Бейімбет Майлин мұрасы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 Бейімбет Майлин
мұрасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..8
1.1 Бейімбет Майлин
шығармашылығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Бейімбет Майлиннің
публицистикасы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Бейімбет Майлиннің
драматургиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .25
2 Бейімбет Майлин әңгімелерінің семантика-стилистикалық сипаты және
көркемдік
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...31
2.1 Б. Майлин әңгімелерінің тақырыптық–идеялық сипаты және образдық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...31
2.2 Б. Майлин әңгімелерінің стильдік
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ...44
2.3 Теңеу, эпитет, метафора, метонимия, синекдоха
қолданысы ... ... ...53
2.4 Портрет пен пейзаж
көрінісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..75
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин
–қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.
Қаламгердің поэзия, проза, публицистика, драматургияға қосқан үлесі өте
зор. Бейімбет Майлин мұрасының көп бөлігін әңгіме жанры құрайды.
Әңгімелерінің басты тақырыптары кедей, ашаршылық, әйел теңдігі
жайында. Жазушы әңгімелерінің зерттелуін, тақырыптық-идеясын
Т.Бейісқұловтың Дарын даралығы, Т. Нұртазиннің Бейімбет Майлин
творчествосы, С. Байменшиннің Майлының Бейімбеті, Т. Бейісқұловтың Би
аға, С. Байменшиннің Зергердің зертханасы, Б. Наурызбаевтың Қазақ
прозсындағы Б. Майлиннің прозасы еңбектерінен көптеп кездестіруге болады.
Десек те, әңгімелерінің семантика-стилистикалық сипатын зерттеу
мен көркемдік ерекшеліктерін анықтау әлі де үздіксіз зерттеуді талап етеді.
Бұл тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты Б.Майлин әңгімелерінің көркемдік
ерекшелігі мен суреткерлік шеберлігін таныту. Осы мақсатқа жету үшін
мынадай міндеттерді шешу көзделді:
- жазушы әңгімелерінің тақырыптық ерекшелігін, идеясын анықтау;
- әңгімелерінің тіл көркемдігін зерделеу;
- суреткерлiк шеберлiгiн, стиль даралығын пайымдау;
Зерттеу нысаны ретінде Б.Майлин әңгімелері мен жазушы шығармашылығы
туралы зерттеу еңбектер (Т.Бейісқұловтың Дарын даралығы (1994), Қанатты
қаламгер, Б. Наурызбаевтың Қазақ прозасындағы Б. Майлиннің прозасы, С.
Байменшиннің Майлының Бейімбеті, Зергердің зертханасы, Т.Нұртазиннің
Б.Майлин творчествосы (1966)), сонымен қатар мерзімді баспасөз бетіндегі
ғылыми-танымдық материалдар пайдаланылды. Және Б. Майлиннің Шұғаның
белгісі атты повестер мен әңгімелер жинағы, Ел сыры, Тұңғыш құрбан
еңбектері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың ғылымилығы: Бейімбет Майлин әңгімелерінің
тақырыптық-идеялық сипаты мен образдық жүйесі қарастырылды. Әңгімелерінің
стильдік ерекшелігі анықталды. Әңгімелерінің көркемдік ерекшелігі
сипатталды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми дереккөздері. Зерттеу жұмысының теориялық
және әдіснамалық өзегі жөнінде З. Қабдолов, Т. Бейісқұлов, І.Омаров, С.
Байменшин, Д. Әбілов, М. Әуезов, Б. Наурызбаев, Т. Нұртазин, С.Мақпырұлы,
А. Айғабылов сынды ғалымдардың еңбектерінен дәлелдер келтіріліп, тұжырымдар
жасалды.
Дипломдық жұмыстың әдіс–тәсілдері. Дипломдық жұмысты жазу барысында
ғылыми деректерді жүйелеу, талдау, жинақтау негізге алынды.
Дипломдық жұмыстың практикалық мәні. Жұмыс нәтижесін орта мектепте
қазақ әдебиетін оқытуда, қосымша сабақтарда қолдануға болады. Б.Майлиннің
шығармашылығына арналған арнаулы курстарды оқыту барысында пайдалануға
болады. Арнайы курсқа арналған оқу құралдарын толықтырарлық деректердің
болуы – жұмыстың практикалық мәнін тереңдете түседі.
Диплом жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды
мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БЕЙІМБЕТ МАЙЛИН МҰРАСЫ
1.1 Бейімбет Майлин шығармашылығы
ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілдерінің бірегейі
–Бейімбет Майлин. Ол поэзия, проза, драматургия жанрларында өнімді еңбек
етіп, өз дәуірінің шындығын, қазақ елінің, әсіресе ауыл адамының
санасындағы өзгерулер мен жаңаруларды, халықтың бастан кешірген күрделі
оқиғаларын, әлеуметтік өмірдің шытырман қайшылықтарын көрсетті [1,92].
Революцияға дейінгі қазақ әдебиетіндегі басты жанр поэзия болды.
Қазақтың сол кездегі басқа қаламгерлері секілді, Б. Майлин де негізінде
өлеңдер жазды [2,104]. Профессор С.Ордалиевтің пікірінше, Бейімбет
әдебиетке өлеңмен келген [3, 9].
1923 жылы белгілі қоғам қайраткерлері Сұлтанбек Қожанов Ақжол
газетіне Қазіргі революционерлердің барлығы да Абай мен Ахметтің
шәкірттері[4,58] деп жазғанда қазақ қоғамының осы ғасыр басындағы шындығын
дәл ашқан. Расында, зиялы қауымның қай – қайсысы да Ахаң түрлеген тіл мен
әдебиеттен алшақ тұра алмады. Бейімбеттің бетін ашқан – Ахмет Байтұрсынов.
Тұңғыш өлеңінің Қазақ газетінде жариялануының өзі бұған бұлтартпас айғақ.
Ахмет пен Бейімбет арасындағы жақындықты алашордамен байланысты
бағалайтын деректер аз емес. Бірақ Бейімбеттің балапан қаламына Ахмет бата
берген кезі назардан тыс қалып жүр. Уфадағы Ғалия медресесінде оқып
жүрген кезінде Бейімбет Қазақ газетінің редакторы Ахмет Байтұрсыновпен
жүздескен [5, 16]. Бейімбеттің бірге оқыған досы, белгілі башқұрт жазушысы
Сайфи Құдаштың естелігі де мұны дәлелдейді.
Бейімбет подошел ко мне.
– Знаешь, – заговорил он, явно желая поделиться своей радостью, – я
только что побывал у больших людей. В Уфу приехал редактор нашей газеты
Казах Ахмет Байтурсынов. Вчера он собрал всех казахских шакирдов и
беседовал с ними. Я попросил, чтобы он принял меня для разговора о моих
стихах. Байтурсунов охотно согласился. Вот сегодня я и пошел к нему в
гостиницу. Вошел в номер и чуть не ахнул: у него сидят Галимджан Ибрагимов
и Мажит Гафури. И хотя мне было неловко, я все же остался, присел в уголке.
Мы говорили о вопросах, интересующих казахскую молодежь. Байтурсунов
похвалил мои стихи, и обещал напечатать в газете Казах[6, 63].
Бұл Бейімбеттің 19-ға шыққан кезі. Өлеңдері медіресенің Садақ
қолжазба журналында, Айқап журналында жариялана бастаған шағы. Ал
Қазақ газетіне шығармаларын жариялауы Ахметпен жүздесуден кейін басталды
деп сеніммен айта аламыз.
Жалпы Бейімбеттің Ахмет Байтұрсыновтың ықпалымен Алашорда сапында
болғаны тарихтағы бұлтартпайтын дерек. 1918 жылғы 30 шілдеде Қазақ
газетіне жарияланған Алашордаға өлеңі де бұған куә.
Газеттің бірінші бетінде жарияланған бұл өлең екі бөлімнен
тұрады. Алғашқы бөлімінде:
Бір –ақ қазақ алашым,
Ілгері қарай басасың.
Қол ұстасып ұйымдассаң,
Қатар жұрттан асасың.
Атағын мәңгі қалдырып,
Жасасын, алаш жасасын!
(Нұржан)
деп жазылған. Сірә, бұл шумақтарды газет эпиграф ретінде қолданған тәрізді.
Себебі ортақ бас тақырыбы Алашордаға деп аталса да, екінші бөлімдегі өлең
соңына Бимұхамед Майлин деп қол қойылған. Автор:
Бұл күнді де күн бар екен көретін,
Жасты айтып, тілекті Алла беретін.
Жаны үшін жол бастаған жастарға,
Ақыл тілеген азаматтар еретін, – деп толғанады
Қазан төңкерісіне бір жыл толар кезде жазылған осы өлеңінде Бейімбет:
Құтты болсын, алаш ұлы, теңдігің,
Көп жыл жүріп қолға түскен кеңдігің, –
деп алаш қозғалысын қуаттап, алаш туын қолға алып, бірге жүріп
бірге тұратын заман келді деп қуанады. [2, 16]
Б.Майлиннің ақындық творчествосының басталуына ауыз әдебиеті нұсқалары
мен ақындарының өлеңдері әсер етті.
Б.Майлин творчествосындағы үзілмес арқау, күретамыр – қазақ
кедейінің өмір өткелдерін жырлау. Сондықтан да: Жырлағаным – кедейдің
жыры, сырлағаным – кедейдің сыры,[1, 85] – дейді ол.
Қатардағы еңбек адамына, кешегі малай, жалшыға, күңге совет заманы
не берді, кедейлер өз теңдігін қандай күресте жеңіп алды, ескінің жаңамен
арпалысы қандай шиеленісте өтті – бұл құбылыстардың бәрін де ақын реалистік
тұрғыдан бейнелеп, өзіндік өрнегі мол поэзиясымен жауап берді.
Майлин поэзясының қадір–қасиеті екі нәрседе – жырлаған тақырыбында
және бейнелеген образында. Біріншіден, Бейімбет қазақ кедейінің тұрмысы мен
тіршілігін қазақ поэзиясында өзіне дейін болмаған аумақта, кең, терең және
жан –жақты суреттеді. Екіншіден, Бейімбет қазақ кедейінің мінезі мен
мүсінін қазақ поэзиясында өзіне дейін болмаған деңгейде дәл, тіпті типтік
һәм символдық дәрежеде (Мырқымбай) тарихи жағынан нақты және өрбу, өсу
үстінде сомдап жазды. Жалпы Майлин ақындығының өзгелерден оқшау тек өзіне
ғана ерекшелігі белгіленеді де, қазіргі қазақ поэзиясының дамуына қосқан
үлесі анықталады.
Бұрын бұғауда келген қазақ бұқарасының еркіндік алып, ел болуын
Б.Майлин көп жырлайды. Соның қатарында ақынның көптеген шығарма арнайтыны
қазақ әйелі, оның еркіндікке жетуі, адамгерлік санатқа енуі. Бұл арада
Бейімбет Майлиннің поэмаларына көз жеткіземіз. 14 поэмасының бесеуін әйел
тақырыбына арнаған ақын еркіндікке жетіп болмаған әйелдердің ескі ауылдағы
тіршілігін әртүрлі тұрғыдан алып, жыр етеді.
Ақынның әйел тақырыбындағы поэмалары: Байдың қызы (1917), Разия
қыз (1919), Қашқан келіншек (1921), Зайкүл (1921), Маржан (1923).
Әйел тақырыбындағы поэмалары әрқилы. Мысал келтірер болсақ, 1919
жылы жазылған Разия қыз поэмасы лиро–эпикалық жанрға шеберленуде автордың
елеулі табысқа жеткенін көрсетеді. Бұл едәуір көлемді шығарма, уақиғалары
күрделі, революция күндеріндегі бастарына іс түскен кейіпкерлердің
сезімдері терең ашыла мінезделеді. Поэма махаббат тақырыбында. Әйел теңдігі
мәселесі жалқы алынбайды, уақиғаға большевиктердің және ақтардың белгілі
қатынасы бар. Шығармада әйел теңдігі мәселесі таптық, советтік тұрғыдан
кезіндегі әлеуметтік іргелі мәселелермен ұштастыра баяндалады.
Шығарманың сюжеті. Байдың қызы Разия оқыған Әлім деген кедей жігітке
ғашық болады. Қашан келеді деп қарай–қарай көзі талып жүреді. Ақыры қыз бен
жігіт жолығып, біріне бірі қосылуға уәде байласады. Әлім қыз әкесіне кісі
салады. Бірақ баттал бай келгендерді елемейді. Ақыры қызды қатыны өлген
біреу айттырады да, ұзатып жіберу қаупі туған соң, Әлім қызды іздеп келмек
болады. Екеуі қашып, қалаға барып, жайларын большевиктерге айтады.
Большевиктер оларды қолдап, қорғаймыз деп, бір жақсы пәтерге орналастырады.
Бірақ уақытша күші басым ақтардан қауіптенген большевиктер қаланы тастап
кетеді. Ақтар келеді.
Баттал бай оларға шағым етеді де, дуанға ертіп барып, Әлім мен
Разияның қайда екенін нұсқап жөн сілтейді. Ақтар Әлімді большевикке қызмет
істедің деп атуға алып кетеді. Жүгіре шыққан Разия сүйіктісімен бірге оққа
ұшады.
Поэма 1919 жылы жазылған дедік. Ол кезде адасқан бағытынан қайтып,
бірақ идеялық нысанасын пәлендей айқындай қоймады деп Б. Майлинге арнай мін
тағылып жүрген кез еді. Осы поэма міннің орынсыз тағылғанын көрсетеді.
Баттал бай құда түсеміз деп келгендерге көңіл аудармағанда баяғы
үстемдігін, кедейді елемейтіндігін істейді. Поэмада таптық, саяси, сол
кездегі әлеуметтік жағдай туралы айқын суреттемелер бар.
Әйел теңдігін қозғаған поэмада мәселе бұрынғы дәстүрлі жолмен қойылып
шешілмейді, жаңаша қойылып, әлеумет революциялық үлкен шайқастар кезінде
ғашық жастардың да тағдыры түрліше шешілетінін көрсетеді.
Бейімбет Майлин әдебиетіміздің барлық саласында, әр түрлі жанрларында
бірдей қызмет еткен жазушы. Оның творчествосына тән халықтық,
қарапайымдылық қасиет тек поэзиясында ғана емес, прозалық шығармасында да
ерекше байқалады.
Бейімбет Майлин проза жанрының майталманы. Тіпті әңгіменің хас шебері
деп те атаймыз.
Проза – әдеби жанр, қара сөзбен жазылған көркем шығарма (әңгіме,
повесть, роман) [7, 341].
Әдебиетіміздің проза саласында, әсіресе оның көркем әңгіме сияқты
шағын жанрында Бейімбеттей көп еңбек еткен және реализмнің аса көркем
шыңына жеткен жазушы жоқ десе де болғандай. Заманымыздың ұлы суреткері
Мұхтар Әуезов: Бейімбет Майлин әңгімелерінде терең шыншылдық бар, адам
бейнесі, қарым–қатынастары әрдайым нанымды болып шығады. Және бұл
шығармалардың түр, үлгісінде дөңгелек келген тұтастық айқын аңғарылады.
Бейімбет әңгімелерінің көп топтары революцияның ең алғашқы жылдарынан
бастап, отызыншы жылдардың ортасына дейін совет дәуірінде қазақ ауылында
болған өмірдің ұзақ көркем шежіресі деуге болады [8, 358] – деп әділ
бағасын бергені аян.
Біздің бақытымызға қарай прозамыз жас болса да – Әуезов сияқты тамаша
бөлек, өзінше жеке–дара тұрған құбылыс бар. Оның аты – Бейімбет Майлин
[9,67] .
Повестерінің саны, саспасы жағынан Б. Майлин әдебиетімізде үлкен орын
алады. Оның жұртқа кең тарап, мәшһүр болған: Шұғаның белгісі (1914-15ж.),
Раушан коммунист, Берен, Асулардан асқанда, Құсайын Құлбеков,
Әміржанның әңгімесі, Он бес үй, Қырманда повестерімен қатар, газет-
журналдар бетінде жарияланып, кезінде жұртшылық таныған Оспан Олжабаев ,
Атылмаған оқ, Жастық жалыны повестері бар.
Жастық жалыны повесі советтің алғашқы жылдарындағы томаға–тұйық
жатқан ауыл қызының тағдыры, ауылдың біртіндеп оянуы, ауыл мұғалімінің
ағартушылық ролі мен ықпалы, бұрынғы үстемдердің озбырлығы, көптеген
әділетсіздікке, азапқа ұшыраған кедей жігіт Қапанның санасы оянып,
күрескерлікке бел байлауы, бұрынғы сүйіктісі Сақыптан көз жазып қалғанына
қапалануы, сондай өмір өткелектерінен өтіп шыңдалған Қапанның оқуға
аттануы, кетерінде досы Қасен мұғалімге хат жазып, өзінің советтік әділет
үшін күресуге бел байлағанын баяндауға арналған шығарма. Повесттің
композициясы идеясына лайықты дәрежеде емес, махаббат мәселесі, ауылдағы
тартыстар, Байбол қудың сұмырайлық әрекеттері, қыз әкесі Әбілбайдың
қайшылық мінездері тым ұзақ суреттеледі. Сақып қыз тұйық, дүниеден хабары
аз, махаббатты, еркіндікті әкесінің билігіне көнумен қалай жанастыруды
білмейтін тым ақкөңіл тәжірибесіз болып көрінеді. Қапанның інісінің
еңбегімен пайдаланып, ауылда салымсақтануы, Қасен мұғалім әлденеше рет
айтса да қоғамдық жұмысқа ықылас қоймауы, кейін күрт қиыншылықтарға көптеп
ұшырауы, абақтыға түсуі, оған шығамын деп уәде байлап қойған Сақыптың әкесі
мен туысқандарының зорлауы мен Байболға қосылуы, балалы болуы, Қапан
ұстаудан келгенде егіліп жылай беруі – осының бәрі ептеп жасандылық
барлығын, сентементализм элементі сезілетінін көрсетеді.
Алайда бұл идеялық–көркемдік маңызы бар, елеулі повесть. Мұнда
бірсыпыра төбе–төбе мәселелер аршынданып көрініп, ұтымды бейнеленіп, дұрыс,
оқушыға жақсы әсер етерлік күйде суреттеледі. Повесте психологиялық
кезеңдер едәуір, жақсы суреттелген. Ескі әдет–ғұрыптың құрсауында езілген
қазақ әйелі махаббаттың не екенін де білмейді, өзінің қоғамдағы ролін де
ажыратып тани қойған жоқ. Совет тұсында оның адамдық, азаматтық,
махаббаттық сезімдері біртіндеп оянады, томаға–тұйық жүрген әйелдер өзінің
және өзгелердің күнделікті өмір практикасына қарап, өзінің көңілінің
жетілуіне орайлас оңы–солын біртіндеп таниды. Сақыптың адамгерлігінің және
махаббатының оянуы – осы қиын жолды көрсетеді.
Д. Әбіловтың айтуы бойынша Бейімбет Майлин әдебиетімізде повесть
жанрын жасау, дамыту, шеберлендіруде бірінші дәрежелі еңбек сіңірді [10,
92].
Б. Майлиннің Азамат Азаматычы Әдебиет майданы журналының 1930-
1931 жылғы номерлерінде жарияланды да, ақыры 1934 жылы жеке кітап болып
басылып шықты. Басқа романдары 1931-1936 жылдары сол журналда, газет
беттерінде жарияланды. Әдебиеттегі басты жазушыларымыздың бірі Бейімбет
Майлинмен ұзақ жыл творчестволық қаламдас болып бірнеше шығарманы қосылып
жазған, сырына қанық Ғ.Мүсірепов, ол романдар жайлы төмендегідей пікір
айтады. Қызыл жалау романын Б. Майлин жазып тамамдады. Жазушылар ұйымында
оқылған, талқыланған. Жұртшылық жоғары баға берген.
Азамат Азаматыч – романы жасалу әдісі, көркемдік ерекшелігі, стилі
жағынан әдебиетімізде дербес шығарма. Ондағы басты ерекшелік – күлкілігі,
байсалды реализм сықақпен, сатирамен cабақтасып отыратыны.
Азаматта комизмді, сатираны қолданудың екі түрлі сырлары бар. 1)
Ескіре бастағанды сықақпен, зілді сынмен ұңғи әшкерелеу, берекесін қашыру,
жиренішті, жұрт безінер күйге ұшырату; 2) Қазақ ұлтшылдығы мен байшылдығы
туралы автордың философиялық тұжырымын көпке жаю болды.
Ал, Тартыс, Атылмаған оқ романдарының бірнеше тараулары журналда,
газеттерде жарияланғанымен, шығармалар жайында пікір айтарлық деректер аз.
Ұлттық әдебиетіміздің баршаға белгілі ізашарларының бірі Бейімбет
Майлиннің мұрасы – халқымыздың рухани саладағы аса елеулі қазынасы.
1.2. Бейімбет Майлин публицистикасы
Б.Майлиннің публицистикасы фельетон, очерк, мақала үшеуінен
құралады. Қаламгер жүзге тарта фельетон жариялап, әзіл-күлкілік, сатиралық
әдебиетіміздің іргесін қалады, бұл салада жаңадан жол тартты, соны дәстүр
құрады. Б. Майлиннің аты сатира саласындағы басты қайраткерлердің бірі
ретінде құрметтеледі. 20-30 жылдарда қаламгер очеркті де көптеп жариялап,
қаламгерлердің көбінен көш бойы озық отырды. Оның алпыс шамалы очеркі
газеттер мен журналдардың бетінде көпшілікке жетіп, оқушы қалың бұқараға
игі әсер жасады, советтік рухта тәрбиелеуге көмектесті, очерк жанрын
дамытуда мол қор болды, очерктік дәстүр құрап, ол саладағы талаптылардың
талай буынына үлгі, өнегелі мектеп секілді болды.
Б. Майлин үшін аса батыл, икемді өткір құрал фельетон болды. Ол
фельетон жазуды революция жылдарында бастайды да сатиралық шығармаларды
өлеңмен де, проза түрінде де жазып төселеді. Қалайтын тақырыптары
күнделікті толғақты мәселелердің төңірегінде. Сөзден, іске көшкен
адамдарды, ол істі түрлі бағытта жасап, советтік өмір заңынан ауа
жайылғандарды бейнелеу, заң тезіне, советтік өмір тезіне салу болды [2,
308].
Бейімбет шығармаларын байыптаған кезде біз оқшау деген сөзге
көбірек мән бердік. Мұның себебі де бар.
Оқшау деген сөз, – дейді профессор Темірғали Нұртазин, –
революциядан бұрын Қазақ газетінде салтқа енген. Ондай әдіспен тек қана
фельетон емес, оқиғасы өткір, кенеттен кез болғандай боп келетін сюжетті
шығармалар атала берген. Кейде өзінің ішкі маңызының оқыс–ірілігі ия
жаңалығымен көзге түсетін шығармалар да оқшау деген бұрыштамамен басылып
жүрген [2, 172].
Баспасөз бетінде Бейімбет әуелі шағын өлеңмен көрінген еді, – деп
жазады профессор Бейсембай Кенжебаев. – Ұзамай, 1915 жылдан әңгіме, очерк,
оқшау сөзбен (фельетон) де көрінді [9, 31].
Профессор Темірбек Қожакеев те оқшауды фельетонның баламасы
ретінде қарайды [11, 223].
Бейімбеттің көптеген әңгімелерін фельетондар қатарында жатқызуға
болады, – дейді профессор Сейділда Ордалиев. – Әдетте ол өз шығармаларына
фельетон деген атауды қоюға көп бара бермеген [3, 79].Ғалымның бұл
тұжырымына қарағанда, оқшау – фельетон деген сөздің баламасын білдіреді.
Бейімбеттің Кесінділер, Сойқанды содырлар атты еңбектерін
саралай келіп, филология ғылымының докторы Бейсенғали Наурызбаев: Жазушы
екі жинағын да оқшаулар деп атаған. Өйткені ол тұста фельетон деген термин
қолданылмаған. Сын мақала да, фельетондық сипаты бар туынды да, тіпті
көркем әңгіме де бір кезде оқшау, оқшаулау қатарына жатқызыла бергенін
көреміз дейді.
Отызыншы жылдардың орта шеніне дейін оқшау фельетонның баламасы
ретінде де, өз алдына дербес жанр түрінде де айтылып, жарияланып келді.
Мысалы, Социалды Қазақстан газеті таңдаулы туындыларға бәйге жарияланған
кезде бәйгеге түсетін очерктер, фельетондар, оқшау сөздер, күлдіргі
әңгімелер... деп атап көрсетті. Газет 1935 жылдың соңына дейін оқшауша
деген айдарды пайдаланып келді. Бейімбеттің осы кезеңде жарияланған
Бәйбіше байда... Тоқал қайда? атты шығармасына, мәселен, оқшауша айдары
қойылды. Демек, оқшауды ...газеттік мақала мен көркем шығарманың
аралығында тұратын туынды деп түсіну керек.
Сайып келгенде, оқшау – ұлттық баспасөздің қалыптасып, дамуы кезінде
пайда болған, Ахмет пен Міржақыптың Қазақ газеті арқылы салтқа енген
таза қазақы жанр. Оқшауды кез келген адам жаза алмаған, тек шынайы
көсемсөзшінің ғана қолынан келген. Оқшауға нақты материал – факт, оқиға,
құбылыс арқау болып отырған. Оқшау – фельетонның да, очерктің де, көркем
әңгіменің де элементтері кездесетін күрделі шығарма. Оқшаудағы оқиға, адам
аттары кейде шартты, кейде нақты беріледі. Әсіресе, 20 – жылдары негізінен
редакцияларға түскен хаттарды арқау еткен Бейімбет шартты оқшауларды көп
жазды. Профессор Бейсембай Кенжебаевтың революцияның алғашқы жылдарында
бүкіл совет баспасөзінде көбіне шартты фельетон болып жүрді; кейін ол
қалып, тек фактылы фельетон қолданылды деген пікірі бұл ойды тиянақтай
түседі[9,62].
Қазақ газетінен бастау алатын оқшаулар 1925 – 1938 жылдардағы
қазақ совет фельетонының өркендеу дәуірінде ерекше маңызды рөл атқарды.
Алайда, отызыншы жылдардың аяғына таман, жалпы қазақ сатирасындағы бәсеңсу
салдарынан, оқшаулардың да ықпалы азайды. Түрі ұлттық, мазмұны
социалистік деп аталған жаңа мәдени саясаттың әсерімен фельетон, очерк
терминдері оқшау деген қазақы сөзді ұлттық баспасөзден алыстата бастады.
Бұған сол кезеңде айтылған ...Алаш жазушылары бұл жанрды өркендетіп өсіре
алған жоқ. Көрім деген Міржақып оқшаудан әрі бара алмады. Оқшауды
нағыз фельетон деп атауға болмайды. Нағыз фельетонды жазған Ілияс,
Бейімбет. Бұл даусыз – деген пікірдің де әсері болмай қалмады.
Ұлттық сипатты білдіретін бір ауыз сөзден сексен – отызыншы жылдары
саяси жағдай, сөйтіп бастауында Ахмет, Міржақып сынды арыстарымыз тұрған
өзіміздің төл жанрымызды қолданысымыздан шығарды. Баспасөз тарихына енді
оқшау сөзіне көп екпін түсірілмей, ол бірде фельетон, бірде әңгіме, бірде
очерк ретінде айтылатын болды. Қазір оқшау деген сөз мүлде ұмытылды.
Жинақтай айтқанда, оқшау (оқшау сөз, оқшауша, оқшаулау, шашауша деп
те аталған) –қазақтың ұлттық баспасөзіне ғана тән. Ең алдымен бүгінгі
фельетондарымыз, қала берді очерктеріміз бен репортаждарымыз, сатиралық
әңгімелеріміз бен памфлеттеріміз осы оқшаулардың аясында жетілді.
Бейімбеттің ұлы еңбегінің бірі де –осынау ұлттық жанрдың туу, қалыптасу
бастауында тұратындығында [12, 19].
Автордың фельетондарында сан–сала тақырыптар қамтылады. Советтік
өмір заңына кімнің қалай қарайтыны, советтік өмір салтын қалыптастыру, жұрт
салтына енгізу мәселесі. Екінші, халықты ағарту, оқыту, мәдениеттендіру
мәселелер төңірегіндегі түрлі құбылыстар. Үшінші, әйел теңдігі, әйелдерді
күнделікті тұрмыста, саясатта, экономикалық жабдықта белсенді қайраткерлер
қатарына қосумен байланысты мәселелері төңірегінде. Төртінші, шаруашылық,
сауда, кооператив, алыпсатарлық мәселелермен байланысты жағдайлар. Бесінші,
ескі әдет-ғұрыптың зиянды салдарымен байланысты. Алтыншы, байлар әрекеті,
түсін бояп үкіметті, жұртшылықты алдау ниетімен байланысты қылықтар болды.
Бірінші жүйедегі тақырыпқа жазушының Ат, Қас түзерлер, Қолым
қойдым жантайып, Қыз басына жиырма сом, Тереңөзек төрелері, Өтеш
ұлдарының ойрандары, Көкала бие, Тірі өгіздің терісі төрт жарым сом,
Сағымбай айқай, сарапшы Қалтай, Зікірияның жыры, Тереңөзек
тентектері, Социальный, опасный элемент болмағандықтан, Төренің төресі
төбеге ұрады, Уайттың тобы тағы басқалары жатады.
Екінші жүйе тақырыпқа Биағалар өтірік айтады, Шапай ұлы Шапалақ,
Алпыс жеті күн, ОҚРОНО шешей, осы жолың жол-ақ, Ербосынның партпелі,
Үгітші мен қыз, Газет қоры, Олай емес, Казахский язык, Перевод,
Ұяттан адам өлген бе?, Рақымбайдың мақаласы, Мұсадан хат келді,
Нұсқау мен шылық, Қылмысты қаулы, Қанай ұлы бөтелке санайды, Тығыз
бұйрық фельетондары жатады.
Үшінші жүйедегі тақырыпқа–әйел өмірімен байланысты мәселелерге:
Отыз сегіз сомның тарихы, Бәйден, Бейден!, Сауда күсет-ақ!, Жамила
жеңді, Серттескендер, Қыздың зары, Сен де солай ма едің?,
Айнажанның соры ғой, Болыстың құдасы, Жігітшілік, Бой жеткен қыздары
қайда кеткен, Жамһур Ишанның өкіл баласы, Мұңды зар фельетондары
арналады.
Төртінші тақырыпқа арналған фельетондардың қатарында Нәкең мен
Жәкең, Серый ма, коричневый ма?, Ертей кесел болды, Солотке, шұлық,
Құйысқан тағы көптеген шығармалары бар.
Бесінші жүйедегі тақырыпқа діншілердің әрекетін әшкерелейтін, ескі
әдет – ғұрыптың көлеңкесінде жүргендерді шенейтін фельетондарды
жатқызамыз. Олар Жақсылықтың ауылы, Кәрім молда, Жұмақ белеті,
Ақбаланың тақтысы, Пітір, садақа, ораза, Қортанбай дегендерде екен,
Алаба, Торы!, Мұғалім Ебіни –Қажыл – Қарамайын – Сапақ – Ғұмар,
Жаңақорған жаңалықтары, Бойдақ қыз керек, Орынбасардың орынбасары,
Үш ауылнай шығармалары жатады.
Алтыншы топтағы тақырыпқа Бақ ауған, Бай бастас, батыр тұстас,
Сайлау, Иван мен аудан басшылары, Қаудыр тон, Құлқайдың қулығы,
Қатын алыпты, Шала атпекет, Қожаң берді қойныңа сал, Баянсыз бақ,
Байбосын қысылды, Елгезер Қондыбаев, Бәйбіше байда, тоқал қайда? тағы
басқаларын жатқызамыз.
Түгелдей алғанда Б.Майлин фельетондарына образдылық, сюжеттілік тән.
Сондықтан оның газеттерде жарияланған фельетондары жылдар өткеннен кейін
заңды түрде әңгіме қатарына еніп, қаламгердің жинақтарында жарияланып жүр (
Жол үстінде, Қалекеңнің үйінде, Жігітшілік, тағы басқалар).
Б. Майлин әзілдің, сықақтың, сатираның шебері. Бұл элементтер
қаламгердің шығарма атаулысының бәрінде де мол. Сөйтіп, әзіл, сықақтың
дүниені еркін қолданған жазушы көптеген фельетондарын бояулы сықақ сөздерді
төгілте қолданып, қызғылықты етіп жасайды. Бір мысал. Рақымбайдың
мақаласы деген фельетонында Рақымбай республикалық мекеменің бастығы. Ол
республикалық Еңбекші қазақ газетінің редакторымен жиі кездесіп,
пікірлесіп жүреді, бір күні екеуі бақшалы алаңда жолығып, соңғы кезде
астана интеллегенциясының арасында пікір екшелеп жүрген мәселелерді сөз
қылады. Солардың қатарында әдебиет пен өнер жөнінде айтыс болып жатқан
мәселелер ауызға алынады. Редактор күтпеген жерден:
– Сіздің пікіріңіз қалай? – деп сұрайды.
Республикалық мекеменің бастығы Рақымбай газеттің бетін көрмейді
екен, оқымайды екен. Ол абыржиды, бірақ талай қиын көпірлерден өтіп
төселгендігін істеп сыр білдірмей бағады. Бәріне бірдей несогласныймын
дейді ол орыс сөзін бұза, сиыр құймышақтата, бұлдырата сөйлеп.
Жақсы, келіспейтін мәселелер туралы мақала жазыңыз, пікіріңізді
ортаға салыңыз, – дейді редактор Рақымбайға. Газетке үйір болып көрмеген
Рақымбай шын-ақ сасады. Бірақ ол сыр білдірмейді: республикалық мекеменің
бастығы, республикалық газетті басқаратын редактормен дәрежелес, білмеймін
я жаза алмаймын деп оның алдында дәрменсіздігін сездіруді сүйегіне ар
көреді.
Сөйтіп мүшкіл халге ұшыраған Рақымбай секретарь әйелге Еңбекші
қазақ газетінің тігінділерін құшақ–құшағымен алдырып, ұзын столдың үстіне
көсілте жайып тастайды да, есікті тарс кілттеп алып, мақала жазу қамына
кіріседі. Жазушы осы арада Рақымбайдың Еңбекші қазақ газетіне дәйым
жатырқай қарап келгенін еске салады. Республикалық мекемеге бастық болып
отыруы жеткілікті, газет оқып, көзін талдыруды қажет таппаған, күтпеген
жерден басына іс түсті; газет оқуға тура келді. Бірақ әдеттенбеген нәрсе
ырқына көнбей, ұзақ азаптың нәтижесінде Рақымбай шағын мақаланы зорға оқып
шығады. Содан кейін тамұқ азабын шеккендей болып көп ми тыңдаудың
нәтижесінде туған Рақымбайдың мақаласынан үзінділер келтіріледі. Сөз
емес, мағыналы сөйлем тіркестері емес, жын ұрған әумесердің сандырағы
секілді балдыр-батбақ бірдемелер. Кең тынысты, қаламы орамды жазушы
шаптыға, тарыла сөйлемейді, ұзақтан толғап, образ арқылы Рақымбайдың мүшкіл
халін уақиғаның заңды даму барысында әйгілейді. Рақымбай бар сыры баян
болып, бұғалыққа өзі іліккен күшті қолмен құлағынан тұқырта басып,
шөктірілген асаудай, амалы құрып, мықшиып отырғанын көреміз.
Жазушының көптеген фельетондары осы Рақымбайдың мақаласы сипаттас,
бұлтартпас логикалы болып келеді. Олар сатиралық әдебиетіміздің қорына
енген бағалы қазына.
1933 жыл Б. Майлин үшін очеркке арналды деуге болады. Бұл жылы
жазушы республиканың ірі өнеркәсіпті қалаларында, колхоздарында ұзақ
уақыттар болады, сондағы көрген-тұрғандарын баяндаған очерктерін газет,
журналдарда жариялайды. 1934 жылы Алыптарды аралағанда деген атпен жеке
кітап етіп шығарады. Осы 1933 жылы қаламгер бірнеше фельетон да жариялайды.
Жазушы 1934, әсіресе, 1935 жылы фельетонды көптеп жазып, жариялап отырады.
Бұл жылдар – жазушының творчестволық шабыты жомарттықпен өрістеген кезең.
1936 жылы жазушы бірнеше очерк жариялайды. Сан жағынан ілгергі екі
жылдағыдан едәуір төмен.
Б. Майлиннің очерктері очерктік әдебиетімізді байытты. Сол салада
байсалды дәстүр қалыптастырды. Советтік жасампаз күнделіктің табыстарын
баянды етіп, очерктік жасампаз күнделіктің табыстарын баянды етіп, очерктік
әдебиетті өрнек бояуымен бекітті; оның очерктері талай буын очеркшілерге,
журналистерге үлгі-өнеге, үйрену мектебі болып келеді.
Жазушының мақалалары сан жағынан көп, мағына, мазмұн жағынан бағалы.
Жазушының театр постановкаларына, кітаптарға жазған сындары, рецензиялары,
әдебиет мәселелерімен байланысты жазған мақалалары эстетикалық күрделі
еңбектердің қатарына қосылды
Бұл қатарда жазушының Екі оқушыға жауабын, Сәкен, Қалам батыры
Қаламақан, Ғалымжан Ибрагимов деген мақалалары Есенбай деген
рецензиясы, Бекұлы Орынбектің Ұлы жолға бір қасық қан деген кітабына
жазған сыны, тағы көптеген сындары, рецензиялары, 1930 жылғы ұзақ
жолаушылаудан қайтқан бейтінде Социалистік Қазақстан газетінің
редакциясында болған кездесуде сөйлеген сөзі, кітаптарының әрбір
редакциясына берілген ескертпелері жатады. Солардың бәрінде Б.Майлиннің
творчество жұмысына өте жауапты қарайтынын, оны терең түсінетінін, ол
туралы ғажайып терең және дана пікірлері барын көреміз. Сапырып сөз
шығындамай, санаулы сөйлеммен, кейде бірнеше сөзбен түйіп, тұнықты, асыл
пікірлерді төңкере әлемге әйгілі даналар бар ғой. Б. Майлиннің әдебиет пен
искусство туралы еңбектерін оқығанда солармен үндесіп жатқанын байқайсың.
Зейінің кеңиді, ақыл – өрісің ұлғаяды, қоршаған әлем кеңи түскендей
сезінесің. Б. Майлиннің эстетикалық еңбектерін, мақалаларын кең толғап
түсіну әдебиеттің күнделік кәдесіне жұмсалып жүр.
Қаламгер еліміздің өміріндегі күрделі мәселелерді тербеп жазған
көптеген мақалалары бар, соның бәрінде ол биік тұрғыдан, аса жауаптылықпен,
майталман білгірлікпен сөйлейді. Ол мақалалары – үлкен тағылым, өнеге. Сол
қатардағы өр пікірлі мақаланың бірі – Мәдениет мұралары туралы деген 1925
жылы Еңбекші қазақта жарияланған көлемді мақаласы. Мұнда жазушы
Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи мешітінен бастап республикамыздың бағалы
мәдени мұрасы саналатын орындарды жұртқа таныстырады, оларды адамзат мақтан
тұтар қазына ретінде кең түсіндіреді, қастерлеу бүкіл халқымызға,
жұртшылығымызға ортақ игі де киелі міндет екенін кең ұғындырады [2, 308].
Тума талант, дара дарын күндердің күнінде, қайнар көзін аршып
шыққан мөлдір су сияқты, қазанда қайнап бетіне шыққан сүт қаймағындай,
белгі бермей, өзін әйгілелемей тұра алмайды. Б. Майлин – тап сондай
тарланбоз қаламгер. Оның, әсіресе, мұғалімдік қызметтен журналистікке
ойысқанда, өріс таба алмай, булығып, бұйығып жатқан қаламгерлік қуаты
Еңбекші қазақ газетіне келгеннен кейін айқара ашылып, жаңа арнаға
түскендей буырқана арындады. Одан бұрын көптеген газет, журналдарға там-
тұмдап жазып, өлең, әңгіме, мақалалары басылып жүрсе де, ол оны қанағат ете
алмады. Жазушылығын жарқ еткізген, журналистігін бастаған Садақ қолжазба
журналынан бұрын Қазақ газетіне, Айқап журналына жазып жүрген Бейімбет
Ұран, Жас азамат, Сарыарқа, Кедей сөзі, Қазақ тілі, Бірлік туы
газетімен Абай журналына да қалам жәрдемін беріп жүрген. Сол тұста-ақ ол
ел-жұрттың, зиялы қауымының көзіне түсіп, аты белгілі бола бастайды.
Алашордашыл дейтін А. Байтұрсынов пен М.Дулатов та, төңкерісшіл дейтін
С.Сейфуллин де оны байқамай қалған жоқ. Сондай кездегі ол үшін елеулі
жағдай С. Сейфуллиннің Еңбекші қазақ газетіне шақыруы еді.
1921 жылы 7 қазанда қазақ тіліндегі өлкелік газет – Еңбекші
қазақтың тұңғыш саны жарық көрді. 1922 жылы 13 маусымда оқу халық
комиссарының орынбасары болып тағайындалған С. Сейфуллинге осы жылы 28
шілдеде Еңбекші қазақ газетінің редакторы қызметі жүктеледі. Міне, сонда
ол Бейімбетті газетке шақырады. Ол тамыз айында Орынборға Қостанайдан
келіп, жұмысқа кіріседі. Б. Майлиннің творчествосын тиянақты зерттеген
зерделі ғалым Т. Нұртазиннің айтуынша Бейімбет мұнда 1922 жылдың тамызынан
1923 жылдың шілде айына дейін істейді.
Бейімбеттің ұшқыр қаламды, жүйрік ойлы қаламгер, жаны таза азамат
екенін Сәкен елемеді десек, ағаттық болуы мүмкін. Бірін–бірі қатты сыйлап
өткен екеуінің түсіністігі ерекше. Бейімбет Сәкеннің үлкен сенімінде болған
көрінеді. Сол сенімнен шыға білген Бейімбет газеттің барлық жұмысына
тікелей ұйтқы болып, жандандырып жібереді. Газетте бірге істеген адамдар
оның сол қасиетін айтып кеткен жоқ па. Солардың бірі Бейімбетпен 1922
жылдан қызметтес болған белгілі журналист М. Ешмұқамедов. Оның айтуынша
газеттің бар ауыр жұмысын Б. Майлин атқарған, көптеген редакциялық
жұмыстарды алып кетіп, үйінде қызметтен кейін, түнде ұзақ отырып істеген.
Ол жазушының іскерлігін, аса сауаттылығын, әдеби талғамының ерекше
болғандығын, түскен хаттарды, материалдарды түзеп, редакциялауға майталман
екендігін аңғартады. Сонымен Бейімбет өзіне артылған сенімді ақтауға
тырысып, жүктелген міндетті қалтықсыз орындап, үлкен жауапкершілікпен жұмыс
істейтін екен.
Еңбекші қазақта қаламы ширай түскен, журналисттік тәжірибесі
толысып, ысылған Б. Майлин Қостанай губерниялық партия комитеті мен атқару
комитетінің органы – жаңадан ұйымдастырылған Ауыл газетіне жіберіледі.
Онда екі жылдай істегеннен кейін Еңбекші қазаққа қайта шақырылады. Соған
байланысты бұл мәселе 1925 жылғы 21 ақпанда Қостанай губкомының бюросында
қаралып, оны жібермеу жөнінде шешім қабылданады. Кейінгі кезде
анықталғандай Еңбекші қазақтың бұл кездегі редакторы Смағұл Садуақасовтың
шақыруы болғанмен әлгіндей шешім шыққан соң бұл іске Қазақстан өлкелік
партия комитеті араласады. Артынша наурыз айында РҚ(б) П Орталық Комитеті
қазақ баспасөзінің жай–күйі туралы мәселе қарап, қарар қабылдайды. Онда
орталықтағы газет, журналдарға ең сауатты, қаламы қарымды, тәжірибе
жинақтаған журналистерді жіберу міндеті қойылды. Міне, сол кезде Б.
Майлинді Еңбекші қазаққа қайтару тегін емес.
Еңбекші қазақта 1928 жылдың ортасына дейін істеген Б. Майлин
үлкен бедел-абыройға жетеді. Бұл – оның журналистік қызметінің, жазушылық
творчествосының ең бір шұрайлы, қомақты, жемісті кезеңі. Ол газет ісіне
аса зор, аса жауапты, аса маңызды іс деп қараған. Газеттің беделін
арттыруға қосқан үлесі ұшан-теңіз.
Б. Майлин өмірінің соңына дейін осы газетпен байланысын үзбеген.
Еңбекші қазақ кейін Социалистік Қазағыстан, Социалистік Қазақстан
болып аталғанда да ыстығына күйіп, суығына тоңып дегендей газет ұжымымен
бірге ауыртпалығын бірге көтерісіп, көп жазып жүрді. Жауапты хатшы,
редактордың орынбасары лауазымым бар деп отырмай, әдеби қызметкері, оқшау
сөз жазушы фельетонисі ретінде де істеді, тіпті тілшілік тапсырманы арқалап
ауыл-аймақ, шалғай шеттерге дейін сапарлап жүрді.
Социалды Қазақстан газетінің тапсырмасымен ел аралаған кезде
Бейімбет, әсіресе, очерк жазуға үлкен көңіл қойды. Ол очерктеріне Жолдан,
Елден, Очерк, Жазушының қойын книжкасынан, Жол кеңесіне, Көріс-
мөріс болды деген бұрыштамалар қойып отырған. Сондай бұрыштамалармен
берілетін жол-сапардан туған әңгіме, очерктерді Қазақ совет баспасөзінде
ең алғаш қолданған Б. Майлин деуге толық негіз бар. Олардың көбінің аяғына
ол өзінің бүркеншік аттарын жазып жүрген. Оның очерктеріне ауыл өмірі,
ондағы экономика мен мәдениетінің ілгері дамуы, ірі өндірістердегі ұлы
өзгерістер, ұйымдасқан колхоздардағы еңбек дүбірі, еңбекшілердің санасының
оянуы, қайратты қимыл көрсетуі негіз болды, арқау болды.
Алайда 1932 жылы солақай сынға қатты ұшырауы Бейімбеттің азаматтық
арына да, суреткерлік шабытына да үлкен зиян келтірді. Жазушылығының жиырма
жылдығы өткізілген сол жылы Бейімбетке ұлт қозғалысы, ұлтшылдық ағымға
кездесті, ұлтым – қазағым, алты алашым – арысым деп ұлтшылдармен бірге
ұлт жырын жырлады, ұлтым – алашым деген сөздерді иман қылды деген айып
тағылды. Бұл Бейімбет Майлинге ауыр тиді. Ол сол жылы маңдытып жаза алмады.
Өзін сынға ұшыратқан Социалды Қазақстан газетінен сонда да аулақ кетпеді,
байланысын үзбеді. Ес жиып, көңілі орнына түскеннен кейін тілшілік
тапсырмасын алып, ел аралап тағы да өндірте жазды.
Б. Майлин Еңбекші қазақ, Социалды Қазақстан газеттерінде
жүргенде тілшілерді, авторларды көптеп тарту мәселесіне де баса назар
аударды. Соған орай газет бетінде тілшілерге арналған мақалалар жазып
отырды. Бейімбет қызмет істеген 1926 жылдың екінші жартысынан бастап
Еңбекші қазақ газетінде Ел шаруашылығын тілшілер жазады деген тұрақты
бет ұйымдастырылады. Ал келесі жылдың басынан бастап Тілшілер беті,
Тілшілер жазады, Оқушы хаттары сияқты арнайы беттер, бөлімдер
ұйымдастырылып отырған.
1925 жылдарда РҚП (б) Орталық Комитетінің Жұмысшы – село
тілшілерінің қозғалысы туралы деген қаулысына сәйкес республикадағы газет,
журналдардың тілшілерімен жұмысын жандандыру мақсатында біраз шаралар
жүзеге асырылды. Б. Майлиннің басшылығындағы тілшілер бюросы құрылды.
Баспасөзге партиялық басшылықты күшейту үшін 1926 жылдың орта шенінде
тұрақты комиссия ұйымдастырды. Өлкелік партия Комитетінде 1927 жылдың 2
ноябрінде тілшілердің өлкелік жиынын өткізу мәселесі қаралды. Бұл жөнінде
пікір алысу мақсатымен Өлкелік комитетке Б. Майлин бастаған Еңбекші
қазақ газетінің бір топ қызметкерлері шақырылады. Онда тілшілердің съезд –
курсын өткізу белгіленеді. Жоғарыдағы тұрақты комиссия 1929 жылдың март
айында тұрақты кеңес болып қайта құрылады. Бұл кеңестің құрамында Б.Майлин
де енгізіледі.
Отызыншы жылдарда Әрбір екпінді – тілші, әрбір тілші – екпінді
деген мәселе көтерілгені белгілі. Жер-жерлерде тілшілердің кеңестері,
съездері өткізілді. Ал 1930 жылғы наурыз айында тілшілердің Бүкіл
Қазақстандық І –съезі шақырылды. Бейімбет осы съезге делегат болып қатысты.
Бұл мысалдар Б. Майлиннің баспасөз айналасына тілшілерді тарту, жинау,
топтастыруға қаншалықты үлкен мән бергенін байқататын елеулі фактор.
Сонымен Б. Майлиннің үлкен журналист, баспасөз жұмысының жетік,
білгір маманы екендігінеде көз жеткізеді.
Б. Майлиннің күшті, жүйрік журналистігін мойындамаған, оны пір
тұтпаған қаламгер кем де кем десек жаңылыса қоймаймыз. Оған Ғ.Мүсіреповтың
Бейімбетті нағыз журналист, әрі үлкен жазушы, әрі маңдай алды
журналист, М. Қаратевтың еңбекдар, талантты, жауапты журналист деуі
жеткілікті дәлел бола алады.
Сөйтіп, Б. Майлиннің журналистік жолының ең бір ұзақ та құнарлы
кезеңі Еңбекші қазақ газетіне келуінен басталады. Ол осы газетте істеген
жылдары шыңдалып, қаламы ұштала түседі. Бедел-абыройы артып, газет
маңайы, жазушылардың көпшілігі Би-аға дейді. Оның аса бауыр басқан
сүйікті газеті – Еңбекші қазақ. Бейімбеттің журналистігі, баспасөздегі
қызметі бүгін де үйренерлік, үлгі тұтарлық өнеге деп білеміз.
Майталман қаламгер, сөз маржанын төгілткен зергер жазушы Б. Майлин
өзі өмір сүрген заманда араласпаған, жазғандарын жариялатпаған
республикадағы басылымдар жоқ десе болғандай. Ол Қостанайда шығып тұрған
Ауыл газетінде де абыройлы қызмет атқарды. Оның жазушылық, журналистік
творчествосының шарықтауындағы құнарлы кезеңі – Ауыл газетінде істеген
кезі.
Ауылдың алғашқы ұйымдастырушыларының, оның белсенді, еңбекқор
қызметкерлерінің бірі көп қырлы талант иесі, жүйрік қаламды журналист
Б.Майлин еді.
Бейімбет Ауылға дейін Садақ қол жазба журналын шығарып, Айқап,
Абай, Қызыл Қазақстан журналының, Қазақ, Еңбекші қазақ тағы басқа
газеттердің беттеріне өлеңдерін, әңгімелерін, мақалаларын, хат-хабарларын
жариялатып, танымал болған. Ауылға жылы орнын, жайлы жұмысын қалдырып,
Еңбекші қазақ газетінен келді. Ол ауылда да жазушылық әрі журналистік
творчествосының тізгінін қатар ұстап, тәжірибелі, ысылған, кемеліне келген
қаламгер екендігін танытты.
1923 жылы тамыз айында келіп, белді буып, жеңін сыбанып бірден іске
кірісіп кеткен Бейімбет редакцияның ұйтқысы, тірегі, сенімді қызметкері
болады. Газеттің атын қойған да Бейімбет. Оған әуелден-ақ редакцияда бірге
істеген журналист Ж. Еленовтің Газеттің алғашқы санын шығару алдымен ол
газетті не атау мәселесінен басталды. Газеттің алғашқы материалдары теріле
бастасымен Мұқаметжан Сералин редколлегия мүшелері Мақаш Бейсеновты,
Жағыпар Сұлтанбековті, губкомның хатшысы Фатих Ысмағұловты редакцияға
шақырып, газетке ат қою мәселесін кеңесті. Мұнда әр түрлі аттар ұсынды.
Ақырғы сөзді Бейімбет алып, газеттің мақсаты: кеңес өкіметі мен ауылдың
қатынасын нығайту, ауылды мәдениеттендіру емес пе, олай болса, тұңғыш
газетті Ауыл деп атайық деген көрінеді. Міне, бұл Бейімбеттің ой
шоқтығының биіктігін, тапқырлығын көрсетпей ме?!
Газеттің шығуы бұл аймақта қараңғылықтың түңдігін түріп, жарқ етіп
сәуле түсірген, үлкен серпіліс туғызған құбылыстай қабылданады.
Н.Рахымбаевтың Әлі есімде 1923 жылы губком мен губерниялық атқару
комитетінің қаулысы бойынша Ауыл газеті шыға бастады. Бірінші саны бұлт
арасынан шыққан күндей жарқ етіп елге тарады. Жұрттың бәрі ынтыға оқыды,
үйді-үйіне жаздырып алды дегеніне ой жүгіртіп көрейікші. Халық сусап отыр
екен. Газетке қызығып, құнығып ынтамен оқыса, онда оның қажеттілігі
болғаны. Газетте Б. Майлин қызмет атқарған екі жылдың ішінде Ауылды
Қостанай өңірінде білмейтін ешкім қалмайды. Бара-бара тиражы арта түседі.
Б. Майлин осыған орай 1925 жылғы 3 маусым күнгі санында Газет оқушыларына
жеңілдік деген мақаласынан жариялайды. Біздің Қостанай губерниясында
баспасөз майданында қазақ тілінде ешбір зат болған емес. Осы былтырдан бері
ғана жұрт көзіне талшық болып Ауыл шығып отыр. Ауыл шыққан кезде
алушылары бар болғаны 4-5 жүздің ар жақ, бер жағында ғана болып, елге
тарап жүрді. Ауыл кішкене өсіп қол-аяғын жинаңқыраған соң алушылар да
өсті. Тап осы күні алушылардың саны екі мыңнан асты деп көрсетті. Одан әрі
Бейімбет жұрттың газет алып, ынта қойып оқуға ұмтылысын әңгімелейді. 1925
жылғы сәуір айында Б. Майлин Еңбекші қазақ газетіне қайта шақыртылып,
сонда кеткенмен осы мақаласын арнайы жазып берген сияқты.
Қашанда газеттің тірегі, көз, құлағы, сенімді серігі тілшілер деп
жүрміз ғой. Бейімбеттің оларды ұйымдастырып, әдебиет жағына, журналистік
жұмысқа тартып, баулуда атқарып үлгірген шаруасы да мол. Ауылда істеп
жүріп баурына тартқан, өз білгеніне үйреткен Б. Майлинге шәкірт есепті
болған журналистер М.Ешмұқамедов, Ж.Еленов, Ә.Мұстафин, Ж.Шорманов,
Н.Рахымбаев тағы басқалар оны осы жағынан да жоғары бағалап, жылы ілтипат
білдірген.
Бейімбеттің еңбекқорлығы, шапшаңдығы, қаламының жүйріктігі, ойының
ұшқырлығы сондай, ол редакцияға келіп түсетін тілшілердің хаттарын қорытып,
өңдеп, ұстартып, керек болса қайта жазып тастайтын болған. Бейімбет Майлин
газеттің таралымы көбейіп, оған жұрттың ынтасы артып, беделі өскеннен кейін
Ауыл тілшілерінің бірінші съезін шақыру мәселесін көтереді. Ол съезд
Қостанайда өтіп, оған жүзден астам адам қатысты. Бұл жиында тілшілердің хат-
хабарларын қандай тақырыптарға, қалай жазу керектігі жайында, жазғандарының
мазмұн–мақсаты қандай жүк көтеретіндігі, нендей мәселелерге көңіл
аударылуы туралы жасаған Бейімбеттің баяндамасы үлкен әсер қалдырады.
Осыдан кейін Ауыл газеті бұл бастаманы дәстүрге айналдырып, жыл сайын
тілшілер съезін шақырып, әр түрлі мәселелер бойынша түсінік-нұсқаулар беру
шараларын өткізіп жүрген. Оның сыртында қара сөз жазатын тілшілердің
жарысын ұйымдастыру да игілікті іске жатады. Қай тілші қанша мақала
жібергені ай сайын есептеліп, қорытындысы көрсетіліп отырған. Ол кезде бұл
ынталандыру тәсілі тілшілердің намысын жанып, құлшынысын арттыруға
талпындырған болуы керек. Олай болмаған күнде аз уақыттың ішінде газеттің
төңірегіне жер-жердегі тілшілер топтасып, үйірілмес еді. Бейімбеттің берік
ұстанған бір принципі – өтірікке үйір болмау, көзбен көргенді, көңілге
түйгенді, шындық жайларды жазу, жазған мақалаға түбінде жауап бере білу.
Ақылын айтып, көмегін аямайтын, жалығуды білмейтін, жұмысқа іскер,
парасатты мінезге бай Бейімбеттің кіммен болса да әңгімесі үйлесе
кететіндіктен айналасына тілшілердің де үйіріле беретіні сондықтан болар.
Қалайда ол тіл таба білген.
Ауыл газеті әлеуметтік, мәдени маңызы бар мәселелерді көтеріп,
әдебиетіміздің өркендеуіне ат салысты. Б. Майлиннің өзі де алуан тақырыпта
материалдар жариялап отырды. Газеттің алғашқы санында Қазақ кедейлеріне
деген мақаласы басылды. Онда жақын арада саулау болатыны айтылып, өткен
сайлауларда байлардың алдап-арбауымен болыстық, ауылдық кеңестерге олардың
адамдары өтіп кеткені жазылған. Ендігі болатын сайлауда алданып қалмаңдар
деген ой тастайды. Кедейлердің съезі болатын күні газет бетінде Бейімбеттің
Бүгін деген өлеңі басылды. Жұмысын осылай бастаған Бейімбет Ауылда
істей жүріп, қаламын ұштай түсіп еркін көсіледі. Өзінің көптеген өлеңдерін,
әңгімелерін, фельетондарын, очерктерін, мақалаларын, театр, кітап
рецензияларын жариялайды. Ол көркем әдебиеттің де, журналистиканың да түрлі
жанрларында, сан алуан тақырыптарда мәселе көтеріп отырған. Оның көпшілік
қауымға белгілі Гүлденсе ауыл – гүлденеміз бәріміз, Әйт, шу...ала атым
өлеңдері де осы газеттің бетінде басылды. Өндірте жазған мақалаларының
тақырыбы алуан- алуан: әйел теңдігі, сауатсыздықты жою, оқу – ағарту , ауыл
шаруашылығы, еңбекақы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 Бейімбет Майлин
мұрасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..8
1.1 Бейімбет Майлин
шығармашылығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Бейімбет Майлиннің
публицистикасы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Бейімбет Майлиннің
драматургиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .25
2 Бейімбет Майлин әңгімелерінің семантика-стилистикалық сипаты және
көркемдік
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...31
2.1 Б. Майлин әңгімелерінің тақырыптық–идеялық сипаты және образдық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...31
2.2 Б. Майлин әңгімелерінің стильдік
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ...44
2.3 Теңеу, эпитет, метафора, метонимия, синекдоха
қолданысы ... ... ...53
2.4 Портрет пен пейзаж
көрінісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..75
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Бейімбет Жармағамбетұлы Майлин
–қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.
Қаламгердің поэзия, проза, публицистика, драматургияға қосқан үлесі өте
зор. Бейімбет Майлин мұрасының көп бөлігін әңгіме жанры құрайды.
Әңгімелерінің басты тақырыптары кедей, ашаршылық, әйел теңдігі
жайында. Жазушы әңгімелерінің зерттелуін, тақырыптық-идеясын
Т.Бейісқұловтың Дарын даралығы, Т. Нұртазиннің Бейімбет Майлин
творчествосы, С. Байменшиннің Майлының Бейімбеті, Т. Бейісқұловтың Би
аға, С. Байменшиннің Зергердің зертханасы, Б. Наурызбаевтың Қазақ
прозсындағы Б. Майлиннің прозасы еңбектерінен көптеп кездестіруге болады.
Десек те, әңгімелерінің семантика-стилистикалық сипатын зерттеу
мен көркемдік ерекшеліктерін анықтау әлі де үздіксіз зерттеуді талап етеді.
Бұл тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты Б.Майлин әңгімелерінің көркемдік
ерекшелігі мен суреткерлік шеберлігін таныту. Осы мақсатқа жету үшін
мынадай міндеттерді шешу көзделді:
- жазушы әңгімелерінің тақырыптық ерекшелігін, идеясын анықтау;
- әңгімелерінің тіл көркемдігін зерделеу;
- суреткерлiк шеберлiгiн, стиль даралығын пайымдау;
Зерттеу нысаны ретінде Б.Майлин әңгімелері мен жазушы шығармашылығы
туралы зерттеу еңбектер (Т.Бейісқұловтың Дарын даралығы (1994), Қанатты
қаламгер, Б. Наурызбаевтың Қазақ прозасындағы Б. Майлиннің прозасы, С.
Байменшиннің Майлының Бейімбеті, Зергердің зертханасы, Т.Нұртазиннің
Б.Майлин творчествосы (1966)), сонымен қатар мерзімді баспасөз бетіндегі
ғылыми-танымдық материалдар пайдаланылды. Және Б. Майлиннің Шұғаның
белгісі атты повестер мен әңгімелер жинағы, Ел сыры, Тұңғыш құрбан
еңбектері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың ғылымилығы: Бейімбет Майлин әңгімелерінің
тақырыптық-идеялық сипаты мен образдық жүйесі қарастырылды. Әңгімелерінің
стильдік ерекшелігі анықталды. Әңгімелерінің көркемдік ерекшелігі
сипатталды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми дереккөздері. Зерттеу жұмысының теориялық
және әдіснамалық өзегі жөнінде З. Қабдолов, Т. Бейісқұлов, І.Омаров, С.
Байменшин, Д. Әбілов, М. Әуезов, Б. Наурызбаев, Т. Нұртазин, С.Мақпырұлы,
А. Айғабылов сынды ғалымдардың еңбектерінен дәлелдер келтіріліп, тұжырымдар
жасалды.
Дипломдық жұмыстың әдіс–тәсілдері. Дипломдық жұмысты жазу барысында
ғылыми деректерді жүйелеу, талдау, жинақтау негізге алынды.
Дипломдық жұмыстың практикалық мәні. Жұмыс нәтижесін орта мектепте
қазақ әдебиетін оқытуда, қосымша сабақтарда қолдануға болады. Б.Майлиннің
шығармашылығына арналған арнаулы курстарды оқыту барысында пайдалануға
болады. Арнайы курсқа арналған оқу құралдарын толықтырарлық деректердің
болуы – жұмыстың практикалық мәнін тереңдете түседі.
Диплом жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды
мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БЕЙІМБЕТ МАЙЛИН МҰРАСЫ
1.1 Бейімбет Майлин шығармашылығы
ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілдерінің бірегейі
–Бейімбет Майлин. Ол поэзия, проза, драматургия жанрларында өнімді еңбек
етіп, өз дәуірінің шындығын, қазақ елінің, әсіресе ауыл адамының
санасындағы өзгерулер мен жаңаруларды, халықтың бастан кешірген күрделі
оқиғаларын, әлеуметтік өмірдің шытырман қайшылықтарын көрсетті [1,92].
Революцияға дейінгі қазақ әдебиетіндегі басты жанр поэзия болды.
Қазақтың сол кездегі басқа қаламгерлері секілді, Б. Майлин де негізінде
өлеңдер жазды [2,104]. Профессор С.Ордалиевтің пікірінше, Бейімбет
әдебиетке өлеңмен келген [3, 9].
1923 жылы белгілі қоғам қайраткерлері Сұлтанбек Қожанов Ақжол
газетіне Қазіргі революционерлердің барлығы да Абай мен Ахметтің
шәкірттері[4,58] деп жазғанда қазақ қоғамының осы ғасыр басындағы шындығын
дәл ашқан. Расында, зиялы қауымның қай – қайсысы да Ахаң түрлеген тіл мен
әдебиеттен алшақ тұра алмады. Бейімбеттің бетін ашқан – Ахмет Байтұрсынов.
Тұңғыш өлеңінің Қазақ газетінде жариялануының өзі бұған бұлтартпас айғақ.
Ахмет пен Бейімбет арасындағы жақындықты алашордамен байланысты
бағалайтын деректер аз емес. Бірақ Бейімбеттің балапан қаламына Ахмет бата
берген кезі назардан тыс қалып жүр. Уфадағы Ғалия медресесінде оқып
жүрген кезінде Бейімбет Қазақ газетінің редакторы Ахмет Байтұрсыновпен
жүздескен [5, 16]. Бейімбеттің бірге оқыған досы, белгілі башқұрт жазушысы
Сайфи Құдаштың естелігі де мұны дәлелдейді.
Бейімбет подошел ко мне.
– Знаешь, – заговорил он, явно желая поделиться своей радостью, – я
только что побывал у больших людей. В Уфу приехал редактор нашей газеты
Казах Ахмет Байтурсынов. Вчера он собрал всех казахских шакирдов и
беседовал с ними. Я попросил, чтобы он принял меня для разговора о моих
стихах. Байтурсунов охотно согласился. Вот сегодня я и пошел к нему в
гостиницу. Вошел в номер и чуть не ахнул: у него сидят Галимджан Ибрагимов
и Мажит Гафури. И хотя мне было неловко, я все же остался, присел в уголке.
Мы говорили о вопросах, интересующих казахскую молодежь. Байтурсунов
похвалил мои стихи, и обещал напечатать в газете Казах[6, 63].
Бұл Бейімбеттің 19-ға шыққан кезі. Өлеңдері медіресенің Садақ
қолжазба журналында, Айқап журналында жариялана бастаған шағы. Ал
Қазақ газетіне шығармаларын жариялауы Ахметпен жүздесуден кейін басталды
деп сеніммен айта аламыз.
Жалпы Бейімбеттің Ахмет Байтұрсыновтың ықпалымен Алашорда сапында
болғаны тарихтағы бұлтартпайтын дерек. 1918 жылғы 30 шілдеде Қазақ
газетіне жарияланған Алашордаға өлеңі де бұған куә.
Газеттің бірінші бетінде жарияланған бұл өлең екі бөлімнен
тұрады. Алғашқы бөлімінде:
Бір –ақ қазақ алашым,
Ілгері қарай басасың.
Қол ұстасып ұйымдассаң,
Қатар жұрттан асасың.
Атағын мәңгі қалдырып,
Жасасын, алаш жасасын!
(Нұржан)
деп жазылған. Сірә, бұл шумақтарды газет эпиграф ретінде қолданған тәрізді.
Себебі ортақ бас тақырыбы Алашордаға деп аталса да, екінші бөлімдегі өлең
соңына Бимұхамед Майлин деп қол қойылған. Автор:
Бұл күнді де күн бар екен көретін,
Жасты айтып, тілекті Алла беретін.
Жаны үшін жол бастаған жастарға,
Ақыл тілеген азаматтар еретін, – деп толғанады
Қазан төңкерісіне бір жыл толар кезде жазылған осы өлеңінде Бейімбет:
Құтты болсын, алаш ұлы, теңдігің,
Көп жыл жүріп қолға түскен кеңдігің, –
деп алаш қозғалысын қуаттап, алаш туын қолға алып, бірге жүріп
бірге тұратын заман келді деп қуанады. [2, 16]
Б.Майлиннің ақындық творчествосының басталуына ауыз әдебиеті нұсқалары
мен ақындарының өлеңдері әсер етті.
Б.Майлин творчествосындағы үзілмес арқау, күретамыр – қазақ
кедейінің өмір өткелдерін жырлау. Сондықтан да: Жырлағаным – кедейдің
жыры, сырлағаным – кедейдің сыры,[1, 85] – дейді ол.
Қатардағы еңбек адамына, кешегі малай, жалшыға, күңге совет заманы
не берді, кедейлер өз теңдігін қандай күресте жеңіп алды, ескінің жаңамен
арпалысы қандай шиеленісте өтті – бұл құбылыстардың бәрін де ақын реалистік
тұрғыдан бейнелеп, өзіндік өрнегі мол поэзиясымен жауап берді.
Майлин поэзясының қадір–қасиеті екі нәрседе – жырлаған тақырыбында
және бейнелеген образында. Біріншіден, Бейімбет қазақ кедейінің тұрмысы мен
тіршілігін қазақ поэзиясында өзіне дейін болмаған аумақта, кең, терең және
жан –жақты суреттеді. Екіншіден, Бейімбет қазақ кедейінің мінезі мен
мүсінін қазақ поэзиясында өзіне дейін болмаған деңгейде дәл, тіпті типтік
һәм символдық дәрежеде (Мырқымбай) тарихи жағынан нақты және өрбу, өсу
үстінде сомдап жазды. Жалпы Майлин ақындығының өзгелерден оқшау тек өзіне
ғана ерекшелігі белгіленеді де, қазіргі қазақ поэзиясының дамуына қосқан
үлесі анықталады.
Бұрын бұғауда келген қазақ бұқарасының еркіндік алып, ел болуын
Б.Майлин көп жырлайды. Соның қатарында ақынның көптеген шығарма арнайтыны
қазақ әйелі, оның еркіндікке жетуі, адамгерлік санатқа енуі. Бұл арада
Бейімбет Майлиннің поэмаларына көз жеткіземіз. 14 поэмасының бесеуін әйел
тақырыбына арнаған ақын еркіндікке жетіп болмаған әйелдердің ескі ауылдағы
тіршілігін әртүрлі тұрғыдан алып, жыр етеді.
Ақынның әйел тақырыбындағы поэмалары: Байдың қызы (1917), Разия
қыз (1919), Қашқан келіншек (1921), Зайкүл (1921), Маржан (1923).
Әйел тақырыбындағы поэмалары әрқилы. Мысал келтірер болсақ, 1919
жылы жазылған Разия қыз поэмасы лиро–эпикалық жанрға шеберленуде автордың
елеулі табысқа жеткенін көрсетеді. Бұл едәуір көлемді шығарма, уақиғалары
күрделі, революция күндеріндегі бастарына іс түскен кейіпкерлердің
сезімдері терең ашыла мінезделеді. Поэма махаббат тақырыбында. Әйел теңдігі
мәселесі жалқы алынбайды, уақиғаға большевиктердің және ақтардың белгілі
қатынасы бар. Шығармада әйел теңдігі мәселесі таптық, советтік тұрғыдан
кезіндегі әлеуметтік іргелі мәселелермен ұштастыра баяндалады.
Шығарманың сюжеті. Байдың қызы Разия оқыған Әлім деген кедей жігітке
ғашық болады. Қашан келеді деп қарай–қарай көзі талып жүреді. Ақыры қыз бен
жігіт жолығып, біріне бірі қосылуға уәде байласады. Әлім қыз әкесіне кісі
салады. Бірақ баттал бай келгендерді елемейді. Ақыры қызды қатыны өлген
біреу айттырады да, ұзатып жіберу қаупі туған соң, Әлім қызды іздеп келмек
болады. Екеуі қашып, қалаға барып, жайларын большевиктерге айтады.
Большевиктер оларды қолдап, қорғаймыз деп, бір жақсы пәтерге орналастырады.
Бірақ уақытша күші басым ақтардан қауіптенген большевиктер қаланы тастап
кетеді. Ақтар келеді.
Баттал бай оларға шағым етеді де, дуанға ертіп барып, Әлім мен
Разияның қайда екенін нұсқап жөн сілтейді. Ақтар Әлімді большевикке қызмет
істедің деп атуға алып кетеді. Жүгіре шыққан Разия сүйіктісімен бірге оққа
ұшады.
Поэма 1919 жылы жазылған дедік. Ол кезде адасқан бағытынан қайтып,
бірақ идеялық нысанасын пәлендей айқындай қоймады деп Б. Майлинге арнай мін
тағылып жүрген кез еді. Осы поэма міннің орынсыз тағылғанын көрсетеді.
Баттал бай құда түсеміз деп келгендерге көңіл аудармағанда баяғы
үстемдігін, кедейді елемейтіндігін істейді. Поэмада таптық, саяси, сол
кездегі әлеуметтік жағдай туралы айқын суреттемелер бар.
Әйел теңдігін қозғаған поэмада мәселе бұрынғы дәстүрлі жолмен қойылып
шешілмейді, жаңаша қойылып, әлеумет революциялық үлкен шайқастар кезінде
ғашық жастардың да тағдыры түрліше шешілетінін көрсетеді.
Бейімбет Майлин әдебиетіміздің барлық саласында, әр түрлі жанрларында
бірдей қызмет еткен жазушы. Оның творчествосына тән халықтық,
қарапайымдылық қасиет тек поэзиясында ғана емес, прозалық шығармасында да
ерекше байқалады.
Бейімбет Майлин проза жанрының майталманы. Тіпті әңгіменің хас шебері
деп те атаймыз.
Проза – әдеби жанр, қара сөзбен жазылған көркем шығарма (әңгіме,
повесть, роман) [7, 341].
Әдебиетіміздің проза саласында, әсіресе оның көркем әңгіме сияқты
шағын жанрында Бейімбеттей көп еңбек еткен және реализмнің аса көркем
шыңына жеткен жазушы жоқ десе де болғандай. Заманымыздың ұлы суреткері
Мұхтар Әуезов: Бейімбет Майлин әңгімелерінде терең шыншылдық бар, адам
бейнесі, қарым–қатынастары әрдайым нанымды болып шығады. Және бұл
шығармалардың түр, үлгісінде дөңгелек келген тұтастық айқын аңғарылады.
Бейімбет әңгімелерінің көп топтары революцияның ең алғашқы жылдарынан
бастап, отызыншы жылдардың ортасына дейін совет дәуірінде қазақ ауылында
болған өмірдің ұзақ көркем шежіресі деуге болады [8, 358] – деп әділ
бағасын бергені аян.
Біздің бақытымызға қарай прозамыз жас болса да – Әуезов сияқты тамаша
бөлек, өзінше жеке–дара тұрған құбылыс бар. Оның аты – Бейімбет Майлин
[9,67] .
Повестерінің саны, саспасы жағынан Б. Майлин әдебиетімізде үлкен орын
алады. Оның жұртқа кең тарап, мәшһүр болған: Шұғаның белгісі (1914-15ж.),
Раушан коммунист, Берен, Асулардан асқанда, Құсайын Құлбеков,
Әміржанның әңгімесі, Он бес үй, Қырманда повестерімен қатар, газет-
журналдар бетінде жарияланып, кезінде жұртшылық таныған Оспан Олжабаев ,
Атылмаған оқ, Жастық жалыны повестері бар.
Жастық жалыны повесі советтің алғашқы жылдарындағы томаға–тұйық
жатқан ауыл қызының тағдыры, ауылдың біртіндеп оянуы, ауыл мұғалімінің
ағартушылық ролі мен ықпалы, бұрынғы үстемдердің озбырлығы, көптеген
әділетсіздікке, азапқа ұшыраған кедей жігіт Қапанның санасы оянып,
күрескерлікке бел байлауы, бұрынғы сүйіктісі Сақыптан көз жазып қалғанына
қапалануы, сондай өмір өткелектерінен өтіп шыңдалған Қапанның оқуға
аттануы, кетерінде досы Қасен мұғалімге хат жазып, өзінің советтік әділет
үшін күресуге бел байлағанын баяндауға арналған шығарма. Повесттің
композициясы идеясына лайықты дәрежеде емес, махаббат мәселесі, ауылдағы
тартыстар, Байбол қудың сұмырайлық әрекеттері, қыз әкесі Әбілбайдың
қайшылық мінездері тым ұзақ суреттеледі. Сақып қыз тұйық, дүниеден хабары
аз, махаббатты, еркіндікті әкесінің билігіне көнумен қалай жанастыруды
білмейтін тым ақкөңіл тәжірибесіз болып көрінеді. Қапанның інісінің
еңбегімен пайдаланып, ауылда салымсақтануы, Қасен мұғалім әлденеше рет
айтса да қоғамдық жұмысқа ықылас қоймауы, кейін күрт қиыншылықтарға көптеп
ұшырауы, абақтыға түсуі, оған шығамын деп уәде байлап қойған Сақыптың әкесі
мен туысқандарының зорлауы мен Байболға қосылуы, балалы болуы, Қапан
ұстаудан келгенде егіліп жылай беруі – осының бәрі ептеп жасандылық
барлығын, сентементализм элементі сезілетінін көрсетеді.
Алайда бұл идеялық–көркемдік маңызы бар, елеулі повесть. Мұнда
бірсыпыра төбе–төбе мәселелер аршынданып көрініп, ұтымды бейнеленіп, дұрыс,
оқушыға жақсы әсер етерлік күйде суреттеледі. Повесте психологиялық
кезеңдер едәуір, жақсы суреттелген. Ескі әдет–ғұрыптың құрсауында езілген
қазақ әйелі махаббаттың не екенін де білмейді, өзінің қоғамдағы ролін де
ажыратып тани қойған жоқ. Совет тұсында оның адамдық, азаматтық,
махаббаттық сезімдері біртіндеп оянады, томаға–тұйық жүрген әйелдер өзінің
және өзгелердің күнделікті өмір практикасына қарап, өзінің көңілінің
жетілуіне орайлас оңы–солын біртіндеп таниды. Сақыптың адамгерлігінің және
махаббатының оянуы – осы қиын жолды көрсетеді.
Д. Әбіловтың айтуы бойынша Бейімбет Майлин әдебиетімізде повесть
жанрын жасау, дамыту, шеберлендіруде бірінші дәрежелі еңбек сіңірді [10,
92].
Б. Майлиннің Азамат Азаматычы Әдебиет майданы журналының 1930-
1931 жылғы номерлерінде жарияланды да, ақыры 1934 жылы жеке кітап болып
басылып шықты. Басқа романдары 1931-1936 жылдары сол журналда, газет
беттерінде жарияланды. Әдебиеттегі басты жазушыларымыздың бірі Бейімбет
Майлинмен ұзақ жыл творчестволық қаламдас болып бірнеше шығарманы қосылып
жазған, сырына қанық Ғ.Мүсірепов, ол романдар жайлы төмендегідей пікір
айтады. Қызыл жалау романын Б. Майлин жазып тамамдады. Жазушылар ұйымында
оқылған, талқыланған. Жұртшылық жоғары баға берген.
Азамат Азаматыч – романы жасалу әдісі, көркемдік ерекшелігі, стилі
жағынан әдебиетімізде дербес шығарма. Ондағы басты ерекшелік – күлкілігі,
байсалды реализм сықақпен, сатирамен cабақтасып отыратыны.
Азаматта комизмді, сатираны қолданудың екі түрлі сырлары бар. 1)
Ескіре бастағанды сықақпен, зілді сынмен ұңғи әшкерелеу, берекесін қашыру,
жиренішті, жұрт безінер күйге ұшырату; 2) Қазақ ұлтшылдығы мен байшылдығы
туралы автордың философиялық тұжырымын көпке жаю болды.
Ал, Тартыс, Атылмаған оқ романдарының бірнеше тараулары журналда,
газеттерде жарияланғанымен, шығармалар жайында пікір айтарлық деректер аз.
Ұлттық әдебиетіміздің баршаға белгілі ізашарларының бірі Бейімбет
Майлиннің мұрасы – халқымыздың рухани саладағы аса елеулі қазынасы.
1.2. Бейімбет Майлин публицистикасы
Б.Майлиннің публицистикасы фельетон, очерк, мақала үшеуінен
құралады. Қаламгер жүзге тарта фельетон жариялап, әзіл-күлкілік, сатиралық
әдебиетіміздің іргесін қалады, бұл салада жаңадан жол тартты, соны дәстүр
құрады. Б. Майлиннің аты сатира саласындағы басты қайраткерлердің бірі
ретінде құрметтеледі. 20-30 жылдарда қаламгер очеркті де көптеп жариялап,
қаламгерлердің көбінен көш бойы озық отырды. Оның алпыс шамалы очеркі
газеттер мен журналдардың бетінде көпшілікке жетіп, оқушы қалың бұқараға
игі әсер жасады, советтік рухта тәрбиелеуге көмектесті, очерк жанрын
дамытуда мол қор болды, очерктік дәстүр құрап, ол саладағы талаптылардың
талай буынына үлгі, өнегелі мектеп секілді болды.
Б. Майлин үшін аса батыл, икемді өткір құрал фельетон болды. Ол
фельетон жазуды революция жылдарында бастайды да сатиралық шығармаларды
өлеңмен де, проза түрінде де жазып төселеді. Қалайтын тақырыптары
күнделікті толғақты мәселелердің төңірегінде. Сөзден, іске көшкен
адамдарды, ол істі түрлі бағытта жасап, советтік өмір заңынан ауа
жайылғандарды бейнелеу, заң тезіне, советтік өмір тезіне салу болды [2,
308].
Бейімбет шығармаларын байыптаған кезде біз оқшау деген сөзге
көбірек мән бердік. Мұның себебі де бар.
Оқшау деген сөз, – дейді профессор Темірғали Нұртазин, –
революциядан бұрын Қазақ газетінде салтқа енген. Ондай әдіспен тек қана
фельетон емес, оқиғасы өткір, кенеттен кез болғандай боп келетін сюжетті
шығармалар атала берген. Кейде өзінің ішкі маңызының оқыс–ірілігі ия
жаңалығымен көзге түсетін шығармалар да оқшау деген бұрыштамамен басылып
жүрген [2, 172].
Баспасөз бетінде Бейімбет әуелі шағын өлеңмен көрінген еді, – деп
жазады профессор Бейсембай Кенжебаев. – Ұзамай, 1915 жылдан әңгіме, очерк,
оқшау сөзбен (фельетон) де көрінді [9, 31].
Профессор Темірбек Қожакеев те оқшауды фельетонның баламасы
ретінде қарайды [11, 223].
Бейімбеттің көптеген әңгімелерін фельетондар қатарында жатқызуға
болады, – дейді профессор Сейділда Ордалиев. – Әдетте ол өз шығармаларына
фельетон деген атауды қоюға көп бара бермеген [3, 79].Ғалымның бұл
тұжырымына қарағанда, оқшау – фельетон деген сөздің баламасын білдіреді.
Бейімбеттің Кесінділер, Сойқанды содырлар атты еңбектерін
саралай келіп, филология ғылымының докторы Бейсенғали Наурызбаев: Жазушы
екі жинағын да оқшаулар деп атаған. Өйткені ол тұста фельетон деген термин
қолданылмаған. Сын мақала да, фельетондық сипаты бар туынды да, тіпті
көркем әңгіме де бір кезде оқшау, оқшаулау қатарына жатқызыла бергенін
көреміз дейді.
Отызыншы жылдардың орта шеніне дейін оқшау фельетонның баламасы
ретінде де, өз алдына дербес жанр түрінде де айтылып, жарияланып келді.
Мысалы, Социалды Қазақстан газеті таңдаулы туындыларға бәйге жарияланған
кезде бәйгеге түсетін очерктер, фельетондар, оқшау сөздер, күлдіргі
әңгімелер... деп атап көрсетті. Газет 1935 жылдың соңына дейін оқшауша
деген айдарды пайдаланып келді. Бейімбеттің осы кезеңде жарияланған
Бәйбіше байда... Тоқал қайда? атты шығармасына, мәселен, оқшауша айдары
қойылды. Демек, оқшауды ...газеттік мақала мен көркем шығарманың
аралығында тұратын туынды деп түсіну керек.
Сайып келгенде, оқшау – ұлттық баспасөздің қалыптасып, дамуы кезінде
пайда болған, Ахмет пен Міржақыптың Қазақ газеті арқылы салтқа енген
таза қазақы жанр. Оқшауды кез келген адам жаза алмаған, тек шынайы
көсемсөзшінің ғана қолынан келген. Оқшауға нақты материал – факт, оқиға,
құбылыс арқау болып отырған. Оқшау – фельетонның да, очерктің де, көркем
әңгіменің де элементтері кездесетін күрделі шығарма. Оқшаудағы оқиға, адам
аттары кейде шартты, кейде нақты беріледі. Әсіресе, 20 – жылдары негізінен
редакцияларға түскен хаттарды арқау еткен Бейімбет шартты оқшауларды көп
жазды. Профессор Бейсембай Кенжебаевтың революцияның алғашқы жылдарында
бүкіл совет баспасөзінде көбіне шартты фельетон болып жүрді; кейін ол
қалып, тек фактылы фельетон қолданылды деген пікірі бұл ойды тиянақтай
түседі[9,62].
Қазақ газетінен бастау алатын оқшаулар 1925 – 1938 жылдардағы
қазақ совет фельетонының өркендеу дәуірінде ерекше маңызды рөл атқарды.
Алайда, отызыншы жылдардың аяғына таман, жалпы қазақ сатирасындағы бәсеңсу
салдарынан, оқшаулардың да ықпалы азайды. Түрі ұлттық, мазмұны
социалистік деп аталған жаңа мәдени саясаттың әсерімен фельетон, очерк
терминдері оқшау деген қазақы сөзді ұлттық баспасөзден алыстата бастады.
Бұған сол кезеңде айтылған ...Алаш жазушылары бұл жанрды өркендетіп өсіре
алған жоқ. Көрім деген Міржақып оқшаудан әрі бара алмады. Оқшауды
нағыз фельетон деп атауға болмайды. Нағыз фельетонды жазған Ілияс,
Бейімбет. Бұл даусыз – деген пікірдің де әсері болмай қалмады.
Ұлттық сипатты білдіретін бір ауыз сөзден сексен – отызыншы жылдары
саяси жағдай, сөйтіп бастауында Ахмет, Міржақып сынды арыстарымыз тұрған
өзіміздің төл жанрымызды қолданысымыздан шығарды. Баспасөз тарихына енді
оқшау сөзіне көп екпін түсірілмей, ол бірде фельетон, бірде әңгіме, бірде
очерк ретінде айтылатын болды. Қазір оқшау деген сөз мүлде ұмытылды.
Жинақтай айтқанда, оқшау (оқшау сөз, оқшауша, оқшаулау, шашауша деп
те аталған) –қазақтың ұлттық баспасөзіне ғана тән. Ең алдымен бүгінгі
фельетондарымыз, қала берді очерктеріміз бен репортаждарымыз, сатиралық
әңгімелеріміз бен памфлеттеріміз осы оқшаулардың аясында жетілді.
Бейімбеттің ұлы еңбегінің бірі де –осынау ұлттық жанрдың туу, қалыптасу
бастауында тұратындығында [12, 19].
Автордың фельетондарында сан–сала тақырыптар қамтылады. Советтік
өмір заңына кімнің қалай қарайтыны, советтік өмір салтын қалыптастыру, жұрт
салтына енгізу мәселесі. Екінші, халықты ағарту, оқыту, мәдениеттендіру
мәселелер төңірегіндегі түрлі құбылыстар. Үшінші, әйел теңдігі, әйелдерді
күнделікті тұрмыста, саясатта, экономикалық жабдықта белсенді қайраткерлер
қатарына қосумен байланысты мәселелері төңірегінде. Төртінші, шаруашылық,
сауда, кооператив, алыпсатарлық мәселелермен байланысты жағдайлар. Бесінші,
ескі әдет-ғұрыптың зиянды салдарымен байланысты. Алтыншы, байлар әрекеті,
түсін бояп үкіметті, жұртшылықты алдау ниетімен байланысты қылықтар болды.
Бірінші жүйедегі тақырыпқа жазушының Ат, Қас түзерлер, Қолым
қойдым жантайып, Қыз басына жиырма сом, Тереңөзек төрелері, Өтеш
ұлдарының ойрандары, Көкала бие, Тірі өгіздің терісі төрт жарым сом,
Сағымбай айқай, сарапшы Қалтай, Зікірияның жыры, Тереңөзек
тентектері, Социальный, опасный элемент болмағандықтан, Төренің төресі
төбеге ұрады, Уайттың тобы тағы басқалары жатады.
Екінші жүйе тақырыпқа Биағалар өтірік айтады, Шапай ұлы Шапалақ,
Алпыс жеті күн, ОҚРОНО шешей, осы жолың жол-ақ, Ербосынның партпелі,
Үгітші мен қыз, Газет қоры, Олай емес, Казахский язык, Перевод,
Ұяттан адам өлген бе?, Рақымбайдың мақаласы, Мұсадан хат келді,
Нұсқау мен шылық, Қылмысты қаулы, Қанай ұлы бөтелке санайды, Тығыз
бұйрық фельетондары жатады.
Үшінші жүйедегі тақырыпқа–әйел өмірімен байланысты мәселелерге:
Отыз сегіз сомның тарихы, Бәйден, Бейден!, Сауда күсет-ақ!, Жамила
жеңді, Серттескендер, Қыздың зары, Сен де солай ма едің?,
Айнажанның соры ғой, Болыстың құдасы, Жігітшілік, Бой жеткен қыздары
қайда кеткен, Жамһур Ишанның өкіл баласы, Мұңды зар фельетондары
арналады.
Төртінші тақырыпқа арналған фельетондардың қатарында Нәкең мен
Жәкең, Серый ма, коричневый ма?, Ертей кесел болды, Солотке, шұлық,
Құйысқан тағы көптеген шығармалары бар.
Бесінші жүйедегі тақырыпқа діншілердің әрекетін әшкерелейтін, ескі
әдет – ғұрыптың көлеңкесінде жүргендерді шенейтін фельетондарды
жатқызамыз. Олар Жақсылықтың ауылы, Кәрім молда, Жұмақ белеті,
Ақбаланың тақтысы, Пітір, садақа, ораза, Қортанбай дегендерде екен,
Алаба, Торы!, Мұғалім Ебіни –Қажыл – Қарамайын – Сапақ – Ғұмар,
Жаңақорған жаңалықтары, Бойдақ қыз керек, Орынбасардың орынбасары,
Үш ауылнай шығармалары жатады.
Алтыншы топтағы тақырыпқа Бақ ауған, Бай бастас, батыр тұстас,
Сайлау, Иван мен аудан басшылары, Қаудыр тон, Құлқайдың қулығы,
Қатын алыпты, Шала атпекет, Қожаң берді қойныңа сал, Баянсыз бақ,
Байбосын қысылды, Елгезер Қондыбаев, Бәйбіше байда, тоқал қайда? тағы
басқаларын жатқызамыз.
Түгелдей алғанда Б.Майлин фельетондарына образдылық, сюжеттілік тән.
Сондықтан оның газеттерде жарияланған фельетондары жылдар өткеннен кейін
заңды түрде әңгіме қатарына еніп, қаламгердің жинақтарында жарияланып жүр (
Жол үстінде, Қалекеңнің үйінде, Жігітшілік, тағы басқалар).
Б. Майлин әзілдің, сықақтың, сатираның шебері. Бұл элементтер
қаламгердің шығарма атаулысының бәрінде де мол. Сөйтіп, әзіл, сықақтың
дүниені еркін қолданған жазушы көптеген фельетондарын бояулы сықақ сөздерді
төгілте қолданып, қызғылықты етіп жасайды. Бір мысал. Рақымбайдың
мақаласы деген фельетонында Рақымбай республикалық мекеменің бастығы. Ол
республикалық Еңбекші қазақ газетінің редакторымен жиі кездесіп,
пікірлесіп жүреді, бір күні екеуі бақшалы алаңда жолығып, соңғы кезде
астана интеллегенциясының арасында пікір екшелеп жүрген мәселелерді сөз
қылады. Солардың қатарында әдебиет пен өнер жөнінде айтыс болып жатқан
мәселелер ауызға алынады. Редактор күтпеген жерден:
– Сіздің пікіріңіз қалай? – деп сұрайды.
Республикалық мекеменің бастығы Рақымбай газеттің бетін көрмейді
екен, оқымайды екен. Ол абыржиды, бірақ талай қиын көпірлерден өтіп
төселгендігін істеп сыр білдірмей бағады. Бәріне бірдей несогласныймын
дейді ол орыс сөзін бұза, сиыр құймышақтата, бұлдырата сөйлеп.
Жақсы, келіспейтін мәселелер туралы мақала жазыңыз, пікіріңізді
ортаға салыңыз, – дейді редактор Рақымбайға. Газетке үйір болып көрмеген
Рақымбай шын-ақ сасады. Бірақ ол сыр білдірмейді: республикалық мекеменің
бастығы, республикалық газетті басқаратын редактормен дәрежелес, білмеймін
я жаза алмаймын деп оның алдында дәрменсіздігін сездіруді сүйегіне ар
көреді.
Сөйтіп мүшкіл халге ұшыраған Рақымбай секретарь әйелге Еңбекші
қазақ газетінің тігінділерін құшақ–құшағымен алдырып, ұзын столдың үстіне
көсілте жайып тастайды да, есікті тарс кілттеп алып, мақала жазу қамына
кіріседі. Жазушы осы арада Рақымбайдың Еңбекші қазақ газетіне дәйым
жатырқай қарап келгенін еске салады. Республикалық мекемеге бастық болып
отыруы жеткілікті, газет оқып, көзін талдыруды қажет таппаған, күтпеген
жерден басына іс түсті; газет оқуға тура келді. Бірақ әдеттенбеген нәрсе
ырқына көнбей, ұзақ азаптың нәтижесінде Рақымбай шағын мақаланы зорға оқып
шығады. Содан кейін тамұқ азабын шеккендей болып көп ми тыңдаудың
нәтижесінде туған Рақымбайдың мақаласынан үзінділер келтіріледі. Сөз
емес, мағыналы сөйлем тіркестері емес, жын ұрған әумесердің сандырағы
секілді балдыр-батбақ бірдемелер. Кең тынысты, қаламы орамды жазушы
шаптыға, тарыла сөйлемейді, ұзақтан толғап, образ арқылы Рақымбайдың мүшкіл
халін уақиғаның заңды даму барысында әйгілейді. Рақымбай бар сыры баян
болып, бұғалыққа өзі іліккен күшті қолмен құлағынан тұқырта басып,
шөктірілген асаудай, амалы құрып, мықшиып отырғанын көреміз.
Жазушының көптеген фельетондары осы Рақымбайдың мақаласы сипаттас,
бұлтартпас логикалы болып келеді. Олар сатиралық әдебиетіміздің қорына
енген бағалы қазына.
1933 жыл Б. Майлин үшін очеркке арналды деуге болады. Бұл жылы
жазушы республиканың ірі өнеркәсіпті қалаларында, колхоздарында ұзақ
уақыттар болады, сондағы көрген-тұрғандарын баяндаған очерктерін газет,
журналдарда жариялайды. 1934 жылы Алыптарды аралағанда деген атпен жеке
кітап етіп шығарады. Осы 1933 жылы қаламгер бірнеше фельетон да жариялайды.
Жазушы 1934, әсіресе, 1935 жылы фельетонды көптеп жазып, жариялап отырады.
Бұл жылдар – жазушының творчестволық шабыты жомарттықпен өрістеген кезең.
1936 жылы жазушы бірнеше очерк жариялайды. Сан жағынан ілгергі екі
жылдағыдан едәуір төмен.
Б. Майлиннің очерктері очерктік әдебиетімізді байытты. Сол салада
байсалды дәстүр қалыптастырды. Советтік жасампаз күнделіктің табыстарын
баянды етіп, очерктік жасампаз күнделіктің табыстарын баянды етіп, очерктік
әдебиетті өрнек бояуымен бекітті; оның очерктері талай буын очеркшілерге,
журналистерге үлгі-өнеге, үйрену мектебі болып келеді.
Жазушының мақалалары сан жағынан көп, мағына, мазмұн жағынан бағалы.
Жазушының театр постановкаларына, кітаптарға жазған сындары, рецензиялары,
әдебиет мәселелерімен байланысты жазған мақалалары эстетикалық күрделі
еңбектердің қатарына қосылды
Бұл қатарда жазушының Екі оқушыға жауабын, Сәкен, Қалам батыры
Қаламақан, Ғалымжан Ибрагимов деген мақалалары Есенбай деген
рецензиясы, Бекұлы Орынбектің Ұлы жолға бір қасық қан деген кітабына
жазған сыны, тағы көптеген сындары, рецензиялары, 1930 жылғы ұзақ
жолаушылаудан қайтқан бейтінде Социалистік Қазақстан газетінің
редакциясында болған кездесуде сөйлеген сөзі, кітаптарының әрбір
редакциясына берілген ескертпелері жатады. Солардың бәрінде Б.Майлиннің
творчество жұмысына өте жауапты қарайтынын, оны терең түсінетінін, ол
туралы ғажайып терең және дана пікірлері барын көреміз. Сапырып сөз
шығындамай, санаулы сөйлеммен, кейде бірнеше сөзбен түйіп, тұнықты, асыл
пікірлерді төңкере әлемге әйгілі даналар бар ғой. Б. Майлиннің әдебиет пен
искусство туралы еңбектерін оқығанда солармен үндесіп жатқанын байқайсың.
Зейінің кеңиді, ақыл – өрісің ұлғаяды, қоршаған әлем кеңи түскендей
сезінесің. Б. Майлиннің эстетикалық еңбектерін, мақалаларын кең толғап
түсіну әдебиеттің күнделік кәдесіне жұмсалып жүр.
Қаламгер еліміздің өміріндегі күрделі мәселелерді тербеп жазған
көптеген мақалалары бар, соның бәрінде ол биік тұрғыдан, аса жауаптылықпен,
майталман білгірлікпен сөйлейді. Ол мақалалары – үлкен тағылым, өнеге. Сол
қатардағы өр пікірлі мақаланың бірі – Мәдениет мұралары туралы деген 1925
жылы Еңбекші қазақта жарияланған көлемді мақаласы. Мұнда жазушы
Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи мешітінен бастап республикамыздың бағалы
мәдени мұрасы саналатын орындарды жұртқа таныстырады, оларды адамзат мақтан
тұтар қазына ретінде кең түсіндіреді, қастерлеу бүкіл халқымызға,
жұртшылығымызға ортақ игі де киелі міндет екенін кең ұғындырады [2, 308].
Тума талант, дара дарын күндердің күнінде, қайнар көзін аршып
шыққан мөлдір су сияқты, қазанда қайнап бетіне шыққан сүт қаймағындай,
белгі бермей, өзін әйгілелемей тұра алмайды. Б. Майлин – тап сондай
тарланбоз қаламгер. Оның, әсіресе, мұғалімдік қызметтен журналистікке
ойысқанда, өріс таба алмай, булығып, бұйығып жатқан қаламгерлік қуаты
Еңбекші қазақ газетіне келгеннен кейін айқара ашылып, жаңа арнаға
түскендей буырқана арындады. Одан бұрын көптеген газет, журналдарға там-
тұмдап жазып, өлең, әңгіме, мақалалары басылып жүрсе де, ол оны қанағат ете
алмады. Жазушылығын жарқ еткізген, журналистігін бастаған Садақ қолжазба
журналынан бұрын Қазақ газетіне, Айқап журналына жазып жүрген Бейімбет
Ұран, Жас азамат, Сарыарқа, Кедей сөзі, Қазақ тілі, Бірлік туы
газетімен Абай журналына да қалам жәрдемін беріп жүрген. Сол тұста-ақ ол
ел-жұрттың, зиялы қауымының көзіне түсіп, аты белгілі бола бастайды.
Алашордашыл дейтін А. Байтұрсынов пен М.Дулатов та, төңкерісшіл дейтін
С.Сейфуллин де оны байқамай қалған жоқ. Сондай кездегі ол үшін елеулі
жағдай С. Сейфуллиннің Еңбекші қазақ газетіне шақыруы еді.
1921 жылы 7 қазанда қазақ тіліндегі өлкелік газет – Еңбекші
қазақтың тұңғыш саны жарық көрді. 1922 жылы 13 маусымда оқу халық
комиссарының орынбасары болып тағайындалған С. Сейфуллинге осы жылы 28
шілдеде Еңбекші қазақ газетінің редакторы қызметі жүктеледі. Міне, сонда
ол Бейімбетті газетке шақырады. Ол тамыз айында Орынборға Қостанайдан
келіп, жұмысқа кіріседі. Б. Майлиннің творчествосын тиянақты зерттеген
зерделі ғалым Т. Нұртазиннің айтуынша Бейімбет мұнда 1922 жылдың тамызынан
1923 жылдың шілде айына дейін істейді.
Бейімбеттің ұшқыр қаламды, жүйрік ойлы қаламгер, жаны таза азамат
екенін Сәкен елемеді десек, ағаттық болуы мүмкін. Бірін–бірі қатты сыйлап
өткен екеуінің түсіністігі ерекше. Бейімбет Сәкеннің үлкен сенімінде болған
көрінеді. Сол сенімнен шыға білген Бейімбет газеттің барлық жұмысына
тікелей ұйтқы болып, жандандырып жібереді. Газетте бірге істеген адамдар
оның сол қасиетін айтып кеткен жоқ па. Солардың бірі Бейімбетпен 1922
жылдан қызметтес болған белгілі журналист М. Ешмұқамедов. Оның айтуынша
газеттің бар ауыр жұмысын Б. Майлин атқарған, көптеген редакциялық
жұмыстарды алып кетіп, үйінде қызметтен кейін, түнде ұзақ отырып істеген.
Ол жазушының іскерлігін, аса сауаттылығын, әдеби талғамының ерекше
болғандығын, түскен хаттарды, материалдарды түзеп, редакциялауға майталман
екендігін аңғартады. Сонымен Бейімбет өзіне артылған сенімді ақтауға
тырысып, жүктелген міндетті қалтықсыз орындап, үлкен жауапкершілікпен жұмыс
істейтін екен.
Еңбекші қазақта қаламы ширай түскен, журналисттік тәжірибесі
толысып, ысылған Б. Майлин Қостанай губерниялық партия комитеті мен атқару
комитетінің органы – жаңадан ұйымдастырылған Ауыл газетіне жіберіледі.
Онда екі жылдай істегеннен кейін Еңбекші қазаққа қайта шақырылады. Соған
байланысты бұл мәселе 1925 жылғы 21 ақпанда Қостанай губкомының бюросында
қаралып, оны жібермеу жөнінде шешім қабылданады. Кейінгі кезде
анықталғандай Еңбекші қазақтың бұл кездегі редакторы Смағұл Садуақасовтың
шақыруы болғанмен әлгіндей шешім шыққан соң бұл іске Қазақстан өлкелік
партия комитеті араласады. Артынша наурыз айында РҚ(б) П Орталық Комитеті
қазақ баспасөзінің жай–күйі туралы мәселе қарап, қарар қабылдайды. Онда
орталықтағы газет, журналдарға ең сауатты, қаламы қарымды, тәжірибе
жинақтаған журналистерді жіберу міндеті қойылды. Міне, сол кезде Б.
Майлинді Еңбекші қазаққа қайтару тегін емес.
Еңбекші қазақта 1928 жылдың ортасына дейін істеген Б. Майлин
үлкен бедел-абыройға жетеді. Бұл – оның журналистік қызметінің, жазушылық
творчествосының ең бір шұрайлы, қомақты, жемісті кезеңі. Ол газет ісіне
аса зор, аса жауапты, аса маңызды іс деп қараған. Газеттің беделін
арттыруға қосқан үлесі ұшан-теңіз.
Б. Майлин өмірінің соңына дейін осы газетпен байланысын үзбеген.
Еңбекші қазақ кейін Социалистік Қазағыстан, Социалистік Қазақстан
болып аталғанда да ыстығына күйіп, суығына тоңып дегендей газет ұжымымен
бірге ауыртпалығын бірге көтерісіп, көп жазып жүрді. Жауапты хатшы,
редактордың орынбасары лауазымым бар деп отырмай, әдеби қызметкері, оқшау
сөз жазушы фельетонисі ретінде де істеді, тіпті тілшілік тапсырманы арқалап
ауыл-аймақ, шалғай шеттерге дейін сапарлап жүрді.
Социалды Қазақстан газетінің тапсырмасымен ел аралаған кезде
Бейімбет, әсіресе, очерк жазуға үлкен көңіл қойды. Ол очерктеріне Жолдан,
Елден, Очерк, Жазушының қойын книжкасынан, Жол кеңесіне, Көріс-
мөріс болды деген бұрыштамалар қойып отырған. Сондай бұрыштамалармен
берілетін жол-сапардан туған әңгіме, очерктерді Қазақ совет баспасөзінде
ең алғаш қолданған Б. Майлин деуге толық негіз бар. Олардың көбінің аяғына
ол өзінің бүркеншік аттарын жазып жүрген. Оның очерктеріне ауыл өмірі,
ондағы экономика мен мәдениетінің ілгері дамуы, ірі өндірістердегі ұлы
өзгерістер, ұйымдасқан колхоздардағы еңбек дүбірі, еңбекшілердің санасының
оянуы, қайратты қимыл көрсетуі негіз болды, арқау болды.
Алайда 1932 жылы солақай сынға қатты ұшырауы Бейімбеттің азаматтық
арына да, суреткерлік шабытына да үлкен зиян келтірді. Жазушылығының жиырма
жылдығы өткізілген сол жылы Бейімбетке ұлт қозғалысы, ұлтшылдық ағымға
кездесті, ұлтым – қазағым, алты алашым – арысым деп ұлтшылдармен бірге
ұлт жырын жырлады, ұлтым – алашым деген сөздерді иман қылды деген айып
тағылды. Бұл Бейімбет Майлинге ауыр тиді. Ол сол жылы маңдытып жаза алмады.
Өзін сынға ұшыратқан Социалды Қазақстан газетінен сонда да аулақ кетпеді,
байланысын үзбеді. Ес жиып, көңілі орнына түскеннен кейін тілшілік
тапсырмасын алып, ел аралап тағы да өндірте жазды.
Б. Майлин Еңбекші қазақ, Социалды Қазақстан газеттерінде
жүргенде тілшілерді, авторларды көптеп тарту мәселесіне де баса назар
аударды. Соған орай газет бетінде тілшілерге арналған мақалалар жазып
отырды. Бейімбет қызмет істеген 1926 жылдың екінші жартысынан бастап
Еңбекші қазақ газетінде Ел шаруашылығын тілшілер жазады деген тұрақты
бет ұйымдастырылады. Ал келесі жылдың басынан бастап Тілшілер беті,
Тілшілер жазады, Оқушы хаттары сияқты арнайы беттер, бөлімдер
ұйымдастырылып отырған.
1925 жылдарда РҚП (б) Орталық Комитетінің Жұмысшы – село
тілшілерінің қозғалысы туралы деген қаулысына сәйкес республикадағы газет,
журналдардың тілшілерімен жұмысын жандандыру мақсатында біраз шаралар
жүзеге асырылды. Б. Майлиннің басшылығындағы тілшілер бюросы құрылды.
Баспасөзге партиялық басшылықты күшейту үшін 1926 жылдың орта шенінде
тұрақты комиссия ұйымдастырды. Өлкелік партия Комитетінде 1927 жылдың 2
ноябрінде тілшілердің өлкелік жиынын өткізу мәселесі қаралды. Бұл жөнінде
пікір алысу мақсатымен Өлкелік комитетке Б. Майлин бастаған Еңбекші
қазақ газетінің бір топ қызметкерлері шақырылады. Онда тілшілердің съезд –
курсын өткізу белгіленеді. Жоғарыдағы тұрақты комиссия 1929 жылдың март
айында тұрақты кеңес болып қайта құрылады. Бұл кеңестің құрамында Б.Майлин
де енгізіледі.
Отызыншы жылдарда Әрбір екпінді – тілші, әрбір тілші – екпінді
деген мәселе көтерілгені белгілі. Жер-жерлерде тілшілердің кеңестері,
съездері өткізілді. Ал 1930 жылғы наурыз айында тілшілердің Бүкіл
Қазақстандық І –съезі шақырылды. Бейімбет осы съезге делегат болып қатысты.
Бұл мысалдар Б. Майлиннің баспасөз айналасына тілшілерді тарту, жинау,
топтастыруға қаншалықты үлкен мән бергенін байқататын елеулі фактор.
Сонымен Б. Майлиннің үлкен журналист, баспасөз жұмысының жетік,
білгір маманы екендігінеде көз жеткізеді.
Б. Майлиннің күшті, жүйрік журналистігін мойындамаған, оны пір
тұтпаған қаламгер кем де кем десек жаңылыса қоймаймыз. Оған Ғ.Мүсіреповтың
Бейімбетті нағыз журналист, әрі үлкен жазушы, әрі маңдай алды
журналист, М. Қаратевтың еңбекдар, талантты, жауапты журналист деуі
жеткілікті дәлел бола алады.
Сөйтіп, Б. Майлиннің журналистік жолының ең бір ұзақ та құнарлы
кезеңі Еңбекші қазақ газетіне келуінен басталады. Ол осы газетте істеген
жылдары шыңдалып, қаламы ұштала түседі. Бедел-абыройы артып, газет
маңайы, жазушылардың көпшілігі Би-аға дейді. Оның аса бауыр басқан
сүйікті газеті – Еңбекші қазақ. Бейімбеттің журналистігі, баспасөздегі
қызметі бүгін де үйренерлік, үлгі тұтарлық өнеге деп білеміз.
Майталман қаламгер, сөз маржанын төгілткен зергер жазушы Б. Майлин
өзі өмір сүрген заманда араласпаған, жазғандарын жариялатпаған
республикадағы басылымдар жоқ десе болғандай. Ол Қостанайда шығып тұрған
Ауыл газетінде де абыройлы қызмет атқарды. Оның жазушылық, журналистік
творчествосының шарықтауындағы құнарлы кезеңі – Ауыл газетінде істеген
кезі.
Ауылдың алғашқы ұйымдастырушыларының, оның белсенді, еңбекқор
қызметкерлерінің бірі көп қырлы талант иесі, жүйрік қаламды журналист
Б.Майлин еді.
Бейімбет Ауылға дейін Садақ қол жазба журналын шығарып, Айқап,
Абай, Қызыл Қазақстан журналының, Қазақ, Еңбекші қазақ тағы басқа
газеттердің беттеріне өлеңдерін, әңгімелерін, мақалаларын, хат-хабарларын
жариялатып, танымал болған. Ауылға жылы орнын, жайлы жұмысын қалдырып,
Еңбекші қазақ газетінен келді. Ол ауылда да жазушылық әрі журналистік
творчествосының тізгінін қатар ұстап, тәжірибелі, ысылған, кемеліне келген
қаламгер екендігін танытты.
1923 жылы тамыз айында келіп, белді буып, жеңін сыбанып бірден іске
кірісіп кеткен Бейімбет редакцияның ұйтқысы, тірегі, сенімді қызметкері
болады. Газеттің атын қойған да Бейімбет. Оған әуелден-ақ редакцияда бірге
істеген журналист Ж. Еленовтің Газеттің алғашқы санын шығару алдымен ол
газетті не атау мәселесінен басталды. Газеттің алғашқы материалдары теріле
бастасымен Мұқаметжан Сералин редколлегия мүшелері Мақаш Бейсеновты,
Жағыпар Сұлтанбековті, губкомның хатшысы Фатих Ысмағұловты редакцияға
шақырып, газетке ат қою мәселесін кеңесті. Мұнда әр түрлі аттар ұсынды.
Ақырғы сөзді Бейімбет алып, газеттің мақсаты: кеңес өкіметі мен ауылдың
қатынасын нығайту, ауылды мәдениеттендіру емес пе, олай болса, тұңғыш
газетті Ауыл деп атайық деген көрінеді. Міне, бұл Бейімбеттің ой
шоқтығының биіктігін, тапқырлығын көрсетпей ме?!
Газеттің шығуы бұл аймақта қараңғылықтың түңдігін түріп, жарқ етіп
сәуле түсірген, үлкен серпіліс туғызған құбылыстай қабылданады.
Н.Рахымбаевтың Әлі есімде 1923 жылы губком мен губерниялық атқару
комитетінің қаулысы бойынша Ауыл газеті шыға бастады. Бірінші саны бұлт
арасынан шыққан күндей жарқ етіп елге тарады. Жұрттың бәрі ынтыға оқыды,
үйді-үйіне жаздырып алды дегеніне ой жүгіртіп көрейікші. Халық сусап отыр
екен. Газетке қызығып, құнығып ынтамен оқыса, онда оның қажеттілігі
болғаны. Газетте Б. Майлин қызмет атқарған екі жылдың ішінде Ауылды
Қостанай өңірінде білмейтін ешкім қалмайды. Бара-бара тиражы арта түседі.
Б. Майлин осыған орай 1925 жылғы 3 маусым күнгі санында Газет оқушыларына
жеңілдік деген мақаласынан жариялайды. Біздің Қостанай губерниясында
баспасөз майданында қазақ тілінде ешбір зат болған емес. Осы былтырдан бері
ғана жұрт көзіне талшық болып Ауыл шығып отыр. Ауыл шыққан кезде
алушылары бар болғаны 4-5 жүздің ар жақ, бер жағында ғана болып, елге
тарап жүрді. Ауыл кішкене өсіп қол-аяғын жинаңқыраған соң алушылар да
өсті. Тап осы күні алушылардың саны екі мыңнан асты деп көрсетті. Одан әрі
Бейімбет жұрттың газет алып, ынта қойып оқуға ұмтылысын әңгімелейді. 1925
жылғы сәуір айында Б. Майлин Еңбекші қазақ газетіне қайта шақыртылып,
сонда кеткенмен осы мақаласын арнайы жазып берген сияқты.
Қашанда газеттің тірегі, көз, құлағы, сенімді серігі тілшілер деп
жүрміз ғой. Бейімбеттің оларды ұйымдастырып, әдебиет жағына, журналистік
жұмысқа тартып, баулуда атқарып үлгірген шаруасы да мол. Ауылда істеп
жүріп баурына тартқан, өз білгеніне үйреткен Б. Майлинге шәкірт есепті
болған журналистер М.Ешмұқамедов, Ж.Еленов, Ә.Мұстафин, Ж.Шорманов,
Н.Рахымбаев тағы басқалар оны осы жағынан да жоғары бағалап, жылы ілтипат
білдірген.
Бейімбеттің еңбекқорлығы, шапшаңдығы, қаламының жүйріктігі, ойының
ұшқырлығы сондай, ол редакцияға келіп түсетін тілшілердің хаттарын қорытып,
өңдеп, ұстартып, керек болса қайта жазып тастайтын болған. Бейімбет Майлин
газеттің таралымы көбейіп, оған жұрттың ынтасы артып, беделі өскеннен кейін
Ауыл тілшілерінің бірінші съезін шақыру мәселесін көтереді. Ол съезд
Қостанайда өтіп, оған жүзден астам адам қатысты. Бұл жиында тілшілердің хат-
хабарларын қандай тақырыптарға, қалай жазу керектігі жайында, жазғандарының
мазмұн–мақсаты қандай жүк көтеретіндігі, нендей мәселелерге көңіл
аударылуы туралы жасаған Бейімбеттің баяндамасы үлкен әсер қалдырады.
Осыдан кейін Ауыл газеті бұл бастаманы дәстүрге айналдырып, жыл сайын
тілшілер съезін шақырып, әр түрлі мәселелер бойынша түсінік-нұсқаулар беру
шараларын өткізіп жүрген. Оның сыртында қара сөз жазатын тілшілердің
жарысын ұйымдастыру да игілікті іске жатады. Қай тілші қанша мақала
жібергені ай сайын есептеліп, қорытындысы көрсетіліп отырған. Ол кезде бұл
ынталандыру тәсілі тілшілердің намысын жанып, құлшынысын арттыруға
талпындырған болуы керек. Олай болмаған күнде аз уақыттың ішінде газеттің
төңірегіне жер-жердегі тілшілер топтасып, үйірілмес еді. Бейімбеттің берік
ұстанған бір принципі – өтірікке үйір болмау, көзбен көргенді, көңілге
түйгенді, шындық жайларды жазу, жазған мақалаға түбінде жауап бере білу.
Ақылын айтып, көмегін аямайтын, жалығуды білмейтін, жұмысқа іскер,
парасатты мінезге бай Бейімбеттің кіммен болса да әңгімесі үйлесе
кететіндіктен айналасына тілшілердің де үйіріле беретіні сондықтан болар.
Қалайда ол тіл таба білген.
Ауыл газеті әлеуметтік, мәдени маңызы бар мәселелерді көтеріп,
әдебиетіміздің өркендеуіне ат салысты. Б. Майлиннің өзі де алуан тақырыпта
материалдар жариялап отырды. Газеттің алғашқы санында Қазақ кедейлеріне
деген мақаласы басылды. Онда жақын арада саулау болатыны айтылып, өткен
сайлауларда байлардың алдап-арбауымен болыстық, ауылдық кеңестерге олардың
адамдары өтіп кеткені жазылған. Ендігі болатын сайлауда алданып қалмаңдар
деген ой тастайды. Кедейлердің съезі болатын күні газет бетінде Бейімбеттің
Бүгін деген өлеңі басылды. Жұмысын осылай бастаған Бейімбет Ауылда
істей жүріп, қаламын ұштай түсіп еркін көсіледі. Өзінің көптеген өлеңдерін,
әңгімелерін, фельетондарын, очерктерін, мақалаларын, театр, кітап
рецензияларын жариялайды. Ол көркем әдебиеттің де, журналистиканың да түрлі
жанрларында, сан алуан тақырыптарда мәселе көтеріп отырған. Оның көпшілік
қауымға белгілі Гүлденсе ауыл – гүлденеміз бәріміз, Әйт, шу...ала атым
өлеңдері де осы газеттің бетінде басылды. Өндірте жазған мақалаларының
тақырыбы алуан- алуан: әйел теңдігі, сауатсыздықты жою, оқу – ағарту , ауыл
шаруашылығы, еңбекақы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz