Әуезов және Абай

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Абай шығармашылығы - адамзат даналығының таусылмас қазынасы. Бұл қазынаны ақтарған сайын тың жаңалықтар тауып, қазақ елін әлемдік мәдениетке жеткізу жолындағы рухани бастаушыны тани түсеріміз анық. Оның даналығы мен парасаттылығы, озық идеялары халқымызды дамыған елдер кеңістігіне апарар лайықты жолға жөн сілтейді.

Абай мен М. Әуезов мұрасы - халқымыздың ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын, маңызын жоймайтын зерттеудің қайнар көзі. Бұл күндері қос ғұлама есімі ұлттық сана-сезімде мәңгі аталатын ұлы тұлғаларға айналды. Дана Абайдың қазақ халқының рухани ұстазы ретінде танылып, әлемдік көркем ойдың алтын қазынасына айналуы - оның өз мұрасы ғана емес, сонымен бірге М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы арқылы жүзеге асты. Бұл ретте ең бірінші тілге тиек етеріміз - Мұхтар әлемінің Абай әлемімен рухани сабақтастық мәселесі. Бүгін біздің назарымызды көбірек аударуға тиіс нәрсе - Мұхтар Әуезовтің ұлы Абаймен рухани жақындық-жалғастығы. Осы жайында академик З. Ахметов: «Мұның өзі дүниежүзі әдебиетіндегі айрықша құбылыс . . . Абайды әлемге әйгілеу үшін Әуезов қандай қажет болса, Мұхтар Әуезовтің дүниежүзі мәдениетінің биігіне көтерілуіне Абай мұрасы, Абайдың өнерпаздық, ойшылдық дәстүріндей үлкен тірек сондай қажет еді» [1, 32-б. ] деп, Абай мен Мұхтардың рухани сабақтастығының дүниежүзі әдебиетіндегі маңызын айрықша атап көрсетсе, «М. Әуезовтің өміртанымын, көзқарасын сөз еткенде ұлы Абайдың рухани дәстүрінсіз талдау мүмкін емес. Онсыз Мұхтар тұлғасы толық ашылмайды», деп ескертеді ғалым Т. Жұртбай [2, 11-б. ] . Демек, М. Әуезовтің көркемдік-эстетикалық нысанасы, суреткерлік тұрғысы, шығармашылық ойлау даралығының Абайдың көркемдік үлгі-өнегелерінен бастау алатыны сөзсіз.

Дипломдық жұмыста Абай мұрасының М. Әуезовтің шығармашылығына тигізген игі ықпалы, атап айтқанда, ақын мұрасының жазушының көркем туындыларына еніп, эстетикалық танымдағы сөз қолданыстарын меңгергендігі мен шығармашылық тұрғыдан жетілдіргенін айқындайтын нақты талдаулар жасалды. Сонымиен қатар, бұл жұмыста қазақ әдебиетінің қос заңғары Абай мен М. Әуезов әлеміндегі рухани сабақтастық, көркемдік тұтастық, дәстүр мен жаңашылдық, табиғи тамырластық мәселесін салыстыра отырып саралау көзделді.

Тақырыпты зерттеудің өзектілігі. Абай мұрасы қазақ әдебиетінің көп зерттелген әлі де сыры мол және әр қырынан бұдан да тереңірек зерттеуді қажет ететін ғылыми салаға айналып отыр. Сол сияқты М. Әуезовтің өмірі мен шығармашылығына арналып жазылған еңбектер, ғылыми зерттеулер легі де жыл өткен сайын молайып келеді. Абай шығармашылығының қайнар көздері Шығыс және Батыс әдебиетімен, өзіне дейінгі ақындармен үндесу құбылысы аракідік болса да қозғалса, М. Әуезовтің жазушылық дарынына әсер еткен әлем әдебиетінің озық үлгілері де кеңестік дәуір кезінде саясаттың үдесінен шығу тұрғысынан айтылды. Сонымен қатар, Абай мен М. Әуезов шығармашылығы дербес ғылыми сала ретінде бүгінгі уақытқа дейін зерттеліп келгенімен, олардың рухани сабақтастығы, көркемдік бітім тұтастығы, дүниетанымдық ортақ көзқарастары әлі де кеңінен зерттеуді қажет етеді. Өйткені, Абай мұрасының М. Әуезовтің жазушылық құдіретіне, ғұламалық шеберлігіне игі әсері туралы ғылыми еңбектерде ішінара мақала көлемінде айтылып жүргені болмаса, жеке-дара арнайы зерттеу нысанына алынған емес.

