ОҚЫТУДЫҢ ҮШ ӨЛШЕМДІ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІ ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ТӘСІЛДЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
ОӘЖ 371.3: 809.434.2
Қолжазба құқығында
Касымова Маххабат Муратовна
Ж. ҚАРАЕВТЫҢ ОҚЫТУДЫҢ ҮШ ӨЛШЕМДІ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІ ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ
ОҚЫТУДЫҢ ТӘСІЛДЕРІ
6М010300- Педагогика және психология
Педагогика және психология мамандық бойынша білім беру магистрі дәрежесін
алу үшін дайындалған жоба
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к., доцент
Рахимбекова Г.О.
Қазақстан Республикасы
Көкшетау, 2017
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР; АНЫҚТАМАЛАР; ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗБЕСІ; АРНАЙЫ ТЕРМИНДЕР
ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕРІ МЕН ҚЫСҚАРТУЛАРЫ
КIРIСПЕ 7
1 ЖАҺАНДАНУ ДӘУІРІНДЕГІ БІЛІМ ПАРАДИГМАСЫНЫҢ ДАМУЫ МЕН ӨЗГЕРІСІНІҢ10
АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 Қазақстанда білім беру парадигмасының қазіргі замандағы 10
қалыптасуы
1.2 Білім беру үрдісіндегі жаңашыл педагогикалық технологиялардың 21
маңыздылығы
1.3 Заманауи педагогикадағы мұғалімнің рөлі және білім беру 32
парадигмасының негізгі түрлері
2 Ж. ҚАРАЕВТЫҢ ОҚЫТУДЫҢ ҮШ ӨЛШЕМДІ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІ 41
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУ САПАСЫН АРТТЫРУДЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Ж. Қараевтың Үш өлшемді әдістемелік жүйе оқыту технологиясының41
құндылығы
2.2 Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе педагогикалық 49
технологиясын қолданудың әдіс-тәсілдері
3 ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ЖҮРГІЗІЛГЕН ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАРДЫҢ БАРЫСЫ 58
МЕН ҚОРЫТЫНДЫСЫ
3.1 1 кезең – оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі арқылы оқытудың58
әдіс-тәсілдерін анықтау
3.2 Іс тәжірибе жұмыстарының екінші кезеңі 62
3.3 Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі технологиясын қолданудың 73
нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ 80
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 83
ҚОСЫМШАЛАР 88
ҚОСЫМША А 88
ҚОСЫМША Б 98
ҚОСЫМША В 101
НOРМAТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР; AНЫҚТAМAЛAР; ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗБЕСІ; АРНАЙЫ
ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕРІ МЕН ҚЫСҚАРТУЛАРЫ
Oсы жобалық жұмыстa келесі стaндaрттaрғa, тұжырымдaмaлaрғa,
бaғдaрлaмaлaрғa сілтеме жaсaлғaн:
1. Қaзaқстaн Республикaсы Президенті Н.Ә.Нaзaрбaевтың Қaзaқстaн хaлқынa
Жoлдaуы: Қaзaқстaн жoлы- 2050: бір мaқсaт, бір мүдде, бір бoлaшaқ 2014
жыл Aлмaты, 2014
2. ҚР білім беруді дaмытудың 2011-2020 жж. Aрнaлғaн білім беру жүйесін
рефoрмaлaу турaлы мемлекеттік бaғдaрлaмa
3. Қaзaқстaн Республикaсы мемлекеттік жaлпығa міндетті білім беру
стaндaрты. Жaлпы oртa білім. Aлмaты: РOНД, 2012 – 368б.
4. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Aлмaты 2007 - № 319 .
5. Қазақстан Республикасының тiл туралы Заңы. Алматы. 1997- №151
6. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы Қазақстан мектебі, 2004, N2, -бб.3-16.
7. ҚP Кoнституциясы. Алматы. 1995
Aнықтaмaлaр
Oсы жобалық жұмыстa сәйкес келетін aнықтaмaлaры бaр келесі терминдер
қoлдaнылғaн:
Кең aуқымды иннoвaциялық қoзғaлыс – қaйтa құру үшін қaжетті құбылыс.
Оқытудың үшөлшемдік әдістемелік жүйені жобалау – оқуға қызығын
тудырып, белсенділік танылады, оқушылардың субьектілік тәжірибесі көбееді,
барлық оқу пәнінің тақырыптары бойынша 100 пайыздық оқу мақсатына жетуі
кеппіл етіледі.
Педaгoгикaлық технoлoгия - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі-бір
педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын
әдіс-тәсілдер оның құрамды бөлігі.
Педагогикалық технология - оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру
формасымен анықталады.
Технoлoгия принциптері – оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру
мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметінің, іс - әрекетінің жүйелі
дамып, отыратын жобасы ретінде оқушы белеенділігін арттыруды көздейді.
Заманауи оқыту формалары – жаһандану дәуірінде білім беру үрдісі
кезінде мұғалімнің белгілі бір оқу материалын игеру барысындағы оқушының
оқу іс-әрекетін басқару және оқу тәсілдері. Сабақтың сыртқы көрінісі оқу
материалының ішкі бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория
ретінде оқу процесін ұйымдастырудың сыртқы пішінін белгілейді. Оқу формасы
оқу процесі ұйымдастырылуының сырттай көрінісі. Оқу процесінің мақсаттары,
мазмұны, əдістері мен құрал-жабдықтарына, материалдық жағдайларына,
қатысушылар құрамына тəуелді.
Мұғалім – сыныптың үстінде емес, әр оқушының қасында, басқаратын
емес, бағыттайтын тұлға, әр оқушының өзін-өзі тануында, өзін-өзі
көрсетуінде ол бақылаушы, ол көмекші. Мұғалім оқушыда мықты білімнің
қалыптасуына танымдық, ынталандырушы, әлеуметтік дамуына, тәрбиеленуіне
үлкен мотивация болып табылатын оқушының ішкі күштерін ынталандырады,
ерекшелігін, қайталанбас қасиеттерін мойындайды, өзін-өзі бағалауының
көтерілуіне ықпал етеді.
Инновациялардың мәні - әр оқушының қажеттілігіне, мүмкіндігіне,
психологиялық ерекшелігіне сай келетін, өзіндік қабылдау траекториясын
құруды көздейтін жеке оқыту тұрғысы.
Заманауи сабақ – оқушының жан-жақты дамуына, ақыл-ойының белсенді
өсуіне, терең білім алуына, адамгершілік негізінің қалыптасуына барлық
мүмкіндіктер қолданылатын сабақ.
Оқушының коммуникативтік құзыреттілігі – оқушылар және қоғам үшін
күнделікті оқуда, қатысымдық міндеттердің тіл арқылы шеше білу
қабілеттілігі; қатысымдық мақсатты іске асыруда оқушының тіл және сөз
құралдарын пайдалана алуы. Оқу нәтижесінде өзгермелі жағдайда меңгерген
білім, білік, дағдыны тәжірибеде қолдана алу қабілеті.
Білім берудегі инновациялық үрдіс – білім беру мекемелерінің
жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек
қызметі яғни білім беру жүйесіне жаңалық енгізу.
Педагогикалық үрдіс технологиясы дегеніміз – мақсат-мүддені анықтаудың
жалпы әдіснамасы негізінде мемлекеттің қазіргі таңда білім беру саласына
қойып отырған талаптарына сәйкес анықталып, іріктеліп, реттелген оқытудың
мазмұн, форма, әдіс-амалдарының, дидактикалық талаптарының психологиялық-
педагогикалық нұсқауларының жиыны.
Парадигма – бұл әр түрлі білім беру қызметіндегі педагогтың нақты
қызметін анықтайтын және онымен қызметке жетекшілік етудің мысалы ретінде
келтіретін алғышарттар мен теориялық және әдістемелік алғышарттардың
жиынтығы.
Үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесі – бұл көп деңгейлілігімен,
ізгіліктілігімен, көпсатылығымен және ашықтығымен ерекшеленетін динамикалық
даму жүйесі.
Қысқартулар тізбесі
Oсы жобалық жұмыстa сәйкес келетін келесі қысқартулар тізбесі
қолданылған:
ҚР – Қазақстан Республикасы
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ОҮӨӘЖТ – оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе технологиясы
АКТ – ақпараттық – коммуникациялық технологиялар
ҚР ББ жүйесі – Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі
КУАМ – Абай Мырзахметов атындағы Көкшетау Университеті
Қаз КСР - Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы
ДБІ – дидактикалық бірлікті ірілендіру
БИД – білім, икем, дағды
ДББҰ – дербес білім беру ұйымы
ТҰ – тамақтандыруды ұйымдастыру
ДТ – деңгейлік тапсырмалар
ҚР ҰҚЫҰ – Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік ынтымақтастық
ұйымы
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Жаһандану үрдісі білім мен ғылым алдына жаңа талаптар қойып отыр. Сол
тұрғыдан келгенде қазіргі таңда бүкіл дүние жүзілік білім әлеміне кіру
мақсатында Республикамыздың білім берудің бағдарламасы баланың жеке
тұлғасын қалыптастыруға, оның жеке қабілетін ашуға және дамытуға
бағытталғанын көрсетіп. Тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен
білім алуды дамыта отырып үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыратын
жаңа технологияларды қолдануды талап етеді.
Білім білік дағдысын механикалық түрде емес , танымдық қабілетті
дамыған өзін - өзі көрсете алатын жеке тұлғаны қалыптастыруға оқыту
технологиясының маңызы зор .
Елбaсымыз Н.Ә.Нaзaрбaевтың "Қaзaқстaн - 2030" стрaтегиялық жoлдaуындa,
1999 жылдың мaусымындa қaбылдaнғaн Қaзaқстaн Республикaсы "Білім турaлы"
Зaңындa, 2000 жылдың 30 қыркүйегінде қaбылдaнғaн "Білім" мемлекеттік
бaғдaрлaмaсындa көрсетілгендей қoғaмның экoнoмикaлық және әлеуметтік
жaғынaн ілгерілеуінің мaңызды фaктoры ретінде білім берудің ұлттық мoделін
дaмыту, шығaрмaшыл тұлғa қaлыптaстыруғa дaғды aлу, aқыл-oй қoрын жинaу
сияқты мaқсaттaрды көздейді. Oл Қaзaқстaн Республикaсы жaриялaғaн білім
беру бaсымдығынa, "жaлпығa білім беру" мoделін "әр aдaмғa тaңдaу бoйыншa
білім беру" мoделіне көшуге негізделген[1].
Түсіндірмелі сөздік технологиясы амал – тәсілдердің жиыны, іс – қимыл,
қызмет пен әрекеттегі адамның шеберлігі өнері десе, Б.Т. Лихачев
Педагогикалық технология - оқу үрдісіне алдын- ала ықпал жасау, В.П.
Беспалько Педагогикалық технология - оқу үрдісін жүзеге асырудың
технологиясы педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс – тәсілдер,
деп көрсеткен. Бүгінгі таңда Қазақстандық педагог ғалымдар: Ә.Жүнісбек, А.
Таубаева, Ж. Қараев, М. Жанпейісовалардың еңбектері білім беру үрдісінде
кең қолданылады[18].
Педагогика ғылымдарының докторы, профессор Жауынбай Амантұрұлы
Қараевтың оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі педагогикалық
технологиясының мақсаты – баланың таным қабілетіне сай төрт деңгейлік
тапсырмалар даярлауда жеке тұлғаны жаңалыққа ұмтылуға итермелейтін жаңа
қабілеттерін ашуға болатындығы ескеріліп, жан – жақты дамыған тұлғаны
қалыптастыру.
Сол себепті зерттеу жұмысымыздың мәнділігі Ж.А.Қаревтың оқытудың үш
өлшемді әдістемелік жүйесі педагогикалық технологиясындағы оқушылардың
білім деңгейіне қарай жұмысты ғылыми түрде қалыптастыру қажеттілігіне назар
аудару болып табылады.
Зерттеудің мақсаты – Ж. Қараевтың Оқытудың үшөлшемді әдістелемік
жүйесі технологиясы арқылы оқытудың тиімділігінің әдістерін анықтау мен
әзірлеу болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Қазақстанда білім беру парадигмасының қазіргі замандағы қалыптасуын
талдау
2. Заманауи педагогикадағы білім беру парадигмасының негізгі түрлерін
анықтау.
3. Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе педагогикалық технологиясын
қолданудың әдіс-тәсілдерін жүйелеу.
Зерттеу нысаны – мектептегі білім үрдісіндегі оқытудың үшөлшемді
әдістемелік жүйесі технологиясы
Зерттелетін пәні – мектептегі оқу үрдісіндегі жүргізілетін қазақ тілі
пәні.
Зерттеу тақырыбының зерттелген деңгейі. Оқу үрдісінде білім берудегі
инновациялық технологиялар бойынша зерттеген және ат салысып үлес қосқан
ғалымдар бар. Солардың арасында:
1) Ж.А. Қараев - ғалым, п.ғ.д., профессор; Халыққа білім беру ісінің
үздігі., Білім және еңбек журналының лауреаты;
2) Ж.У. Кобдикова – п.ғ.д., профессор; Алматы облысы бойынша БАҰО "АҚ
"Өрлеу" филиалының басқару және білім сапасы кафедра меңгерушісі;
3) В.П. Беспалько – педагог, академик, п.ғ.д., профессор
4) Б.С. Блум – американдық психолог, Блум таксономиясын құрастырушысы;
5) М.М. Жанпеисова – филология ғылымдарының докторы, модульдік
технологияның құрастырушысы еңбектері сараланды.
Зеpттеу көздеpі. Зеpттеу пpoблемaсы бoйыншa филoсoфтapдың, педaгoгтap
мен психoлoгтapдың еңбектеpі, сонымен қатар шетелдік және отандық
ғалымдардың еңбектері, ҚP Білім және Ғылым министpлігінің жaлпы білім
беpетін oқу opындapының oқу-тәpбие пpoцесіне бaйлaнысты ұсынғaн құжaттapы,
ҚP Кoнституциясы, Білім туpaлы Зaңы, ҚP Қaзaқстaн 2030 дaму стpaтегиясы
педaгoгикaның ғылыми жетістіктеpі мен oқушылapдың тaным белсенділігін
apттыpудaғы oзық тәжіpибелеp сараланды.
Зерттеу әдістері.
1.Эмпризимдік зерттеу әдістері: бақылау, тәжірибе, салыстыру, тарихи-
салыстыру өлшемі, тақылеттілік, абстракциялау, талдау, индукция, дедукция,
мониторинг, ретроспективтік талдау, тәжірибе үйрену, диагностикалар,
шкалирование, тестілеу, сұрақтар, анкетирование, әңгімелер,
интервьюирование, математикалық статистика, экономика-математикалық
модельдеу, статистикалық, социологиялық, ақпараттық – бағдарламалық
қамтамасыздандыру әдісі, корреляция, ранжирование және т.б.
2.Зерттеудің теориялық әдістері: идеализация, формалиация,
философтардың, психолог пен экономистердің және т.б., ғылыми еңбектерінің
жүйелі талдау, заңды базаның нормативтік-құқұқтық актілерінің талдауы,
магистратура мамандықтарының бағыты бойынша деректі базаның талдауы, үздік
тәжірибенің талдауы, біртұтас және интегралды тіл табулар көріністері
пайдаланылады және т.б.
Ғылыми жаңашылдығы: біріншіден, жоғарыда аты аталған шетелдік және
отандық ғалымдардың осы тақырып бойынша еңбектері жүйеленді; екіншіден,
мектептің оқу –тәрбие үрдісінде үш өлшемді әдістемелік жүйе технологиясы
бойынша оқытудың инновациялық әдіс –тәсілдерін пайдаланудың негіздемесі
жасалынды; үшіншіден, білім беру мекемесіндегі оқу тәрбие үрдісінде үш
өлшемді әдістемелік жүйе технологиясы бойынша оқытудың әдіс –тәсілдерін
пайдаланудың ерекшеліктері, мүмкіндіктері мен жолдары бағыттары көрсетілді.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы:
-Оқу сапасының арттыруына әсер ету мақсатында мектеп ұстaздapы
қызметінде әдістемелік мaтеpиaл pетінде қoлдaнуғa бoлaды.
Зеpттеу жұмыстapы екі кезеңде жүpгізілген:
І кезеңде тaңдaлғaн зеpттеу тaқыpыбы бoйыншa ғылыми әдебиеттеp,
oтaндық және шет елдік ғaлымдapдың зеpттеу мaтеpиaлдapы жинaқтaлып, тaқыpып
бoйыншa негізгі идея мен тұжыpымдap қaлыптaсқaн, мектепте жүpгізілетін
экспеpименттік жұмыс бaғдapлaмaсы әзіpленген;
ІІ кезеңде зеpттеу бaзaсы pетінде aлынғaн білім беpу мекемесіндегі
нaқты тәжіpибе жұмыстapы жүpгізіліп, зеpттеуде ұсынылып oтыpғaн ғылыми
бoлжaмның тиімділігі тексеpілген және ұсынылып oтыpғaн зеpттеу идеясын
тәжіpибеге енгізу мүмкіндігі қapaстыpылғaн.
Жұмыстың тақырыбы бойынша басылымдары:
1.М.М. Касымова. Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі технологиясы
қазақ тілі сабағында Ғылыми- білімділік журнал Вестник КУАМ. –
Көкшетау: КУАМ, №1, 2017ж. С – 7 б.
Жобаның құрылымы және көлемі: жоба жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен,
қорынтындыдан, қолданылған ақпарат тізімі және қосымшадан тұрады. Жалпы
жұмыстың көлемі 120 беттік машинажазуы бар мәтіннен, 8 сызбалар, 2 суреттер
мен 3 қосымша материалдардан тұрады.
1 тарауда Жаһандану дәуіріндегі білім парадигмасының дамуы мен
өзгерісінің алғышарттары тақырыбы бойынша мәселелері қаралған. Тарауда
білім беру үрдісіндегі мұғалімнің рөлі мен парадигманың қазіргі замандағы
қалыптасуы және жаңашыл педагогикалық технологиялардың мәселелері бойынша
мәселелер көрсетілді.
2 тарауда Ж. Қараевтың Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе
технологиясын пайдлау арқылы оқу сапасын арттырудың ерекшеліктері
қарастырылып төмендегідей мәселелер зерттелді:
1)Ж. Қараевтың Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе технологиясының
құндылығы
2)ОҮӨӘЖ технологиясын қолданудың әдіс-тәсілдері.
3 тарауда тақырып бойынша жүргізілген іс-тәжірибелік жұмыстардың
барысы мен қорытындысы баяндалған.
Қорытынды бөлімінде негізгі тұжырымдар мен технологияны қолдану аймағы
көрсетілген. Сонымен қоса қорытынды бөлімде 2 тарауда көрсетілген
сұрақтардың негізгі мазмұны бекітіліп жалпы мазмұнның маңыздылығы ашылған
және ұсыныстар берілген.
1 ЖАҺАНДАНУ ДӘУІРІНДЕГІ БІЛІМ ПАРАДИГМАСЫНЫҢ ДАМУЫ МЕН ӨЗГЕРІСІНІҢ
АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. Қазақстанда білім беру парадигмасының қазіргі замандағы қалыптасуы
Қазақтың кең-байтақ өлкесінде білім ісінің пайда болып, даму тарихы да
өзінің ілкі бастауларын сонау ерте замандардан алады. Қазақстан жерінде,
әсіресе, оның отырықшы аудандарында орта ғасырдық ерте дәуірінде-ақ (ҮІІ-
ҮІІІ ғ.ғ.) көптеген мектептер (мұсылманша бастауыш оқу орны) мен
медреселер, діни білім беретін ортадан жоғары оқу орындары жұмыс істей
бастағаны тарихтан белгілі.
Жаңа педагогикалық технологиялар педагогика ғылымының жаңа саласы.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай
жасайды. Инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс, әдістеме,
жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы деп атауға
болады.
Алғашқы бала тәрбиесі туралы білімді ғасырлар бойы қалыптасқан
ұрпақтан-ұрпаққа салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ойын, тұрмыстық ережелер түрінде
беріліп келе жатқан халық педагогикасы арқылы меңгереді. Тегінде ең
берекелі, ең парасатты тәжірибе, әрине, халық түйген тұжырымдар, ғасырлар
бойы зергерлік ұқыптылықпен сұрапталған үрдістер, дамыған даналық
дәстүрлер, ұстаздық ойлар болса керек. Алғашқы бала тәрбиесі туралы білім
негізі қазақ халқының халықтық педагогикасынан бастау алады.
XXI ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі Білім
бүкіл өмір бойына қағидасын жүзеге асыратын білім жүйесінің ұйымдық
құрылымдарына іздеу болып табылады. Мәселелерге ерекше көңіл аудару
оқушылардың табиғи әуесқойлығын оятып, оларды сыни тұрғыдан ойлауға
итермелейді, яғни нақты бір мәселені қарастырып, қиын жағдайдан шығудың
жолын өзіндік іздеу арқылы оқушы шын мәнінде ойланады. Осыдан сын
тұрғысынан ойлау бағдарламасының бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны
қалыптастыруда жаңашылдығы ерекше. Алған білімін талдап, жинақтап,
жүйелілік қалыптастырады. Өйткені жаңаша оқыту оқушының жеке мүмкіндігіне
қарай жұмыс істеуіне, мақсат қою, оны жоспарлау, ұйымдастыра білу, өзін-өзі
бақылау, өзін-өзі бағалауға үйретеді. Бұл технологияның тағы бір ерекшелігі
дарынды балалармен тұрақты және жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігі болып
табылады. Мен еш уақытта өз оқушыларыма еш нәрсе үйретпеймін - тек қана
олардың оқуы үшін жағдай жаратамын Альберт Эйнштейн дегендей мектептің
тірегі де, жүрегі де, білімнің тұтқасы да – мұғалім. Бала тағдыры қолына
сеніп тапсырылып отырған басты тұлға ұстаз екені де баршаға белгілі.
Альберт Эйнштейннің пікірін одан әрі дамыта отырып, педагогикалық үрдіс
оқушы мен мұғалімнің бірлескен әрекеті: бір жағынан бұл мұғалімнің
бағыттаушы, ал екінші жағынан оқушының өзінің ішкі әрекеті. Ол оқушының
белсенді білім игеруі мен қызығушылығына, талпынысына ерекше мән берді [2].
Бәрімізді бүгінгі таңда алаңдататын мәселе – жас ұрпақтың сапалы
білімді игеруі. Халқымыздың тағдыры, еліміздің ертеңі жас ұрпақтың қолында.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев [3].
Халық педагогикасы терминін әбедиетке ең алғаш енгізген – орыстың ұлы
классик-педагогі К.Д. Ушинский. Ол халықтың ауыз әдебиеті шығармаларынан
орыс педагогикасының алғашқы және ғажап талпыныстарын көре білді. Ол
тәрбиенің халықтық идеясына ерекше мән берді. Өз кезінде ұлы орыс педагогі
К.Д. Ушинский педагогикадағы эмпризимнен сақтандырды, педагогикалық
тәжірибе теориясыз медицинадағы тәуіпке сенушілікпен бара-бар деп бағалады.
Бірақ халықтың педагогикалық тәжірибе өзінің ауызша түрде өмір сүруіне
қарамастан, жоғалып кеткен жоқ, ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып
келеді. Жалпы алғанда, халықтың педагогикалық даналығы түрінде оның
педагогикалық менталитетін сақтап, бүгінде ғылыми педагогикалық білімнің
негізін құрайды.
Бүгінгі таңдағы оқыту үрдісі жаңа әдіс-тәсілдерді, жаңаша идеяларды
қолдануды талап етеді. Әр мұғалім өз іс-тәжірибесінде көптеген
қиындықтармен, кедергілермен кездеседі. Ол заман көшіне ілесу үшін өз
білімін жетілдіріп отыруы қажет. Тәуелсіз елдің тірегі білімді ұрпақ,
өркениет біткеннің өзегі білім, ғылым, тәрбие дейтін болсақ, осының
барлығының бастауы – бастауыш сынып. Ал бастауыш буынның негізгі міндеті
ету, оның қабілеттерін дамыту, адамзаттың асыл қасиеттерін оқушы бойына
сіңіру. Баланың шығармашылық іс-әрекеттерін, ұлттық мәдениет пен рухани
құндылықтарын тәрбиелеу арқылы жүзеге асады. Жас ұрпаққа білім беруде,
оларды болашақ еліміздің тұтқасы етіп тәрбиелеу –әр ұстаздың ,әрбір
мектептің ең қасиетті міндеті. Қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына
қойып отырған басты міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс – тәсілдерін үнемі
жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру. Ал білім
беру жүйесінің алдындағы жаңа міндеттердің бірі инновациялық педагогикалық
оқыту технологияларын пайдаланып білім сапасын арттыру[4].
Жаңа педагогикалық технологиялар педагогика ғылымының жаңа саласы.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай
жасайды. Инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс, әдістеме,
жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы деп атауға
болады.
Педагогика ғылымы туралы өткен уақытта да, қазіргі кезеңде де
ғалымдардың арасында үш түрлі көзқарас қалыптасқан болатын-ды: Бірінші
көзқарастың өкілдерінің айтуынша, педагогика – адамзат білімінің пәнаралық
саласын қамтиды деп дәлелдейді. Бірақ осындай көзқарас педагогиканың өз
алдына дербес теориялық ғылым, демек, педагогикалық құбылыстарды зерттейтін
саласы екендігін жоққа шығарады.
Екінші көзқарасты жақтаушылар педагогиканы қолданбалы пән ретінде
қарастыра отырып, оның негізгі атқаратын қызметінен басқа ғылымдардан
(психология, жаратылыстану, социология т.б.) енген, тәрбие саласында пайда
болған міндеттерді шешуге бейімделу. Мұндай қарастырудың негізінде
педагогикалық тәжірибенің өмір сүруі мен жаңаруы үшін тұтастай іргелі негіз
жасау мүмкін емес. Осындай педагогиканың мазмұны педагогикалық
құбыластардың ол салалары туралы үзік түсініктердің жиынтығын құрайды.
Ғылым мен тәжірибе үшін профессор В.В. Краевскийдің айтуынша, ең тиімді
тұжырымы үшінші көзқарас, оның негізінде педагогика өзінің зерттеу нысаны
мен пәні бар дербес ғылым ретінде қарастырады [5].
Қоғамның даму барысында педагогика ғылымының аясы кеңейе түсті.
Алғашында бала тәрбиесі туралы ғылым болып қалыптасқанмен, қазір педагогика
ғылымының зерттеу нысаны мен пәні жан-жақты дамуда.
Педагогика туралы еңбектерде, педагогикалық оқулықтарда, анықтамалар
мен энциклопедиялық басылымдарда педагогика ғылымына пән ретінде бір-біріне
ұқсамайтын әртүрлі анықтамалар беруді кездестіруге болады: педагогика –
тәрбие туралы ғылым; педагогика – жас ұрпақты тәрбиелеу туралы ғылым;
педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым; педагогика – жас ұрпақты тәрбиелеу
және оқыту туралы ғылым.
Уақыт өте бұл анықтамалар нақтыланып, оның мәні кеңейтілген сипаттама
болғанмен қазіргі кезеңге дейін сақталған болатын-ды: Педагогика - адам
қалыптастырудың арнайы ұйымдасқан, мақсатты және оқытудың мазмұны, түрлері
және әдістері туралы ғылым.
Бүгінгі таңда қазақ тілінде педагогикадан жарық көрген оқулықтар
туралы айтқанда, ең алдымен, 1923 жылы Ташкентте Түркістан мемлекеттік
баспасынан шыққан Мағжан Жұмабаевтың алғаш рет қазақ топырағында дүниеге
келген Педагогика оқулығы 73 жылдан кейін 1993 жылы Рауан баспасынан
қайтадан түзетіліп, өңделіп жарық көрді [6]. Оқулық араб тілінде
жазылғандықтан, оның қазақша басылымына терминологиялық тұрғыдан көп
өзгерістер енгізілді. Оқулық қазақ тілінде шыққан тұнғыш оқулық болғанмен,
бұл тәрбие мәселелерімен қатар сан-алуан психология ғылымының
проблемаларына арналады.
Сонымен қатар қазақ тілінде педагогикадан алғашқы кеңестік кезеңдегі
оқулықтардан 1973 жылы Н. Көшекбаевтың Оқыту теориясы оқулығы мен 1986
жылы Қазақ ССР Оқу министрлігі педагогика институттарының студенттеріне
арналған оқу құралы ретінде рұқсат еткен професор К.Б. Сейткалиевтің
Тәрбие теориясы оқулығы Мектеп баспасынан жарық көрді[7]. Соңғы кезде
профессорлар, Қоянбаевтардың Педагогика курсынан қазақ тілінде оқулығы
жарияланды[8].
Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта тәрбиеленеді. Тек шәкірттер
ғана оқып, білім алып қана қоймайды, сонымен қатар ересектер де білім
алады. Демек, қазіргі педагогика ғылымы – бұл адам тәрбиесі туралы ғылым.
Адам тәрбиелеу ісімен жанұя мен бала – бақша, мектеп пен мектептен тыс
мекемелер, кәсіптік – техникалық мектептер мен курстар, гимназиялар мен
лицейлер, колледждер мен жоғары оқу орындары айналысады. әдебиет, кино,
театр, теледидар және көпшілік ақпарат құралдары да тәрбиелік мақсатты іске
асырады.
Педагогиканың заңдылықтарын білу әрбір адамға, соның ішінде ұрпақ
тәрбиесімен айналысатын мұғалімге өте қажет.
Педагогиканың негізгі міндеті – болашақ мұғалімнің педагогикалық
дүниетанымын қалыптастыру, тәрбие үрдісінің күрделі де және қарама-
қайшылықтарына педагогикалық сенімі мен көзқарасын бойына сіңіру.
Педагогика болашақ мұғалімді негізгі педагогикалық проблемалардың басты-
басты мәселелерімен таныстыра отырып, қалай және қандай тұрғыдан,
педагогика ғылыми оны шешіп отырғандығы қарастырылады.
Педагогика ғылымы болашақ мұғалімге мектепте жұмыс істегенде
кездесетін нақтылы білімділік және тәрбиелік міндеттерді практикалық
тұрғыдан шешуге көмек береді.
Ертедегі Исфиджаб, Тараз, Сайрам, Түркістан, Отырар, т.б. қалаларында
көптеген медреселер болған, олардың жалпы саны 84-ке жеткен. Ауылдық
жерлерде мектепте молдалар (татар, башқұрт, т.б.) ұстаздық еткен. Оқыту
ақысы халықтан жиналған. Балалар қыс, күз айларында оқыған. Оқу мерзімі 4
жыл, оқуға 7 жастан бастап қабылдаған, жыл аяғында емтихан тапсыру мектеп
бітіргені үшін балаға ресми куәлік тапсыру тәртібі сақталмаған. Медреселер
мұсылмандық рәсімдерін таратушы оқу орны болып қана қоймай, ірі мәдениет
орталығы ретінде де қызмет атқарған. Бұл оқу орындарында заңтану, тарих,
логика, философия, математика, астрономия, медицина, т.б. пәндер
енгізілген. Медреселердің жанында салиқалы кітапханалар болған.
Патша үкіметінің 150 жылға созылған отарлау саясаты халқымыздық
егемендік жолындағы ғасырлар бойғы күресіне зор нұқсан келтіргенімен, Батыс
пен Шығыстың рухани өмірдегі қарым-қатынасына жол ашты. Мысалы,
Змеиногорскіде (Шығыс Қазақстан) қорғасын-мырыш кен орнында 1761 жылы тау-
кен жұмысшыларының балаларына арнап мектеп ашты, 1786 жылы Омбы қаласында
"Азиялықтар мектебі" ірге көтерді. Осындай мектеп 1789 жылы Орынбор
қаласында да ашылды.
Қазақ феодалдарының (сұлтан, би, бай, старшин) балаларына Неплюев
кадет корпусына (1825), Омбы кадет корпусына (1848) түсіп оқуына рұқсат
етілді. Алғашқы қазақ мектебі Бөкей хан ордасында (1841), 1850 жылы
Орынбордағы шекара комиссиясының жанынан ашылған болатын.
Ресей Халық ағарту министрлігі 1870 жылы бұратана халықтарға білім
беру шаралары туралы арнаулы заң қабылдады. Осы заң бойынша шет
аймақтағыларды орыстандыруды көздеген миссионерлік педагогика жүйесі
енгізілді. Мәскеуде құрылған арнайы миссионерлік қоғамның негізгі
принциптерінде былай делінген: мусылман елдерін ыдырату, арасына от жағу,
яғни, пантүркішілдік пен панисламдыққа қарсы күресу; бұратана халықтарды
провославие дініне көшіріп, шоғындыру, халықты ата-баба тарихынан, ұлттық
мәдениетінен қол үздіру, орыс алфавитін енгізу; мұсылмандық мектептер мен
медреселерді біртіндеп жою, олардың орнына орыс-түзем, орыс-қазақ
мектептерін ашу, кейін бұлардың бәрін таза орыс тіліне көшіру, шет
аймақтардағы отаршылдық саясатты жүзеге асыру үшін миссионер ғалымдар,
оқытушылар кадрларын көптеп даярлау. Омскідегі "Азия мектебі", Орынборда
Неплюев кадет корпусы, Омскідегі кадет корпустары құжатта көрсетілген
шаралардың жүзеге асуының нақты көрінісі болатын.
Қазақ қоғамындағы білім беру ісі "қазақтың тұңғыш ұстазы" ретінде
танылған Ы.Алтынсарин есімімен тығыз байланысты[9]. Қазақ даласында
Ы.Алтынсариннің ағартушылық қызметі мен идеялары бүгінде педагогика
саласының ғылыми-зерттеу жұмысына айналды. Оның ағартушылық қызметі қазақ
халқының рухани-саяси отарлау саясатының қысымшылығы қысып түрпиі кезеңге
тұспа-тұс келді. Бұл саясатты тоқтатуға ағартушылардың жергілікті саяси
күші болмады. Тек ұлттық білім беру жүйесін заман талабына сай,
миссионерлік ағарту-оқу ісінің негізгі заңдылықтарын қабылдай отырып,
Қазақстанда халық ағарту ісі жаңа жолға түсті.
XIX ғасырдық аяқ кезінде "қазақ мектептері қандай болу керек" деген
мәселе күн тәртібіне қойыла бастады. Осы жөнінде бір-біріне қарама-қарсы
екі көзқарас пайда болды.
Бірі - бұратана халықты шала сауатты қалдырып, төл мәдениетінен қол
үздіріп, бірте-бірте орыстандыру саясатын көздейтін миссионерлер
(Н.И.Ильминский, т.б.), ал екіншісі – орыс халқының прогрессивті озық
мәдениет үлгілерін игеру арқылы "Өз елін өркениетті елдердің деңгейіне
көтеру қажет"- дейтін қазақ ағартушылары (Ы.Алтынсарин, Ш.Уәлиханов,
А.Құнанбаев) еді[10,11]. Оқытудық жәдид (төте оқу) деп аталатын ағымы отар-
шылдық орыстандыру саясатына қарсы түркі тектес үлттардың өзін-өзі сақтап
қалу жолындағы қажырлы күресінен туған еді. Отаршылдар оның өрісін тарылтып
бақты. Патша үкіметі ұлт мектептеріндегі екі ағымды (хадим-ескі діни араб
оқуы, ал жәдид-жаңа араб әрпімен дүние үй білім беру) бір-біріне қарама-
қарсы айдап салу арқылы ұлттың сана-сезімнің оянуын тежеуді көздеді. Осының
нәтижесінде хадим ағымының өкілдері жәдидшілерді, "құдайға күпірлік жасады"
деп айыптап, олардың үстінен патша әкімшілігіне арыз жазуға дейін барды.
Жәдид ағымына белсене қарсы шыққандардық бірі - Н.И.Ильминский[10]. Жәдид
ағымы мектеп, медресеге байланысты мына мәселелерді көтерді: біркелкі оқу
жоспары мен бағдарлама жасау арқылы мұсылман мектептерін бір ізге түсіру,
оқу жоспарына арифметика, жағырапия, жаратылыстану, тарих, т.б. пәндерді
енгізу арқылы қазіргі заман талабына сай шәкірттерге орта білім беруді
қамтамасыз ету, сауатсыз, фанатик молдаларды тиісті білімі бар молдалармен
алмастыру, дыбыстық оқыту әдісін енгізу, мектеп пен медресе бітіргендерге
емтихан тапсыртып, оқушыларға тиісті құжаттар тапсыру, әскери міндетін
атқаруды жеңілдету, мұсылман мектептерін бақылауды жұрт сайлаған құрметті
азаматқа тапсырып, оны өлкенің ресми қамқоршысына бағынышты ету, т.б. Осы
мектептердің материалдық жағына көмектесу, оқу құралдарымен қамтамасыз ету,
мұғалімдерге тұрақты жалақы төлеу мәселесі де назардан тыс қалмады.
Жәдид ағымының көшбасшысы белгілі турколог-лингвист А.Байтұрсынов
болды[11]. Жәдидшілер бастауыш мектеп мәселесіне айрықша мән берді, осыған
орай бірнеше оқу құралдарын жарыққа шығарды.
Жәдид ағымы мектеп бітірушілердің медреселерде немесе жоғары оқу
орындарында білімін әрмен қарай жалғастыру, олардың өз ықтиярымен мамандық
таңдап алу мүмкіндігіне жол ашты, жұрттың бұл мектепке деген ынта-ықыласы
тез өріс алуына жағдай туғызды.
Қазан төңкерісінің жеңісінен кейін халықты қажытқан жиһангерлік және
азамат соғысының қиян-кескі, зобалаң зардаптарына қарамастан, өлкедегі
мектеп саны едәуір өсе түсті. Сол кездегі ағарту саясатындағы басты
мәселенің бірі - жаңадан ашылып жатқан ауыл мектептерін мұғалім кадрларымен
қамтамасыз ету жайы еді. Бұл міндет үш түрлі жолмен жүзеге асты:
Біріншісі, бұрынғы патшалы Ресейдің мұғалім-кадрларын мектепке тарту,
екіншісі жолы - білімге құштар сауатты жастарды қысқа мерзімді курстардан
өткізу, үшіншісі, арнайы педагогикалық оқу орындарын көптеп ашу арқылы
мұғалім даярлау.
1920 жылы қазанда Қазақ АССР-ының Оқу халық комиссариаты құрылды. Оның
төрағасы болып А.Байтұрсынов тағайындалды[11]. 1920 жылы 18 ақпанда Бүкіл
Қазақстандық оқу-ағарту конференциясы шақырылды. Онда балаларды қорғау,
бірыңғай мектеп жүйесін құру, кәсіптік-техникалық білім беру, саяси тәрбие
жұмысы, т.б. оқу-тәрбие жұмысына байланысты мәселелер қаралды.
1922-23 оқу жылдары Академиялық орталық ұлт мектептері төл оқулықпен,
бағдарламамен қамтамасыз етуде біраз шараларды іске асырды, төл тілімізде
14 оқулық шығарылды. Олардың ішінде "Физика", "Грамматика", "Алгебра",
"Мектеп гигиенасы", т.б. бар.
Бұл оқулықтарды жазуға қазақ зиялыларының алдыңғы қатарлы топ
өкілдері: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Әуезов, С.Асфендияров,
Т.Жомартбаев, Қ.Сәтбаев, Ә.Ермеков, Т.Жолдыбаев, т.б. қатысты[12].
Республикада жоғары білімді кадр даярлауда Алматы қаласында тұңғыш
ашылған Абай атындағы Қазақтың педагогикалық институты үлкен рөл атқарды.
1929 жылы араб алфавитінен латын графикасына көшті. 1940 жылы латын
алфавитінен орыс жазуына көшу ісі өркениет жолындағы тағы бір үлкен соққы
болды. Оқу-ағарту саласындағы осындай үлкен бұрмалаулар ұлт мәдениетінің
дамуына кері әсерін тигізді.
Неміс-фашист басқыншылары шабуылына байланысты көпшілік ер мұғалімдер
майданға, Отанды жаудан қорғауға аттанды, оқушылар болса колхоз, совхоз
шаруашылығына көмектесіп, майдан қажетін өтеуге ат салысты, 15-16
жастағылар ФЗО мектептеріне түсіп, қысқа мерзімді курстардан өтіп, фабрика,
зауыт, шахталарда ер-азаматтардың орнын басты.
Өндіріске барушылар көбейе түсті, осыған орай жұмысшы шаруа жастарының
кешкі мектептері көбейді.
1945-60 жылдары мектептер мен онда оқитындар саны күрт өсе бастады.
1950-60-шы жылдары тың игеруге байланысты мектептердің саны күрт өскенімен,
қазақ мектептері көбірек жабылып, оның орнына орыс-қазақ және орыс
мектептері көбірек ашылды. 1980-90 жылдары елімізде жаппай халыққа орта
білім беру саласында біраз жұмыс жүргізілді. Соның бірі -мектепке 6 жастан
бастап қабылдау.
Еліміз егемендік алғаннан кейін білім негіздерін демократиялық,
интеграциялық принциптерге орайлас әр баланың жеке-дара ерекшеліктері мен
қабілеттерін ескере отырып, оқытып, тәрбиелеу талап етілді. Осы жайттар ұлт
мектептерінің жаңа бағдарламаларынан елеулі орын алды. Арнаулы білім
салаларына икемі бар балаларға арналған лицей, гимназия, колледж,
медреселер сияқты мектептің жаңа түрлері ұйымдастырылды.
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы Заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негізделеді[13]. Осы Заң және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес мемлекеттік
саясат принциптері айқындалады.
1. Білім беру ісінің мәні, міндеттері және принциптері. Қазіргі
өскелең өмір талаптарына сай жастарға білім және тәрбие беру, оларды жан-
жақты дамыту — қоғам алдында тұрған басты міндеттердің бірі. Білім беру -
бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық мәдени дамуының жоғары
деңгейін және кәсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру
мен оқытудық үздіксіз процесі.
2.Қазақстан Республикасында жастарға білім беру процесі халқымыздық
ұлттық салт-дәстүріне, мәдениетіне, экономикасына және саяси өміріне
негізделіп іске асырылады.
Заңда көрсетілген білім беру жүйесінің негізгі міндеттері:
-жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік
пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды
дамыту үшін жағдайлар жасау;
-азаматтықты, үйелменнің, халықтың, қоғамның және мемлекеттің
алдындағы жеке адамның қүқылары мен міндеттерін ұғынуды, сондай-ақ
республиканың мәдени, қоғамдық, экономикалық және саяси өміріне қатысу
қажеттігін тәрбиелеу;
-Республика тұрғындарына жалпы және кәсіптік білім алу үшін
мүмкіндіктер жасау;
-жеке адамның шығармашылық қабілеттерін және эстетикалық тәрбиесін
дамыту;
-қазақ халқының мәдениеті мен дәстүр-салтын оқып-үйрену үшін жағдайлар
жасау [13].
Халыққа білім беру ісін дамытуда педагогикалық фактордың да әсері бар.
Мысалы, мектеп жасына дейінгі балалар тәрбиесін ерте бастан қолға алып,
оларды тиісті дайындықпен мектепте оқуға дайындау қажет. Ол үшін балалар
бақшасында және үйелменде тәрбие жұмысының процесіне нақты педагогикалық
басшылық жасап, оның барынша сапасын және нәтижесін арттыру тәрбиешілерден,
ата-аналардан, мектепке дейінгі мекемелер меңгерушілерінен үлкен
педагогикалық шеберлікті талап етеді. Халыққа білім беру жүйесінің
міндеттерін жүзеге асыру білім берудің мемлекеттік саясат принциптеріне
тәуелді. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы бойынша мына
мемлекеттік принциптер басшылыққа алынады:
1) Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының білім алу құқықтарының
теңдігі;
2) Әрбір азаматтың интеллектуалдық дамуы, психикалық фиииологиялық және
жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі
тұрғындарының білімге қол жеткізуі;
3) білім берудің зайырлы сипаты;
4) жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту;
5) білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру
процесінің үздіксіздігі; оқу мен тәрбиенің бірлігі;
6) білім беру ұйымдарының меншік нысандары бойынша, оқу мен тәрбиенің
нысандары, білім беру бағыттары бойынша алуан түрлі болуы;
7) білім беруді басқарудық демократиялық сипаты және білім беру
ұйымдарының академиялық бостандықтары мен өкілеттілігін кеңейту;
8) білім берудің ізгілікті және дамытушы сипаты;
9) білімнің, ғылымның және өндірістің интеграциялануы;
10) оқушыларды кәсіптік бағдарлау;
11) білім беру жүйесін ақпараттандыру[14].
