Синэкология (бірлестіктер экологиясы)

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Синэкология (бірлестіктер экологиясы)

Синэкология (грек тілінен аударғанда syn - бірге) - әр түрге жататын өсімдіктер, жануарлар мен микроогранизм популяцияларының ассоцияларын (биоценоздар), олардың қалыптасу жолдары мен қоршаған ортамен өзара әсерін зерттейтін экологияның бөлімі. Жеке ғылыми бағыт ретінде синэкология 1910 жылы Халықаралық ботаникалық конгресте бөлініп шықты. «Синэкология» ұғымын ғылымға енгізген швейцар ботанигі К. Шретер болып есептеледі. Әр түрдің популяцияларының макрожүйелерге бірігуінен - бірлестіктер немесе биоценоздар түзіледі.

Биоценоз ( грек тілінен аударғанда bios - өмір, koinos - жалпы орган) - қоршаған ортаның бірдей жағдайында бірге тіршілік ететін өсімдіктер, жануарлар мен микроорганизмдер популяцияларының жиынтығы. «Биоценоз» ұғымын 1877 жылы неміс зоологы К. Мебиус (1825-1908) ұсынды.

Ешқандай биоценоз қоршаған ортадан тәуелсіз, не одан тыс өздігінен дами алмайды. Нәтижесінде жеке бөліктерінің күрделі өзара әсерлері қалыптасқан, тірі және өлі компоненттерінің жиынтығынан тұратын белгілі бір комплекстер түзіледі.

Белгілі бір дәрежеде бір текті жағдайлармен сипатталатын, ағзалардың белгілі бір бірлестігімен (биоценоз) қоныстандырылған кеңістік - биотоп (грек тілінен аударғанда topos - орын) деп аталады. Егер биотопты биоценоз өмір сүретін орын ретінде сипаттасақ онда биоценозды белгілі бір нақты биотопқа тән, тарихи қалыптасқан ағзалар комплексі деуге болады.

Кез келген биоценоз биотоппен бірге, одан да жоғары деңгейдегі биологиялық жүйе - биогеоценозды түзеді. «Биогеоценоз» ұғымын 1940 жылы Н. Сукачев ұсынған. В. И. Сукачев (1880-1967) биогеоценозға мынадай анықтама берген. «Жер бетінің белгілі бір бөлігінде табиғи жағдайлары біртекті бірлестіктер өзін құрайтын компоненттердің өзара әсерлесу ерекшеліктерімен, белгілі бір хат және энергия алмасуларымен, басқа да табиғи құбылыстарымен, ішкі қарама-қайшылықты біртұтастығымен сипатталатын, үнемі қозғалыста болатын жиынтыққа биогеоценоз» ұғымы шет елдерде кеңінен таралған, 1935 жылы Тенсли ұсынған «экожүйе» ұғымына жақын. Ол ұзақ уақыттың адаптация нәтижесі. Биогеоценозды анықтаушы - фитоценоздар. Аграбиогеоценоз - жасанды фитоценоз негізінде жасалады.

Экожүйе дегеніміз - зат, энергия және ақпараттар алмасу нәтижесінде бірігуі ретінде тіршілік ететін кез келген өзара әрекеттесуші тірі ағзалар мен қоршаған орта жағдайларының жиынтығы. Кейбір ғалымдардың көзқарасы бойынша «биогеоценоз» ұғымынң мазмұны негізінен зерттеліп отырған микрожүйенің құрылымдық сипаттамасын берсе, ал «экожүйе» ұғымы ең алдымен оның функционалдық мәнін көрсетеді. Экожүйеге құмырсқа илеуі, орманның бір бөлігі, тұтас орман, космос кораблінің кабинасы, ландшафт және бүкіл биосфераның өзі мысал бола алады. Жалпы алғанда, биогеоценоз экожүйеге қатысты жекеден жалпыға қарай қатынаста болады.

Табиғи экожүйелер көлемі бойынша әр түрлі болуы мүмкін: су өоймасы, мұхит, шалғындық орман, тайга, дала. Экожүйе - ағзалар мен абиотикалық ортадан, олардың әрқайсысы бір-біріне әсер ететін тірі табиғаттың негізгі функционалдық бірлігі. Экожүйенің тіршілік етуі тірі ағзалар жиынтығы мен ортаның арасында зат, энергия және ақпарат алмасуымен байланысты.

Экожүйенің деңгейлері: микроэкожүйе - кішкене су қоймасы, жануарлар өлексесі, аквариум, жайлым, су тамшысы; мезоэкожүйе - орман, өзен, тоған; макроэкожүйе - мұхит, континент, табиғи зона; глобальдық экожүйе - биосфера.

Экожүйелердің биомдық жіктелуі. Құрлық биомдары:

Тундра: артикалық және альпілік; қылқан жапырақты ормандар; қоңыржай белдеудің дала зонасы; тропиктік гарсленд және саванна
Шөл: шөптесін және бұталы; мәңгі жасыл тропикті жаңбырлы орман;
Тұщы су экожүйелері: ағынсыз сулар (лентикалық) көлдер, тоғандар, т . б. ; ағынды сулар( лотикалық) өзендер, жылғалар, т. б. ; батпақты жерлер, батпақтар және батпақты ормандар;
Теңіз экожүйелері: ашық мұхит (пелагиалдық), континенталды шельфтің сулары (жағалау сулары), апвеллинг аймақтары(балық аулауға арналған аудандар), эстуариялар (жағалаулық бұғаздар, өзен айрықтары және т. б. )

Экожүйедегі ағзалар трофтық (қоректік) байланыстарына қарай өндірушілер, консументтер және редуценттер деп бөлінеді. Өндірушілер (бірінші ретті өнімді өндірушілер) - автротрофты ағзалар - планетаның бүкіл тірі дүниесін органикалық затпен қамтамасыз ететін жасыл өсімдіктердің жинағы.

Консументтер (латын тілінен аударғанда consumо - пайдалану) - гетеротрофты ағзалар, өндірушілер түзген органикалық заттармен қоректенеді. Оларға жануарлар, микроорганизмдердің көпшілігі, бунақдене-қоректі өсімдіктер жатады. Консументтер бейорганикалық заттардан органикалық зат түзбейді, бірақ бейорганикалық затты басқа затқа айналдыра алады.

Редуценттер ( латын тілінен аударғанда reduceus6 reducents - қалпына келтіруші, деструкторлар) органикалық заттарды ыдыратушы және оларды бейорганикалық заттарға аналдырушы ағзалар. Редуценттерге бактериялар, саңырауқұлақтар, сапрофагтар, копрофагтар, некрофагтар, т. б. жатады. Олар заттардың биологиялық айналымының соңғы звеносы болып табылады.

Ағзалар бейорганикалық ортадан химиялық элементтер мен олардың қосылыстарының таралуының ерекшеліктері туралы ақпарат алады. Бейорганикалық орта тірі ағзалардан олардың метаболизмінің (зат алмасуы) өнімдері туралы ақпарат алады. Тірі ағзалар да бір-бірімен, азық қорының болуы, жыныстық әріптесіне, агрессия(қарсыласына белгі беру) және ақпарат береді. Зат немесе құбылыстың ақпараттың бағалылығы ондағы ақпараттың санына емес, кім немесе ненің бұл ақпаратты пайдалануына байланысты болып келеді. Табиғаттағы ақпараттық байланыстар кеңістік және уақытпен шектеледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.