Жазушының ақынның бай тілін меңгеруі, рухани мұраның қалыптасуындағы Абайды зерттеп тануы бүгінгі таңда әуезовтану саласының қалыптасуына жол ашты. М. Әуезовтің бүкіл ғылыми-шығармашылық ғұмырында Абай тақырыбының басты орын алатыны белгілі. М. Әуезов жазушы болғанымен, оның ұлы ақынды идеал ретінде де, пір тұтар рухани ұстазы ретінде жүрек түкпірінде жақын балайтыны кез келген шығармасынан аңғарылады. М. Әуезов өз сөзінде оны нақтылы атап көрсетіп: «Қазақ жазушыларынан, әрине, Абайды сүйемін. Менің бала күнімнен ішкен асым, алған нәрімнің барлығы да Абайдан» [3, 71-б. ] деп жазды. Осы орайда академик Р. Нұрғали да: «Әрине бойындағы табиғи дарынымен Әуезов Қазақстанның қай бұрышында туса да жазушы болып шығатыны сөзсіз еді, бірақ оның Шыңғыстауда, Тобықты арасында тууы, ұлы Абаймен жерлес болуы - творчестволық тағдырына айрықша қызмет атқарған фактордың бірі» деп, Абай мен Мұхтар шығармашылығындағы үндестіктің сырын тереңінен қозғайды [4, 138-б. ] .

М. Әуезов шығармашылығы мен Абай мұрасы арасындағы сабақтастықтың сан сала бағыттары мен арналары жетерлік. Соның ішінде, екі ғұламаның дүниетанымдарындағы ортақ гуманистік, қоғамдық, ойшылдық үндестік пен сөйлеу тіліндегі тұтастық, суреткерлік шеберлік сырларын зерттеу - жұмыстың өзектілігін құрайды.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Тамырын тереңге жайған Абай мұрасының зерттелу тарихына көз жіберсек, баспасөзде ресми түрде 1889 жылдан басталады. Ұлы ақын мұрасын танып білуге арналған ғылыми мақалалар, монографиялық зерттеулер, текстологиялық талдаулар, әр түрлі деректер саны жыл өткен сайын молығып келеді. Абайтану ғылымының қалыптасып дамуына К. Ысқақұлы, Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Н. Рамазанов, Т. Ибраһимов, М. Әуезов, Қ. Жұбанов, Ә. Жиреншин, С. Мұқанов, М. Сильченко, М. Қаратаев, Қ. Жұмалиев, Б. Кенжебаев, А. Нұрқатов, З. Ахметов, М. Базарбаев, С. Қирабаев, Х. Сүйіншәлиев, Т. Әлімқұлов, З. Қабдолов, С. Қасқабасов, Р. Нұрғали, Н. Ғабдуллин, М. Мырзахметұлы, Р. Сыздықова, Р. Бердібаев, Т. Қожакеев, Ә. Нарымбетов, Ш. Елеукенов, Т. Кәкішев, Қ. Мұхамедханов, А. Егеубай, Ж. Ысмағұлов, Т. Жұртбай, Қ. Жүсіпов, Ө. Күмісбаев, А. Ісімақова, Б. Әбдіғазиев, Т. Тебегенов, Ө. Әбдиманұлы, М. Бейсенбаев, Б. Байғалиев, Б. Ердембеков, Ж. Шойынбет т. б. ғалым-зерттеушілер қомақты үлес қосты. Сонымен қатар, М. Әуезовтің де мұрасын танып бағалауда әдебиетші ғалымдардың қосқан үлесі де айтарлықтай. Мұхтар Әуезов шығармаларына, әсіресе, 1934 жылдан бастап назар аударылып, баспасөз беттерінде жиірек талқыға түсе бастады. Жазушы туындыларына байланысты зерттеу бағыты аға буын өкілдері С. Сейфуллин, С. Мұқанов, Ғ. Мүсірепов, М. Қаратаев, Ә. Тәжібаев, Б. Кенжебаев, Е. Ысмайылов, М. Ғабдуллин еңбектерінен бастау алады. Бұл дәстүр жалғасын тауып, оның шығармашылығына ғана емес, ғылыми еңбектеріне де қатысты сын-пікірлер айтылып, Қ. Жармағамбетов, З. Кедрина, Л. М. Әуезова, Е. Лизунова, Ы. Дүйсенбаев, А. Нұрқатов, З. Ахметов, З. Қабдолов, Х. Әдібаев, Т. Кәкішев, Р. Бердібаев, Р. Нұрғали, М. Мырзахметұлы, К. Сыздықов, Т. Ақшолақов, Қ. Тасболатов, Қ. Бітібаева, Т. Жұртбай, Ж. Дәдебаев, З. Бисенғали, Д. Ысқақұлы сынды әдебиеттанушылар еңбектерінде әр қырынан қарастырылып, баға берілді.

Аталып отырған ғалымдар тарапынан Абай мен М. Әуезов шығармашылығы арасындағы рухани үндестік мәселесі арнайы зерттеу нысанына алынбағанымен, аракідік болса да ауызға алынып отырғаны белгілі. Ғалым Р. Нұрғали 1967 жылы «Қазақ әдебиеті» газетінде жариялаған «Тақырыппен табысу» атты мақаласында, «Трагедия табиғаты» (1968) атты монографиясында, «Әуезов және Алаш», «Сөз өнерінің эстетикасы» атты еңбектерінде Абай мұрасының жазушыға тигізген әсері жөнінде тоқталып өтеді. Абай шығармашылығын, поэзиядағы Абай дәстүрін зерттеген ғалым А. Нұрқатовтың «Жалғасқан дәстүр» (1980) атты еңбегінің «Ел өмірінің айнасы» бөлімінде «Абай жолы» романындағы Абайдың ақындық мәселесі қарастырылып, ақын шығармаларының туған сәті жайында айтылады [5] . «Абайдың рухани інісі» атты мақаласында әдебиеттанушы Л. Соболев: «Абай мен Мұхтардың арасында ортақ бір ұқсастық бар деп айту артық болмайды: біріншіден - ол әдеби кемел талант және, екіншіден - өз халқының жарқын болашағы туралы арман» [6, 71-б. ] деп тұжырымдайды. Ал «Абай жолы» роман-эпопеясын жазу барысында М. Әуезовтің Абайдың ақындық, ойшылдық дүниетанымына, көркемдік тіліне иек артқаны жөнінде сөз қозғаған Х. Әдібаев «Алыптың тұлғасы» мақаласында: « . . . Бойындағы бар жақсылық атаулыны ақтара отырып, ізденісін, тебіренісін Абайдан тапты. Екі ұлы жан бір-бірін биіктен танып, рухани дүниесімен қосылып кетті» [7, 96-б. ] десе, академик З. Қабдолов «Арна» (1988) атты зерттеуінде, «Абай және Әуезов» (1997) атты мақаласында екі алыптың үндестігін арнайы атап көрсетіп: «Демек, М. Әуезов - Абайдың ізін басушы емес, өнер жолын жалғастырушы: Мұхтар қазақ әдебиетін Абай көтерген биіктен әрі қарай өрлетіп, бүкіл дүниежүзілік классиканың күнес кеудесіне шырқатып шығарды. Абай мен Мұхтардың творчестволық туыстығын, екі алыптың өзара ұқсастығын, міне, дәл осы ерекшеліктен іздеген жөн» [8, 44-б. ] деп пайымдайды. Осы орайда З. Ахметов «Абай және Әуезов» (1995) атты мақаласында ұлылар арасындағы рухани жақындыққа тоқталып, аталмыш тақырыптың маңыздылығына, өзіндік ерекшелігіне назар аударады [9] .

Абай мұрасын ғылыми-шығармашылық тұрғыдан зерттеп, абайтану ғылымын қалыптастыру жолындағы М. Әуезовтің көп жылғы қажырлы еңбегі туралы М. Мырзахметұлы «М. Әуезов және абайтану проблемалары» (1992), «Абай және Әуезов» (1997) атты зерттеулерінде арнайы қарастырады [10] . Философия ғылымдарының докторы А. Тайжановтың зерттеу еңбегінде М. Әуезов шығармашылығының дүниетанымдық өзектеріне Абайдың рухани ұстаз болғаны айтылады [11] . М. Әуезов шығармашылығындағы Абай дәстүрі жайлы Ж. Дәдебаев [12], Т. Жұртбай [2] еңбектерінде де кеңінен сөз болады.

Тақырыпқа қатысты ой-тұжырымдар мен түйінді пікірлер зерттеудің қажетті тұстарында басшылыққа алынды.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты - Абай мұрасының М. Әуезов шығармашылығына ықпалы, ақын мен жазушы шығармашылығы арасындағы рухани сабақтастық, әдеби жалғастық мәселесін айқындай отырып, М. Әуезов шығармашылығындағы Абай дәстүрінің іздерін саралап, ақын мұрасының жазушы туындыларындағы көрінісін, жалғастық тапқан қырларын ашу болып табылады. Осы мақсаттан мынадай нақты міндеттер туындайды:

- Абай дәстүріне қатысты ғылыми тұжырымдарды нақтылап, Алаш әдебиетінің Абай дәстүрімен сабақтастығын пайымдау;

- Абай өмір сүрген дәуір болмысының жазушы шығармашылығындағы көрінісін: ел билеу мен әкімшілік жүйенің сипатын ашу;

- қос қаламгер шығармашылығының рухани нәр алған бастау көздерін анықтау;

- қос алыптың дүниетанымындағы қоғамдық, азаматтық ортақ ой сарындарын түйіндеу;

- М. Әуезов туындыларындағы Абай сөздерінің шеберлікпен қолданысқа түсуін салыстыру арқылы айқындау.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы. Жұмыстың негізгі тұжырымдары мен нәтижелері қазақ әдебиеті тарихындағы дәстүр мен жаңашылдық проблемасын талдап түсінуге көмегін тигізеді. Сонымен қатар, әдебиеттегі қос заңғардың рухани шығармашылық сабақтастығын зерттейтін дипломдық жұмыста ұсынылған тұжырымдар мен қорытындыларды жоғары оқу орындарындағы қазақ әдебиеті тарихы пәнінен өткізілетін жалпы курстар мен абайтану пәні мен әуезовтану атты арнайы курстарда, семинар сабақтарында пайдалануға болады.

Зерттеудің құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І АБАЙ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕ АЛАТЫН ОРНЫ МЕН МАҢЫЗЫ

1. 1 Абай дәстүрі - Алаш әдебиетінде

ХХ ғасырдың басында-ақ Алаштың арыстары Ахмет Байтұрсынұлы Абайға «қазақтың бас ақыны» деп, ал Мағжан Жұмабаев «хакім ақын» деп, Сұлтанмахмұт Торайғыров «ақындар пайғамбары» деп лайықты бағаларын берген болатын. Абайдың өмірі мен ақындық өнері жөнінде бірінші ғылыми ой айтқан Әлихан Бөкейханов « . . . Абай асқан поэтикалық қуаттың иесі, қазақ халқының мақтанышы болды. Абай сияқты халықтың рухани творчествосын осыншама жоғары көтерген қазақ ақыны әлі кездескен жоқ», - деп жоғары баға береді [13, Б. 18-19] . Абай шығармашылығына шынайы әдеби талдау жасап, алғаш ақындығына көркемдік тұрғыдан зерделі ой айтып, ғылыми құнды мақала арнаған А. Байтұрсынұлы: «Қазақтың бас ақыны - Абай (шын аты Ибрагим) Құнанбаев, онан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ» деп жазған болатын [14, 54-б. ] . Ал М. Дулатұлы Абайды оянып келе жатқан қазақ халқы әдебиетінің негізін салушы деп таныстырады. Абайдан соңғы ақындар шығармашылығы туралы қазақ әдебиеті тарихында алғаш ғылыми мақала жазған Ж. Аймауытұлы. Ол Абайдың ақындық өнерін жалғастырып, дәстүрін сабақтаған Ахмет, Міржақып, Шәкәрім, Мағжан поэзиясына талдау жасайды.

Қазақ әдебиеті тарихында Абай дәстүрі деген ұғымның қалыптасып, кең қанат жайғаны бүгінгі әдеби үрдістің даму барысында зор маңызын көрсетіп отыр. Осы орайда ғалым Б. Әбдіғазиев: «Абай дәстүрінің - қазақ әдебиетінің даму тарихында заңды жалғасын тауып, жан-жақты байып келе жатқан асыл арна» екендігін атап көрсетеді [15, 16-б. ] .

Қазақ әдебиеттану ғылымында Абай дәстүрі туралы М. Әуезовпен қатар С. Мұқанов, Е. Ысмайылов, Ы. Дүйсенбаев, А. Нұрқатов, Қ. Мұхамедханұлы, Ы. Мұстамбаев, Ә. Жиреншин, З. Ахметов, М. Базарбаев, З. Қабдолов, Т. Кәкішев, М. Мырзахметұлы, Ж. Ысмағұлов, Б. Әбдіғазиев, Б. Ердембеков сынды ғалымдар әр қырынан зерттеп, ақын салған сара жолдың кейінгі қазақ әдебиетінің дамуына, әдеби үрдістің жалғасуына тигізген игі ықпалын көрсетті.

ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ ақын-жазушыларының шығармашылығы Абай атты ұлы арнадан бастау алады. Олардың ұлы ақынды өздеріне ұстаз санап, оның үлгісімен өлең жазғанын белгілі әдебиеттанушы ғалымдардың ішінен З. Ахметов [16], Р. Нұрғали [17], Ж. Ысмағұлов [18], Д. Қамзабекұлы [19], Ө. Әбдиманұлы [20] еңбектерінде арнайы сөз болады. «Абай мұрасының ең етене мирасқорлары - Алаш әдебиетінің өкілдері», - деп атайды ғалым Ж. Ысмағұлов [18, 33-б. ] .

Алаш әдебиетінің рухани тарихымыздағы ерекше кезең екені, ұлттық әдебиеттанудың алтын арқауы болғаны ғалым А. Ісімақованың «Алаш әдебиеттануы» [21] атты ғылыми еңбегінде және Алаш ұранды әдебиетке, өнердегі ұлттық рухқа бағыштаған ғалым Р. Нұрғалидың «Әуезов және Алаш» [19] атты кітабында жан-жақты қарастырылған. Ұлттық әдебиеттің жедел дамуына қосқан үлестерін салмақтап айтқан 2006 жылы шыққан «Қазақ әдебиетінің тарихы» атты он томдық ұжымдық еңбекте ұлттық әдебиеттің өрісін кеңейтіп, өресін биіктеткені кеңінен сөз болған. Онда ХХ ғасырдан бастап жаңа қазақ әдебиетінің өркендеуіне Абай дәстүрінің әсері болғаны айтылады [22, 8-б. ] . Абайдың озық идеялары халықты мәдени өркендеуге, өнер-білімді, ғылымды игеруге шақырса, кейіннен жаңаша мағынаға ие болып, жаңа ғасыр басындағы қоғамдық жағдайда ұлттық ояну, азаттық үшін күресу идеясымен ұштасып, ұлттық ұранға айналған болатын.

С. Торайғыров - Абай дәстүрін ілгері дамытып, қазақ поэзиясында өзіндік жаңа айшықты өрнегімен, өз жаңалығымен артынан соны із қалдырған ақын. Сұлтанмахмұттың Абайды ұстаз тұтқандығы, алғашқы кезде еліктеп жазғандары оның өлең өлшемдері мен сөздіктерінен көрінеді. Ол Абайдың оқу-ағарту, білім-ғылым саласындағы ойларын, әлеуметтік өмірдің қайшылықтарын, өз заманының шындығын өлеңдерінде өрбітіп дамытады. Қазақ халқының көзін ашуды, келеңсіз жайлардың көзін жоюды ойлайды. Ел ішінде етек алған кемшіліктерді өткір сынап, өмір мен қоғам алдындағы көлденең тартқан мәселелерді жырлайды. Бұл жағынан ол - Абайдың жолын дамытушы.

Ақын өнегесі мен тәрбиесін тікелей ғибрат алып, оның дәстүрін ілгері дамытқан Абайдың бас шәкірті - Шәкәрім. Ол Абайдың қоғам туралы толғамын, адам болмысын танудағы ізденісін, терең ойшылдығын ұлы ұстаз дәстүрін сақтай отырып, жаңаша жаңғыртып, жасампаздықпен дамытты. Қоғамдық, әлеуметтік шындықты батыл айтып, реалистік тұрғыда суреттеуде Шәкәрім поэзиясы Абай өлеңдерімен сарындас. Абай мен Шәкәрім поэзиясының үндестігін зерттеген ғалым Б. Әбдіғазиев: «Осы реалистік дәстүр, шынайы халықтық арна Абайдан кейінгі қазақ поэзиясының көрнекті өкілі Шәкәрімнің шығармашылығының да негізгі идеялық-көркемдік нысанасына айналды. Оның реализмі, әсіресе, саяси, азаматтық лирикада айқын көрінді», - деп, Абай дәстүрінің Шәкәрім шығармашылығында жалғастық тапқанын ғылыми негізде дәлелдейді [15, 34-б. ] .

ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ қоғамы Абай мен Шәкәрім шығармаларында өзінің барлық бітім-болмысымен шынайы суреттеледі. Абай өлеңінде көтерілген мәселелер Шәкәрім поэзиясында да сөз болады. Ұстазы сияқты Шәкәрім де «халқым», «қазағым», «елім», «жұртым» деп сөйлейді. Ақынның «Қазақ», «Тағы сорлы қазақ» деген өлеңдерінде Абайдың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» деп келетін өлеңдегі ой, идея дамытылады.

Абай дәстүрін Шәкәрімнен кейін іліп әкетіп, әрі қарай дамытқан - Ахмет Байтұрсынұлы. Ахмет Байтұрсынұлы - қазақ әдебиетінде Абайдың азаматтық үнін, ұлтжанды сезімін барынша күшейтіп дамытқан ақын. Абай сияқты Ахмет Байтұрсынұлы да «халқым», «жұртым», «елім» деуден танбайды. Ахмет ұстазы Абайға еліктеп, дәл «Сегіз аяқ» өлеңінің үлгісінде «Жиған-терген» деген өлең жазады. Бұл өлеңі арқылы ақынның Абаймен өнер жарысына түскені білінеді. А. Байтұрсынұлының «Жұртыма» атты өлеңі Абайдың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңімен сарындас. Бұл өлеңдегі ақынды толғандыратын мәселе - халқының қолынан биліктің, басынан бірліктің кеткені. Сондықтан жұртының тағдыры ақынды көп алаңдатады. Жұртын жан-жаққа бытырап ұшқан шуылдаған қарғаға теңейді, елін қоян жүрек қорқақ етіп бейнелейді.

Абайдан соңғы ақындардың ішінен Ж. Аймауытұлы М. Дулатұлын ерекше атап, оның ақындық өнеріне, өлеңдерінің күшті қуаттылығына жоғары баға береді. «Міржақыптың көркем әдебиеттегі ұстазы - Абай . . . Ахмет, Міржақыптар алғаш қолдарына қалам алып, әдебиет майданына құтты қадамдарын бастаған шақта, олардың көз алдында адастырмас жарық жұлдыз - Темірқазық - Абай тұрды», деген Қ. Мұхамедханұлының пікірі А. Байтұрсынұлы, М. Дулатұлының Абайды өздеріне ұстаз санап, үлгі тұтқандығын анықтайды [23, 184-б. ] .

Абайдың азаматтық лирикасының сарыны М. Дулатұлының өлеңдерінде ерекше көрініс тапқан. Абайдың халық тағдырын жырлаған қоғамдық азаматтық пікірлерімен Міржақыптың халықты ояту, өнер-ғылымға шақыру, прогреске үндеу идеясындағы өлеңдерімен сабақтас. Міржақыптың «Сайлаулар хақында» өлеңі сол кездегі болыс сайлауын егжей-тегжейлі сөз етеді. Абай заманында шыққан болыс сайлауының сол кездегіден еш өзгермей, халықтың дегбірін қашырып, мазасын алып болғаны ащы тілмен сыналады. Екі ақынның өлеңдерінде де болыс болудың жолында өтірік, қулық, екіжүзділік пен алаяқтық іске баратын адамдардың қылықтары жиіркенішпен әшкереленеді. Патша өкіметінің болыстық билікті шығарып, ел ішін ұрыс-керіске айналдырғанына наразы болады. Халықтың береке-бірлігінен айрылып, мазасыз күйге енгені осының айғағы екенін түсіндіреді.

Ақындық өнерінде өзінің рухани ұстазы Абай дәстүрін дамытып, қазақ поэзиясын тың өрнектермен, жаңа айшықтармен байытқан, поэзия әлеміндегі ірі тұлға - Мағжан. Мағжанның ақындық қадамында Абайға еліктеп көп өлең жазғаны туралы ғалым Ш. Елеукенов Абайды ұстаз, Мағжанды шәкірт деп танытады. Ғалымның айтуынша: «Мағжанның Мағжан Жұмабаев сынды ақын болып қалыптасуы алдында Абайдай алыптың тұрғандығы», - деген сөзінен екі ақынның әдеби байланысын анық аңғаруға болады [24, 16-б. ] .

Мағжан Абай дәстүрлерін негізінен азаматтық сарындағы өлеңдері мен табиғат, махаббат тақырыбындағы сыршыл лирикасында өрістетті. Абай өлеңдерінде кеңінен сөз болатын елде етек алған ұрыс-керіс, дау-жанжал, талас-тартыс, барымта Мағжанның «Жатыр» атты өлеңінде жалғасын тапқан. Абайдың халқын өнер мен білімге шақырған ағартушылық идеясын Мағжан «Қазағым» атты өлеңінде қостайды. Ағайынға тату-тәтті өмір сүріп, надандықтан қашып, жиылып қала салып, болашаққа өркениетке қарай ұмтылуды қажет деп санайды. Осыған ұқсас Мағжан «Сорлы қазақ» деген өлеңінде қазақты мандытпай түбіне жетіп отырған надандық жайлы сөз қозғайды. Оқу мен білімнің жолына малыңды аямай төгіп, балаңды оқыт деп Абай айтқан талапты Мағжан да елінің алдына қояды. Өнер-білім іздеп, елін көгертер ер жігітке лайық мінез бен қасиеттерді атап, Мағжан «Өнер-білім қайтсе табылар» атты өлеңінде нақтылай түседі. Бұл Абайдың «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат» атты өлеңімен сарындас. Мағжан Абай дәстүрін мазмұны жағынан ғана емес, формасы жағынан да дамытқан. Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңінің формасы Мағжанның «Өлең» деген туындысында кездеседі.

Қорыта айтсақ, Абай дәстүрінің Алаш әдебиетіндегі жалғастығын қарастыру барысында, оларға ортақ мынадай мәселелер анықталды:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.