Білім беру ұйымдарында саяси партиялар мен діни ұйымдардық
(бірлестіктердің) ұйымдық құғылымдарын құруға және олардың қызметіне жол
берілмейді.
Білім беру ісін басқару мемлекеттік-қоғамдық сипатта болады.
Республикада Білім және ғылым министрлігі оның төменгі атқарушы органдары
Қазақстан Үкіметінің білім беру саласындағы мемлекеттік саясатын жүзеге
асырады.
Білім беру жүйесінің құрылымы. Қазақстан Республикасының "Білім
туралы" Заңы негізінде білім беру жүйесінің құрылымы екіге бөлінеді: жалпы
білім беру және кәсіптік білім беру[14].
Кәсіптік білім берудің әрбір сатысындағы білім беру мазмұны тиісті
кәсіптік бағдарламамен белгіленеді.
Мектепке дейінгі тәрбие отбасында және мектепке дейінгі ұйымда жүзеге
асырылады. 5 (6) жастағы балаларды мектепке барар алдында даярлау міндетті
және ол отбасында, мектепке дейінгі ұйымда немесе мектепте жалпы білім беру
бағдарламаларының шеңберінде жүзеге асырылады. Ол мемлекеттік білім беру
ұйымдарында тегін жасалады.
3. Орта білім беру Қазақстан Республикасының азаматтарына мемлекеттік
оқу орындарында тегін орта білім алуға кепілдік беріледі. Орта білім алу
міндетті. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытудың 2010 жылға
дейінгі бағдарламасы негізінде жалпы орта білім үш сатылы: бастауыш (1-5
сынып-тар), негізгі (6-10 сыныптар) және жоғары (11-12 сыныптар) жалпы орта
білім беретін оқу орнында кезең-кезеңмен алынады[15].
Жалпы білім беретін орта мектептің мақсаты адамгершілігі, әр жақты
дамыған өзінің және қоғамдық мүдделерді ұштастыра білетін, халық мәдениетін
жетілдіру ісінде өз ұлты мен жалпы адамзат қазынасын тиімді пайдаланатын
адамды тәрбиелейді. ҚР азаматтарына мемлекеттік оқу орындарында тегін орта
білім алуға кепілдік беріліп, орта білім алу міндеттеледі. Жалпы орта білім
- үздіксіз білім беру жүйесіндегі негізгі деңгей. Жалпы орта білім 3
сатылы: бастауыш (1-5 сыныптар) негізгі(6-10 сыныптар) және жоғары (10-12
сыныптар). Жалпы білімнің нұсқалығына, білім берудің ауқымды инфрақұрылымын
қалыптастыруға, жалпы орта білім беретін ұйымдардың әр алуан түрлері мен
үлгілерін дамытуға жалпы білім беретін мектеп, гимназия, лицей және
басқаларды құру арқылы қол жеткіземіз.
Қазақстан Республикасының 1999 жылы қабылданған "Білім туралы" Заңында
тұңғыш рет гимназия мен лицейге түсінік беріліп,оның мәртебесі, құқықтық
негізі айқындалды [14].
Гимназия - негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске
асыратын, оқушыларды олардың бейімділігі мен қабілетіне сәйкес тереңдетіп,
салаға бөліп, саралап оқытуды көздейтін, жалпы орта білім беретін оқу орны.
Лицей - негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске
асыратын, жоғары сатыдағы оқушыларды кәсіби бағдарлап оқытуды жүзеге
асыратын жалпы орта білім беретін оқу орны.
Лицейлердің ең басты ерекшелігі - ақыл-ой (интеллектуалдық)
қабілеттері жоғары жастарды топтап оқытып, оларды жоғары оқу орындарына
даярлайтын бірыңғай элитарлық мектеп болуында. Лицейге жастарды қабылдау ең
алдымен олардың табиғи мүмкіндіктерін, интеллектуалдық ерекшеліктерін
айқындау негізінде жүргізіледі, кейін де бала дамуын қадағалай отырып,
бірнеше іріктеу сатыларынан өткізеді. Ал оны аяқтаған жастар жоғары оқу
орнында білім алу құқығына ие болады. Бұл оқу орындарының басты принципі
баланы дәл болашақ мамандығына сәйкес қабілетіне қарай іріктеу және сол
мамандықты жоғары деңгейде меңгеруіне көмектесетіндей бірнеше жыл бойы
арнайы дайындықтан өткізу болып табылады."Мирас" халықаралық мектебінің
білім беру қызметінде Қазақстан Республикасының орта білім беру саласындағы
ұлттық стандарт пен халықаралық бакалавриат бағдарламасының талаптары
орынды үйлесім тапқан. Көптеген пәндер ағылшын тілінде оқытылады.
"Арман" оқыту-тәрбиелеу кешені 1997 жылы ашылды. Оның оқыту-тәрбиелеу
тұжырымы негізінде "Оқу дегеніміз - әлемді ашу" тезисі жатыр. Педагогикалық
кешеннің мақсаты: өзіндік және шығармашылық жұмыс істеу дағдыларын
қалыптастыру, өзін-өзі іске асыра алатын тұлғаны тәрбиелеу. "Болашақ"
арнаулы орта мектебінде оқушылар екінші шетел тілі ретінде 3-сыныптан
бастап (ағылшыннан басқа) қытай және араб тілдерін оқиды. "Болашақ" - оқыту
қазақ тілінде жүргізілетін жеке меншік мектептердің бірі. Оқытудық негізгі
бағыттары - информатика және экономика. Сонымен бірге мектеп оқушыларға
барлық пәндер бойынша жоғары деңгейлі жалпы білім беруге бағытталған. Оқу
үрдісінде электронды оқулықтар қолданылады. "Болашақ" мектебінің түлектері
орта білімі туралы аттестатпен бірге экономикалық білім алғаны туралы
сертификат алады.
"Дәулет" мектебінде ұлттық сана-сезімді қалыптастыруға байланысты
бірнеше бастамалар бар, олар - " Лингвоелтану" оқулығы бойынша қазақ және
ағылшын халықтарының тарихын, мәдениетін, білім беру құндылықтарын, рухани
мұраларын зерттеу және олардың ерекшеліктерін мәдениеттанымдық тұрғыдан
салыстыру. Оқушылардың ағылшын тілі грамматикасын меңгеруі мен тіл дамытуы
компьютерлік бағдарлама бойынша беріліп, тексеріледі.
"Ақ жол" - оқу-әдістемелік орталық. Мақсаты - білім және тәрбие беру
үрдісінде балалардың дүниеге өзіндік жеке көзқарасын қалыптастыру,
шығармашылық ойлау қабілетін, логикасын, коммуникативтік қасиеттерін
дамыту. Қосымша білім беруде театр, хореография, қазіргі би, ырғақты
гимнастика, сурет-кескіндеме өнері, бағдарламалау, психология пәндері және
дене тәрбиесі қамтылған.
"Келешек" – республикалық физика-математикалық дарынды балаларға
арналған мектеп. Негізгі пәндер: физика, математика, информатика, ағылшын
және қазақ тілдері. "Стандартты емес олимпиадалық есептерді шешу" және
"Бағдарламалау негіздері" арнайы курстары бар.
Орал қаласындағы "Талап" акционерлік қоғамы жанындағы бірінші мектеп-
гимназия 1995 жылы құрылды. Гимназия жұмыс істейтін ата-аналарға ыңғайлы,
балаларға барлық жағдай жасалған. Әрбір сыныпта 5-8 оқушыдан білім алады.
Бастауыш сынып оқушылары үшін ұзартылған күн топтары ұйымдастырылған.
4. Кәсіптік мектепте оқу мерзімі - 2-3 жыл, кәсіптік лицейде -3 жыл,
ерекше күрделі кәсіптер бойынша, сондай-ақ бірегей жабдықтарға қызмет
көрсетуге байланысты жұмыстар үшін - 4 жылға дейін болады.
Кәсіптік бастауыш білім, кәсіптік мектептер мен кәсіптік лицейлерде
негізгі жалпы білім беру базасында алынып, жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол еңбек қызметінің түрлі бағыттары бойынша білікті
еңбек қызметкерлерін (жұмысшы, қызметкерлерді) даярлауға бағытталған.
Кәсіптік орта білім колледждерде, училищелерде негізгі, жалпы білім
беру базасында конкурстық негізде алынып, жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол кәсіптік орта білім алып шығатын мамандар даярлауға
бағытталған. Колледжде, училищеде оқу мерзімі - 3-4 жыл. Ұқсас мамандықтар
бойынша жалпы орта және кәсіптік бастауыш білімі бар азаматтардың
қысқартылған, жеделдетілген бағдарламалар бойынша кәсіптік орта білім
алуына болады.
Кәсіптік орта білім колледждерде, негізгі жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол кәсіптік орта білім алып шығатын мамандар даярлауға
бағытталған.
Жалпы және кәсіби орта мектептерді бітірген жастар университеттерде,
институттарда, академияларда және соларға теңестірілген оқу орындарында
білім алады
Республика азаматтарға аспирантураларда, докторантураларда оқып, ғылым
кандидаттары мен докторлары дәрежелерін, доцент пен профессор атақтарын
алуға мүмкіндік береді, ғылыми кадрларға деген қажеттігін қанағаттандыруды
қамтамасыз етеді.
Жұмысшылар мен мамандардың басшы қызметкерлердің біліктілігін арттыру
және оларды қайта даярлау арнаулы білім асыру мекемелерінде,
кәсіпорындарында, ғылым мен оқу орталықтарында ұйымдастырылады.
Қосымша білім беру үшін денешынықтыру - сауықтыру, техникалық,
мәдениеттану, тіл және басқа бағыттағы мекемелер жүйесі құрылады. Оларды
Білім министрлігі және жергілікті өкімет басқару органдары бекітеді.
Дей тұрғанмен, мұғалімдер шығармашылығының кез-келген үлгілері
теориялық негіздеусіз және ғылыми пайымдаусыз педагогикалық құндылықтар
жүйесінде өз орнын таба алмайды. Педагогика ғылымының міндеті сол
жаңалықтың мәнін түсініп, оны көпшіліктің игілігіне айландыру болып
табылады. Бұл үрдісті жемісті іске асыру үшін педагогикадан ғылыми жұмысты
мектепте практикалық мұғалімдік қызметпен ұштастырған жағдайда жаңа
нәтижеге жетуі мүмкін. Педагогика ғылымы мен практиканың байланысының
үлгісіне бүкіл әлемге танымал іріленген дидактикалық бірлік жүйесінің
негізін салған-әкелі – балалы П.М. Эрдниевтердің тәжірибесі педагогикалық
жұртшылыққа белгілі[16, 145-147.]. Белгілі қалмақтың дидактик ғалымдары көп
жылдар математика пәнінің мұғалімдері болып, мектепке ұстаздық қызмет
атқарып, іріленген дидактикалық бірдік жүйесін негіздеді. Бұл жүйе барлық
оқу пәндерін мектепте, жоғары оқу орнында және мамандық жетілдіру жүйесінде
оқытуда қолданылды.
Педагогиканың міндеттерінің ішінде ерекше орын алатын оқытудың жаңа
әдістері, тәсілдері, түрлері, жүйесін, білім беру құрылымдарын талдау
жатады. Педагогика ғылымында жаңа ұғым – педагогикалық инноватика пайда
болды.
Сонымен, ең негізгі міндеттердің біріне таяу арадағы және алыстағы
болашақта оқытуды жобалауды жатқызуға болады. Ғылыми жобалаусыз
педагогикалық саясатты, білім беру экономикасын, педагогикалық қызметті
жетілдіру, біріңғай жүйені басқару мүмкін емес. Болашақта білім беру
жүйесін басқару ғылыми жобалаусыз мүмкін емес. 20-30 жылдан кейін мектеп
қандай болмақ? Болашақта университеттік даярлықта қандай өзгерістер күтіп
тұр? Кеңестік мектеп педагогикасының қандай дәстүрлері өз мәнін жойған жоқ,
әлемдік деңгейдегі құндылықтарға нені жатқызуға болады?
Педагогикалық диагностика ғылымаралық тұжырымдама футурологиядан
томаға тұйық дамымайды (футурология – tuturum - болашақ). Педагогикалық
футурология қалыптасу кезеңінде.
Педагогиканың жаңа міндеттерінің ішінде, соңғы оңжылдықта қалыптасқан,
зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу міндеті жатады. Осыған толығырақ
тоқталсақ, ғылыми шығармашылық нәтижесін тәжірибеге енгізу проблемасының
қалыптасуын ынталандыратын екі жағдайды атап өтуге болады. Біріншісі –
дәстүрлі зерттеу жұмысы мен инновациялық зерттеулердің арасында ежелден
келе жатқан күрес, яғни, ескі мен жаңаның арасындағы қарама-қайшылық.
Педагогикалық зерттеулердің көптеген нәтижелерінің тәжірибеге енгізілуі
көпшілікке жетпей жатады. Соңғы кезге дейін ғылымдардың назарынан тыс қалып
келеді, оған мән берілмеді. өз еңбектерін жариялап, ғалымдар өз идеяларының
қаншалықты өмірге енгізіліп жатқандығы және мектеп пен жоғары білім беруді
жетілдіруге көмектескендігі туралы жауапкершілікті сезінбеді.
Нарықтық қатынастардың әсерімен тек қана материалдық салада ғана емес,
рухани өмірде де жағдай күрт өзгерді. Ғылыми педагогикалық шығармашылықтың
нәтижесін интеллектуалдық товар категориясына жатқызғандықтан,
зерттеушілердің өз бағытын өзгертуге мәжбүр етті.
Педагогика – инновациялық үрдістердің теориялық, әдіснамалық
негіздерін, теория мен практиканың тиімді байланыстарын зерттеу және
практикалық қызметпен байланысын талдайды.
Сонымен, білім мен тәрбие беру - бұл республика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
ОӘЖ 371.3: 809.434.2
Қолжазба құқығында
Касымова Маххабат Муратовна
Ж. ҚАРАЕВТЫҢ ОҚЫТУДЫҢ ҮШ ӨЛШЕМДІ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІ ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ
ОҚЫТУДЫҢ ТӘСІЛДЕРІ
6М010300- Педагогика және психология
Педагогика және психология мамандық бойынша білім беру магистрі дәрежесін
алу үшін дайындалған жоба
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к., доцент
Рахимбекова Г.О.
Қазақстан Республикасы
Көкшетау, 2017
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР; АНЫҚТАМАЛАР; ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗБЕСІ; АРНАЙЫ ТЕРМИНДЕР
ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕРІ МЕН ҚЫСҚАРТУЛАРЫ
КIРIСПЕ 7
1 ЖАҺАНДАНУ ДӘУІРІНДЕГІ БІЛІМ ПАРАДИГМАСЫНЫҢ ДАМУЫ МЕН ӨЗГЕРІСІНІҢ10
АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 Қазақстанда білім беру парадигмасының қазіргі замандағы 10
қалыптасуы
1.2 Білім беру үрдісіндегі жаңашыл педагогикалық технологиялардың 21
маңыздылығы
1.3 Заманауи педагогикадағы мұғалімнің рөлі және білім беру 32
парадигмасының негізгі түрлері
2 Ж. ҚАРАЕВТЫҢ ОҚЫТУДЫҢ ҮШ ӨЛШЕМДІ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІ 41
ТЕХНОЛОГИЯСЫН ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУ САПАСЫН АРТТЫРУДЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Ж. Қараевтың Үш өлшемді әдістемелік жүйе оқыту технологиясының41
құндылығы
2.2 Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе педагогикалық 49
технологиясын қолданудың әдіс-тәсілдері
3 ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ЖҮРГІЗІЛГЕН ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАРДЫҢ БАРЫСЫ 58
МЕН ҚОРЫТЫНДЫСЫ
3.1 1 кезең – оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі арқылы оқытудың58
әдіс-тәсілдерін анықтау
3.2 Іс тәжірибе жұмыстарының екінші кезеңі 62
3.3 Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі технологиясын қолданудың 73
нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ 80
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 83
ҚОСЫМШАЛАР 88
ҚОСЫМША А 88
ҚОСЫМША Б 98
ҚОСЫМША В 101
НOРМAТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР; AНЫҚТAМAЛAР; ҚЫСҚАРТУЛАР ТІЗБЕСІ; АРНАЙЫ
ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕРІ МЕН ҚЫСҚАРТУЛАРЫ
Oсы жобалық жұмыстa келесі стaндaрттaрғa, тұжырымдaмaлaрғa,
бaғдaрлaмaлaрғa сілтеме жaсaлғaн:
1. Қaзaқстaн Республикaсы Президенті Н.Ә.Нaзaрбaевтың Қaзaқстaн хaлқынa
Жoлдaуы: Қaзaқстaн жoлы- 2050: бір мaқсaт, бір мүдде, бір бoлaшaқ 2014
жыл Aлмaты, 2014
2. ҚР білім беруді дaмытудың 2011-2020 жж. Aрнaлғaн білім беру жүйесін
рефoрмaлaу турaлы мемлекеттік бaғдaрлaмa
3. Қaзaқстaн Республикaсы мемлекеттік жaлпығa міндетті білім беру
стaндaрты. Жaлпы oртa білім. Aлмaты: РOНД, 2012 – 368б.
4. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Aлмaты 2007 - № 319 .
5. Қазақстан Республикасының тiл туралы Заңы. Алматы. 1997- №151
6. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы Қазақстан мектебі, 2004, N2, -бб.3-16.
7. ҚP Кoнституциясы. Алматы. 1995
Aнықтaмaлaр
Oсы жобалық жұмыстa сәйкес келетін aнықтaмaлaры бaр келесі терминдер
қoлдaнылғaн:
Кең aуқымды иннoвaциялық қoзғaлыс – қaйтa құру үшін қaжетті құбылыс.
Оқытудың үшөлшемдік әдістемелік жүйені жобалау – оқуға қызығын
тудырып, белсенділік танылады, оқушылардың субьектілік тәжірибесі көбееді,
барлық оқу пәнінің тақырыптары бойынша 100 пайыздық оқу мақсатына жетуі
кеппіл етіледі.
Педaгoгикaлық технoлoгия - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі-бір
педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын
әдіс-тәсілдер оның құрамды бөлігі.
Педагогикалық технология - оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру
формасымен анықталады.
Технoлoгия принциптері – оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру
мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметінің, іс - әрекетінің жүйелі
дамып, отыратын жобасы ретінде оқушы белеенділігін арттыруды көздейді.
Заманауи оқыту формалары – жаһандану дәуірінде білім беру үрдісі
кезінде мұғалімнің белгілі бір оқу материалын игеру барысындағы оқушының
оқу іс-әрекетін басқару және оқу тәсілдері. Сабақтың сыртқы көрінісі оқу
материалының ішкі бөліктерінің басын біріктіріп және дидактикалық категория
ретінде оқу процесін ұйымдастырудың сыртқы пішінін белгілейді. Оқу формасы
оқу процесі ұйымдастырылуының сырттай көрінісі. Оқу процесінің мақсаттары,
мазмұны, əдістері мен құрал-жабдықтарына, материалдық жағдайларына,
қатысушылар құрамына тəуелді.
Мұғалім – сыныптың үстінде емес, әр оқушының қасында, басқаратын
емес, бағыттайтын тұлға, әр оқушының өзін-өзі тануында, өзін-өзі
көрсетуінде ол бақылаушы, ол көмекші. Мұғалім оқушыда мықты білімнің
қалыптасуына танымдық, ынталандырушы, әлеуметтік дамуына, тәрбиеленуіне
үлкен мотивация болып табылатын оқушының ішкі күштерін ынталандырады,
ерекшелігін, қайталанбас қасиеттерін мойындайды, өзін-өзі бағалауының
көтерілуіне ықпал етеді.
Инновациялардың мәні - әр оқушының қажеттілігіне, мүмкіндігіне,
психологиялық ерекшелігіне сай келетін, өзіндік қабылдау траекториясын
құруды көздейтін жеке оқыту тұрғысы.
Заманауи сабақ – оқушының жан-жақты дамуына, ақыл-ойының белсенді
өсуіне, терең білім алуына, адамгершілік негізінің қалыптасуына барлық
мүмкіндіктер қолданылатын сабақ.
Оқушының коммуникативтік құзыреттілігі – оқушылар және қоғам үшін
күнделікті оқуда, қатысымдық міндеттердің тіл арқылы шеше білу
қабілеттілігі; қатысымдық мақсатты іске асыруда оқушының тіл және сөз
құралдарын пайдалана алуы. Оқу нәтижесінде өзгермелі жағдайда меңгерген
білім, білік, дағдыны тәжірибеде қолдана алу қабілеті.
Білім берудегі инновациялық үрдіс – білім беру мекемелерінің
жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек
қызметі яғни білім беру жүйесіне жаңалық енгізу.
Педагогикалық үрдіс технологиясы дегеніміз – мақсат-мүддені анықтаудың
жалпы әдіснамасы негізінде мемлекеттің қазіргі таңда білім беру саласына
қойып отырған талаптарына сәйкес анықталып, іріктеліп, реттелген оқытудың
мазмұн, форма, әдіс-амалдарының, дидактикалық талаптарының психологиялық-
педагогикалық нұсқауларының жиыны.
Парадигма – бұл әр түрлі білім беру қызметіндегі педагогтың нақты
қызметін анықтайтын және онымен қызметке жетекшілік етудің мысалы ретінде
келтіретін алғышарттар мен теориялық және әдістемелік алғышарттардың
жиынтығы.
Үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесі – бұл көп деңгейлілігімен,
ізгіліктілігімен, көпсатылығымен және ашықтығымен ерекшеленетін динамикалық
даму жүйесі.
Қысқартулар тізбесі
Oсы жобалық жұмыстa сәйкес келетін келесі қысқартулар тізбесі
қолданылған:
ҚР – Қазақстан Республикасы
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ОҮӨӘЖТ – оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе технологиясы
АКТ – ақпараттық – коммуникациялық технологиялар
ҚР ББ жүйесі – Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі
КУАМ – Абай Мырзахметов атындағы Көкшетау Университеті
Қаз КСР - Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы
ДБІ – дидактикалық бірлікті ірілендіру
БИД – білім, икем, дағды
ДББҰ – дербес білім беру ұйымы
ТҰ – тамақтандыруды ұйымдастыру
ДТ – деңгейлік тапсырмалар
ҚР ҰҚЫҰ – Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік ынтымақтастық
ұйымы
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Жаһандану үрдісі білім мен ғылым алдына жаңа талаптар қойып отыр. Сол
тұрғыдан келгенде қазіргі таңда бүкіл дүние жүзілік білім әлеміне кіру
мақсатында Республикамыздың білім берудің бағдарламасы баланың жеке
тұлғасын қалыптастыруға, оның жеке қабілетін ашуға және дамытуға
бағытталғанын көрсетіп. Тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен
білім алуды дамыта отырып үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыратын
жаңа технологияларды қолдануды талап етеді.
Білім білік дағдысын механикалық түрде емес , танымдық қабілетті
дамыған өзін - өзі көрсете алатын жеке тұлғаны қалыптастыруға оқыту
технологиясының маңызы зор .
Елбaсымыз Н.Ә.Нaзaрбaевтың "Қaзaқстaн - 2030" стрaтегиялық жoлдaуындa,
1999 жылдың мaусымындa қaбылдaнғaн Қaзaқстaн Республикaсы "Білім турaлы"
Зaңындa, 2000 жылдың 30 қыркүйегінде қaбылдaнғaн "Білім" мемлекеттік
бaғдaрлaмaсындa көрсетілгендей қoғaмның экoнoмикaлық және әлеуметтік
жaғынaн ілгерілеуінің мaңызды фaктoры ретінде білім берудің ұлттық мoделін
дaмыту, шығaрмaшыл тұлғa қaлыптaстыруғa дaғды aлу, aқыл-oй қoрын жинaу
сияқты мaқсaттaрды көздейді. Oл Қaзaқстaн Республикaсы жaриялaғaн білім
беру бaсымдығынa, "жaлпығa білім беру" мoделін "әр aдaмғa тaңдaу бoйыншa
білім беру" мoделіне көшуге негізделген[1].
Түсіндірмелі сөздік технологиясы амал – тәсілдердің жиыны, іс – қимыл,
қызмет пен әрекеттегі адамның шеберлігі өнері десе, Б.Т. Лихачев
Педагогикалық технология - оқу үрдісіне алдын- ала ықпал жасау, В.П.
Беспалько Педагогикалық технология - оқу үрдісін жүзеге асырудың
технологиясы педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс – тәсілдер,
деп көрсеткен. Бүгінгі таңда Қазақстандық педагог ғалымдар: Ә.Жүнісбек, А.
Таубаева, Ж. Қараев, М. Жанпейісовалардың еңбектері білім беру үрдісінде
кең қолданылады[18].
Педагогика ғылымдарының докторы, профессор Жауынбай Амантұрұлы
Қараевтың оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі педагогикалық
технологиясының мақсаты – баланың таным қабілетіне сай төрт деңгейлік
тапсырмалар даярлауда жеке тұлғаны жаңалыққа ұмтылуға итермелейтін жаңа
қабілеттерін ашуға болатындығы ескеріліп, жан – жақты дамыған тұлғаны
қалыптастыру.
Сол себепті зерттеу жұмысымыздың мәнділігі Ж.А.Қаревтың оқытудың үш
өлшемді әдістемелік жүйесі педагогикалық технологиясындағы оқушылардың
білім деңгейіне қарай жұмысты ғылыми түрде қалыптастыру қажеттілігіне назар
аудару болып табылады.
Зерттеудің мақсаты – Ж. Қараевтың Оқытудың үшөлшемді әдістелемік
жүйесі технологиясы арқылы оқытудың тиімділігінің әдістерін анықтау мен
әзірлеу болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
1. Қазақстанда білім беру парадигмасының қазіргі замандағы қалыптасуын
талдау
2. Заманауи педагогикадағы білім беру парадигмасының негізгі түрлерін
анықтау.
3. Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе педагогикалық технологиясын
қолданудың әдіс-тәсілдерін жүйелеу.
Зерттеу нысаны – мектептегі білім үрдісіндегі оқытудың үшөлшемді
әдістемелік жүйесі технологиясы
Зерттелетін пәні – мектептегі оқу үрдісіндегі жүргізілетін қазақ тілі
пәні.
Зерттеу тақырыбының зерттелген деңгейі. Оқу үрдісінде білім берудегі
инновациялық технологиялар бойынша зерттеген және ат салысып үлес қосқан
ғалымдар бар. Солардың арасында:
1) Ж.А. Қараев - ғалым, п.ғ.д., профессор; Халыққа білім беру ісінің
үздігі., Білім және еңбек журналының лауреаты;
2) Ж.У. Кобдикова – п.ғ.д., профессор; Алматы облысы бойынша БАҰО "АҚ
"Өрлеу" филиалының басқару және білім сапасы кафедра меңгерушісі;
3) В.П. Беспалько – педагог, академик, п.ғ.д., профессор
4) Б.С. Блум – американдық психолог, Блум таксономиясын құрастырушысы;
5) М.М. Жанпеисова – филология ғылымдарының докторы, модульдік
технологияның құрастырушысы еңбектері сараланды.
Зеpттеу көздеpі. Зеpттеу пpoблемaсы бoйыншa филoсoфтapдың, педaгoгтap
мен психoлoгтapдың еңбектеpі, сонымен қатар шетелдік және отандық
ғалымдардың еңбектері, ҚP Білім және Ғылым министpлігінің жaлпы білім
беpетін oқу opындapының oқу-тәpбие пpoцесіне бaйлaнысты ұсынғaн құжaттapы,
ҚP Кoнституциясы, Білім туpaлы Зaңы, ҚP Қaзaқстaн 2030 дaму стpaтегиясы
педaгoгикaның ғылыми жетістіктеpі мен oқушылapдың тaным белсенділігін
apттыpудaғы oзық тәжіpибелеp сараланды.
Зерттеу әдістері.
1.Эмпризимдік зерттеу әдістері: бақылау, тәжірибе, салыстыру, тарихи-
салыстыру өлшемі, тақылеттілік, абстракциялау, талдау, индукция, дедукция,
мониторинг, ретроспективтік талдау, тәжірибе үйрену, диагностикалар,
шкалирование, тестілеу, сұрақтар, анкетирование, әңгімелер,
интервьюирование, математикалық статистика, экономика-математикалық
модельдеу, статистикалық, социологиялық, ақпараттық – бағдарламалық
қамтамасыздандыру әдісі, корреляция, ранжирование және т.б.
2.Зерттеудің теориялық әдістері: идеализация, формалиация,
философтардың, психолог пен экономистердің және т.б., ғылыми еңбектерінің
жүйелі талдау, заңды базаның нормативтік-құқұқтық актілерінің талдауы,
магистратура мамандықтарының бағыты бойынша деректі базаның талдауы, үздік
тәжірибенің талдауы, біртұтас және интегралды тіл табулар көріністері
пайдаланылады және т.б.
Ғылыми жаңашылдығы: біріншіден, жоғарыда аты аталған шетелдік және
отандық ғалымдардың осы тақырып бойынша еңбектері жүйеленді; екіншіден,
мектептің оқу –тәрбие үрдісінде үш өлшемді әдістемелік жүйе технологиясы
бойынша оқытудың инновациялық әдіс –тәсілдерін пайдаланудың негіздемесі
жасалынды; үшіншіден, білім беру мекемесіндегі оқу тәрбие үрдісінде үш
өлшемді әдістемелік жүйе технологиясы бойынша оқытудың әдіс –тәсілдерін
пайдаланудың ерекшеліктері, мүмкіндіктері мен жолдары бағыттары көрсетілді.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы:
-Оқу сапасының арттыруына әсер ету мақсатында мектеп ұстaздapы
қызметінде әдістемелік мaтеpиaл pетінде қoлдaнуғa бoлaды.
Зеpттеу жұмыстapы екі кезеңде жүpгізілген:
І кезеңде тaңдaлғaн зеpттеу тaқыpыбы бoйыншa ғылыми әдебиеттеp,
oтaндық және шет елдік ғaлымдapдың зеpттеу мaтеpиaлдapы жинaқтaлып, тaқыpып
бoйыншa негізгі идея мен тұжыpымдap қaлыптaсқaн, мектепте жүpгізілетін
экспеpименттік жұмыс бaғдapлaмaсы әзіpленген;
ІІ кезеңде зеpттеу бaзaсы pетінде aлынғaн білім беpу мекемесіндегі
нaқты тәжіpибе жұмыстapы жүpгізіліп, зеpттеуде ұсынылып oтыpғaн ғылыми
бoлжaмның тиімділігі тексеpілген және ұсынылып oтыpғaн зеpттеу идеясын
тәжіpибеге енгізу мүмкіндігі қapaстыpылғaн.
Жұмыстың тақырыбы бойынша басылымдары:
1.М.М. Касымова. Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесі технологиясы
қазақ тілі сабағында Ғылыми- білімділік журнал Вестник КУАМ. –
Көкшетау: КУАМ, №1, 2017ж. С – 7 б.
Жобаның құрылымы және көлемі: жоба жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен,
қорынтындыдан, қолданылған ақпарат тізімі және қосымшадан тұрады. Жалпы
жұмыстың көлемі 120 беттік машинажазуы бар мәтіннен, 8 сызбалар, 2 суреттер
мен 3 қосымша материалдардан тұрады.
1 тарауда Жаһандану дәуіріндегі білім парадигмасының дамуы мен
өзгерісінің алғышарттары тақырыбы бойынша мәселелері қаралған. Тарауда
білім беру үрдісіндегі мұғалімнің рөлі мен парадигманың қазіргі замандағы
қалыптасуы және жаңашыл педагогикалық технологиялардың мәселелері бойынша
мәселелер көрсетілді.
2 тарауда Ж. Қараевтың Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе
технологиясын пайдлау арқылы оқу сапасын арттырудың ерекшеліктері
қарастырылып төмендегідей мәселелер зерттелді:
1)Ж. Қараевтың Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйе технологиясының
құндылығы
2)ОҮӨӘЖ технологиясын қолданудың әдіс-тәсілдері.
3 тарауда тақырып бойынша жүргізілген іс-тәжірибелік жұмыстардың
барысы мен қорытындысы баяндалған.
Қорытынды бөлімінде негізгі тұжырымдар мен технологияны қолдану аймағы
көрсетілген. Сонымен қоса қорытынды бөлімде 2 тарауда көрсетілген
сұрақтардың негізгі мазмұны бекітіліп жалпы мазмұнның маңыздылығы ашылған
және ұсыныстар берілген.
1 ЖАҺАНДАНУ ДӘУІРІНДЕГІ БІЛІМ ПАРАДИГМАСЫНЫҢ ДАМУЫ МЕН ӨЗГЕРІСІНІҢ
АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. Қазақстанда білім беру парадигмасының қазіргі замандағы қалыптасуы
Қазақтың кең-байтақ өлкесінде білім ісінің пайда болып, даму тарихы да
өзінің ілкі бастауларын сонау ерте замандардан алады. Қазақстан жерінде,
әсіресе, оның отырықшы аудандарында орта ғасырдық ерте дәуірінде-ақ (ҮІІ-
ҮІІІ ғ.ғ.) көптеген мектептер (мұсылманша бастауыш оқу орны) мен
медреселер, діни білім беретін ортадан жоғары оқу орындары жұмыс істей
бастағаны тарихтан белгілі.
Жаңа педагогикалық технологиялар педагогика ғылымының жаңа саласы.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай
жасайды. Инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс, әдістеме,
жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы деп атауға
болады.
Алғашқы бала тәрбиесі туралы білімді ғасырлар бойы қалыптасқан
ұрпақтан-ұрпаққа салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ойын, тұрмыстық ережелер түрінде
беріліп келе жатқан халық педагогикасы арқылы меңгереді. Тегінде ең
берекелі, ең парасатты тәжірибе, әрине, халық түйген тұжырымдар, ғасырлар
бойы зергерлік ұқыптылықпен сұрапталған үрдістер, дамыған даналық
дәстүрлер, ұстаздық ойлар болса керек. Алғашқы бала тәрбиесі туралы білім
негізі қазақ халқының халықтық педагогикасынан бастау алады.
XXI ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі проблемаларының бірі Білім
бүкіл өмір бойына қағидасын жүзеге асыратын білім жүйесінің ұйымдық
құрылымдарына іздеу болып табылады. Мәселелерге ерекше көңіл аудару
оқушылардың табиғи әуесқойлығын оятып, оларды сыни тұрғыдан ойлауға
итермелейді, яғни нақты бір мәселені қарастырып, қиын жағдайдан шығудың
жолын өзіндік іздеу арқылы оқушы шын мәнінде ойланады. Осыдан сын
тұрғысынан ойлау бағдарламасының бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны
қалыптастыруда жаңашылдығы ерекше. Алған білімін талдап, жинақтап,
жүйелілік қалыптастырады. Өйткені жаңаша оқыту оқушының жеке мүмкіндігіне
қарай жұмыс істеуіне, мақсат қою, оны жоспарлау, ұйымдастыра білу, өзін-өзі
бақылау, өзін-өзі бағалауға үйретеді. Бұл технологияның тағы бір ерекшелігі
дарынды балалармен тұрақты және жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігі болып
табылады. Мен еш уақытта өз оқушыларыма еш нәрсе үйретпеймін - тек қана
олардың оқуы үшін жағдай жаратамын Альберт Эйнштейн дегендей мектептің
тірегі де, жүрегі де, білімнің тұтқасы да – мұғалім. Бала тағдыры қолына
сеніп тапсырылып отырған басты тұлға ұстаз екені де баршаға белгілі.
Альберт Эйнштейннің пікірін одан әрі дамыта отырып, педагогикалық үрдіс
оқушы мен мұғалімнің бірлескен әрекеті: бір жағынан бұл мұғалімнің
бағыттаушы, ал екінші жағынан оқушының өзінің ішкі әрекеті. Ол оқушының
белсенді білім игеруі мен қызығушылығына, талпынысына ерекше мән берді [2].
Бәрімізді бүгінгі таңда алаңдататын мәселе – жас ұрпақтың сапалы
білімді игеруі. Халқымыздың тағдыры, еліміздің ертеңі жас ұрпақтың қолында.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев [3].
Халық педагогикасы терминін әбедиетке ең алғаш енгізген – орыстың ұлы
классик-педагогі К.Д. Ушинский. Ол халықтың ауыз әдебиеті шығармаларынан
орыс педагогикасының алғашқы және ғажап талпыныстарын көре білді. Ол
тәрбиенің халықтық идеясына ерекше мән берді. Өз кезінде ұлы орыс педагогі
К.Д. Ушинский педагогикадағы эмпризимнен сақтандырды, педагогикалық
тәжірибе теориясыз медицинадағы тәуіпке сенушілікпен бара-бар деп бағалады.
Бірақ халықтың педагогикалық тәжірибе өзінің ауызша түрде өмір сүруіне
қарамастан, жоғалып кеткен жоқ, ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып
келеді. Жалпы алғанда, халықтың педагогикалық даналығы түрінде оның
педагогикалық менталитетін сақтап, бүгінде ғылыми педагогикалық білімнің
негізін құрайды.
Бүгінгі таңдағы оқыту үрдісі жаңа әдіс-тәсілдерді, жаңаша идеяларды
қолдануды талап етеді. Әр мұғалім өз іс-тәжірибесінде көптеген
қиындықтармен, кедергілермен кездеседі. Ол заман көшіне ілесу үшін өз
білімін жетілдіріп отыруы қажет. Тәуелсіз елдің тірегі білімді ұрпақ,
өркениет біткеннің өзегі білім, ғылым, тәрбие дейтін болсақ, осының
барлығының бастауы – бастауыш сынып. Ал бастауыш буынның негізгі міндеті
ету, оның қабілеттерін дамыту, адамзаттың асыл қасиеттерін оқушы бойына
сіңіру. Баланың шығармашылық іс-әрекеттерін, ұлттық мәдениет пен рухани
құндылықтарын тәрбиелеу арқылы жүзеге асады. Жас ұрпаққа білім беруде,
оларды болашақ еліміздің тұтқасы етіп тәрбиелеу –әр ұстаздың ,әрбір
мектептің ең қасиетті міндеті. Қазіргі кезеңде әрбір мұғалімнің алдына
қойып отырған басты міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс – тәсілдерін үнемі
жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру. Ал білім
беру жүйесінің алдындағы жаңа міндеттердің бірі инновациялық педагогикалық
оқыту технологияларын пайдаланып білім сапасын арттыру[4].
Жаңа педагогикалық технологиялар педагогика ғылымының жаңа саласы.
Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай
жасайды. Инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс, әдістеме,
жаңашылдық, ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме құралы деп атауға
болады.
Педагогика ғылымы туралы өткен уақытта да, қазіргі кезеңде де
ғалымдардың арасында үш түрлі көзқарас қалыптасқан болатын-ды: Бірінші
көзқарастың өкілдерінің айтуынша, педагогика – адамзат білімінің пәнаралық
саласын қамтиды деп дәлелдейді. Бірақ осындай көзқарас педагогиканың өз
алдына дербес теориялық ғылым, демек, педагогикалық құбылыстарды зерттейтін
саласы екендігін жоққа шығарады.
Екінші көзқарасты жақтаушылар педагогиканы қолданбалы пән ретінде
қарастыра отырып, оның негізгі атқаратын қызметінен басқа ғылымдардан
(психология, жаратылыстану, социология т.б.) енген, тәрбие саласында пайда
болған міндеттерді шешуге бейімделу. Мұндай қарастырудың негізінде
педагогикалық тәжірибенің өмір сүруі мен жаңаруы үшін тұтастай іргелі негіз
жасау мүмкін емес. Осындай педагогиканың мазмұны педагогикалық
құбыластардың ол салалары туралы үзік түсініктердің жиынтығын құрайды.
Ғылым мен тәжірибе үшін профессор В.В. Краевскийдің айтуынша, ең тиімді
тұжырымы үшінші көзқарас, оның негізінде педагогика өзінің зерттеу нысаны
мен пәні бар дербес ғылым ретінде қарастырады [5].
Қоғамның даму барысында педагогика ғылымының аясы кеңейе түсті.
Алғашында бала тәрбиесі туралы ғылым болып қалыптасқанмен, қазір педагогика
ғылымының зерттеу нысаны мен пәні жан-жақты дамуда.
Педагогика туралы еңбектерде, педагогикалық оқулықтарда, анықтамалар
мен энциклопедиялық басылымдарда педагогика ғылымына пән ретінде бір-біріне
ұқсамайтын әртүрлі анықтамалар беруді кездестіруге болады: педагогика –
тәрбие туралы ғылым; педагогика – жас ұрпақты тәрбиелеу туралы ғылым;
педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым; педагогика – жас ұрпақты тәрбиелеу
және оқыту туралы ғылым.
Уақыт өте бұл анықтамалар нақтыланып, оның мәні кеңейтілген сипаттама
болғанмен қазіргі кезеңге дейін сақталған болатын-ды: Педагогика - адам
қалыптастырудың арнайы ұйымдасқан, мақсатты және оқытудың мазмұны, түрлері
және әдістері туралы ғылым.
Бүгінгі таңда қазақ тілінде педагогикадан жарық көрген оқулықтар
туралы айтқанда, ең алдымен, 1923 жылы Ташкентте Түркістан мемлекеттік
баспасынан шыққан Мағжан Жұмабаевтың алғаш рет қазақ топырағында дүниеге
келген Педагогика оқулығы 73 жылдан кейін 1993 жылы Рауан баспасынан
қайтадан түзетіліп, өңделіп жарық көрді [6]. Оқулық араб тілінде
жазылғандықтан, оның қазақша басылымына терминологиялық тұрғыдан көп
өзгерістер енгізілді. Оқулық қазақ тілінде шыққан тұнғыш оқулық болғанмен,
бұл тәрбие мәселелерімен қатар сан-алуан психология ғылымының
проблемаларына арналады.
Сонымен қатар қазақ тілінде педагогикадан алғашқы кеңестік кезеңдегі
оқулықтардан 1973 жылы Н. Көшекбаевтың Оқыту теориясы оқулығы мен 1986
жылы Қазақ ССР Оқу министрлігі педагогика институттарының студенттеріне
арналған оқу құралы ретінде рұқсат еткен професор К.Б. Сейткалиевтің
Тәрбие теориясы оқулығы Мектеп баспасынан жарық көрді[7]. Соңғы кезде
профессорлар, Қоянбаевтардың Педагогика курсынан қазақ тілінде оқулығы
жарияланды[8].
Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта тәрбиеленеді. Тек шәкірттер
ғана оқып, білім алып қана қоймайды, сонымен қатар ересектер де білім
алады. Демек, қазіргі педагогика ғылымы – бұл адам тәрбиесі туралы ғылым.
Адам тәрбиелеу ісімен жанұя мен бала – бақша, мектеп пен мектептен тыс
мекемелер, кәсіптік – техникалық мектептер мен курстар, гимназиялар мен
лицейлер, колледждер мен жоғары оқу орындары айналысады. әдебиет, кино,
театр, теледидар және көпшілік ақпарат құралдары да тәрбиелік мақсатты іске
асырады.
Педагогиканың заңдылықтарын білу әрбір адамға, соның ішінде ұрпақ
тәрбиесімен айналысатын мұғалімге өте қажет.
Педагогиканың негізгі міндеті – болашақ мұғалімнің педагогикалық
дүниетанымын қалыптастыру, тәрбие үрдісінің күрделі де және қарама-
қайшылықтарына педагогикалық сенімі мен көзқарасын бойына сіңіру.
Педагогика болашақ мұғалімді негізгі педагогикалық проблемалардың басты-
басты мәселелерімен таныстыра отырып, қалай және қандай тұрғыдан,
педагогика ғылыми оны шешіп отырғандығы қарастырылады.
Педагогика ғылымы болашақ мұғалімге мектепте жұмыс істегенде
кездесетін нақтылы білімділік және тәрбиелік міндеттерді практикалық
тұрғыдан шешуге көмек береді.
Ертедегі Исфиджаб, Тараз, Сайрам, Түркістан, Отырар, т.б. қалаларында
көптеген медреселер болған, олардың жалпы саны 84-ке жеткен. Ауылдық
жерлерде мектепте молдалар (татар, башқұрт, т.б.) ұстаздық еткен. Оқыту
ақысы халықтан жиналған. Балалар қыс, күз айларында оқыған. Оқу мерзімі 4
жыл, оқуға 7 жастан бастап қабылдаған, жыл аяғында емтихан тапсыру мектеп
бітіргені үшін балаға ресми куәлік тапсыру тәртібі сақталмаған. Медреселер
мұсылмандық рәсімдерін таратушы оқу орны болып қана қоймай, ірі мәдениет
орталығы ретінде де қызмет атқарған. Бұл оқу орындарында заңтану, тарих,
логика, философия, математика, астрономия, медицина, т.б. пәндер
енгізілген. Медреселердің жанында салиқалы кітапханалар болған.
Патша үкіметінің 150 жылға созылған отарлау саясаты халқымыздық
егемендік жолындағы ғасырлар бойғы күресіне зор нұқсан келтіргенімен, Батыс
пен Шығыстың рухани өмірдегі қарым-қатынасына жол ашты. Мысалы,
Змеиногорскіде (Шығыс Қазақстан) қорғасын-мырыш кен орнында 1761 жылы тау-
кен жұмысшыларының балаларына арнап мектеп ашты, 1786 жылы Омбы қаласында
"Азиялықтар мектебі" ірге көтерді. Осындай мектеп 1789 жылы Орынбор
қаласында да ашылды.
Қазақ феодалдарының (сұлтан, би, бай, старшин) балаларына Неплюев
кадет корпусына (1825), Омбы кадет корпусына (1848) түсіп оқуына рұқсат
етілді. Алғашқы қазақ мектебі Бөкей хан ордасында (1841), 1850 жылы
Орынбордағы шекара комиссиясының жанынан ашылған болатын.
Ресей Халық ағарту министрлігі 1870 жылы бұратана халықтарға білім
беру шаралары туралы арнаулы заң қабылдады. Осы заң бойынша шет
аймақтағыларды орыстандыруды көздеген миссионерлік педагогика жүйесі
енгізілді. Мәскеуде құрылған арнайы миссионерлік қоғамның негізгі
принциптерінде былай делінген: мусылман елдерін ыдырату, арасына от жағу,
яғни, пантүркішілдік пен панисламдыққа қарсы күресу; бұратана халықтарды
провославие дініне көшіріп, шоғындыру, халықты ата-баба тарихынан, ұлттық
мәдениетінен қол үздіру, орыс алфавитін енгізу; мұсылмандық мектептер мен
медреселерді біртіндеп жою, олардың орнына орыс-түзем, орыс-қазақ
мектептерін ашу, кейін бұлардың бәрін таза орыс тіліне көшіру, шет
аймақтардағы отаршылдық саясатты жүзеге асыру үшін миссионер ғалымдар,
оқытушылар кадрларын көптеп даярлау. Омскідегі "Азия мектебі", Орынборда
Неплюев кадет корпусы, Омскідегі кадет корпустары құжатта көрсетілген
шаралардың жүзеге асуының нақты көрінісі болатын.
Қазақ қоғамындағы білім беру ісі "қазақтың тұңғыш ұстазы" ретінде
танылған Ы.Алтынсарин есімімен тығыз байланысты[9]. Қазақ даласында
Ы.Алтынсариннің ағартушылық қызметі мен идеялары бүгінде педагогика
саласының ғылыми-зерттеу жұмысына айналды. Оның ағартушылық қызметі қазақ
халқының рухани-саяси отарлау саясатының қысымшылығы қысып түрпиі кезеңге
тұспа-тұс келді. Бұл саясатты тоқтатуға ағартушылардың жергілікті саяси
күші болмады. Тек ұлттық білім беру жүйесін заман талабына сай,
миссионерлік ағарту-оқу ісінің негізгі заңдылықтарын қабылдай отырып,
Қазақстанда халық ағарту ісі жаңа жолға түсті.
XIX ғасырдық аяқ кезінде "қазақ мектептері қандай болу керек" деген
мәселе күн тәртібіне қойыла бастады. Осы жөнінде бір-біріне қарама-қарсы
екі көзқарас пайда болды.
Бірі - бұратана халықты шала сауатты қалдырып, төл мәдениетінен қол
үздіріп, бірте-бірте орыстандыру саясатын көздейтін миссионерлер
(Н.И.Ильминский, т.б.), ал екіншісі – орыс халқының прогрессивті озық
мәдениет үлгілерін игеру арқылы "Өз елін өркениетті елдердің деңгейіне
көтеру қажет"- дейтін қазақ ағартушылары (Ы.Алтынсарин, Ш.Уәлиханов,
А.Құнанбаев) еді[10,11]. Оқытудық жәдид (төте оқу) деп аталатын ағымы отар-
шылдық орыстандыру саясатына қарсы түркі тектес үлттардың өзін-өзі сақтап
қалу жолындағы қажырлы күресінен туған еді. Отаршылдар оның өрісін тарылтып
бақты. Патша үкіметі ұлт мектептеріндегі екі ағымды (хадим-ескі діни араб
оқуы, ал жәдид-жаңа араб әрпімен дүние үй білім беру) бір-біріне қарама-
қарсы айдап салу арқылы ұлттың сана-сезімнің оянуын тежеуді көздеді. Осының
нәтижесінде хадим ағымының өкілдері жәдидшілерді, "құдайға күпірлік жасады"
деп айыптап, олардың үстінен патша әкімшілігіне арыз жазуға дейін барды.
Жәдид ағымына белсене қарсы шыққандардық бірі - Н.И.Ильминский[10]. Жәдид
ағымы мектеп, медресеге байланысты мына мәселелерді көтерді: біркелкі оқу
жоспары мен бағдарлама жасау арқылы мұсылман мектептерін бір ізге түсіру,
оқу жоспарына арифметика, жағырапия, жаратылыстану, тарих, т.б. пәндерді
енгізу арқылы қазіргі заман талабына сай шәкірттерге орта білім беруді
қамтамасыз ету, сауатсыз, фанатик молдаларды тиісті білімі бар молдалармен
алмастыру, дыбыстық оқыту әдісін енгізу, мектеп пен медресе бітіргендерге
емтихан тапсыртып, оқушыларға тиісті құжаттар тапсыру, әскери міндетін
атқаруды жеңілдету, мұсылман мектептерін бақылауды жұрт сайлаған құрметті
азаматқа тапсырып, оны өлкенің ресми қамқоршысына бағынышты ету, т.б. Осы
мектептердің материалдық жағына көмектесу, оқу құралдарымен қамтамасыз ету,
мұғалімдерге тұрақты жалақы төлеу мәселесі де назардан тыс қалмады.
Жәдид ағымының көшбасшысы белгілі турколог-лингвист А.Байтұрсынов
болды[11]. Жәдидшілер бастауыш мектеп мәселесіне айрықша мән берді, осыған
орай бірнеше оқу құралдарын жарыққа шығарды.
Жәдид ағымы мектеп бітірушілердің медреселерде немесе жоғары оқу
орындарында білімін әрмен қарай жалғастыру, олардың өз ықтиярымен мамандық
таңдап алу мүмкіндігіне жол ашты, жұрттың бұл мектепке деген ынта-ықыласы
тез өріс алуына жағдай туғызды.
Қазан төңкерісінің жеңісінен кейін халықты қажытқан жиһангерлік және
азамат соғысының қиян-кескі, зобалаң зардаптарына қарамастан, өлкедегі
мектеп саны едәуір өсе түсті. Сол кездегі ағарту саясатындағы басты
мәселенің бірі - жаңадан ашылып жатқан ауыл мектептерін мұғалім кадрларымен
қамтамасыз ету жайы еді. Бұл міндет үш түрлі жолмен жүзеге асты:
Біріншісі, бұрынғы патшалы Ресейдің мұғалім-кадрларын мектепке тарту,
екіншісі жолы - білімге құштар сауатты жастарды қысқа мерзімді курстардан
өткізу, үшіншісі, арнайы педагогикалық оқу орындарын көптеп ашу арқылы
мұғалім даярлау.
1920 жылы қазанда Қазақ АССР-ының Оқу халық комиссариаты құрылды. Оның
төрағасы болып А.Байтұрсынов тағайындалды[11]. 1920 жылы 18 ақпанда Бүкіл
Қазақстандық оқу-ағарту конференциясы шақырылды. Онда балаларды қорғау,
бірыңғай мектеп жүйесін құру, кәсіптік-техникалық білім беру, саяси тәрбие
жұмысы, т.б. оқу-тәрбие жұмысына байланысты мәселелер қаралды.
1922-23 оқу жылдары Академиялық орталық ұлт мектептері төл оқулықпен,
бағдарламамен қамтамасыз етуде біраз шараларды іске асырды, төл тілімізде
14 оқулық шығарылды. Олардың ішінде "Физика", "Грамматика", "Алгебра",
"Мектеп гигиенасы", т.б. бар.
Бұл оқулықтарды жазуға қазақ зиялыларының алдыңғы қатарлы топ
өкілдері: А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Әуезов, С.Асфендияров,
Т.Жомартбаев, Қ.Сәтбаев, Ә.Ермеков, Т.Жолдыбаев, т.б. қатысты[12].
Республикада жоғары білімді кадр даярлауда Алматы қаласында тұңғыш
ашылған Абай атындағы Қазақтың педагогикалық институты үлкен рөл атқарды.
1929 жылы араб алфавитінен латын графикасына көшті. 1940 жылы латын
алфавитінен орыс жазуына көшу ісі өркениет жолындағы тағы бір үлкен соққы
болды. Оқу-ағарту саласындағы осындай үлкен бұрмалаулар ұлт мәдениетінің
дамуына кері әсерін тигізді.
Неміс-фашист басқыншылары шабуылына байланысты көпшілік ер мұғалімдер
майданға, Отанды жаудан қорғауға аттанды, оқушылар болса колхоз, совхоз
шаруашылығына көмектесіп, майдан қажетін өтеуге ат салысты, 15-16
жастағылар ФЗО мектептеріне түсіп, қысқа мерзімді курстардан өтіп, фабрика,
зауыт, шахталарда ер-азаматтардың орнын басты.
Өндіріске барушылар көбейе түсті, осыған орай жұмысшы шаруа жастарының
кешкі мектептері көбейді.
1945-60 жылдары мектептер мен онда оқитындар саны күрт өсе бастады.
1950-60-шы жылдары тың игеруге байланысты мектептердің саны күрт өскенімен,
қазақ мектептері көбірек жабылып, оның орнына орыс-қазақ және орыс
мектептері көбірек ашылды. 1980-90 жылдары елімізде жаппай халыққа орта
білім беру саласында біраз жұмыс жүргізілді. Соның бірі -мектепке 6 жастан
бастап қабылдау.
Еліміз егемендік алғаннан кейін білім негіздерін демократиялық,
интеграциялық принциптерге орайлас әр баланың жеке-дара ерекшеліктері мен
қабілеттерін ескере отырып, оқытып, тәрбиелеу талап етілді. Осы жайттар ұлт
мектептерінің жаңа бағдарламаларынан елеулі орын алды. Арнаулы білім
салаларына икемі бар балаларға арналған лицей, гимназия, колледж,
медреселер сияқты мектептің жаңа түрлері ұйымдастырылды.
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы Заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негізделеді[13]. Осы Заң және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес мемлекеттік
саясат принциптері айқындалады.
1. Білім беру ісінің мәні, міндеттері және принциптері. Қазіргі
өскелең өмір талаптарына сай жастарға білім және тәрбие беру, оларды жан-
жақты дамыту — қоғам алдында тұрған басты міндеттердің бірі. Білім беру -
бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық мәдени дамуының жоғары
деңгейін және кәсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру
мен оқытудық үздіксіз процесі.
2.Қазақстан Республикасында жастарға білім беру процесі халқымыздық
ұлттық салт-дәстүріне, мәдениетіне, экономикасына және саяси өміріне
негізделіп іске асырылады.
Заңда көрсетілген білім беру жүйесінің негізгі міндеттері:
-жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік
пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды
дамыту үшін жағдайлар жасау;
-азаматтықты, үйелменнің, халықтың, қоғамның және мемлекеттің
алдындағы жеке адамның қүқылары мен міндеттерін ұғынуды, сондай-ақ
республиканың мәдени, қоғамдық, экономикалық және саяси өміріне қатысу
қажеттігін тәрбиелеу;
-Республика тұрғындарына жалпы және кәсіптік білім алу үшін
мүмкіндіктер жасау;
-жеке адамның шығармашылық қабілеттерін және эстетикалық тәрбиесін
дамыту;
-қазақ халқының мәдениеті мен дәстүр-салтын оқып-үйрену үшін жағдайлар
жасау [13].
Халыққа білім беру ісін дамытуда педагогикалық фактордың да әсері бар.
Мысалы, мектеп жасына дейінгі балалар тәрбиесін ерте бастан қолға алып,
оларды тиісті дайындықпен мектепте оқуға дайындау қажет. Ол үшін балалар
бақшасында және үйелменде тәрбие жұмысының процесіне нақты педагогикалық
басшылық жасап, оның барынша сапасын және нәтижесін арттыру тәрбиешілерден,
ата-аналардан, мектепке дейінгі мекемелер меңгерушілерінен үлкен
педагогикалық шеберлікті талап етеді. Халыққа білім беру жүйесінің
міндеттерін жүзеге асыру білім берудің мемлекеттік саясат принциптеріне
тәуелді. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы бойынша мына
мемлекеттік принциптер басшылыққа алынады:
1) Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының білім алу құқықтарының
теңдігі;
2) Әрбір азаматтың интеллектуалдық дамуы, психикалық фиииологиялық және
жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі
тұрғындарының білімге қол жеткізуі;
3) білім берудің зайырлы сипаты;
4) жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту;
5) білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру
процесінің үздіксіздігі; оқу мен тәрбиенің бірлігі;
6) білім беру ұйымдарының меншік нысандары бойынша, оқу мен тәрбиенің
нысандары, білім беру бағыттары бойынша алуан түрлі болуы;
7) білім беруді басқарудық демократиялық сипаты және білім беру
ұйымдарының академиялық бостандықтары мен өкілеттілігін кеңейту;
8) білім берудің ізгілікті және дамытушы сипаты;
9) білімнің, ғылымның және өндірістің интеграциялануы;
10) оқушыларды кәсіптік бағдарлау;
11) білім беру жүйесін ақпараттандыру[14].
Білім беру ұйымдарында саяси партиялар мен діни ұйымдардық
(бірлестіктердің) ұйымдық құғылымдарын құруға және олардың қызметіне жол
берілмейді.
Білім беру ісін басқару мемлекеттік-қоғамдық сипатта болады.
Республикада Білім және ғылым министрлігі оның төменгі атқарушы органдары
Қазақстан Үкіметінің білім беру саласындағы мемлекеттік саясатын жүзеге
асырады.
Білім беру жүйесінің құрылымы. Қазақстан Республикасының "Білім
туралы" Заңы негізінде білім беру жүйесінің құрылымы екіге бөлінеді: жалпы
білім беру және кәсіптік білім беру[14].
Кәсіптік білім берудің әрбір сатысындағы білім беру мазмұны тиісті
кәсіптік бағдарламамен белгіленеді.
Мектепке дейінгі тәрбие отбасында және мектепке дейінгі ұйымда жүзеге
асырылады. 5 (6) жастағы балаларды мектепке барар алдында даярлау міндетті
және ол отбасында, мектепке дейінгі ұйымда немесе мектепте жалпы білім беру
бағдарламаларының шеңберінде жүзеге асырылады. Ол мемлекеттік білім беру
ұйымдарында тегін жасалады.
3. Орта білім беру Қазақстан Республикасының азаматтарына мемлекеттік
оқу орындарында тегін орта білім алуға кепілдік беріледі. Орта білім алу
міндетті. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытудың 2010 жылға
дейінгі бағдарламасы негізінде жалпы орта білім үш сатылы: бастауыш (1-5
сынып-тар), негізгі (6-10 сыныптар) және жоғары (11-12 сыныптар) жалпы орта
білім беретін оқу орнында кезең-кезеңмен алынады[15].
Жалпы білім беретін орта мектептің мақсаты адамгершілігі, әр жақты
дамыған өзінің және қоғамдық мүдделерді ұштастыра білетін, халық мәдениетін
жетілдіру ісінде өз ұлты мен жалпы адамзат қазынасын тиімді пайдаланатын
адамды тәрбиелейді. ҚР азаматтарына мемлекеттік оқу орындарында тегін орта
білім алуға кепілдік беріліп, орта білім алу міндеттеледі. Жалпы орта білім
- үздіксіз білім беру жүйесіндегі негізгі деңгей. Жалпы орта білім 3
сатылы: бастауыш (1-5 сыныптар) негізгі(6-10 сыныптар) және жоғары (10-12
сыныптар). Жалпы білімнің нұсқалығына, білім берудің ауқымды инфрақұрылымын
қалыптастыруға, жалпы орта білім беретін ұйымдардың әр алуан түрлері мен
үлгілерін дамытуға жалпы білім беретін мектеп, гимназия, лицей және
басқаларды құру арқылы қол жеткіземіз.
Қазақстан Республикасының 1999 жылы қабылданған "Білім туралы" Заңында
тұңғыш рет гимназия мен лицейге түсінік беріліп,оның мәртебесі, құқықтық
негізі айқындалды [14].
Гимназия - негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске
асыратын, оқушыларды олардың бейімділігі мен қабілетіне сәйкес тереңдетіп,
салаға бөліп, саралап оқытуды көздейтін, жалпы орта білім беретін оқу орны.
Лицей - негізгі және қосымша жалпы білім беру бағдарламаларын іске
асыратын, жоғары сатыдағы оқушыларды кәсіби бағдарлап оқытуды жүзеге
асыратын жалпы орта білім беретін оқу орны.
Лицейлердің ең басты ерекшелігі - ақыл-ой (интеллектуалдық)
қабілеттері жоғары жастарды топтап оқытып, оларды жоғары оқу орындарына
даярлайтын бірыңғай элитарлық мектеп болуында. Лицейге жастарды қабылдау ең
алдымен олардың табиғи мүмкіндіктерін, интеллектуалдық ерекшеліктерін
айқындау негізінде жүргізіледі, кейін де бала дамуын қадағалай отырып,
бірнеше іріктеу сатыларынан өткізеді. Ал оны аяқтаған жастар жоғары оқу
орнында білім алу құқығына ие болады. Бұл оқу орындарының басты принципі
баланы дәл болашақ мамандығына сәйкес қабілетіне қарай іріктеу және сол
мамандықты жоғары деңгейде меңгеруіне көмектесетіндей бірнеше жыл бойы
арнайы дайындықтан өткізу болып табылады."Мирас" халықаралық мектебінің
білім беру қызметінде Қазақстан Республикасының орта білім беру саласындағы
ұлттық стандарт пен халықаралық бакалавриат бағдарламасының талаптары
орынды үйлесім тапқан. Көптеген пәндер ағылшын тілінде оқытылады.
"Арман" оқыту-тәрбиелеу кешені 1997 жылы ашылды. Оның оқыту-тәрбиелеу
тұжырымы негізінде "Оқу дегеніміз - әлемді ашу" тезисі жатыр. Педагогикалық
кешеннің мақсаты: өзіндік және шығармашылық жұмыс істеу дағдыларын
қалыптастыру, өзін-өзі іске асыра алатын тұлғаны тәрбиелеу. "Болашақ"
арнаулы орта мектебінде оқушылар екінші шетел тілі ретінде 3-сыныптан
бастап (ағылшыннан басқа) қытай және араб тілдерін оқиды. "Болашақ" - оқыту
қазақ тілінде жүргізілетін жеке меншік мектептердің бірі. Оқытудық негізгі
бағыттары - информатика және экономика. Сонымен бірге мектеп оқушыларға
барлық пәндер бойынша жоғары деңгейлі жалпы білім беруге бағытталған. Оқу
үрдісінде электронды оқулықтар қолданылады. "Болашақ" мектебінің түлектері
орта білімі туралы аттестатпен бірге экономикалық білім алғаны туралы
сертификат алады.
"Дәулет" мектебінде ұлттық сана-сезімді қалыптастыруға байланысты
бірнеше бастамалар бар, олар - " Лингвоелтану" оқулығы бойынша қазақ және
ағылшын халықтарының тарихын, мәдениетін, білім беру құндылықтарын, рухани
мұраларын зерттеу және олардың ерекшеліктерін мәдениеттанымдық тұрғыдан
салыстыру. Оқушылардың ағылшын тілі грамматикасын меңгеруі мен тіл дамытуы
компьютерлік бағдарлама бойынша беріліп, тексеріледі.
"Ақ жол" - оқу-әдістемелік орталық. Мақсаты - білім және тәрбие беру
үрдісінде балалардың дүниеге өзіндік жеке көзқарасын қалыптастыру,
шығармашылық ойлау қабілетін, логикасын, коммуникативтік қасиеттерін
дамыту. Қосымша білім беруде театр, хореография, қазіргі би, ырғақты
гимнастика, сурет-кескіндеме өнері, бағдарламалау, психология пәндері және
дене тәрбиесі қамтылған.
"Келешек" – республикалық физика-математикалық дарынды балаларға
арналған мектеп. Негізгі пәндер: физика, математика, информатика, ағылшын
және қазақ тілдері. "Стандартты емес олимпиадалық есептерді шешу" және
"Бағдарламалау негіздері" арнайы курстары бар.
Орал қаласындағы "Талап" акционерлік қоғамы жанындағы бірінші мектеп-
гимназия 1995 жылы құрылды. Гимназия жұмыс істейтін ата-аналарға ыңғайлы,
балаларға барлық жағдай жасалған. Әрбір сыныпта 5-8 оқушыдан білім алады.
Бастауыш сынып оқушылары үшін ұзартылған күн топтары ұйымдастырылған.
4. Кәсіптік мектепте оқу мерзімі - 2-3 жыл, кәсіптік лицейде -3 жыл,
ерекше күрделі кәсіптер бойынша, сондай-ақ бірегей жабдықтарға қызмет
көрсетуге байланысты жұмыстар үшін - 4 жылға дейін болады.
Кәсіптік бастауыш білім, кәсіптік мектептер мен кәсіптік лицейлерде
негізгі жалпы білім беру базасында алынып, жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол еңбек қызметінің түрлі бағыттары бойынша білікті
еңбек қызметкерлерін (жұмысшы, қызметкерлерді) даярлауға бағытталған.
Кәсіптік орта білім колледждерде, училищелерде негізгі, жалпы білім
беру базасында конкурстық негізде алынып, жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол кәсіптік орта білім алып шығатын мамандар даярлауға
бағытталған. Колледжде, училищеде оқу мерзімі - 3-4 жыл. Ұқсас мамандықтар
бойынша жалпы орта және кәсіптік бастауыш білімі бар азаматтардың
қысқартылған, жеделдетілген бағдарламалар бойынша кәсіптік орта білім
алуына болады.
Кәсіптік орта білім колледждерде, негізгі жалпы орта білім алумен
ұштастырылады және ол кәсіптік орта білім алып шығатын мамандар даярлауға
бағытталған.
Жалпы және кәсіби орта мектептерді бітірген жастар университеттерде,
институттарда, академияларда және соларға теңестірілген оқу орындарында
білім алады
Республика азаматтарға аспирантураларда, докторантураларда оқып, ғылым
кандидаттары мен докторлары дәрежелерін, доцент пен профессор атақтарын
алуға мүмкіндік береді, ғылыми кадрларға деген қажеттігін қанағаттандыруды
қамтамасыз етеді.
Жұмысшылар мен мамандардың басшы қызметкерлердің біліктілігін арттыру
және оларды қайта даярлау арнаулы білім асыру мекемелерінде,
кәсіпорындарында, ғылым мен оқу орталықтарында ұйымдастырылады.
Қосымша білім беру үшін денешынықтыру - сауықтыру, техникалық,
мәдениеттану, тіл және басқа бағыттағы мекемелер жүйесі құрылады. Оларды
Білім министрлігі және жергілікті өкімет басқару органдары бекітеді.
Дей тұрғанмен, мұғалімдер шығармашылығының кез-келген үлгілері
теориялық негіздеусіз және ғылыми пайымдаусыз педагогикалық құндылықтар
жүйесінде өз орнын таба алмайды. Педагогика ғылымының міндеті сол
жаңалықтың мәнін түсініп, оны көпшіліктің игілігіне айландыру болып
табылады. Бұл үрдісті жемісті іске асыру үшін педагогикадан ғылыми жұмысты
мектепте практикалық мұғалімдік қызметпен ұштастырған жағдайда жаңа
нәтижеге жетуі мүмкін. Педагогика ғылымы мен практиканың байланысының
үлгісіне бүкіл әлемге танымал іріленген дидактикалық бірлік жүйесінің
негізін салған-әкелі – балалы П.М. Эрдниевтердің тәжірибесі педагогикалық
жұртшылыққа белгілі[16, 145-147.]. Белгілі қалмақтың дидактик ғалымдары көп
жылдар математика пәнінің мұғалімдері болып, мектепке ұстаздық қызмет
атқарып, іріленген дидактикалық бірдік жүйесін негіздеді. Бұл жүйе барлық
оқу пәндерін мектепте, жоғары оқу орнында және мамандық жетілдіру жүйесінде
оқытуда қолданылды.
Педагогиканың міндеттерінің ішінде ерекше орын алатын оқытудың жаңа
әдістері, тәсілдері, түрлері, жүйесін, білім беру құрылымдарын талдау
жатады. Педагогика ғылымында жаңа ұғым – педагогикалық инноватика пайда
болды.
Сонымен, ең негізгі міндеттердің біріне таяу арадағы және алыстағы
болашақта оқытуды жобалауды жатқызуға болады. Ғылыми жобалаусыз
педагогикалық саясатты, білім беру экономикасын, педагогикалық қызметті
жетілдіру, біріңғай жүйені басқару мүмкін емес. Болашақта білім беру
жүйесін басқару ғылыми жобалаусыз мүмкін емес. 20-30 жылдан кейін мектеп
қандай болмақ? Болашақта университеттік даярлықта қандай өзгерістер күтіп
тұр? Кеңестік мектеп педагогикасының қандай дәстүрлері өз мәнін жойған жоқ,
әлемдік деңгейдегі құндылықтарға нені жатқызуға болады?
Педагогикалық диагностика ғылымаралық тұжырымдама футурологиядан
томаға тұйық дамымайды (футурология – tuturum - болашақ). Педагогикалық
футурология қалыптасу кезеңінде.
Педагогиканың жаңа міндеттерінің ішінде, соңғы оңжылдықта қалыптасқан,
зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу міндеті жатады. Осыған толығырақ
тоқталсақ, ғылыми шығармашылық нәтижесін тәжірибеге енгізу проблемасының
қалыптасуын ынталандыратын екі жағдайды атап өтуге болады. Біріншісі –
дәстүрлі зерттеу жұмысы мен инновациялық зерттеулердің арасында ежелден
келе жатқан күрес, яғни, ескі мен жаңаның арасындағы қарама-қайшылық.
Педагогикалық зерттеулердің көптеген нәтижелерінің тәжірибеге енгізілуі
көпшілікке жетпей жатады. Соңғы кезге дейін ғылымдардың назарынан тыс қалып
келеді, оған мән берілмеді. өз еңбектерін жариялап, ғалымдар өз идеяларының
қаншалықты өмірге енгізіліп жатқандығы және мектеп пен жоғары білім беруді
жетілдіруге көмектескендігі туралы жауапкершілікті сезінбеді.
Нарықтық қатынастардың әсерімен тек қана материалдық салада ғана емес,
рухани өмірде де жағдай күрт өзгерді. Ғылыми педагогикалық шығармашылықтың
нәтижесін интеллектуалдық товар категориясына жатқызғандықтан,
зерттеушілердің өз бағытын өзгертуге мәжбүр етті.
Педагогика – инновациялық үрдістердің теориялық, әдіснамалық
негіздерін, теория мен практиканың тиімді байланыстарын зерттеу және
практикалық қызметпен байланысын талдайды.
Сонымен, білім мен тәрбие беру - бұл республика ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz