымдар туралы Заңның 22-бабы.3
Заңды тұлғаның жарғысында: онда оның атауы, тұрғылықты орны, оның
органдарын құру тәртібі және олардың құзіреті, оның қызметін қайта құру мен
тоқтату ережелері белгіленеді.
Егер заңды тұлғаны бір адам құрса, онда оның жарғысында мүлікті құру
және кірістерді бөлу тәртібі де белгіленеді.
Жарғыда заңдарға қайшы келмейтін басқа да ережелер болуы мүмкін.
Бір заңды тұлғаның құрылтай шарты мен жарғысы арасында қайшылықтар
болған жағдайда:
1) егер олар құрылтайшылардың ішкі қатынастарына қатысты болса,
құрылтай шартының;
2) егер олардың қолданылуы заңды тұлғаның үшінші тұлғалармен
қатынастарында маңызы болса, жарғының ережелері қолдануға тиіс.
Барлық мүдделі адамдар заңды тұлғаның жарғысымен танысуға құқылы.
Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару,
өзгерту) оның мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесі уәкілдік берген
органның , құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешімі бойынша, сондай-ақ
заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында уәкілдік берілген органның шешімі
бойынша, не заң құжаттарында көзделген реттерде сот органдарының шешімі
бойынша жүргізіледі. Заңдарда қайта құрудың басқа да нысандары көзделуі
мүмкін.
Заңды тұлға – жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта
сақтандыру) ұйымын, арнайы қаржы компаниясын қайта құру зейнетақымен
қамсыздандыру, сақтандыру қызметі және секьюритилендіру туралы заңнамада
көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып жүзеге асырылады.
Акционерлік қоғамдарды қайта ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
акционерлік қоғамдар туралы заң актісінде белгіленген ерекшеліктер ескеріле
отырып жүзеге асырылады. Қайта құру ерікті түрде немесе ықтиярсыз
жүргізілуі мүмкін. Заң құжаттарында көзделген реттерде ықтиярсыз қайта құру
сот органдарының шешімі бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші, ол уәкілдік берген орган,
құрылтайшылар немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында қайта құруға
уәкілдік берілген органы заңды тұлғаны қайта құруды сот органының шешімінде
белгіленген мерзімде жүзеге асырмаса, сот заңды тұлғаның басқарушысын
тағайындайды және оған осы заңды тұлғаны қайта құруды жүзеге асыруды
тапсырады. Басқарушы тағайындалған кезден бастап заңды тұлғаның ісін
басқару жөніндегі өкілеттік соған ауысады. Басқарушы сотта заңды тұлғаның
атынан әрекет етеді, бөлу балансын жасайды және оны заңды тұлғаны қайта
құру нәтижесінде туындайтын құрылтай құжаттарымен бірге соттың бекітуіне
береді. Аталған құжаттарды соттың бекітуі жаңадан пайда болған заңды
тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін негіз болады.
Заңды тұлға, біріктіру нысанында қайта құрылатын реттерді
қоспағанда, жаңадан пайда болған заңды тұлғалар тіркелген кезден бастап
қайта құрылған деп есептеледі.
Заңды тұлғаны оған екінші бір заңды тұлғаны біріктіру жолымен
қайта құрған кезде, заңды тұлғалардың мемлекеттік регистріне біріктірілген
заңды тұлға қызметінің тоқталғандығы туралы жазба жасалған кезден бастап
олардың бірінші қайта құрылған деп есептеледі.
Заңды тұлғаларды қосқан кезде олардың әрқайсысының құқықтары мен
міндеттері өткізу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға
ауысады. Заңды тұлғаны екінші бір заңды тұлғаға біріктірген кезде
біріктірілген заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына
сәйкес соңғысына ауысады.Заңды тұлғаны бөлген кезде оның құқықтары мен
міндеттері бөлу балансына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаларға
ауысады.Заңды тұлғаның құрамынан бір немесе бірнеше заңды тұлғаларды бөліп
шығарғанда, бөлу балансына сәйкес олардың әрқайсысына қайта құрылған заңды
тұлғаның құқықтары мен міндеттері ауысады.Заңды тұлғаның бір түрін екінші
түрдегі заңды тұлғаға өзгерткен кезде
(ұйымдық-құқықтық нысанды өзгерткенде) қайта құрылған заңды тұлғаның
құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды
тұлғаға ауысады.
Қайта құрылған заңды тұлғаның мүліктік құқықтары мен міндеттері
жаңадан пайда болған заңды тұлғаға қосылған немесе біріктірілген кезде –
өткізу актісіне сәйкес, бөлінген және бөліп шығарылған жағдайда – бөлу
балансына сәйкес ауысады. Өткізу актісі мен айыру балансында қайта құрылған
заңды тұлғаның барлық несие берушілері мен борышқорларына қатысты, барлық
міндеттемелері бойынша, соның ішінде тараптар дауласқан міндеттемелер
бойынша да құқықты мирасқорлығы туралы ережелер болуға тиіс. Өткізу актісі
мен бөлу балансын заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды тұлғаны
қайта құру туралы шешім қабылдаған орган бекітеді және құрылтай
құжаттарымен бірге жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды тіркеуге немесе
нақтылы бар заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу үшін
олар құрылтай құжаттарымен бірге тапсырылады. Құрылтай құжаттарымен бірге
тиісті өткізу актісінің немесе бөлу балансының тапсырылмауы, сондай-ақ
оларда қайта құрылған заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша құқықты
мирасқорлығы туралы ережелердің болмауы жаңадан пайда болған заңды
тұлғаларды мемлекеттік тіркеуден бас тартуға әкеліп соқтырады. Егер заң
құжаттарында немесе қайта құру туралы шешімде өзгеше көзделмесе, мүлік
(құқықтар мен міндеттер) құқықты мирасқорына ол тіркелген кезден бастап
ауысады. Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші немесе заңды тұлғаны қайта құру
туралы шешім қабылдаған орган бұл туралы қайта құрылатын заңды тұлғаның
несие берушілеріне жазбаша түрде хабарлауға міндетті. Бөлінген және бөліп
шығарылған кезде құрылатын заңды тұлғаның несие берушісі осы заңда тұлға
борышқоры болып табылатын міндеттемелердің мерзімінен бұрын тоқтатылуын
және келтірілген залалдың орны толтырылуын талап етуге құқылы.
1.3 Заңды тұлғаны тарату негіздері.
Заңды тұлғаны тарату –– заңды тұлғаның құқықтары мен міндеттерін
мирасқорлыққа өткізбей тоқтату тәсілі. Тарату ерікті түрде немесе ықтиярсыз
жүргізілуі мүмкін.
Заңды тұлғаның мүлкін меншіктенушінің немесе меншік иесінің
уәкілдік берген органның шешімі бойынша, сондай-ақ құрылтай құжаттарында
шешім қабылдауға уәкілдік берілген заңды тұлға органның шешімі бойынша
заңды тұлға кез келген негіз бойынша таратылуы мүмкін.
Ал ықтиярсыз тарату сот шешімімен: 1) банкрот болған; 2)заңды
тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта бұзылуына жол
берілуіне байланысты оны тіркеу жарамсыз деп танылған; 3) заңды тұлғаның
жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызмет үнемі жүзеге асырылған; 4)
тиісті рұқсат алынбаған (лицензия) қызметті, не заң құжаттарына тыйым
салынған қызметті жүзеге асырған, не қызметін заңдарды бірнеше рет немесе
өрескел бұза отырып жүргізген жағдайда; 5) заң құжаттарында көзделген басқа
да жағдайларда таратылуы мүмкін. 5
Заңды тұлғалардың жекелеген түрлерін тарату мемлекет уәкілеттік
еткен тиісті органның шешімімен, заң құжаттарында қаралған негіздер бойынша
жүзеге аса алады. Заңды тұлғаны тарату оның мүлкінің меншік иесінің
(уәкілетті органының) немесе заңды тұлғаның тиісті органының тағайындаған
тарату комиссиясымен жүзеге асырылады. Тарату жөніндегі комиссия тарату
кезеңінде заңды тұлғаны басқарады және оның атынан әрекет етеді
Тарату комиссиясы болатын тарату жөнінде Әділет органдарына
хабарлайды, тарату комиссиясы заңды тұлғаның таратылғаны туралы және оның
несие берушілерінің талаптарын мәлімдеу тәртібі мен мерзімі туралы ресми
баспасөзде жариялайды. Бұл мерзім тарату туралы хабар жарияланған кезден
бастап екі айдан кем болмауы керек.
Несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру жөнінде АК-тің 51-
бабында айтылған, әрі онда мынадай кезек бойынша жүргізілетіндігі
келтірілген:
1) бірінші кезекте - таратылатын заңды тұлға өміріне немесе
денсаулығына залал келтіргені үшін жауапты болған азаматтың талаптары
тиісті мерзімді төлемдерді капиталға айналдыру жолымен қанағаттандырылады;
2) екінші кезекте - несие берушілердің қамтамасыз ету сомасы
шегінде таратылатын банкроттың мүлкін кепілге салып қамтамасыз етілген
міндеттемелері жөніндегі талаптары қанағаттандырылады;
3) үшінші кезекте - еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдардың
еңбегіне ақы төлеу және авторлық шарттар бойынша сыйақылар төлеу жөніндегі
есеп айырысу жүргізіледі;
4) төртінші кезекте - бюджетке және бюджеттен тыс қорларға
міндетті төлемдер жөнінде берешек өтеледі;
5) бесінші кезекте - заң құжаттарына сәйкес басқа да несие
берушілермен есеп айырысылады.
Таратылатын заңды тұлға мүлкінің жеткіліксіз болуына байланысты
несие берушілердің қанағаттандырылмаған, сондай-ақ тарату балансын
бекіткенге дейін мәлімделмеген талаптары өтелген деп есептеледі. Егер несие
беруші талап қойып сотқа жүгінбесе, несие берушілердің тарату комиссиясы
мойындамаған талаптары да сот шешімімен несие берушіге қанағаттандырудан
бас тартылған талаптар да өтелген деп есептеледі.
Заңды тұлғаны таратудың жеке жағдайы оны банкрот деп жариялау
болып табылады. Банкроттық - борышқордың соттың шешімімен танылған оны
таратуға негіз болып табылатын дәрменсіздігі. Демек, заңды тұлғаның банкрот
деп танылуы оның дәрменсіздігіне қатысты, яғни борышқордың несие
берушілердің талаптарын өзіне тиесілі мүлік есебінен өтеуге мүмкіншілігінің
болмауы. Заңды тұлғаның банкротқа ұшырауы оның таратуына негіз болады.
Дәрменсіздігі заңды тұлғаны тартудағы негізгі мақсат оған несие
берушілердің мүдделерін қамтамасыз ету. Таратылатын борышқордың мүлкі
барлық несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болған
жағдайда активтер оларға әділ етіп бөлінеді.
Азаматтық кодекске сәйкес, жеке кәсіпкердің және заңды тұлғаның
банкроттығы болады. Бірақ, мекемелер мен қазыналық кәсіпорындарға
банкроттық қолдануға тиісті емес, өйткені, олар несие берушілердің
талаптарын орындау үшін ақша қаражаты жеткіліксіз болған жағдайда, олардың
міндеттемелері бойынша қосымша (субсидиарлық) жауапкершілікті тиісті
мүліктің меншік иесі көтереді. Ерікті банкроттық борышқордың еркімен сотқа
арыз беруі арқылы сот шешімімен танылады немесе несие берушілердің
бақылауына негізделген өтініш пен сотсыз-ақ жүзеге асады. Ал мәжбүрлеу
тәртібімен болатын банкроттық несие берушінің, сондай-ақ заң актілерінде
көзделген жағдайларға сәйкес өзге де адамдардың сотқа өтініш беруі немесе
Банкроттық туралы заң талаптары арқылы мүмкін болады.
Борышқор Азаматтық кодекске сүйене отырып өзінің дәрменсіздігіне
байланысты банкроттық туралы іс қозғауды сұрап сотқа өтініш бере алады.
Борышқор өзін тарату жөніндегі сотқа жүгінгенде қолдағы мүлкі бойынша несие
берушілердің талабын қанағаттандыра алмайтындығын, яғни дәрменсіз екендігін
сотқа беретін өтінішінде баяндауы тиіс.
Егер борышқор үш ай ішінде өз міндеттемелерінің орындалуын
қамтамасыз ете алмаса, онда несие беруші борышқорды банкрот деп тану
жөнінде сотқа өтініш жасайды.
Банкроттық туралы заңның 35-бабына сәйкес, банкроттық туралы сот
мынадай қаулылардың бірін қабылдай алады:
1) борышқорды банкрот деп тану және конкурс жүргізу туралы
шешім;
2) борышқорды банкрот деп танудан бас тарту туралы шешім;
3) өтініш жасалған жағдайда оңалту рәсімімен қолдану туралы
ұйғарым;
4) іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарым.
Банкроттық рәсімдердің мейлінше маңызды рәсімі борышқорға төлем
қабілеттілігін қалпына келтіруге мүмкіндік жасау және оны таратудан аман
алып қалу болып табылады. Бұл орайда бұған тек борышқордың өзі ғана емес,
көп жағдайда несие берушінің өзі, тіпті қоғамның өзі ынталы болады.
Борышқорға төлем қабілеттілігін қалпына келтіру мақсаты үшін оңалту
рәсімі қолданылуы мүмкін.
Оңалту рәсімі деп –– дәрменсіз борышқорға оны таратылудан сақтап
қалу мақсатымен борышқордың төлем қабілетін қалпына келтіруге бағытталған
сот не соттан тыс рәсім арқылы қолданылатын кез келген қайта құрушылық,
ұйымдастыру-шаруашылық, басқарушылық, инвистициялық, техникалық, қаржы-
экономикалық, құқықтық және заңдарға қайшы келмейтін өзге де шараларды
айтады.
Оңалту рәсімі тек коммерциялық ұйымдарға қатысты ғана қолданылады
және екі жылдан аспауы керек.Аталған рәсімді қолдануға борышқордың өзі
өтініш жасауы мүмкін, және оның мүлкінің иесі (мемлекеттік кәсіпорынға
қатысты) немесе несие беруші де сондай құқыққа ие болады.Оңалту рәсімін
жүзеге асыру үшін сот кепілімен қамтамасыз еткен талаптардың жалпы
сомасының 50 пайызынан,сондай ақылы несие берушілер талаптарының жалпы
сомасының 50 пайызынан асатын болса онда несие берушілердің келісімі
қажет.Оңалту рәсімі несие берушілердің келісімімен тағайындалған оңалтуды
басқарушысы жүзеге асырады.Дәрменсіз борышқорды банкрот деп жариялағанда
оны тарату конкурус тәртібімен жүзеге асырылады,сол үшін де конкурустық
басқарушысы тағайындалады.Банкроттық тарату сот арқылы айқындалады және ол
алты айдан аспауы керек.
Таратылған заңды тұлғаның мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда, егер
заңда өзгеше белгіленбесе, ол несие берушілер арасында тиісті кезекпен
қанағаттандырылуға жататын талаптардың сомаларына қарай бөлінеді.
Тарату комиссиясы несие берушінің талаптарын қанағаттандырудан
бас тартқан не оларды қараудан жалтарған жағдайда, несие беруші заңды
тұлғаның тарату балансы бекітілгенге дейін тарату комиссиясына талап қойып
сотқа жүгінуге құқылы. Соттың шешімі бойынша несие берушінің талаптары
таратылған заңды тұлғаның қалған мүлкі есебінен қанағаттандырылуы мүмкін.
Заңды тұлғаның несие берушілернің талаптары қанағаттандырылғаннан кейін
қалған мүлкі, егер заңдарда немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында
өзгеше көзделмесе, оның бұл мүлікке заттық құқықтары бар немесе заңды тұлға
жөнінде міндеттемелік құқықтары бар меншік иесіне немесе құрылтайшыларына
(қатысушыларына) беріледі.
Таратылатын заңды тұлға мүлкінің жеткіліксіз болуына байланысты
несие берушілердің қанағаттандырылмаған, сондай-ақ тарату балансын
бекіткенге дейін мәлімделмеген талаптары өтелген деп есептеледі.
Егер несие беруші талап қойып сотқа жүгінбесе, несие берушілердің
тарату комиссиясы мойындамаған талаптары да, сот шешімімен несие берушіге
қанағаттандырудан бас тартылған талаптар да өтелген деп есептеледі.
ҚР-ның Азаматтық Кодексінің 33-бабында көрсетілгендей заңды тұлға
дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы
оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін,
өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие
болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын
ұйым.
Заңды тұлға дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс және заңды
тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады.
ΙΙ тарау . Заңды тұлғалардың жауапкершілігі.
2.1 Коммерциялық ұйымдардың құрылуы және жауапкершілігі
Коммерциялық ұйым дегеніміз өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде табыс
келтіруді көздейтін заңды тұлға болып табылатды. Коммерциялық ұйым болып
табылатын заңды тұлға мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестік,
акционерлік қоғам, өндірістік кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкін.
_Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар
шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам болып танылады. Азаматтардың
бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде олардың өз еңбегімен
қатысуына және өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын
біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі өндірістік кооператив деп
танылады.
Мемлекетік кәсіпорынға:1) шаруашылық жүргізу құқығына негізделген;
2) Оралымды басқару құқығына
негізделген (қазыналық кәсіпорын) кәсіпорындар жатады.
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу азаматтық айналымда құқықтық
дербес субьектісі ретінде қатысу, жеке тұлғаға ғана емес. Заңды тұлғаларға
да тән. Занды тұлға азаматтық құқыктық заңмен танылған бірыңғай субьектісі
ретінде күрделі құрылым деп есептеледі. Азаматтық құқық ілімінде занды
тұлғаның, оның ішінде әсіресе мемлекетпк заңды тұлғалардың маңызы, мәні,
яғни құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше ілім бар. Олардың анторлары заңды
тұлға ииституты қандай қоғамдық қатынастарды білдіреді, онда қандай
адамдардың мүдделері қаралмақ, мемлекеттегі оның орны қандай және заңды
тұлғаның, мән-мағынасы неде деген сауалдарға байланысты әртүрлі пікір
білдіреді. Азаматтық құқық теориясына көп еңбек еткен көрнекті ғалым
профессор С.О. Аскназий "мемлекеттік ілімнің" анторы. Ол былай деп
айтқан:"мемлекеттік заңды тұлғаның артында мемлекеттің өзі тұрады да,
шаруашылық қызметінің нақты саласында тізгінді де өзі ұстайды. Әдебиетте
бұл теорияны көп сынайтындар оған "егер олай болса мемлекет өзімен-өзі
құқықтық қатынаста болуы керек қой" деген айтады. Академик А.В. Венедиктон
"ұжым ілімін" алға тартты. Бұл ғалымның айтуы бойынша мемлекеттік занды
тұлғаның артында екі ұжым тұрады делінген:
а) мемлекет атынан барлық халық;
ә) аталмыш заңды тұлғаның жұмысшылары мен қызметкерлерінің ұжымы. Ал,
ғлым Д.М.Генкин "әлеуметтік ақиқат" теориясын ұсынады, яғни онда ол
қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихы-экономикалык, заңдылығын
басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде
қажеттілікке орай реттелетінін айтады. Профсссор Ю.К. Толстой "директор
ілімін" алға тартты. Оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның еркін
білдіруші- директоры болып табылады.
Азаматтық құқықтандыруда О.А.Красавчиковтың "әлеуметтік
байланыстар ілімі", А.А.Пушкиннің "ұйымдастыру ілімі",
Е.А. Сухановтың "мақсатты мүлік" тәрізді ғылыми тұжырымдары да
айтарлықтай кең тараған. Сөйтіп заң тұлғаға "адамдардың қатысы жөнінде
әртүрлі пікірлер айтылған және де бұл орайда анторлар түрлі белгілерге
жүгінеді. Оның біріндс бұл адамдар заңды тұлға мүддесі үшін әрекет етеді,
екіншісіндс адамдардың әрекеті осы институтпен (саламен) реттеледі,
үшіншісіндс адамдардың әрекеті заңды тұлғаның әрекетінен көрінеді, ал кейде
құқықтарды жүзеге асыруда, мәмілелерді жасауда оның еркі танылады. Кейбір
анторлар бұл белгілерді біріктіруге тырысты, заңды тұлғаның сыртында оның
құқықтары мен міндеттерін "жасырын" атқарушы тұратындығын дәлелдемек
болады. Бұл мәселе туралы Батыс Еуропа әдебиетіндс де әртүрлі теориялық
көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф.Савиньи "Фикция теориясының" негізін
қалады. К.Ф.Саниньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде құқық субъектісінің
қасиетін тек адам ғана еншілей алады. Ал заң шығарушы болса заңды тұлғаның
сыртында оны белгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті тұрғанын мойындайды.
Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикцияға жүгінеді, абстракциялық түсінік
ретінде құқықтың ойдан шығарылған субьектісін алға тартады. Ал неміс ғалымы
Гиркс болса, "органикалык теорияның" тұжырымын ұсынып, заңды тұлғаны адам
тұлғасымен салыстырады. Бұл орайда оны дербес құрылым деп қарайды.
Б.э.н. II-I-ғасырдың өзіндс Рим Рсспубликасының заңгерлері: Азаматтық
айналымда бөлінбейтін оқшау мүлікті иеленетін ұйымның құрылуы туралы
мәселелер қаралды. "Заңды тұлға" Рим заңгерлеріне белгісіз болғаны белгілі,
және оның мәні олармен зерттелген жоқ, ерекше ұйым есебінен жеке құқык,
субьектісі шеңберін кеңейту туралы идея солардікі болғандықтан біз Рим
құқығына міндеттіміз. Орта ғасырда Рим құқығының догматтарына заңды
тұлғаның шығуы оларға әсерін тигізді. Глоссатр мен посиглосатр дамып жатқан
шаруашылықтың қажетілігін бейімдеуге тырысты. Осы ғасырда және жаңа заманда
заңды тұлға құрылысы іс жүзінде кең өріскс ис болды. Германиядағы Фуггер
сауда үйі, Генуэзадағы Қасистті Георгия банкі, ағылшын және голлан "Ост-
Вест Үнді" компаниясы сауда кәсіпорындарында "күрделі істерді ұжымдық
жүргізу техникасы" өндірілді,
XIX ғасырда Азаматтық жәнә Сауда кодекстерінің шығуына заңды
тұлғалардың қатысуын олардың жинақталған нәтижссін реттейтін қатынас зор
орын алды. XIX ғасырлар ортасы мен аяғында экономиканың қарқынды дамуы
заңды тұлғалар туралы ғылымның дамуына қатты септігін тигізді.
ҚР-ның 1994 жылы 24 желтоқсанда қабылданған АК-сі заңды тұлғаға
мынадай түсінік берген: "меншік, шаруашылық жүргізу және жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және
жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады. Заңды тұлғаның
дербес балансы болуға тиіс. Заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрі
болады.''
Заңды тұлға көптеген қоғамдық және шаруашылық қызмет саласында пайда
болады. Бірақ, осы институттың қажеттілігі мен маңыздылығы алдымен мүліктік
қатынастың субьектісі заңды тұлғаны кім құрды, содан бөліп қарастыруға жол
берумен анықталады. Сонымен қатар, заңды тұлға бұл өзіндік мүліктік
құқықтар мен мімдеттердің бөлектелген субьектісі, ереже бойынша оның
құрылтайшылары, олардың қарыздарына жауап бермейді. Заңды тұлға құрылтай
құрылтайшылары өздеріне қажетті деп есептемейтін кәсіпкерлік сома
тәуекелімен шектеуге мүмкіншілігі бар. Мұндай жағдайда заңды тұлға әуелі
мүліктік азаматтық -құқықтық қатынастары үшін практикалық мағына береді.
Заңды тұлғаның мүліктік бөлінуі қолдануға құқылы мүлікті бекітуі арқылы
көрінеді. Бекітудің нысандары әртүрлі. Көп жағдайда бұл нысан меншік құқығы
бойынша заңды тұлғаға тиесілі мүлік, Сондықтан заңды тұлға меншік иесі
ретінде осы мүлікке қатынасатын барлық құқықтар мен міндеттерге ие болады.
Басқа жағдайда заңды тұлғаның мүлкі шаруашылық жүргізу құқына жатады.
Осындайлар тек мемлекеттік кәсіпорындар ғана болып табылады. Алайда меншік
құқығы бойынша мүлік меншік иесіне тиесілі, кәсіпорынның мүлікке билік
етуіне шектеулер бар. Иелену және пайдалану құқығы заңды тұлға өзі толық
көлемде сақтайды. Дегенмен кейбір заңды тұлғалар, көбіне мемлекеттік мүлік
жедел құқық басқармасында бекітіледі. Мұндай құқықтар билік ету, сонымен
қатар шаруашылық жүргізу құқығымен салыстырғанда өте шектеулі. Бірақ,
барлық жағдайларда мүлік: а) заңды тұлғаға тиесілі; б) оның өзіндік
қызметіне материалдық база ретінде қызмет етеді; в) заңды тұлғаның өзіндік
балансымен бекітіледі; г) мүлік (тек заңды тұлғаның жедел құқықтық
басқармасында тіркелгендерден басқа) заңды тұлғалардың қарыздарын өтеудің
және басқа субьектілермен міндеттемелері бойынша материалдық
жауапкершіліктің қайнар көзі ретінде қызмст етеді. Өздерінің міндеттемелері
бойынша заңды тұлға өздеріне тиесілі барлық мүлікке жауап береді, яғни тек
заттық құқық негізіндс тиесілігі ғана емес, мысалға алсақ, заңды тұлғаларға
басқа тұлғалар беретін ақшалар. Заңды тұлға азаматтық айналымда, яғни
барлық мүліктік (сонымен қатар мүліктік емес) құқық қатынастарында өз
атынан жауап бере алады. Заңды тұлға өзінің жетекшісінің ұйымдастырушысының
немесе мемлекеттің атынан ғана әрекет жасай алады. Бұл маңызды тәжірибелік
мән (мағына) береді. Сонымен белгілі бір төрелік іс бойынша, совхоз бастығы
өз совхозы атынан кепілдік міндет берді деп белгіленеді. Біраз уақыттан соң
совхоз басшысы басқа адаммен ауыстырылды. Кепілдік міндетті орындау
қажеттілігі туған кезде жаңа басшы өзінен бұрынғы басшы қол қойған кепіл
хаттың жарамсыздығы туралы жариялайды. Төрелік сот істі шешу барысында
басшы заңды тұлғаның органы болып табылады, ол азаматтық айналым кезінде өз
атынан әрекет жасайтынын атап көрсетті, міндеттеме басшыда емес, заңды
тұлғада пайда болды, міндеттеме бойынша басшы емес, заңды тұлға жауап
береді. Осы бапта заңды тұлғаның өзінің атауы бар мөрі болуы қажет деп
айтылған. Мөр аса қажетті жағдайларда, құжат осы заңды түлға да
шығарылғандығын растайды. Сондықтан ол заңды тұлғаға азаматтық айналымда
жеке белгісі ретінде қызмет етеді. Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны
мынадай белгілері бойынша айқындайды: 1) ұйымдасқан бірлігі, 2) мүліктік
оқшаулығы, 3) дербес мүліктік жауапкершілігі, 4) азаматтық
айналымға өз атынан қатынасуы.
Әрбір заңды-тұлғаның ұйымдасқан бірлігі оның өзіне тән касиеті
болғандықтан заңның өзі ұйымдарды бөліп қарайды. Ұйымдасқан бірлігі занды
тұлғаның ішкі құрылымынан көрінеді, сол арқылы қызмет аясы айқындалады.
Заңды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе,
құрылтай шарты негізінде жүзеге асырады. Сонымен қатар, заңды тұлғалар заң
құжаттарына, сондай-ақ құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз
органдары арқылы азаматтық құқықтарға ие болып, өзіме тиесілі міндеттерді
алады. Заңды тұлға органдарының түрлері, тағайындалу немесе сайлану тәртібі
және олардың өкілеттігі заңдар мен құрылтай құжаттарында белгілененеді.
Мүлікті оқшаулық заңды тұлғаның экономикалық-құқықтык белгісі болып
табылады, және оның мүлікке заттық құқығын иеленуін білдіреді. Бұл арада
әңгіме оның меншік құқығы, шаруашылықты жүргізу немесе оралымды басқару
құқығы туралы болып отыр. Конституциялық ұйымдағы дербес балансының мөлшері
мен мекемедегі заңды тұлғаның оқшаулық мүлкін айқындайтын құжаттар.
Дербес мүліктік жауапкершілік дегеніміз- ол заңды тұлғаның
міндеттемелері бойынша өздеріне тиесілі барлық мүлікнен жауап беруі. Бұл
жалпы ереже. Ал меншік иесі қаржыландыратын мекеме мен қазыналық
кәсіпорындар АК-тің 44-бабының 1-тармағы, 2-бөлігіне сәйкес өз міндеттемесі
бойынша өз билігіндегі ақшалай қаражатпен жауап береді. Қаражат жеткіліксіз
болған жағдайда мекеме мен қазыналық кәсіпорынның міндеттемелері бойынша
оның құрылтайшысы жауапты болады. Заңды тұлғалардың дербес мүліктік
жауапкершілігі заң актілерімен тағайындалуы мүмкін. Бұл АК-те былайша
қаралған: 1) толық және сенім серіктестіктеріне қатысушылардың тиісті
серіктестіктердің міндеттемелері бойынша жауапкершілігі; 2) кооператин
міндеттемелері бойынша өндірістік кооператин мүшелерінің жауапкершілігі (АК-
тың 96-бабының 3-тармағы); 3) егер заңды тұлғаның банкрот болуын
құрылтайшының әрекеті туғызған болса, заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша
құрылтайшының жауапкершілігі (АК-тың 44-бабының 3-тармагы); 4) еншілес
шаруашылық мәмілесі бойынша негізгі ұйымның (АК-тың 94-бабының 2-тармағының
2-ші бөлігі); сондай-ақ негізгі шаруашылық серіктестігінің кінәсінен
еншілес шаруашылық серіктестігі банкротқа ұшыраған кезіндегі жауапкершілігі
(АК-тың 94-бабының 2-бөлігінің 3-тармағы); 5) серіктестік міндеттемелері
бойынша толықтай салым төлемеген жауапкерлігі шектеулі серіктестікке
қатысушының жауапкершілігі (АК-тың 77-бабы 1-тармағы 2-бөлігі) және тағы
басқа жағдайлардағы жауапкершілік. Заңды тұлғаның азаматтық айналымға өз
атынан қатынасуы процессуалдық-құқықтық белгісі ол оның сотта талапкер және
жауапкер болуына, өз атынан шарт жасасуға, бір жақты мәміле жасауына
мүмкіндік береді.
ҚР АК-тың 38- бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлғаның оның басқа
заңды тұлғалардан айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Занды тұлғаның
атауы оның құқық субьектісі ретінде дараландыру құралы болып табылады.
коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлғаның атауы занды тұлғаны
тіркегеннен кейін оның фирмалық атауына айналады. Заңды тұлғаның өзінің
фирмалық атауымен занды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік түзіліміне енеді.
Фирмалық атау коммерциялық ұйымның тіркелуімен бір мезгілде тіркесуге
жатады және интеллектуалдық меншікке қатысты құқықтық ерекше обьектісі
болып табылады. Ботен фирмалық атауды меншіктейтін тұлғаның талабымен оны
қолдануды дереу тоқтатуға және келтірілген залалдың орнын толтыруға
міндетті. Заңды тұлғаның атауы оның қалай аталатынын және ұйымдық-құқықтық
нысанын көрсетуді қамтиды. Ол заңдарда көзделген косымша мағлұматты қамтуы
мүмкін Заңды тұлғаның тұрған жері іс жүзінде өте маңызды. Занды тұлғаның
тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған жері оның тұрған жері болып
табылатынын және заңды тұлғаның тұрған жері құрылтай құжаттарында почталық
толық мекен-жайы жазылып көрсетіледі.
2.2 Заңды тұлғалардың жауапкершілігі
Шаруашылық серіктестік туралы жалпы ұғымы.
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне)
бөлінген, өз қызметінің негізгі мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және
заңды тұлға болып табылатын коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестігі болып
танылады.
Шаруашылық серіктестіктері толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік
нысанында құрылуы мүмкін.
Қызметі серіктестікке қатысушы болып табылмайтын тұлғалардың
(банктерді, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын, инвестициялық және
жинақтаушы зейнетақы қорларын қоспағанда) ақшасы мен басқа мүліктерін
тартуға негізделген ұйымдар Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес
шаруашылық серіктестігі нысанында құрылады.[2]
ҚР-а шаруашылық серіктестіктері туралы заңнамасы ҚР-ң Конституциясына
негізделеді, осы Заңнан және ҚР-ң өзге де нормативтік құқықтық актілерінен
тұрады.
Егер ҚР-ы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда көзделгеннен
өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Шаруашылық серіктестіктері нысанында құрылатын коммерциялық ұйымдардың
жекелеген түрлерінің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері, оны құру мен
пайдаланудың ерекшеліктері, мүлкінің құқықтық режимі, шаруашылық қызметін
шектеу осы Заңмен қатар арнаулы заң актілерімен реттеледі немесе арнаулы
заң актілерімен белгіленген тәртіппен.
Осы Заңда қамтылатын шаруашылық серіктестіктері туралы жалпы ережелер
олардың қызметін реттейтін ҚР-ң заңнамалық актілерінде белгіленген
ерекшеліктері ескеріле отырып, шаруашылық серіктестіктердің жекелеген
түрлеріне қолданылады.
Шаруашылық серіктестіктің жекелеген түрлерінің ерекшеліктері
Толық және сенім серіктестігі
Толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда қатысушылары оның
міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен ортақасып жауап
беретін шаруашылық серіктестігі толық серіктестік деп танылады.
Толық серіктестікке қатысушылардың құқықтары мен міндеттері.
Толық серіктестікке қатысушылардың:
Заңда және серіктестіктің құрылтай құжаттарында белгіленген тәртіп
бойынша толық серіктестікті басқаруға, соның ішінде серіктстік алған
пайданы бөлуге қатысуға;
толық серіктестіктің қызмет туралы толық ақпарат алуға, соның ішінде
серіктестіктің бухгалтерлік және басқа да құжаттамасымен танысуға;
егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмеген болса, толық
серіктестіктің мүлкіндегі өз үлесінің мөлшеріне қарай оның қызметінен пайда
алуға;
белгіленген тәртіп бойынша толық серіктестіктен шығуға;
толық серіктестік таратылған жағдайда серіктестіктің кредиторлармен
есп айырысқаннан кейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz