Активтік операциялар

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ . . . 5

1 ТАРАУ. БАНКТЕРДIҢ АКТИВТIК ОПЕРАЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ7

1. 1 Банктiң активтiк операцияларының мәнi мен құрылымы7

1. 2Банк операциялары туралы түсiнiк10

1. 3 Банк активтерiн сапасына байланысты жiктеу16

2ТАРАУ. «ХАЛЫҚ БАНКІ» АҚ-НЫҢ АКТИВТIК ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ТАЛДАУ……. . . . . 22

2. 1“Халық банкі” АҚ қызметінің жалпы сипаттамасы22

АҚ “Қазақстанның Халық банкінде” қызметтерді қолдану ерекшелігі…. 282. 3 «Халық банкі» АҚ-ның бағалы қағаздар портфелi және валюталық операцияларына талдау34

3ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БАНКТЕРІНДЕ АКТИВТIК ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ЖЕТIЛДIРУ ЖОЛДАРЫ49

3. 1 Банктегі активтiк операцияларының құрылымын жақсарту жолдары49

3. 2 Банк активтiк операцияларын сақтандыру52

ҚОРЫТЫНДЫ56

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ59

КIРIСПЕ

Банктiк жүйе - нарықтық экономиканың маңызды және бөлiнбес құрылымдарының бiрi болып табылады. Банктердiң дамуы мен тауар өндiрiсi айналысы тарихи жағынан алғанда қатар жүрiп отырды және бiр-бiрiмен тығыз байланысты болды. Бұл кезде банктер ақшалай есеп айырысуларды жүргiзе отырып, шаруашылықты несиелей отырып, капиталдардың қайта бөлiнуiнде делдал бола отырып өндiрiстiң жалпы тиiмдiлiгiн арттырады, қоғамдық еңбек өнiмдiлiгiнiң өсуiне жағдай жасайды.

Коммерциялық банктер өздерiнiң табыстық базасын кеңейтiп, рентабельдiлiгi мен бәсекелестiлiгiн көтеру үшiн клиенттерiне операциялар мен қызметтердiң кең көлемiн көрсетуге тырысады. Банк активтiк операциялары

нарығындағы бәсеке банктiк қызметтiң бұл түрiнiң сандық және сапалық сипатамаларына әсер етедi.

Халыққа дәстүрлi активтiк операцияларды (несиелiк, есеп-айырысу кассасы, валюталық және тағы басқаларын) көрсетумен қатар, қызметтердi, клиенттердiң тапсырысы бойынша маркетингтiк зерттеулердi, лизингтiк және тағы да басқа операцияларды көрсете бастауда.

Коммерциялық банктердiң дұрыс жұмысын атқаруы олардың өзiнiң және сырттан тартылған қаражаттарының әр түрлi активтер бойынша дұрыс орналастырлуына байланысты, яғни қолындағы қаражаттарды қаншалықты дұрыс, орналастырса, оның жағдайы соншалықты орнықты болады.

Банктiк қызметтiң маңызды және басты бөлiгiн пайда табу мақсатында банктiң өз және тартылған ресурстарын орналастыру iс- әрекеттерi құрайды, яғни банктiң активтiк операциялары құрайды.

Тақырыптың өзектілігі : активтiк операцияларды жүзеге асыру барысында банктер әртүрлi жұмсалымдар жасайды. Олар проценттер, дивиденттер немесе бiрiккен кәсiпорының пайдасына қатысу түрiнде табыс әкеледi. Банктiң активтiк операцияларының нәтижелерi банк балансының активiнде көрiнiс табады. Оның көрсеткiштерiне қарап банктiң ресурстарының жұмсалу сипаты туралы айтуға болады. Банк активтерiнiң және қаржылық емес мекемелердiң активтерiнiң құрылымында едәуiр айырмашылықтар бар. Коммерциялық банктердiң активтерiнiң көп бөлiгi қаржылық талаптар түрiнде болады. Банктердiң салыстырмалы түрде қаражаттарының көп бөлiгi ақшалай формада болады, ал ғимараттар және құрылғыларға жұмсалымдар аз болады.

Банктер мен кәсiпорындардың активтерiнiң құрылымындағы айырмашылық олардың мiндеттемелерiнiң шығу тегiнен және пайда табу мақсатында жүргiзетiн қызметтерiнiң сипатынан келiп шығады. Кәсiпорындар өз пайдаларының көп бөлiгiн шикiзаттар және материалдарды пайдалана отырып жасалған тауарларды сату арқылы алады. Сату процесi дайын өнiмдердiң көп бөлiгiнiң қоймада сақтауын талап етедi, ал өндiрiс шикiзаттар қорларын бiр қалыпта ұстап тұру қажеттiлiгiн және қымбат тұратын құрылғыларды пайдалану қажеттiлiгiн талап етедi. Ал банктiк пайда негiзiнен несиелiк және инвестициялық операциялардан алынады, нәтижесiнде банктер ақшаның болашақта төленетiн куәландыратын вексельдердiң, облигациялардың және басқа да қаржылық құжаттардың ұстаушысы болады.

Банктiң өз және тартылған қаражаттарын жоғары табыс алу мақсатында тиiмдi орналастыру, банк активтерiнiң сапасы және оны бағалау мәселелерiнiң актуальдылығы менiң диплом жұмысыма осы тақырыпты таңдауыма осы себепшi болды. Өйткенi банктiң өтiмдiлiгi, пайдалылығы, қаржылық жағынан сенiмдiлiгi және тұрақтылығы оның активтердi тиiмдi орналастыруына және олардың сапасына, жалпы айтқанда активтiк операцияларына байланысты болады.

Осыған байланысты дипломдық жұмысымның мақсаты:

банктiң активтiк операцияларының мәнiн көрсету;
банктердiң активтерiнiң ұтымды құрылымын анықтау және активтердiң сапасын бағалау тәжiрибесiн оқып-үйрену, олардың сапасының банктiң өтiмдiлiгi мен пайдалылығына әсерiн талдау болып табылады.

Қойылған мақсатқа жетуде мынадай мiндеттердi шешу қажет:

Банктiң активтiк операцияларының құрылымы мен оның ерекшелiктерiне тоқталу;
Банктiң активтiк операцияларының құрылымына әсер ететiн факторларды қарастыру;
Банк активтерiнiң сапасын анықтайтын көрсеткiштерге нақты материалдар негiзiнде талдау жасау;
Банктiң активтiк операцияларын жетiлдiру жолдарын қарастыру;

Жұмысты жазу барысында «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктiк қызмет туралы «Заң күшi бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығы. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiсiнiң нормативтiк-құқықтық актiлерi; Отандық және шетелдiк оқу әдебиеттерi, мерзiмдi басылымдар және жұмыстың iшiнде талдау жасалынатын банктiң қаржылық есеп беру құжаттары пайдаланылды.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Дипломдық жұмыс «Халық банкі» АҚ-ның мәліметтері бойынша жазылды.

1 ТАРАУ. БАНКТЕРДIҢ АКТИВТIК ОПЕРАЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ

1. 1 Банктiң активтiк операцияларының мәнi мен құрылымы

Банктiң активтiк операциялары оның операцияларының маңызды бөлiгiн құрайды.

Банктiң активтi операциясы бұл банктердiң кiрiс табуымен өтiмдiлiктi көтеру мақсатында ресурстарды орналастыру операциясы.

Банктiң активтi операциялары негiзгi кiрiс көзiн құрайтын операция болып табылады.

Бұл оперцияға нақты ақша және кассалық қызмет операциясы, есеп қарыз операциясын, бағалы қағаздармен жүргiзiлетiн операциялар, активтi депозиттер мен банк аралық несиелiк және депозиттiк операцияларды жатқызуға болады.

Кассалық операциялар нақты ақша негiзiнде жүзеге асырылады. Бұл кезде банк банктiк шоттары бар клиенттерден нақты ақша қабылдайды және нақты ақша түрiнде әр түрлi аударулар жасайды, төлемдер жүргiзiледi (жалақы, жол сапар шығындары, материалдық көмек, несие немесе қарыз басқа да қызметтiк шығындарға берiлетiн қарыздар)

Банктiң есеп қарыз операциясы кең көлемдi кiрiс әкелетiн операция ретiнде саналады жеке және заңды тұлғаларды несиелендiру кезiнде кеңiнен қолданылады. Банк мекемесiнде несиеден кейiн екiншi кезекте кiрiс әкелетiн операция болып бағалы қағаздармен жүргiзiлетiн операциялар саналады. Бұл кезде банк өзiндiк бағалы қағаздарын сатып өткiзедi, клиенттердiң тапсырысы бойынша олардың бағалы қағаздарын орналастырады және болашақта кiрiс алу мақсатымен инвестиция түрiнде ұзақ мерзiмдi салымдар жасайды.

Кiрiспеде айтылып өткендей бұл операциялар банк балансының актив жағынан көрiнiс табады.

Банк активтерiнiң құрылымы деп банк балансының активiнiң сапасы бойынша әртүрлi баптарының баланстық қорытындыға қатынасын айтады.

Әрбiр банк активтердiң ұтымды құрылымын белгiлеу және сақтау кезiнде бiршама мәселелерге тап болады.

Сонымен қатар, активтердiң құрылымы көбiнесе елде қалыптасқан ұлттық ерекшелiктерiмен де анықталады.

Бiрiншi топқа: қолма-қол ақша және оған теңестiрiлген қаражаттар жатады, яғни банкте бар ақшалай қаражаттар (корреспонденттiк шоттағы, Орталық банктегi мiндеттi резервтiк қордағы қаражаттар), сонымен қатар, аз уақыт iшiнде ақшалай қаражаттарға тез айналатын активтерге жұмсалған қаражаттар (мемлекеттiк бағалы қағаздар, мемлекет кепiлдендiрген қысқа мерзiмдi қарыздар және тағы басқалары) жатады [5, 23] .

Екiншi топқа: басқа кәсiпорындардың, ұйымдардың бағалы қағаздарына салынған инвестициялар жатады. Бұл активтердiң өтiмдiлiк деңгейi бiрiншi және үшiншi топтың активтерiнiң өтiмдiлiк деңгейiне қарағанда төмен қазiргi уақытта өтiмдiлiгi жоғары бағалы қағаздарға банктердiң бағалы қағаздарын (акциялар, депозиттiк сертификаттар және тағы басқаларын) жатқызуға болады.

Үшiншi топқа: кәсiпорындарға, ұйымдарға берiлген қарыздар жатады. Бұл активтердiң өтiмдiлiк деңгейi қарыздың берiлу мерзiмi мен мақсатына, қарыз алушыға байланысты болады. Өтiмдiлiгi жоғары құнды қағаздарға басқа банктерге берiлген және бiрiншi классты құнды қағаздар жатады.

Төртiншi топқа: банктiң негiзгi құралдары жатады: ғимараттар, құрылғылар есептеу техникалары, көлiк құралдары және тағы басқалары. Бұл активтер өтiмдiлiгi төмен активтерге жатқызылады. Дегенмен әрбiр кезеңде елдегi экономикалық жағдайды ескерiп отыру қажет [7, 49] .

Банк өз активтерiнiң құрылымын олардың жекелеген топтары және түрлерi тұрғысынан алынғанда, белгiлi-бiр уақытқа яғни, белгiлi-бiр күнге, сонымен қатар, олардың динамикасы арқылы талдау негiзiнде ол қаражаттарды активтердiң бiр түрiнен келесi түрiне ауыстыра алады.

Бұл кезде қаражаттар көзi өзгермей қалуы да мүмкiн немесе ақшалай қаражаттардың жаңа көздерi есебiнен де ауыстырылу жүргiзiлуi мүмкiн. Банк активтердi бiр түрiнен екiншi бiр түрiне ауыстырған кезде орналастырудың сенiмдiлiгi және табыстың деңгейi тұрғысынан активтердiң ұтымды құрылымын қалыптастыру қамтамасыз етудi көздейдi. Бұл жағдайда пассивтердiң құрылымы және тартылған қарыз қаражаттарының мерзiмi де ескерiлуi қажет.

Егер активтердiң бiрiншi тобын қарастыратын болсақ, Орталық Банкте корреспонденттiк шоттағы ақшалай қаражаттардың қалдығы үнемi жоғары болатын болса бұл қаражаттарды қысқа мерзiмдi банктiк қарыздарға немесе мемлекеттiк бағалы қағаздарға орналастыруға болады. Мемлекеттiк бағалы қағаздардың әкелетiн табысы аз болғанымен олардың банктiң шығаратын бағалы қағаздарына қарағанда сенiмдiлiгi жоғары. Қазақстан Республикасында 1994 жылдан берi мемлекеттiк бағалы қағаздар нарығы жұмыс iстеуде. Осылайша өтiмдiлiк деңгейiн төмендетпей, банктiң табысын жоғарылатуға болады.

Алайда, корреспонденттiк шоттағы қаражаттарды активтiң басқа түрiне орналастыру туралы шешiм қабылдамас бұрын, банк кәсiпорынның төлем қабiлеттiлiгiне талдау жасауы, табыстары және шығындарына болжау жасауы қажет. Өйткенi түрлi қолайсыз факторлар әсерiнен корреспондентiк шоттағы қаражаттардың тез арада азаюы орын алуы мүмкiн, ал бұл корреспондентiк шот бойынша дебеттiк қалдықтың пайда болуына әкелiп соғады.

Бұл жағдайда банк операцияларды жүргiзуге Орталық Банктiң қаражаттарын қарызға алуға мәжбүр болады, олар бойынша пайыздық мөлшерлеме Орталық Банктiң есеп мөлшерiне қарағанда анағұрлым жоғары болады.

Қаражаттардың екiншi топтағы активтерiне орналастырылуы акционерлiк қоғамдардың, серiктестiктердiң, кәсiпорындардың, ұйымдардың акцияларын алу, олардың қызметтерiне қатысу түрiнде болады. Бұл негiзiнен банктердiң табыстың үнемi келiп түсуiн қамтамасыз етуде ұмтылушылығынан болып отыр, осының әсерiнен банктердiң қаржылық тұрақтылығы және өтiмдiлiгi жоғарылайды. Қазақстан Республикасында банктердiң барлығына бiрдей кәсiпорындардың бағалы қағаздарын сатып алуға рұқсат берiлмеген. Банктердiң бұл қызметiн кастодиалдық қызмет деп атайды. Кастодиалдық қызметпен айналысуға рұқсатты Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi бередi.

Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасында бұл қызметпен тек санаулы ғана банктiң айналысуға рұқсаты бар. Соның iшiнде осы жұмыста активтiк портфелiне талдау жасалғалы отырған банк те бар.

Бiр мезгiлде бұл топтың активтерi банктiң қарыздар тобының активтерiне қарағанда өтiмдiлiгi төмен, әсiресе экономикалық дағдарыс жағдайында, және оларға қаражаттарды орналастыру едәуiр тәуекелмен байланысты болады. Сондықтан коммерциялық банкте арнайы резервтер құрылуы керек. Қазақстан Республикасында банктердiң бұл тобына қаражаттарды орналастыруы өте аз болып табылады.

Акционерлiк қоғамдардың, кәсiпорындардың, ұйымдардың бағалы қағаздарына қаражаттар жұмсау және олардың шаруашылық қызметтерiне қатысу коммерциялық банктiң өтiмдiлiгiн төмендетедi, ал оларды басқару дамыған корпоративтiк бағалы қағаздар нарығының жоқтығына байланысты үлкен қиыншылықтар туғызады.

Екiншi топтың активтерiнiң құрылымында да негiзгi үлестi кәсiпорындарға, ұйымдарға берiлген қарыздар алады. Бұл қарыздар қазiргi уақытта қысқа мерзiмдiк сипатта және негiзiнен айналыс сферасына бағытталған. Активтердiң бұл түрiне қаражаттарды орналастырудан түсетiн табыс деңгейi анағұрлым жоғары.

Бұл коммерциялық банктерге пайданың көп бөлiгiн несиелiк операциялардан алуға мүмкiндiк бередi. Қысқа мерзiмдi несиелердiң өтiмдiлiгi әр уақытта бiркелкi емес, бұл қарыз алушының несиенiң қайтарылуын қамтамасыз етуге қойған қамтамасыз етiлу көздерiнiң әруақытта сапалы еместiгiнен туындайды. Сондықтан коммерциялық банктер тартылған ресурстарын тәуекелдiлiгi жағынан қолайлы активтiң түрi - басқа банктерге несиелерге жұмсайды. Активтердiң бұл түрiнiң табысы кәсiпорындарға берiлетiн несиелердiң табысынан төмен, бiрақ банктiң өтiмдiлiгiн көтередi. Бұл несиелер әдетте негiзiнен қысқа мерзiмдiк сипатта болады.

Екiншi топтағы активтердiң iшiнде шамасы бойынша едәуiр орын алатын актив - банкаралық несиелер болып табылады [8, 147] .

Коммерциялық банктердiң дамуымен байланысты банкаралық несиелер де тұрақты түрде өсiп келедi. Бұл бiрқатар факторларға байланысты, соның iшiнде банктердiң өз өтiмдiлiктерiн жоғарылатуға ұмтылуы да бар.

Активтердiң төртiншi тобын негiзiнен коммерциялық банктiң өндiрiстiк-техникалық базасын дамытуға жұмсалған қаражаттар құрайды. Коммерциалық банктер өздерiнiң қалыптасуының алғашқы сатысында тұрғандықтан олардан бүгiнгi таңда өздерiн ғимараттармен, құрылғылармен, есептеу техникаларымен, байланыстың жаңа құралдарымен қамтамасыз ету үшiн едәуiр қаражат жұмсау талап етiледi. Алайда, барлық банктер бiрдей, әсiресе жаңадан құралған банктер өздерi дамуы үшiн қаржыландыру көздерiн таба бермейдi. Осыдан банктiң күрделi жұмсалымдары мен оны қаржыландыру көздерi арасында тепе-теңдiктi қамтамасыз ету мәселесiн шешу қажеттiлiгi пайда болады. Жоғарыда айтылып өткен шығындарды банк сәйкес жабу көздерiнсiз жүзеге асыратын болса, онда банктiң өтiмдiлiгi төмендей бастайды.

Банк операциялары туралы түсiнiк

Банк - заңды тұлға коммерциялық ұйым жарғыға сәйкес банк қызметтiн жүзеге асыратын мекеме.

Екiншi деңгейлi банк бұл Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi ұсынған лицензиямен негiзгi заңға сәйкес заңды және жеке тұлғалардың бос ақша қаржыларын жинап өз атынан қайтарымдылық, төлемдiлiк, мерзiмдiк негiзiнде орналастыратын және банк операциясын жүзеге асыратын заңды тұлға мекеме.

Банк операциясы бұл азаматтық, құқылық қызметпен нақты iстердi бухгалтерлiк безендiрулермен байланыстыратын қызмет.

Ерекшелiктерi:

Iскерлiк қатынастардың ұзақтығы.
Банктiк операцияның сенiмдiлiгi.
Бекiтiлген заңдарға сәйкес, арнайы деңгейде қалыпты жүргiзiлуi [14, 178] .

Банк операцияларын мерзiмдiлiгiне байланысты күнделiктi дәстүрлi, дәстүрлi емес банк қызығушылығымен жүзеге асырылатын деп бөлiп жүзеге асыруға болады.

Дәстүрлi банк операциясы деп банк операциясын жүзеге асыру туралы лицензияға сәйкес банк қызметiнде жиi, кездесетiн және күнделiктi жүргiзiлетiн операция түрiнде қалыптасқан қызметтi айтамыз.

Дәстүрлi операциялар:

есеп, қарыз, несие операциялар.
депозит, аманаттар қабылдау.

- клиенттiң шотын жүргiзу.

Банк қаржысымен қызығушылығына байланысты арнайы лицензия негiзiнде жүзеге асырылатын, кейде банк жанындағы болып саналатын операция дәстүрлi емес операция.

Оған:

валюталық
траст
лизингтiк
факторингтiк т. с. с. [11, 214] .

Коммерциялық банк қызметтерiнiң принципi.

Коммерциялық банк (акционерлiк) заң жүзiнде ақша қаржыларын тартуға орналастыруға қайтаруға, төлеуге уәкiлеттенген мекеме.

Банктiк статус Ұлттық банктен банк операциясын жүргiзу туралы алынған рұқсат қағаз (лицензия) ие екендiгiн бiлдiредi. Заңға сәйкес заңды тұлға банк мекемесi деген мәртебе “ Әдiлет” министрлiгiнде тiркелген соң берiлдi.

Банк ашуға ниет бiлдiрген заңды немесе жеке тұлға алғашқы қаржы- жарғылық қор жинақтауы тиiс. Бұл қордың ең төменгi мөлшерiн Ұлттық банк белгiлейдi және бұл қор толықтай 1 жыл мерзiм iшiнде төленуi тиiс. Қорға заңды тұлғалар қаржыны акция шығару есебiнен еркiн, жарна есебiнен құя алады. Ал жеке меншiк банктерде үлес қосушылар есебiнен жинақталады.

Ұлттық банк белгiлеуi бойынша олар төмендегi құжаттарды, банктiк бақылау және қадағалау департаментiне ұсынады.

Өтiнiш
Техника экономикалық негiздер (бизнес план)
Iскерлiк жоспарымен 3 жыл мерзiмде белгiленген есеп айыру балансы
Банк бастығы туралы анкета. (банктiк тәжiрибе, жоғары экономикалық бiлiм, алынбаған қылмыстық жауаптылықтың болмауы, бұрын күйзелiске ұшыраған мекеме басшысы болмауы талап етiледi) .
Банк жарғысы (ашылатын банктi атау, мекен-жайы, жүргiзiлетiн операция түрлерi, ашатын қорлары мен жарғылық қор көлемi тағы сол сияқты)
Құрылтайшының төлем қабiлетi туралы аудиторлық қортынды және жарғылық қордың енгiзiлгендiгi туралы құжат [4, 21] .

Лицензия түрлерi:

Жаңа банк ашуға;
Бөлiмшелер ашуға;
Валюталық операциялар жүргiзуге;
Халық қаржыларын таратуға;

Коммерциялық банктiң функциялары:

1. аманаттар қабылдау;

2. несиелендiру жүргiзу;

3. шаруашылық мекемемен есеп айырысу;

4. айналымға бағалы қағаз тағы сол сияқты құндылықтар шығару;

5. кеңес беру және әртүрлi ақпараттар ұсыну;

Принциптерi:

Өзiндiк қаржылар есебiнен қызмет ету рентабентiлiктi қамтамасыз ету.
Еркiн түрде қаржы тарту орналастыру экономикалық еркiндiкте болу.
Нарық жағдайына байланысты клиенттермен сенiмдiлiк қатынаста болу.
Қызмет бағытын, экономикалық орнын еркiн таңдау.

Банктің жинақтаған ресурстарын табыс табу және өтімділігін қамтамасыз ету мақсатымен орналастыруын актив операциялары деп атайды.

Актив операциялары негізінен төрт топқа бөлінеді:

несие-есептеу операциясы, оның нәтижесінде банктіңнесиелік портфелі қалыптасады;
инвестициялық операциясы, ол инвестициялық портфельдің негізін құрайды;
кассалық және есептесу операциялары - банктің клиенттерге көрсететін қызметтерінің бірі;
басқа операциялар.

Несие-есептеу операциялары - ол банктің несие ресурстарын орналастыру қызметіндегі несие беру операциясы. Банк табысының көп бөлігі осы операцияларды жүргізуден түседі.

Коммерциялық банктердің клиенттеріне беретін қарызын біраз белгілерге байланысты топтастыруға болады:

борышқордың типіне байланысты - кәсіпорынға, үкіметке және жергілікті үкімет органдарына, халыққа, басқа банктерге берілетін қарыз;
пайдаланатын мерзіміне байланысты - қысқа мерзімді (1 жылға дейін), орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін), ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары) ;
қызмет ету ортасына байланысты - өндіріс аясына берілген қарыз және айналыс аясына берілген қарыз;
борышқордың қай салаға тиістілігіне қарай - өнеркәсіпке, саудаға, ауыл шаруашылығына, транспортқа берілетін қарыз;
қамтамасыз етілуі бойынша - кепілді, қорғаулы, қауіпсіз және қамтамасыз етілмеген (бланктік) ;
өтеу тәсіліне қарай - бір уақытта және бөлік-бөлікпен өтелетін қарыз [15, 72] .

Несиені банктер несиелеудің мына негізгі принциптері (қағидалары) сақталғанда ғана береді: қамтамасыздық, қайтарылымдылық, мерзімділік, төлемділік және мақсаттылық.

Көптеген мемлекеттерде қарыз белгілі бір несиелік шектеумен (лимит) несие линиясын ашумен беріледі. Мысалы, АҚШ-та, Германияда, Голландияда, Бельгияда борышқорға ашылатын контокорренттік шот бойынша лимит бекіту формасы кең тараған. Контокоррентік шот деген несиелік шотпен ағымдағы (есептесу) шоттың біріктірілуі. Бұл шот бойынша дебеттік сальдо (қалдық) клиентке несие беруді көрсетсе, ал кредиттік сальдо шотта өзінің қаражаты бар екенін көрсетеді. Несиенің бұл түрі қысқа мерзімді ағымдағы қажеттілікке беріледі.

Ал кейбір мемлекеттердің (Ұлыбритания, Канада) банктері несиені шектеуді овердрафт бойынша жүргізеді. Овердрафт - клиентке чек бойынша банктің қысқа мерзімді несие беруі немесе оның банкке берген шоттарын ағымдағы шотындағы қалдықтан артық болса да, бекітілген лимит шегінде банктің төлеуі. Нәтижесінде ағымдағы шотта дебеттік қалдық қалады. Овердрафттың жоғары сомасы ағымдағы шот ашылғанда шартпен анықталады. Несиелеудің бұл формасы - контокорентті шотпен берілетін несиенің түрі. Ол -клиенттің ағымдағы есеп айырысуына қаражат жетіспестігін қанағаттандыруға берілетін несие. Несие үшін ақы жұмсалған нақты қарыз бойынша алынады.

Берілетін несиенің көлемі көптеген мемлекеттерде несие линиясының мөлшерін (лимит) бекіту арқылы реттеледі. Бұл жағдайда банк пен клиент арасында келісім бекітіледі, ол бойынша банк борышқорға келісілген мерзім аралығында белгілі бір сомаға несие беруге міндетті. Несие линиясы бір жылға ашылады. Келісілген мерзім аралығында борышқор қайтадан келіспей-ақ және қосымша рәсімдемей-ақ қажет кезде несие алуға мүмкіндік алады. Әйтседе, егер клиенттің қаржылық жағдайы нашарлап кетсе, онда келісімнің аяқталуы мерзіміне дейін оны жою кұқы банкте болады. Несие линиясы банк жоғары сенім көрсеткен бірінші класты борышқорға қолданылады. Келісім бекітілгенде клиенттің несие линиясы лимитінің 20-30% көлемінде орнын толтыратын (компенсационный) аз қалдық сақтау жағдайы көрсетілген құжат қоса тіркеледі.

Банктік несиелеуді ұйымдастырудың келесі бір түрі -несиелік шотты пайдалану арқылы несие беру. Бұл жағдайда берілетін несие сомасы несиелік шоттың дебетінен клиенттің ағымдағы (есептесу) шотының кредитіне аударылады. Есеп-төлем құжаттары борышқордың несиелік шотынан тікелей төленуі мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.