Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту әдістемесі
МАЗМҰНЫ
Нормалық
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. Қазақстандағы ұлттық тақырыптағы кескіндеме өнерінде
1.1 Суретшілердың ұлттық тақырыпта
шығармашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Қанафия Тельжановтың
шығармашылығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...20
1.3 Қазақстандағы ұлттық тақырыпта қазіргі заман
кескіндемесі ... ... ... ... ... .27
2. Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
әдістемесі
2.1 Қазақстандағы бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің
тарихы ... ... ... ... ... ..28
2.2 Қазақстанда аңшылық дәстүрдің дамуы жөнінде оқушыларға мағұлмат
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.3 Шығармашылық тапсырмалар - оқушылардың ой-өрісін дамытудың
жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.4 6-сынып оқушыларына шығармашылық қабілетің дамыту жұмыстарының сабақ
жоспарлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .77
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .79
Нормативтық сілтемелер
[1]. Қазақстан Республикасының Конституциясы
[2]. Қазақстан Республикасының Білім туралы заң
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстанның әлемдік білім беру
кеңістігіне енуі білім беру жүйесін реформалауды, яғни білім сапасын
қазіргі талаптарға сай қамтамасыз ету мақсатында жетілдіруді қажет етеді.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің мақсаты
жүйеленіп, дайын күйінде берілген білім, қабілет пен дағдыларды қайталаумен
шектеліп қана қоймай, шығармашылықпен еңбектене білетін, тың жаңалықтар
ашуға қабілетті, өзіндік ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлғаны
қалыптастыру міндеті тұр. Сондықтан Қазақстан Республикасының Білім
туралы Заңында білім беру жүйесінің міндеті – жеке адамның шығармашылық,
рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, даралықты дамыту үшін жағдай
жасау арқылы ой-өрісін байыту ретінде белгіленген. Бұл, өз кезегінде,
мектеп оқушыларының шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру мен дамытудың
анағұрлым тиімді жолдары мен әдістерін іздестірудің маңызды мәселе
екендігін дәлелдейді. Осыған байланысты бейнелеу өнерінің мол
мүмкіндіктерін пайдаланудың маңызы өте зор.
Жалпы орта білім беру жүйесіндегі мектеп оқушысының тұлғасы мен
санасының дамуы қарқынды жүретін, ерекше құнды да қайталанбас кезең.
Сондықтан бала бойындағы қабілетті осы бастапқы кезеңде ашу – оқушының
шығармашылық бағытта дамуына жете мән беру болып табылады. Мұны біртұтас
педагогикалық процестегі оқытуды ұйымдастыруға тұжырымдамалық жаңа
тұрғыдан келу негізінде шешуге болады.
Шығармашылық қабілет, өзіндік жұмыс істеу іскерлігі мен дағдылары
өздігінен пайда болмайды, ол мақсатты түрде ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті
мен шығармашылық, тәжірибелік сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды орындау
процесінде қалыптастырылады.
Шығармашылық дегеніміз – жаңа туындыны жасауға бағытталған іс-әрекет.
Қабілет дегеніміз – ойлау мен белгілі іс-әрекетті орындау бағыттындағы жеке
тұлға шығармашылық қызметінің нәтижесі түрінде танылады. Қабілет белгілі
білім мен іс-әрекетті икемділіктерінің жоспарлы түрде меңгерту нәтижесінде
қалыптасады. Осы қағидаларды негізге ала отырып шығарма-шылық қабілет
дегеніміз жаңа бейнелеу өнері туындыларын жобалау мен жасауға бағытталған
жеке тұлға қызметі.
Мектеп оқушыларының шығармашылығын қалыптастыру өзіндік ерешелігі бар
педагогикалық үдеріс. Бұл мектеп оқушыларының өнер туындыларын қабылдау мен
бейнелеудің икемділіктері мен дағдыларын меңгерумен байланысты сипатталады.
Қалыптастыру ұғымы педагогикалық әдебиеттерде жеке тұлғаның білімін
икемдіктері мен дағдыларын арттыруға бағытталған жоспарлы іс-әрекеттер
нәтижелері.
Жоғарыда аталған еңбектер мектепте бейнелеу өнері сабағында оқушылар-
дың шығармашылық қабілетін қалыптастыру мәселесі бойынша біршама зерттеу
жұмыстары жүзеге асырылғандығын көрсетеді. Дегенмен осы саладағы еңбек-
терге талдау жасау мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін бейнелеу
өнері сабағында қалыптастыру мәселесінің ғылыми-теориялық тұрғыда зерттелуі
мен оның ғылыми-әдістемелік жүйесінің дайын-далуы мәселесінің заман
талабына сай мазмұнының ашылмай отырғандығын көрсетті. Осыған байланысты
мектеп оқушыларының шығармашылық қабілет-терін бейнелеу өнері сабақтарының
мүмкіндіктерін пайдалану арқылы қалып-тастыру мәселесін педагогикалық
тұғыдан шешудің объективті қажеттілігі мен бұл мәселенің мектеп
тәжірибесінде өз дәрежесінде шешілмеуі, сонымен қатар бұл мәселеде ғылыми
негізделген әдістемелердің қажеттілігі мен оларды тәжірибеде жүзеге асыру
құралдарының болмауы арасындағы қарама-қайшылықтар анықталды.
Мәселе. Қазіргі таңдағы орта мектептердің алдында тұрған сұрақ
оқушыларды білім жолына және шығармашылық қабілеттін дамыту. Мектеп
бағдарламасындағы сурет пәнің оқыту мәселесі, бүгінгі таңдағы сурет пәні
көптеген праблемаға ұшырасып жатады. Олардың бірі салт дәсүрімізді қайта
жанғырту мәселесі.
Көркем шығарманың маңыздылығы бәрінен бұрын тақырыптың көлемі мен
мәнділік маңыздылығына шарттастырылған. Шығарманы туғызудың ең қажетті
шарты-тақырыпты суретшінің мәнін түсінуде, оны образды түрде аша ала
білуде. Сюжетті ойлай отырып, суретші ол шығарманың сапасына байланысатын
композицияға жүгінеді композиция шығарманың идеясымен сюжетімен органикалық
түрде үйлестірілген. Жұмыс барысында ойдың жалпы шешімін іздеу жұмысы
жүгізіледі.
Негізгі ойды жарыққа шығару үшін шығармаға кіргізілетін элементтерді
(бұйымдарды,фигураларды) мақсатқа сай іріктеп алу, олардың ортада өзара
орналасу заңдылығы, сезімдік-әсерлік белгілерін бөлу (пішіні, бояуы,
пропоциясы т.с.с.) міндетті түрде жанама элементтердің бастысына бағынуы,
кеңістікті және сызықты келешегін еске ала отырып композиция бөліктері
теңесуі шарт. Мұның барлығы идеялық мазмұнды беруге анық мүмкіндік
туғызады. Айтып өтілген мәселелерді шешу шығарманың композициясы бойынша
жүргізілетін алуан түрлі аспектілерді толық аша алмайды.
Мәселенің өзектілігі, оның қазіргі міндеттерді ескеру негізінде
теориялық және әдістемелік тұрғыдан қарастырылмауы, көркем-эстетикалық
білім беру саласындағы педагогикалық маңыздылығы зерттеу жұмысының
тақырыбын Бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін
дамыту деп анықтауға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының
шығармашылық қабілетін дамыту теориялық тұрғыдан негіздеу және оның
әдістемелік жолдарын ұсыну.
Зерттеу объектісі. Суретші- педагогты қалыптастыруда композиция
теориясына үлкен мән беріледі. Композицияның теория мен практикасын меңгеру-
өмірдегі жаңаны, прогресті, өмір шындығын образды қабылдауға, типті көруге
және бейнелеуге мүмкіндік туғызады.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері сабағында әр оқушыны ұлттық дәстүрді
дәріптеу арқылы тәрбиелеу және шығармашылық қабілетін дамыту.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер, бейнелеу өнері сабақтарында ұлттық
дәстүрлер арқылы жастардың қазақ дәстүрлеріне үйретіп, оларды патриоттық
сезімге тәрбилесек, онда болашақта өз халқымыздың дәстүрін сақтайтын,
жалғастыратын жастарды тәрбиелейміз. Мектеп оқушыларына бейнелеу өнерiн
оқытуды үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің көркемдiк бiлiмiн ұлттық
өнер негiзiнде жетiлдiру нәтижесінде жалпы адамзаттық өнер дәстүрлерін
меңгерген, қазіргі заман талабына сай жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал
етеді.
Зерттеу міндеттері:
1. Мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту педагогикалық
аспеклерін талдау жасау;
2. Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
мүмкіндіктерін анықтау;
3. Бейнелеу өнері сабақтарында мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін
дамыту педагогикалық технологияларының бағыттарын көрсету.
4. Мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту әдістемелік
ұсыныстарын және эксперименттік сынақтан тексеру.
Жетекші идея: бейнелеу өнері сабақтарында аталмыш өнердің
мүмкіндіктерін тиімді пайдалану ұйымдастырылса, мектеп оқушыларының
шығармашылық қабілетін дамыту нәтижелілігін қамтамасыз етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері болып табиғат, қоғам
және ой дамуының жалпы заңдылықтары: таным теориясы; жеке тұлғаны
дамытудағы іс-әрекеттің жетекші рөлі туралы қағида; оқытудың қазіргі
теориялары мен тұжырымдамалары; материалдық және рухани мәдениетті жасау
мен сақтаудағы халықтың рөлі, тәрбиедегі ұлттық мәдениеттің рөлі туралы
ілімдер; жалпы адамзаттық құндылықтардың негізіндегі тәрбие
тұжырымдамаларының қағидалары құрайды.
Зерттеу көздері: философтар, психологтар, педагогтар, этнографтар,
тарихшылар, әдебиеттанушылар, өнертанушылар және т.б. зерттеу мәселесі
бойынша жарық көрген еңбектері; әр дәуірде өмір сүрген қазақ ойшыл-
ғұламаларының бала тәрбиесі туралы ой-пікірлері; үкіметтің ресми құжаттары
(заңдар, қаулылар, баяндамалар т.б.); ҚР Білім және Ғылым министрлігінің
қазіргі білім беру және тәрбиелеудегі нормативтік құжаттары тұжырым-
дамалары кешендері, жалпы, орта және бастауыш білім берудің мемлекеттік
стандарты, оқу-тәрбие үдерісінде оқушылардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың тиімді әдістемесін жүзеге асыру жөніндегі тәжірибелер.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, педагоги-
калық, психологиялық, мәдениеттанушылық, тарихи, әдістемелік әдебиеттерге
теориялық талдау жасау; педагогикалық бақылау, сауалнама, интервью, әңгіме,
озық педагогикалық тәжірибені зерделеу, мектеп оқушы-ларының шығармашылық
жұмыстарына, бейнелеу өнері пәні бойынша мектеп бағдарламаларына талдау
жасау, педагогикалық эксперимент, тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының
нәтижелерін өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі: Еліміз
тәуелсіздік алғаннан бастап, бейнелеу өнерінде белгілі бағыттарда шығарма-
шылық ізденістер жасаған суретшілеріміз жаңа шығармашылық табыстарға қол
жеткізе бастады. Жаңа буын суретшілер аға буынның идеяларын дамыта отырып,
жеке танымдық көзқарастарын қалыптастыруда. Еркін ойлау, түйсіну, сезіну
арқылы өзіндік көркем туындыларын жасауда. Атап айтсақ, Ғ.Мадановтың
Үздіксіз шұғылы, Қ.Хайрулиннің Жел ызыңы, А.Бапишевтің Төрт
пайғамбар, А.Қазығұловтың Дала мадоннасы сияқты көркем туындылары
суретшілердің тақырыпты түйсінуі, сезінуі арқылы суреттелген. Қазіргі
бейнелеу өнері еркін ойлауға жол ашты, тарих бетінің талай жасырын
ақтаңдақтары көркем шығарма ретінде дүниеге келді. Қазақстанның
суретшілерінің қол жеткізген табыстары бүкіләлемдік мәдени кеңістіктен
көрінуде. Жаңа ғасыр суретшілері бейнелеу өнерінің беделін арттыра беретіні
анық.
Зерттеудің практикалық маңызы: зерттеу жұмысының барысында алынған
нәтижелер мен олардың негізінде дайындалған нақты ғылыми-әдістемелік
ұсыныстар бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығарма-шылық қабілетін
дамыту процесінің тиімділігін арттыруға ықпалын тигізді. Дайындалып,
сынақтан өткізілген Бейнелеу өнері сабақтарында мектеп оқушыларының
шығармашылық қабілетін дамытудың әдістемесі атты оқу-әдістемелік құралын,
бейнелеу өнері сабағында оқушыларының шығарма-шылық қабілетін дамытудың
әдістемесін, сонымен қатар зерттеу материал-дарын жалпы білім беретін
мектептердің, педагогикалық оқу орындарының іс-әрекетінде, педагогикалық
кадрлардың іскерліктілігін жетілдіру және қайта даярлау жүйесінде және
мектептегі педагогикалық процесті жетілдіру бойынша әдістемелік нұсқауларды
дайындауда пайдалануға болады.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде - зерттеу мәселесіне байланысты философиялық, психо-
логиялық, педагогикалық, мәдениеттанушылық әдебиеттерге талдау жасалды.
Зерттеудің ғылыми аппараты мен процедурасы дайындалып, мәселенің қазіргі
жай-күйіне баға беріліп мүмкіндіктер анықталды.
Екінші кезеңде - бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығарма-
шылық қабілетін дамытудың әдістемесі дайындалып, оның тиімділігін тексеру
бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүзеге асырылды. Мұның
барысында бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін
дамыту мазмұны анықталды.
Үшінші кезеңде – тәжірибелік - эксперименттік жұмыстың нәтижелеріне
талдау жасау және өңдеу, теориялық қағидаларды нақтылау, қортындыларды
тұжырымдау, бейнелеу өнері сабақтарында мектеп оқушыларының шығарма-шылық
қабілетін дамыту бойынша алынған нәтижелерді мектеп тәжірибесіне енгізуді
қамтамасыз ететін әдістемелік ұсыныстар дайындау жүзеге асырылды.
Зерттеу базасы: Көкшетау қаласы әкімдігінің М. Ғабдуллин атындағы №3
көптілде оқытатын кәсіби мектеп-гипназиясы мемлекеттік коммунадық
мекемесі.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту
үдерісін ұйымдастырудың ерекшеліктері;
бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілет-терін дамыту
мүмкіндіктері ретіндегі пәннің ролі мен мазмұндық талаптары;
бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытудың
педагогикалық технологиялары;
бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытудың
әдістемелік жүйесі.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі: зерттеу тақырыбы
бойынша психологиялық - педагогикалық, оқу-әдістемелік әдебиеттер мен оқу
құралдарына жасалған талдау және оларды зерттеу барысында негізге алу.
Қазақстандық ғалымдардың еңбектері мен тәжірибелерін талдап, жинақтау;
ұсынылған әдістеменің іс жүзінде бірнеше қайтара тексерілуі; эксперимент
нәтижелерінің қорытылуымен, олардың тиімділігі оқу үдерісіне енгізілумен
қамтамасыз етілді.
Дипломдық құрылымы. Кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер
тізімінен және қосымшадан тұрады.
1. Қазақстандағы ұлттық тақырыптағы кескіндеме өнерінде
1.1 Суретшілердың ұлттық тақырыпта шығармашылықтары
Қазақ бейнелеу өнерінде суретші Ә.Қастеевтың шығармашылыға ерекше
орын алады. Қазақстанның халық суретшісі Ә.Қастеевтің шығармашылығы
республика көлеміне кеңінен таныс. Ол өзінің сапалы өмірін Отанының көркем
образын жасауға арнаған. Ә.Қастеев тақырыптық картина, портрет, пейзаж және
кітап иллюстрациясы тақырыптарында жемісті еңбек етті.
Ә.Қастеевтің шығар-машылығысы мен өмірінің өзіндік ерекшеліктері бар.
Ол 1924 жылы Жаркент қаласының жанындағы ауылда шаруа отбасында дүниеге
келді. Ә.Қастеев әкесінен жастай қалып іні қарындастарын өсіруге апасына
көмек көрсетті. Ә.Қастеевтің апасы бау, басқұр тоқитын шебер адам болған.
Қастеевтің суретші болуына және халықтың сәндік қол өнеріне қызығуына
өзінің туған апасының ықпалы зор болды. Ә,Қастеевтің таланты Қазан
ревалюциясынан кейін баға-ланып ол Алматы қаласына суретші Н.Т.Хлудовтың
шеберханасына оқуға жіберілді.
Суретшінің алғашқы шығармалары 30 жылдардың алғашқы кезеңінде көріне
бастады. Топтық портрет, Көгілдір киім киген қыз, Тігінші,
Тоқымашы, Қарындас портреті, Автопортрет шығармалары осы кезде
жазылды. Бұл шығармалар суретшінің әртүрлі жұмыс кезеңінде жұмыс аралығында
салған тақырыптары мен тапсырыстарының бейнелері болады. Суретші бұл
картиналарды кейіпкерлердің бас бейнесін көрсетіп қана қоймай, картина адам
фонындағы киіз үй, жан-жануар, қазан-ошақ және тағы басқа қоршаған
табиғатты қосып көрсетеді.
Халық суретшісі Ә. Қастеевтің турксиб шығармасы көпшілікке танымал
шығарма. Картинада сол кезеңдегі ерекше бір құбылыс Түркістан – Сібір темір
жолының құрылысын көрсетуге арналады. Картинада қазақтың сары даласы темір
жолмен келе жатқан паровоз және оны күтіп тұрған адамдар көрінісі
бейнеленген.
Ә. Қастеев тақырыптың суреттермен қатар табиғат көрінісін бейнелейтін
пейзаждар сарғап суреттер. Тау пейзажы, Медеу келбеті картиналары
осыларға қосылады. Ә.Қастеевтің шығарма-шылығының бір бөлігі қазан
революциясынан кейінгі халық өмірін бейнелейтін кескіндеме шығармалары.
Олардың қатарына мына картиналар жатады: Бие сауу, Құдықтың басындағы
бай мен жарлы, Қалың малға сатылған қыз, Шөп шабу, Колхоздың сүт
фермасы, Колхоз тойы, Колхоз қырманы.
Суретші Ә.Қастеев халық батыры, Амангелді Иманов тақырыбына өз
шығармасынан ерекше орын берген. Бұл шығармалар қатарына А.Имановтың
портреті, Амангелдінің шабуылы атты композициялары жасады. Қазақ
бейнелеу өнерінде суретші Ә.Ысымайлов шығармашылығы көрнекті орын алады.
Алғашқы ұлттық график-суретші Ә.Ысымайловтың шығармашылығы, қазақтың
профессионалдық бейнелеу өнерімен қатар қалыптасты. Ол кескіндеме, графика,
газет-журналдарды көркемдеу салаларын қатар алып жүрді.
Суретшінің 20 жылдардағы еңбектері индустриалды Қарағанды мен туған
жер табиғатының көріністерін бейнелеуге арналды. 30 жылдары тушьпен
салынған еңбектерінде Қарағанды, Қарағанды шахтерлары шахтерлер өмірін
бейнелейді. Оның карикатурасы мен плакаттары (Теңіздің ар жағынан,
Жарылып кетті) терең мағыналы сынға құрылған.
Ұлы Отан соғысы жылдары (1941-45) қазақ суретшілері Қазақстанға
келген орыс суретшілерімен бірлесе отырып соғыс жанры және тарихи
тақырыптарда картиналар жазып, халықтың қажымас ерлігі мен соғыс
қаһармандарының, тылдағы еңбек ерлерінің бейнелерін жасауға белсене
қатысты. Соғыстан кейінгі жылдары суретшілердің профессионалдық шеберлігі
өсіп, өз шығармаларында халық өмірін терең әрі мазмұнды қамтыды.
А.И.Черкасскийдің Дина мен Жамбыл картинасы, В.Антошенко – Оленовтың
Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгуров, Х.Наурызбаевтің Жамбыл,
Құрманғазы, Ә.Қастеев пен И.Леонтьевтің Қазақстан кілемшелері
шығармаларында қазақ адамдарының рухани жан дүниесінің тазалығы, жан-жақты
көрініс тапты.
Қазақстан өнерінде әйелдер арасынан шыққан тұңғыш суретші
А.Ғалымбаева еңбектерінің алар орны ерекше. Ол өз еңбектерінде қазақ
әйелдерінің өмірін сүйсіне бейнеледі. 1950 жылдары Москва, Ленинград
көркемсурет институттарынан білім алған өзіндік қол таңбасы бар суретшілер
ұлттық бейнелеу өнерінің дамуына игі әсер етті. А.Ғалымбаева Дастархан,
Қостанай перамидалары картиналарын жазды.
Қазақстан бейнелеу өнеріндегі ерекше тұлға Қ.Т.Телжанов. Қанапия
Темірболатұлы Телжанов 1927 жылы 1 майда Омбы облысы Байқұдық аулында
туылған, қазақ кескіндемешісі, Қазақстанның халық суретшісі (1961), КСРО
Көркемсурет академиясының корреспондент мүшесі (1967). 1947-53 жылдары
Ленинградтағы И. Е. Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сәулет өнері
институтында М. И. Авиловтан білім алып көркемөнерге оқыды. 1953-58 жылдары
Алматы көркемсурет учелищесінде сабақ берді.
1965-68 жылдары Қазақстан суретшілер одағының төрағасы, хатшысы, 1973
жылдан Қазақстан Мемлекеттік Өнер музейінің директоры, қызметтерін атқарды.
Қ. Телжанов қазақ халқының өмірі мен тұрмысы жайлы замани және тарихи
тақырыптағы Жамал (1955), Бейбітшілік оттары (1961, екеуі де Третьяков
гал, Москва), Домбыра әуендері, Атамекен (1958), Кокпар (1960),
Тыныштық (1964), Бүркіт салу (1964), Қыз қуу (1966) атты шағын
поэтикалық көріністер мен монументті еңбектердің, кең тынысты әрі қанық
бояулы триптихтардың (Жол басы 1966-70, Октябрь, 1970, Бозаралдықтар
1972) портреттердің авторы. Суретші шығармашылығы қазақ бейнелеу өнеріне
елеулі бет бұрыс алып келді. Суретші Ш. Уәлиханов атындағы Мемлекет
сыйлығының лауреаты (1967). Еңбек Қызыл Ту және Құрмет белгісі
ордендерімен наградталған. Оның негізгі еңбектері Қазақстанның Мемлекеттік
өнер музейінде сақтаулы.
Қазақтың профессионал мүсін өнерін қалыптастырушылардың бірі Хакімжан
Наурызбаев 1925 жылы 27 тамызда Қостанай облысы, Октябрь селосында туған.
Оған 1969 жылы Қазақстанның Халық суретшісі атағы берілді. 1960 жылдан
бастап Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері. Ол 1951 жылы Харьков
көркемсурет институтын бітірген. 1952 жылдан 1966 жылға дейін Алматы
қөркемсурет училищесінде ұстаз болды.
1985 жылдан қазақ мемлекеттік өнер академиясында ұстаздық етеді. 1950-
60 жылдары Бала Жамбыл, Амангелді Иманов, Құрманғазы, Сәкен
Сейфуллин, Шоқан Уәлиханов атты тарихи тұлғалардың мүсіндерін жасап,
кейіпкерлердің жан дүниесін ашуға, психологизмге бейімділігін танытты. Х.
Наурызбаев 60-80 жылдар арасында ақын М. Хакімжанованың, еңбек ері К.
Дөнентаеваның, батыр қыз М. Мәметованың, еңбек ері Ы. Жақаевтің мүсіндерін
жасап, кейіпкерлердің сыртқы тұлғасын ішкі жан дүниесімен тығыз байланыста
көрсете білді. Мүсіншінің шәкірттері Т. Досмағанбетов, Б. Төлеков,
Е.Мергенов қазіргі кезде кең көлемде танылған шеберлер. Мүсінші
шығармашылығы лайықты бағаланып Еңбек Қызыл Ту және Құрмет белгісі
орденімен, бірнеше медальдармен наградталған.
Қазақ бейнелеу өнерінде ерекше орын алатын дара тұлға А.Ғалымбаева.
1967 жылы суретші қазақ әйелі Айша Ғалымбаеваға Қазақстанның халық
суретшісі атағы берілді. Бұл жылы ол елу жасқа толған болатын. Айша
Ғалымбаева 1917 жылы 19 декабрде туған. Ол 1943 жылы Алматы көркемсурет
училищесін, онан соң 1949 жылы Бүкілодақтық мемлекеттік киномотография
институтының көркемдік-сәндік бөлімін бітірді.
А. Ғалымбаеваның алғашқы еңбектері Абай әндері (1949), Махаббат
туралы поэма (1954) кинофильмдеріне жасаған еңбектері мен Тоқымашылар
(1951), Автопортрет (1956) атты станоктың картиналары. Айша Ғалымбаева
елуінші жылдардың соңында өзінің талантымен қалыптасқан тәжірибесін
көрсететін көптеген картиналар жазды. Солардың бірі Халық таланттары
(1957) атты кескіндеме шығармасы. Картинада киіз үйдің ішінде отырған үш
әйел бейнеленген. Оларды киіз басу үстінде көреміз.
Айша Ғалымбаеваның Халық таланттары атты картинасы оның
шығармашылығының алғашқы беталысын көрсететін шығармасы. Осындай
шығармаларының бірі – Халық шебері Б. Бәсенованың портреті (1958).
Суретшінің Батыр ана (1960), Қазақстан әуендері (1962) картиналарында
сәнділік, түстердің тұтастығы, бейнелілік пен образдылық айқындала түседі.
Жетпісінші жылдардың басынан бастап А. Ғалымбаева бірқатар пейзаж
туындыларын жазды. Олардың қатарына Аяқ-Қалқан, Сарыағаш, Үңгіртас
шығармалары кіреді. Суретшінің Жайлау жолы, Болашақ, Совхоз, Шопан
қыздары, Совхоздағы кеш, Сенімді қарауыл, Автолавка шығармалары ауыл
еңбеккерлерінің өмірін көрсетеді.
А. Ғалымбаеваның шығармашылығында натюрморт жанры ерекше орын алады.
Алпысыншы жылдары жазған Үш ғасыр, Ертедегі керамика, Қобыз, Сары
алма, Айва картиналары ерекше бейнелік сипатқа ие болған. Суретші бұл
картиналар арқылы табиғат пен адам арасындағы қарым қатынас бірлігін
көрсетеді. Ертедегі дүние мен қазіргі өмір атрибуттары салыстырмалы түрде
көрсетіледі. Суретшінің Бас киімдер деп аталатын картинасында қазақтың
көне ұлттық бөркі басы көрініс, ал ұлттық киімдер қосалқы композиция
бөлшегі ретінде берілген. Айша Ғалымбаева шығармашылығындағы жанрдың бірі –
портрет. Ол 60-жылдардың соңында артист С. Қойшыбаеваның, жазушы Ғ.
Мұстафиннің, актриса С. Майқанованың портреттерін жазды. Осы жылдары А.
Ғалымбаева актер Н. Жантуриннің портретін және өзінің автопортретін жазып
бітірді.
Алпысыншы жылдардың соңында суретші Қырықтықшы, Дәмді шай, Бір
кесе қымыз, Нан, Біз уақыттың мақтанышымыз, Дала қызы, Абай
әндері, Билердің соты, Үйлену кеші, Айдардың өлімі, Айтыс,
Кездесу сияқты картиналары мен эскиздерін кинофильмдер тақырыбына арнады.
Бұл шығармалар қатарына Дала қызы, Батырлар кездесуі картиналарын
қосуға болады. Халық суретшісі Айша Ғаріпқызы Ғалымбаеваның шығармашылығысы
Қазақстан республикасының мәдениеті мен өнерінің дамуына қосылған жарқын
үлес болып табылады.
Елуінші жылдары қазақ суретшілерінің шығармалары бүкілодақтық және
халықаралық көрмелердің тұрақты экспозициясына айнала бастады. Бұл кезде
көптеген қазақ суретшілері Россиядағы көркемсурет институттарын бітіріп
келіп Қазақстан суретшілерінің қатары профессионал ұлттық кадрлармен толыға
түсті. Солардың бірі Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген өнер қайраткері
Молдахмет Кенбаев. Суретші М.Кенбаев картиналары қазақтың ұлттық
ерекшеліктерін кең көлемде көрсеткен ерекше туындылар.
М. Кенбаев шығармалары Москвадағы Третьянов галереясында, Ташкенттегі
Шығыс халықтары өнерінің музейінде, және қазақ бейнелеу өнері музейінде
сақтаулы. Бұл өнердегі құбылыс ретінде суретші шығармаларының биік деңгейін
көрсетеді. М.Кенбаев 1925 жылы Қостанай облысы, Жангельдин ауданында шаруа
семьясында дүниеге келді. Ол ата-анасынан ерте жетім қалып, 1931-1941
жылдары балалар үйінде тәрбиеленді. Ол сурет салумен жас шағынан айналысты.
1938 жылы республикалық балалардың көркемсурет көрмесіне оның суреттері
алғаш рет қойылады.
М.Кенбаев 1941 жылы Алматының театралды-көркемсурет учелищесінің
кескіндеме бөліміне оқуға түсіп, — кескіндеме профессоры А.М.Черкаскийден,
өнерге еңбек сіңірген қайраткер Л. П. Леонтьевтен дәріс алады. Мұнда ол
Суретші деген тақырыпқа дипломды жұмыс жазады. 1951 жылдан бастап М.
Кенбаев өз білімін Москвадағы В. И. Суриков атындағы көркемсурет
институтына түсіп жалғастырады. Бұл институтты бітірерде М. Кенбаев
Жангельдин отряды деген тақырыпқа диплом жұмысын жазған.
Суретші М. Кенбаевтың тақырыптық картиналары қазақ даласымен тығыз
байланысты болып келеді. Суретші Әңгіме (1957), Қашағанды ұстау (1967),
Сары-Арқа, Құрманғазы, Киіз басушылар атты картиналарында кейіпкерлер
образын жасаумен қатар, қазақ баласының өзіндік ерекшеліктерін ашуға баса
көңіл бөледі.
Суретші М. Кенбаевтың ерекше туындыларының бірі – Асауды ұстау
картинасы. Картина қазақ жігіттерінің батылдығы мен шеберлік өнерінің
шексіздігін көрсететін көркем туынды. Көлденеңінен сызылыңқы етіп алынған
картина форматы, қазақ даласының кеңдігін, адамдардың болашаққа қарай
ұмтылысын символды түрде көрсетеді. Суретшінің Асауды ұстау картинасы
Москвадағы Мемлекеттік Третьяков галереясындағы кеңес өнері көрмесіне
қойылған.
М. Кенбаевтың озық туындыларының бірі – қазақ халқының даңқты сазгері
Құрманғазы бейнесін көрсететін Сары-Арқа картинасы. 1958 жылы Құрманғазы
образын жасауға арналған жабық конкурста осы картина үшін М. Кенбаев
бірінші сыйлықты жеңіп алды. Картинада ат жетектеген Құрманғазының бейнесі
көрсетілген. Шығарма бояулары қоңыр, сары, қызғыш түстердің жиынтығына
біріктірілген. Картинаның Сарыарқа деп аталуы Құрманғазының даңқты –
Сарыарқа күйінің сарынымен байланысты.
М. Кенбаев бұл картинаны жазу барысында ақын Хамит Ерғалиевпен жиі
пікірлесіп, оның Құрманғазы поэмасының мазмұнымен танысты. Сонымен қатар
бұл жұмысты жазу кезеңдерінде ғалым, зерттеуші әрі композитор Ахмет Жұбанов
мұқият бақылау жасап, пайдалы кеңестер беріп отырған.
Суретші М. Кенбаевтың ерекше туындыларының бірі – Киіз басу. Бұл
картина түстердің әуенділігімен және ұлттық ерекшеліктерімен сипатталады.
Шығарма мазмұны халық шеберлерінің еңбегін көрсету. М.Кенбаев шығармашылығы
– қазақ халқының өмірін бейнелік-поэзиялық тілде көрсету. Соңғы жылдар
М.Кенбаев басқа да суретшілермен қосыла отырып монументалдық өнер саласында
өнімді еңбек етуде.
Қазақстан бейнелеу өнеріндегі кескіндеме шығармаларымен танылған
ерекше тұлға С.Мамбеев. Сабыр Мәмбеев Шымкент облысы, Келес ауданы
Абайбазар селосында 1928 жылы туған. Сабыр Мәмбеев Қазақстанның Халық
суретшісі, Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген қайраткер. С. Мәмбеев 1946 жылы
Алматы көркемсурет училищесін, 1953 жылы Санг – Петербургтегі И. Е. Репин
атындағы кескіндеме, мүсін және архитектура институтын бітірген.
1952-62 жылдары және 1968-82 жылдары Қазақстан Суретшілер одағының
төрағасы қызметін атқарған. С. Мәмбеевтің шығармашылығындағы негізгі
тақырыптар – замандастар өмірі, туған жердің табиғаты және еңбек адамдары.
Суретшінің Сұқбат, Тауда деп аталатын картиналары Москвадағы Третьяков
галереясында, Қоныс аудару, Көктем шығармалары Москвадағы шығыс
халықтары өнерінің музейінде сақтаулы. Киіз үйде, Терезе алдындағы қыз,
Жастар, М. О. Әуезов картиналарын суретші 50-60 жылдары жазды. С.
Мәмбеев 1970-80 жылдары қазақ халқының өткені мен бүгінгісін көрсететін
сериялық суреттер салды. Шығармаларының көпшілігі қазақтың көркемсурет
музейінде сақтаулы. Суретші шығармашылығы уақытында лайықты бағаланып Еңбек
Қызыл Ту және Құрымет Белгісі ордендерімен марапатталған.
Қазақтың кино суретшісі, графигі, кескіндемешісі Сахи Романов 1926
жылы 1 тамызда Қызылорда облысы, Қазалы қаласында дүниеге келді. Оған 1967
жылы Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген қайраткер,1981 жылы Халық суретшісі
құрыметті атағы берілді. С. Романов жас кезінде балалар үйінде
тәрбиеленген. Москва көркемсурет мектебінде оқыған. Ол 1944-47 жылдары
Ленинградтағы көркемсурет институтында оқыды. Суретші 1955 жылы
Бүкілодақтық мемлекеттік киномотография институтын бітірді.
Суретші С. Романов 50-60 жылдар аралығында Қанатты сыйлық, Алдар
Көсе, Жангелдин отряды, Найзатас, Ас беру, Қырық өтірік,
Құрманғазы атты кинофильмдеріне декорациялар жасады. Сонымен қатар
аталған кинофильмдерге арнап кейіпкер костюмдерінің нобайларын эскиздерін
салды. Суретші Сахи Романов шығармашылығында ақын О.Сүлейменов,
Автопортрет, Мұхаммед Хайдар Дулати портреттері ерекше орын алады. Сахи
Романов шығармашылығында Жер туралы декрет, Отан аспаны аясында,
Бұғаудан босану, Төлектің тор жайлауында, Бектау аты, Аврора
жаңғырығы, Құсбегі картиналары ұлттық колоритімен, символдық тілімен
ерекшеленіп, суретшінің өзіндік қолтаңбасын айқын танытады. Суретші С.
Романов Еңбек Қызыл Ту және Құрымет Белгісі ордендері мен наградталған.
Қазақстанның халық суретшісі (1980), Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген
қайраткер (1965) Евгений Матвеевич Сидоркин Ресейдегі Киров облысының
Лебятье селосында 1930 жылы 5 шілдеде дүниеге келіп, 1982 жылы 3 қыр-
күйекте Алматы қаласында қайтыс болған. Е. Сидоркин 1951жылы Қазандағы
көркем сурет училищесін бітірді. 1951-52 жылдары Ригадағы көркемсурет
училищесін академиясында оқыды.
1957 жылы Ленинградтың кескіндеме мүсін және архитектура институтын
бітірді. 1957 жылдан бастап Е.Сидоркин Алматы қаласына жұмысқа орналасты.
Осы жылдары суретші Е.Сидоркин, С.Михалковтың мысалдарына арнап
автолитографияларды жасады. Е.Сидоркиннің бұл еңбектерін өзіндік қолтаңбасы
бар дарынды график екендігін аңғартты. Қазақтың халық ертегілеріне арналған
Көңілді алдампаздар (1958), Қазақ эпосы (1959), атты иллюстрациялары
оның есімін қазақ жұртына кеңінен таныстырды.
Суретші график Е. Сидоркин 1963-64 жылдары Қазақтың ұлттық ойындары
атты автолитографиялар топтамасын, Сәкен Сейфулинді оқығанда деп аталатын
графикалық суреттерін жасады. Қазақ халқының тіршілік болмысына, оның ішкі
сыр-сипатына терең бойлаған бұл топтама суреттері 1965 жылы Лейпцигтегі
көрмеде алтын медаль алды. Ақсақалдар (1959) атты автолитографиялық
топтамасы мен М.О.Әуезовтың Абай жолы романына (1960) жасаған
иллюстрациялары үшін Е. Сидоркинге 1970 жылы Қазақстанның Мемлекеттік
сыйлығы берілді. Суретшінің Ғасырлар түнегінен (1971-79) атты үлкен
автолитографиялық топтамасы, М.Салтыков-Щедриннің Бір қаланың тарихы атты
(1974-78) романына салған иллюстрациялары көрермендерден жоғары бағасын
алды. Сонымен қатар Е.Сидоркин монументті сәндік өнер саласында жемісті
еңбек етті. Ол Алматыдағы Целинный кинотеатрының фоэсіне арнап көп
қабатты түрлі-түсті сграфитто композициясын жасады. Суретші О.Богомолов-пен
бірге балалар фронтонының мозайкалық үлкен панносын жасады.
Қазақстанға белгілі суретші Алексей Степанов Пенза облысы, Пенза
ауданы, Чемодановка селосында 1923 жылы 19 қаңтарда дүниеге келді. Ол 1933
жылы Пенза көркемсурет училищесін, 1952 жылы Ленинградтағы кескіндеме,
мүсін және архитектура институтын бітірді. Сол жылдардан бастап А.Степанов
Алматыда тұрып шығармашылық жұмыстармен айналыса бастады. Алексей
Степановқа 1969 жылы Қазақстанға еңбек сіңірген өнер қайраткері атағы
берілді. Суретші Бейбіт дала (1965), Көктемгі Алатау (1969), Бейбіт
Алматы (1980) пейзаждарын жазды. Сонымен қатар Раушан гүлдер (1955),
Күз атты натюрморт салды. 50-60 жылдары Р.В.Валиканованың, Раушанның,
Л.Лотушкиноның портреттерін жазды. А.Степанов Қазақстан Магниткасы,
Еңбек күндері, Күміс Еңлік-гүл, Медеудегі жексенбі атты кескіндеме
шығармаларын 70-жылдары жазды. Суретші айналадағы өмірді, дүние поэзиясын,
замандастардың рухани келбетін бейнелеуде асқан шеберлік көрсетті.
Кескіндеме шебері Алексей Степановтың шығармашылығындағы ерекше
тақырып–космосты игеру. Ол 1960-1980 жылдар аралығында космос тақырыбына
байланысты Жұлдыздарға, Жер планетасынан келген адам, Жұлдызды аспан,
Космосқа, Біз Байқоңырданбыз атты картиналарын жазып, республикалық,
бүкілодақтық және халықаралық көркемсурет көрмелеріне ұдайы қатысып тұрды.
Қазақстанға белгілі кескіндемеші Әбдірашит Аронұлы Сыдыханов қазіргі
Атырау облысы, Индер ауданы, Кулагино селдосында 1937 жылы 12 тамызда
дүниеге келді. Ол 1967 жылы КСРО суретшілер одағына, 1985 жылы Кино-
мотографистер одағының мүшелігіне қабылданды. Ә.Сыдыханов 1966 жылы Алматы
көркемсурет училищесін бітіріп, шығармашылық қызметін Қазақ-фильм
киностудиясында бастады. Суретші 1967-1986 жылдар арасында қоюшы-суретші
ретінде Қараш-Қараш, Құлагер, Кездеспей кеткен бір бейне, Өрнек,
Жусан фильмдерін түсіруге қатысты. 1967 жылы Москва қаласында оның Ән
қанаты атты фильміне жасаған эскиздері бойынша көрме ұйымдастырылды.
Суретші 1960-1979 жылдар аралығында 1916 жыл, Ақындар даусы,
Ереуілшілер, Жеңілгендер, Маңғыстау мұнайшылары атты триптихтарды
Қазақстан туралы поэма панносын, бригадир П.Казакованың портреттерін
жазды. Ә.Сыдыхановтың шығармашылық еңбектері 1987 жылы Москва қаласында,
1979 жылы Польша мен Болгарияда өткен халықаралық көрмелерге қатысты. 1986
жылы Шоқан Уалиханов атты телевизиялық фильмді көркемдегені үшін
Қазақстан мемлекеттік сыйлығына ие болды[2, 75-бет].
Қазақстан бейнелеу өнеріндегі тоқыма суретшісі, сәндік қолданбалы
өнердің кәсіпқой суретшісі, қазақ гобеленінің негізін салушылардың бірі
Қ.Тыныбеков болды. Құрас Тыныбеков – 1947 жылы 7 сәуірде қазіргі Оңтүстік
Қазақстан облысы, Төле би ауданы Амангелді атындағы колхозда дүниеге келді.
Құрас Тыныбеков 1976 жылы КСРО суретшілер одағына мүшелікке қабылданды. Ол
1966 жылы Алматы көркемсурет училищесін, 1971 жылы Украинадағы Львов
қаласындағы Мемлекеттік сәндік қолданбалы өнер институтын бітірді. Сәндік
қолданбалы өнер шебері Қ.Тыныбеков 1971-78 жылдары Алматы көркемсурет
училищесінде, 1978-80 жылдары Алматы Мемлекеттік театр-көркемсурет
институтында оқытушылық, шығармашылық жұмыста болды. Құрас Тыныбеков 1970-
80 жылдар аралығында Шоқан, Дала бал-ладасы, Тау мен дала аңызы,
Әлем, Өмір ағашы, Тың парады, Байқоңыр ырғақтары, Медеу,
Байқоңыр, Теңіз симфониясы гобелендерін тоқыды. Суретші 1976-80 жылы
шетелдермен достық және мәдени байланыстарының қазақ қоғамы, Қазақстан
Суретшілер Одағы Президиумының мүшесі болды. Қ.Тыныбеков 1981 жылы (қайтыс
болғаннан кейін) Қазақстан гобелені үшін Қазақстанның Мемлекеттік
сыйлығының лауреаты атанды.
Қазақ бейнелеу өнерінде пейзаж жанрымен ерекше танылған суретші
Ж.Шарденов болды. Шарденов Жаңатай 1927 жылы 4 сәуірде қазіргі Ақмола
облысы, Мариновка ауданы, Ковылевка селосында туған. Оған 1981 жылы
Қазақстанға еңбек сіңірген өнер қайраткері деген құрметті атақ берілді.
Ж.Шарденов 1961 жылдан Қазақстан Суретшілер одағының мүшелігіне қабылданды.
Суретші Ж.Шарденов 1949 жылы Алматы көркемсурет училище-сін бітірді. 1953-
55 жылдары Ленинградтағы кескіндеме, мүсін және архитек-тура институтында
оқыды.
Ж.Шарденов республикадағы пейзаж өнерінің жетекші маманы ретінде
көпке танымал. Суретшіның шығармаларында туған ел табиғаты поэзияға толы
өрнектермен астарланып, лирикалық көркем бейнелер көрініс тапқан.
Ж.Шарденовтың Ағаш түбіндегі шағын үй, Жас қайыңдар, Қапшағай теңізі,
Алма арасан сайы, Тауда, Медеуге апаратын жол, Кешкі әуен
шығармалары табиғат әсемдігін жырлаған. Суретшінің Талас даласында,
Алатау бөктерінде және Көктөбе картиналарында адам мен табиғат ерекше
үндестік тауып, бояу түстерін шығарма мазмұнын аша түседі. Шебердің
Кезек, Алматы жылу электр станциясы, Теміртаудағы завод атты
индустриалдық пейзаждары көрерменге әсерлі, ырғақты, әрі көркем туындылар.
Ж.Шарденов шығармашылығында пейзаж бен қатар Сары гүлдер, Капуста деп
аталатын натюрморттары бар. Суретші салған жазушы С.Бегалин, батыр
Т.Бигелдинов портреттері республикалық көрмелерге қатынасқан.
Қазақстан бейнелеу өнеріндегі кескіндеме саласында белгілі тұлға
А.Аханаев. Суретші Амандос Ақанаев 1949 жылы 1 мартта Алматы облысында
туған. 1968 жылы Алматы көркемсурет училищесін бітірген. 1978 жылдан
Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі. 1970 жылдан бастап республикалық,
шетелдік көрмелерге қатысып келеді. Суретшінің Кешкі автобус, Бұлақ,
Жоқтау, Ат арба композиция-лық-тақырыптық картиналарында құбылыстардың
ішкі мәнін ашуға тырысады. Тасжарған, Өзен мен ағаш, Тікен ішіндегі
түлкі шығармалары табиғат сырын ашуға арналады. Суретші А.Ақанаев ғалым
А.Жұбановтың, суретші К.Дүйсенбиевтің, хирург Т.Кукеевтің, ақын
О.Сүлейменовтың портретін салды. Суретші А.Ақанаевтың сүйікті
тақырыптарының бірі тарихи оқиғалар. Олардың қатарында Аспарух ханның
қалыңдығы, Алтыбақан, Мәңгілік туралы поэма, Тынымсыз өмір атты
тарихи іздер қазіргі заман көріністері бейнеленген шығармалар бар.
Суретші К.Дүйсенбиев 1942 жылы 25 октябрьде Оңтүстік Қазақстан облысы
Абай селосында туған. 1972 жылы Н.Островский атындағы Ташкенттің театр-
көркемсурет институтын бітірген. 1975 жылдан Қазақстан суретшілер одағының
мүшесі. 1964 жылдан бастап республикалық, шетелдік көрмелерге қатынасқан.
Суретші К.Дүйсебиев Тандыры бар натюрморт, Пейзаж қосылған натюрморт
атты ұлттық заттарды бейнелеген шығармалар жазған. Бұлармен қатар суретші
табиғат көріністері бейнеленген Паркте, Күз, Таңертең, Ауылда, Көл
жағасында, Кешқұрым, Түскі мезгіл шығармалары бар. К. Дүйсебиев ұлттық
колориттегі, салт-дәстүр бағытындағы Ата мен немере, Үміт, Далада
әйелдері, Сушылар, Тауда, Аулада атты композициялық картиналары
қазақ даласының, оның адамдарының өмір тіршілігін көрсетеді.
Кескіндеме шебері Бахтияр Табиев 1940 жылы 14 майда Қытай Халық
Республикасының Құлжа қаласында туған. 1967 жылғы В.Суриков атындағы Москва
көркемсурет институтын бітірген. 1970 жылы Қазақстан суретшілер одағына
мүше. 1961 жылдан бастап республикалық, шетелдік, халықаралық көрмелерге
қатысқан. 1988 жылы суретшіге Қазақстан республикасына еңбек сіңірген өнер
қайраткері деген құрметті атақ берілді. Суретші Б.Табиевтің Майданнан
келген хат, Бала емізген ана, Сақыманшылар, Кездесу, Бала көтерген
ана, Самаурын жанында, Жанұя, Таудағы таң, Даладағы кеш
картиналары бар. Б.Табиевтің шығармалары ұлттық өзіндік ерекшеліктерін
тұрмыс салтын, табиғатын, шаруашылығын, дәстүрін, этнографиялық белгілерін
көрсетпесе де қазіргі өмір жағдайындағы сипатымен суреттейді. Суретші
шығармаларында аттылы адам, киіз үй, түйелі ауыл, қазан ошақ, үй жихаздары,
ұлттық киім, қазіргі ауыл көріністері молынан кездеседі.
Суретші график Қайырбай Закиров 1945 жылы 25 февральда Қызылорда
облысы Арал қаласында туған. 1965 жылы Алматы көркемсурет училищесін
бітірген. 1976 жылдан Қазақстан суретшілер одағына мүше. 1968 жылдан бастап
республикалық, шетелдік және халықаралық көрмелерге қатысқан. 1988 жылы
суретшіге Қазақстан республикасына еңбек сіңірген өнер қайраткері атағы
берілген. Суретші Қ.Зәкіровтың Дастархан, Ұлбаланың бақыты, Теңіз
туралы аңыз, триптихтары бар. Көше қиылысында, И.Оразбаевтың өлеңіне
жасаған иллюстрациялары, Базар жырау, Жұт, Жаңғырық, Күту
шығармалары қазақ жеріндегі сыр өңірінің өмірі мен ұлттық дәстүр көрініс-
терін терең суреттеуге арналған графикалық шығармалар. Суретші туынды-
ларында еңбек ерлері Ы.Жақаевтың, У.Алтайбаеваның көркем образдары
жасалған. Қазақ даласының қазіргі көріністері жаңа тақырыптық - композиция-
лық шешімдер табылған.
График суретші Василий Тимофеев 1943 жылы 1 январьда Россияның
Новосибирь облысының татарка селосында туған. 1963 жылы Алматы көркем-сурет
училищесін бітірген. 1974 жылдан Қазақстанның Суретшілер одағын мүше. 1963
жылдан бастап республикалық, шетелдік және халықаралық көрмелерге қатысқан.
Суретші В.Тимофеев Бейбітшілік туралы сөз, Тың жол салушылар, Ойлау,
Балхаш балықшылары, Адамдар мен тағдырлар, Балхаш тарихы, Жыл
мезгілдері, Қазақстанның даңқты адамдары сериялық линогравюра суреттер
салған. В.Тимофеев В. Шукшиннің, Жамбылдың, Шохан Уәлихановтың, Әл-
Фарабидің, А.Афанасьевтің портреттерін жасады. Көптеген жеке адамдарлың
кітаптарына арнап экслибристер салды.
Мүсінші Рыспек Ахметов 1942 жылы 3 январда Шымкент облысы, Абай-базар
селосында туған. 1968 жылы Н.Островский атындағы Ташкент театр-көркемсурет
институтын бітірген. 1969 жылдан Қазақстан суретшілер одағына мүше. 1968
жылдан бастап республикалық, халықаралық көрмелерге қатысқан. Мүсінші
Р.Ахметовтың Алдар көсе мен бай, Аққу биі, Қобыз үні, Махамбет
Өтемісұлы, Қобыланды батыр, Құрманғазы Сағырбайұлы, Жастық шақ, Әл-
Фараби, Абай әндері, Ана, Қонақжайлық атты кіші формадағы мүсіндер
жасаған. Р.Ахметов шығармашылығындағы ерекшелік шығармаларының ұлттық
формада орындалуы, қазақтың салт-дәстүрін көрсететін, (станоктық) көрмеге
қоюға арналғандай болып келуі сонымен қатар, ауыз әдебиетінің, ғылымның,
қоғам қайраткерлерінің образын жасауға бейілділік ерекшеліктері болып
табылады.
Суретші Темірхан Ордабеков – сурет өнерінің график саласында өзінің
бағыт-бағдарымен танылған қылқалам шеберлерінің бірі. ҚазПИ-дің көркем-
сурет графика факультетін бітірген соң, Шымкент педагогика институтында
ұстаздық қызметте болып, талапкер жастарды суретшілікке баулыды.
Респуликалық баспаларда істеп жүріп кітаптарды көркемдеп безендіруге ат
салысты. Идеясы мазмұнымен үндесіп, оның танымдық мәнін айшықтаған
суреттері оқырмандарды ғана қызықтырып қойған жоқ, көрмелерде одақтас
шетелдік мамандарды да сүйсіндірді. Темірхан Ордабековтың еңбектерінің дені
тарихи тақырыптарға арналған. Оның Бұхар жырау атты графикасы көне заман
шындығын қазіргі өмірмен үндестіре отырып, көпшілікті ойлантуға жетелейді.
Суретші Бексейіт Түлкеев 1955 жылы 22 қаңтарда Шымкент облысының
Ленгер ауданында (қазіргі Төле би ауданы) Қасқасу ауылында туылған. 1971
жылы Москвадағы жоғарғы көркемсурет-өндірістік училищесінде сұңғатшы,
монуметалист мамандығында оқыды. 1980 жылы Қазақстан суретшілерінің
одағының мүшесіне қабылданып, осы атаққа ие болады. 1983 жылдары
Атамекен, Әке, Суретшінің ұйқысы деген суреттерін жазды. 1984 жылы
Түсіру алаңы деген сурет жазады.
ҚР суретшілар одағының мүшесі Меңдібай Әлин 1953 жылы туылған. 1977
жылы Алматының Н.В.Гоголь атындағы суретшілер училищесін бітірді. Бітірген
соң Жазушы баспасында, әуелі көркемдеуші редактор, сосын редакция
меңгерушісі болып қызмет істеді. Меңдібай осы білімімен шектеліп қалуды
місе тұтқан жоқ. 1978 Москва полиграфия институтына түсіп, оны 1985 жылы
бітіріп шықты. Қазір ол – Жалын баспасының бас суретшісі. Талантты
қылқалам иесі дизайн және кітап безендіру саласында жемісті жұмыс жасап,
өзінің айырықша қолтаңбасын таныстарлық дара туындыларымен көзге түсіп
келеді. Оның дарын қабілетін айқындай түсетін шынайы шығармалары көптеген
бүкіл одақтық халықаралық көрмелерге қатысып, жүлделі орын алды. Қазақ ауыз
әдебиеті саласындағы шығармаларды көркем безендіргені үшін, 1986 ж.
Қазақстан Жастар сыйлығының лауреаты атағы берілді.
Орта Азия және Қазақстан Респубикаларының Плакат және кітап өнерін
республика аралық конкурсында Тазша бала, Қушыкештер, Көсе кісі,
Ауған ертегілері, Құйыршық атты кітаптар І-дәрежелі, Нан мен тұз
(С.Жиенбаев), Өлген қазан атты кітаптар ІІ дәрежелі, Бағдат атты кітап
ІІІ дәрежелі дипломдармен атап өтілді. Радуга баспасынан (Москва) жарық
көрген. КСРО халықтарының ертегілері атты бес томдықты көркемдеуге
қатысқаны үшін 1985 жылғы бүкілодақтық кітап өнері конкурсында ол ең
жоғары награда – Иван Федоров атындағы дипломға ие болды. Меңдібай
шығармашылығы шетел көрермендерінің де назарын аудара бастағаны белгілі.
Оның Лейпциг ИБА-89 көрмесіне қатысқан Қушыкештер күлкісі атты кітапқа
жасаған безендіруді күміс медальды жеңіп алды.
Сәрсенбай Сәлменұлы Әлиев 1956 жылы Гурьев қаласында туған. 1985 жылы
Алматы мемлекеттік театр және көркемсурет институтына түсті. Жас суретшінің
еңбектері алғаш рет 1978 жылы өткен жас суретшілер көрмесінде жоғары
бағаланды. Қылқалам шебері мұнан кейін 1982-1983 жылдары өткізілген жас
суретшілердің көрмесіне қатысып, қабілетін жан-жақты таныта түсті. Оның
Балыққа байланысты натюрморт, Айлы түн, Жаңа қайық, Отарда сияқты
майлы бояумен салған суреттері көрермен көңілінен шығуда.
Ғалым Рысбекұлы Ахметов 1969 жылы Алматы қаласында туған. Алматы
театр және көркемсурет институтының сурет факультетінің мүсін бөлімінде
оқыды. Республикалық жас суретшілер көрмесінде Ғалымның Желтоқсан, Отыз
екі жыл ашаршылық, 1937 жыл, Ату жазасы еңбектері жұрт-шылықтан жоғары
баға алды. Аралмен қоштасу еңбегі Жастық девизімен өткен Бүкілодақтық
жастар көрмесіне қойылды. Жас мүсіншінің Арал тағдырына арналған
шығармасының бірінші тұлғасы Халықаралық көрмелерге жолдама алып, Польша,
Чехославакия қалаларында өткен байқауларда көңілден шықты. Ғалымның жаңа
еңбегі – Есімхан – жас мүсіншінің ізденіс, қуат-күшін айқын танытумен
қатар, болашағынан зор үміт күттірген еңбек болды.
Суретші кескіндемеші Қосыбек Егізбаев 1936 жылы Жамбыл облысы, Жамбыл
ауданы Гродекаво селосында дүниеге келген. 1959 жылы Алматыдағы Н.В.Гоголь
атындағы көркемсурет училищесін бітірген. Сурет салумен бала кезінен
айналысады. Әсіресе, қазақ халқының ертегі кітаптарын кескіндеп,
безендіруге шағармашылық жаңа қырынан көрінген. Ол Түлкі мен бөдене,
Қаңбақ шал тағы басқа кітаптарды көркем безендіруде ешкімге ұқсатпай өз
қолтаңбасын таныта білдірді. Қ.Егізбаев көркемдеп безендірген Бозінген
атты кітап Мәскеуде өткен бүкілодақтық халық шаруашылық жетістіктері
көрмесінің қола медалін жеңіп алған. Ол КСРО журналистер одағының мүшесі,
қазір Жалын баспасында жұмыс істейді.
1.2 Қанафия Тельжановтың шығармашылығы
Канафия Тельжанов қазақ кескіндеме өнерінің кесек тұлғасы. Өмірі мен
өнері жеке дара құбылыс, Қанафия ағаның атасы Тельжан көкірегі ояу орысша-
арабша білім алған азамат. Кезінде 1906 жылы Омск губернаторына екі жылдық
мектеп ашуға ұсыныс жасайды. Ұзақ жылғы үзілмеген үміттің арқасында 1923-
1924 жылдары Көкшетаудан он сегіз шақырым Қызылту ауылынан арнаулы төрт
жылдық мектеп ашуға мұрындық болады. Кейіннен келе ауыл азаматтары
Тельжан ауылы деп атап кетеді. Әкесі Темір-Болат баласы Қанафияға Омск
өңіріндегі кең байтақ жазира көрікті мекені жайлы талай сыр шерткені
есінде. Алқап даланың аңқыған самалында талай қоңыраулы күймемен (тачанька)
аяңдап балғын балалық шақтарды өткізген күндері көңіліне қуат өміріне шуақ
берген. Сол кезден бастап Қанафия Темір-Болатұлының Отанына туған жерге
сүйіспеншілігі арта түседі. Әкесі Темір – Болат көзі ашық сауатты азамат
болған. Өз заманында Оренбург маслихатының мүшесі, Сибирь өлкетану өңірінің
Кедейлер съезі атты газеттің бас редакторы, сонымен қатар Еңбекші қазақ
газетінде де редакторлық қызмет атқарады.
Қазақтың белгілі арысының бірі Мағжан Жұмабаевпен бірлесе еңбек
жасағанын К.Н.Балтабаев Батыс Сибирдегі қазақ пен татарлар атты кітабында
естелік етіп жазады. Қанакеңнің әкесі Темір-Болат Ленинград қаласынан
политехникалық жоғары білім алған. Мәскеу және Ленинград қалаларында
ұстаздық қызмет атқарады. Ұлы жазушы Сәбит Мұқанов Өмір мектебі романында
Ленинградтағы қазақ студент жастарының тыныс – тіршілігі жайлы сыр
шерткенде кейіпкерлері М.Әуезов, Ә.Марғұлан, Т.Б.Тельжанов, Қ.Сәтбаевтар
екенін еске түсіреді.
Қазақстан халық суретшісі Әубәкір Ысмайловтың Қанафия Тельжанов
туралы жазған қолжазбасына көз жіберіп көрейік. 19 ғасырда Омск қаласы
мәдени орталықтың бірі болған. Темір-Болат Тельжанов Омск қаласында
көркемсурет техникалық училищесінде білім алған қазақ балалары М.Косшубаев,
С.Сәрсенбаевқа көмек көрсеткен 1928 жылы 2 мамырда Халтурина атындағы
клубта қазақ студенттерінің мәдени кеш өтті. Кештің өтуіне себепші болған
Темір-Болат Тельжанов. Кештің құрметті қонақтары Смағұл Садвақасов, Ғабит
Мүсірепов, Мағжан Жұмабаев өлең оқыды, Қали Байжанов Екі жирен әнін
шырқады, мен Әубәкір Ысмайлов Қара жорға биін биледім. Суретшілердің
ұйымдастырған көрмесін аса бір сабырлықпен назар аударған Темір-Болат
Тельжанов ұлым ержетсе міндетті түрде суретшілікке оқытам дегені әлі
есімде. Алла аузына салдыма бүгінде Қанафия Тельжанов Қазақстан кескіндеме
өнерінің ірі тұлғасы деген деректі материалы өзекті ой толғайдыт [3, 77-
бет].
Жалпы Канафия Тельжанов интелегент жанұяда тәрбиеленген. Әкесі Темір-
Болат 1937 жылы Қанафия ағаны Бүкілодақтық көркемсурет академия жанындағы
дарынды балалар көркемсурет мектебіне орналастырады. Өнерге құштар Қанафия
ағаға санғасырлық тарихы бар Санкт-Петербург қаласы өмірін өнермен
ұластырады. Өнері үстем болғанмен өмірі шым-шытырық тағдыр кешеді. Әке мен
шешеден ерте айырылады. Үмітін өрбіту үшін кескіндемелік шығарма бедерлеуге
бет бұрады.. Өнер жолын қанша шырмаймын десеңде кемістік кедергілер
болатыны заңды құбылыс. Қанафия Тельжанов Ұлы Отан соғысы жылдары Отанына
оралып Алматы қаласындағы көркем-сурет училищесіне түсіп оқуын үздік
бітіреді. Көркем-сурет училищесінің студенті кезінде-ақ Қанафия ағаның
көркем туындылары ұлағатты ұстаздары А.Черкасский мен Л.П.Леонтьевтің
елегіне ілініп ортақ ой-пікір айтуға жетелейді. Арман алдамайды, үміт
үзілмейді демекші Қанафия аға 1947 жылы өнердің ең жоғары мектебі Санкт-
Петербург қаласындағы И.Е.Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сәулет
өнері институтында кәсіби білімін жалғастырады.
Академик суретші – педагог М.И.Авиловтың шеберханасында кәсіби
мамандығын шыңдайды. Екінші курстан бастап –ақ одақтық және республикалық
көрмелерге қатынаса бастайды. Ең алғашқы Жайлауда, Үгітшілер арасында,
Амангелді шабуылы туындылары көрермен назарына ілініп батыл қадам
жасауына себепші болады. Өрімдей жігіт өнер есігін ашқаннан бастап уақытпен
үйлестіріп тарихи туындылар жазуды жанынан шығарған емес. Эрмитажды
аралаған сайын алапат суреткерлігімен Рембранд ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нормалық
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. Қазақстандағы ұлттық тақырыптағы кескіндеме өнерінде
1.1 Суретшілердың ұлттық тақырыпта
шығармашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Қанафия Тельжановтың
шығармашылығы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...20
1.3 Қазақстандағы ұлттық тақырыпта қазіргі заман
кескіндемесі ... ... ... ... ... .27
2. Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
әдістемесі
2.1 Қазақстандағы бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің
тарихы ... ... ... ... ... ..28
2.2 Қазақстанда аңшылық дәстүрдің дамуы жөнінде оқушыларға мағұлмат
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.3 Шығармашылық тапсырмалар - оқушылардың ой-өрісін дамытудың
жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.4 6-сынып оқушыларына шығармашылық қабілетің дамыту жұмыстарының сабақ
жоспарлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .77
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .79
Нормативтық сілтемелер
[1]. Қазақстан Республикасының Конституциясы
[2]. Қазақстан Республикасының Білім туралы заң
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстанның әлемдік білім беру
кеңістігіне енуі білім беру жүйесін реформалауды, яғни білім сапасын
қазіргі талаптарға сай қамтамасыз ету мақсатында жетілдіруді қажет етеді.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің мақсаты
жүйеленіп, дайын күйінде берілген білім, қабілет пен дағдыларды қайталаумен
шектеліп қана қоймай, шығармашылықпен еңбектене білетін, тың жаңалықтар
ашуға қабілетті, өзіндік ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлғаны
қалыптастыру міндеті тұр. Сондықтан Қазақстан Республикасының Білім
туралы Заңында білім беру жүйесінің міндеті – жеке адамның шығармашылық,
рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, даралықты дамыту үшін жағдай
жасау арқылы ой-өрісін байыту ретінде белгіленген. Бұл, өз кезегінде,
мектеп оқушыларының шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру мен дамытудың
анағұрлым тиімді жолдары мен әдістерін іздестірудің маңызды мәселе
екендігін дәлелдейді. Осыған байланысты бейнелеу өнерінің мол
мүмкіндіктерін пайдаланудың маңызы өте зор.
Жалпы орта білім беру жүйесіндегі мектеп оқушысының тұлғасы мен
санасының дамуы қарқынды жүретін, ерекше құнды да қайталанбас кезең.
Сондықтан бала бойындағы қабілетті осы бастапқы кезеңде ашу – оқушының
шығармашылық бағытта дамуына жете мән беру болып табылады. Мұны біртұтас
педагогикалық процестегі оқытуды ұйымдастыруға тұжырымдамалық жаңа
тұрғыдан келу негізінде шешуге болады.
Шығармашылық қабілет, өзіндік жұмыс істеу іскерлігі мен дағдылары
өздігінен пайда болмайды, ол мақсатты түрде ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті
мен шығармашылық, тәжірибелік сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды орындау
процесінде қалыптастырылады.
Шығармашылық дегеніміз – жаңа туындыны жасауға бағытталған іс-әрекет.
Қабілет дегеніміз – ойлау мен белгілі іс-әрекетті орындау бағыттындағы жеке
тұлға шығармашылық қызметінің нәтижесі түрінде танылады. Қабілет белгілі
білім мен іс-әрекетті икемділіктерінің жоспарлы түрде меңгерту нәтижесінде
қалыптасады. Осы қағидаларды негізге ала отырып шығарма-шылық қабілет
дегеніміз жаңа бейнелеу өнері туындыларын жобалау мен жасауға бағытталған
жеке тұлға қызметі.
Мектеп оқушыларының шығармашылығын қалыптастыру өзіндік ерешелігі бар
педагогикалық үдеріс. Бұл мектеп оқушыларының өнер туындыларын қабылдау мен
бейнелеудің икемділіктері мен дағдыларын меңгерумен байланысты сипатталады.
Қалыптастыру ұғымы педагогикалық әдебиеттерде жеке тұлғаның білімін
икемдіктері мен дағдыларын арттыруға бағытталған жоспарлы іс-әрекеттер
нәтижелері.
Жоғарыда аталған еңбектер мектепте бейнелеу өнері сабағында оқушылар-
дың шығармашылық қабілетін қалыптастыру мәселесі бойынша біршама зерттеу
жұмыстары жүзеге асырылғандығын көрсетеді. Дегенмен осы саладағы еңбек-
терге талдау жасау мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін бейнелеу
өнері сабағында қалыптастыру мәселесінің ғылыми-теориялық тұрғыда зерттелуі
мен оның ғылыми-әдістемелік жүйесінің дайын-далуы мәселесінің заман
талабына сай мазмұнының ашылмай отырғандығын көрсетті. Осыған байланысты
мектеп оқушыларының шығармашылық қабілет-терін бейнелеу өнері сабақтарының
мүмкіндіктерін пайдалану арқылы қалып-тастыру мәселесін педагогикалық
тұғыдан шешудің объективті қажеттілігі мен бұл мәселенің мектеп
тәжірибесінде өз дәрежесінде шешілмеуі, сонымен қатар бұл мәселеде ғылыми
негізделген әдістемелердің қажеттілігі мен оларды тәжірибеде жүзеге асыру
құралдарының болмауы арасындағы қарама-қайшылықтар анықталды.
Мәселе. Қазіргі таңдағы орта мектептердің алдында тұрған сұрақ
оқушыларды білім жолына және шығармашылық қабілеттін дамыту. Мектеп
бағдарламасындағы сурет пәнің оқыту мәселесі, бүгінгі таңдағы сурет пәні
көптеген праблемаға ұшырасып жатады. Олардың бірі салт дәсүрімізді қайта
жанғырту мәселесі.
Көркем шығарманың маңыздылығы бәрінен бұрын тақырыптың көлемі мен
мәнділік маңыздылығына шарттастырылған. Шығарманы туғызудың ең қажетті
шарты-тақырыпты суретшінің мәнін түсінуде, оны образды түрде аша ала
білуде. Сюжетті ойлай отырып, суретші ол шығарманың сапасына байланысатын
композицияға жүгінеді композиция шығарманың идеясымен сюжетімен органикалық
түрде үйлестірілген. Жұмыс барысында ойдың жалпы шешімін іздеу жұмысы
жүгізіледі.
Негізгі ойды жарыққа шығару үшін шығармаға кіргізілетін элементтерді
(бұйымдарды,фигураларды) мақсатқа сай іріктеп алу, олардың ортада өзара
орналасу заңдылығы, сезімдік-әсерлік белгілерін бөлу (пішіні, бояуы,
пропоциясы т.с.с.) міндетті түрде жанама элементтердің бастысына бағынуы,
кеңістікті және сызықты келешегін еске ала отырып композиция бөліктері
теңесуі шарт. Мұның барлығы идеялық мазмұнды беруге анық мүмкіндік
туғызады. Айтып өтілген мәселелерді шешу шығарманың композициясы бойынша
жүргізілетін алуан түрлі аспектілерді толық аша алмайды.
Мәселенің өзектілігі, оның қазіргі міндеттерді ескеру негізінде
теориялық және әдістемелік тұрғыдан қарастырылмауы, көркем-эстетикалық
білім беру саласындағы педагогикалық маңыздылығы зерттеу жұмысының
тақырыбын Бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін
дамыту деп анықтауға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының
шығармашылық қабілетін дамыту теориялық тұрғыдан негіздеу және оның
әдістемелік жолдарын ұсыну.
Зерттеу объектісі. Суретші- педагогты қалыптастыруда композиция
теориясына үлкен мән беріледі. Композицияның теория мен практикасын меңгеру-
өмірдегі жаңаны, прогресті, өмір шындығын образды қабылдауға, типті көруге
және бейнелеуге мүмкіндік туғызады.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнері сабағында әр оқушыны ұлттық дәстүрді
дәріптеу арқылы тәрбиелеу және шығармашылық қабілетін дамыту.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер, бейнелеу өнері сабақтарында ұлттық
дәстүрлер арқылы жастардың қазақ дәстүрлеріне үйретіп, оларды патриоттық
сезімге тәрбилесек, онда болашақта өз халқымыздың дәстүрін сақтайтын,
жалғастыратын жастарды тәрбиелейміз. Мектеп оқушыларына бейнелеу өнерiн
оқытуды үйірме жұмыстарында кескіндеме өнерінің көркемдiк бiлiмiн ұлттық
өнер негiзiнде жетiлдiру нәтижесінде жалпы адамзаттық өнер дәстүрлерін
меңгерген, қазіргі заман талабына сай жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал
етеді.
Зерттеу міндеттері:
1. Мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту педагогикалық
аспеклерін талдау жасау;
2. Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
мүмкіндіктерін анықтау;
3. Бейнелеу өнері сабақтарында мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін
дамыту педагогикалық технологияларының бағыттарын көрсету.
4. Мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту әдістемелік
ұсыныстарын және эксперименттік сынақтан тексеру.
Жетекші идея: бейнелеу өнері сабақтарында аталмыш өнердің
мүмкіндіктерін тиімді пайдалану ұйымдастырылса, мектеп оқушыларының
шығармашылық қабілетін дамыту нәтижелілігін қамтамасыз етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері болып табиғат, қоғам
және ой дамуының жалпы заңдылықтары: таным теориясы; жеке тұлғаны
дамытудағы іс-әрекеттің жетекші рөлі туралы қағида; оқытудың қазіргі
теориялары мен тұжырымдамалары; материалдық және рухани мәдениетті жасау
мен сақтаудағы халықтың рөлі, тәрбиедегі ұлттық мәдениеттің рөлі туралы
ілімдер; жалпы адамзаттық құндылықтардың негізіндегі тәрбие
тұжырымдамаларының қағидалары құрайды.
Зерттеу көздері: философтар, психологтар, педагогтар, этнографтар,
тарихшылар, әдебиеттанушылар, өнертанушылар және т.б. зерттеу мәселесі
бойынша жарық көрген еңбектері; әр дәуірде өмір сүрген қазақ ойшыл-
ғұламаларының бала тәрбиесі туралы ой-пікірлері; үкіметтің ресми құжаттары
(заңдар, қаулылар, баяндамалар т.б.); ҚР Білім және Ғылым министрлігінің
қазіргі білім беру және тәрбиелеудегі нормативтік құжаттары тұжырым-
дамалары кешендері, жалпы, орта және бастауыш білім берудің мемлекеттік
стандарты, оқу-тәрбие үдерісінде оқушылардың шығармашылық қабілетін
қалыптастырудың тиімді әдістемесін жүзеге асыру жөніндегі тәжірибелер.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, педагоги-
калық, психологиялық, мәдениеттанушылық, тарихи, әдістемелік әдебиеттерге
теориялық талдау жасау; педагогикалық бақылау, сауалнама, интервью, әңгіме,
озық педагогикалық тәжірибені зерделеу, мектеп оқушы-ларының шығармашылық
жұмыстарына, бейнелеу өнері пәні бойынша мектеп бағдарламаларына талдау
жасау, педагогикалық эксперимент, тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының
нәтижелерін өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі: Еліміз
тәуелсіздік алғаннан бастап, бейнелеу өнерінде белгілі бағыттарда шығарма-
шылық ізденістер жасаған суретшілеріміз жаңа шығармашылық табыстарға қол
жеткізе бастады. Жаңа буын суретшілер аға буынның идеяларын дамыта отырып,
жеке танымдық көзқарастарын қалыптастыруда. Еркін ойлау, түйсіну, сезіну
арқылы өзіндік көркем туындыларын жасауда. Атап айтсақ, Ғ.Мадановтың
Үздіксіз шұғылы, Қ.Хайрулиннің Жел ызыңы, А.Бапишевтің Төрт
пайғамбар, А.Қазығұловтың Дала мадоннасы сияқты көркем туындылары
суретшілердің тақырыпты түйсінуі, сезінуі арқылы суреттелген. Қазіргі
бейнелеу өнері еркін ойлауға жол ашты, тарих бетінің талай жасырын
ақтаңдақтары көркем шығарма ретінде дүниеге келді. Қазақстанның
суретшілерінің қол жеткізген табыстары бүкіләлемдік мәдени кеңістіктен
көрінуде. Жаңа ғасыр суретшілері бейнелеу өнерінің беделін арттыра беретіні
анық.
Зерттеудің практикалық маңызы: зерттеу жұмысының барысында алынған
нәтижелер мен олардың негізінде дайындалған нақты ғылыми-әдістемелік
ұсыныстар бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығарма-шылық қабілетін
дамыту процесінің тиімділігін арттыруға ықпалын тигізді. Дайындалып,
сынақтан өткізілген Бейнелеу өнері сабақтарында мектеп оқушыларының
шығармашылық қабілетін дамытудың әдістемесі атты оқу-әдістемелік құралын,
бейнелеу өнері сабағында оқушыларының шығарма-шылық қабілетін дамытудың
әдістемесін, сонымен қатар зерттеу материал-дарын жалпы білім беретін
мектептердің, педагогикалық оқу орындарының іс-әрекетінде, педагогикалық
кадрлардың іскерліктілігін жетілдіру және қайта даярлау жүйесінде және
мектептегі педагогикалық процесті жетілдіру бойынша әдістемелік нұсқауларды
дайындауда пайдалануға болады.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде - зерттеу мәселесіне байланысты философиялық, психо-
логиялық, педагогикалық, мәдениеттанушылық әдебиеттерге талдау жасалды.
Зерттеудің ғылыми аппараты мен процедурасы дайындалып, мәселенің қазіргі
жай-күйіне баға беріліп мүмкіндіктер анықталды.
Екінші кезеңде - бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығарма-
шылық қабілетін дамытудың әдістемесі дайындалып, оның тиімділігін тексеру
бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүзеге асырылды. Мұның
барысында бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін
дамыту мазмұны анықталды.
Үшінші кезеңде – тәжірибелік - эксперименттік жұмыстың нәтижелеріне
талдау жасау және өңдеу, теориялық қағидаларды нақтылау, қортындыларды
тұжырымдау, бейнелеу өнері сабақтарында мектеп оқушыларының шығарма-шылық
қабілетін дамыту бойынша алынған нәтижелерді мектеп тәжірибесіне енгізуді
қамтамасыз ететін әдістемелік ұсыныстар дайындау жүзеге асырылды.
Зерттеу базасы: Көкшетау қаласы әкімдігінің М. Ғабдуллин атындағы №3
көптілде оқытатын кәсіби мектеп-гипназиясы мемлекеттік коммунадық
мекемесі.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін дамыту
үдерісін ұйымдастырудың ерекшеліктері;
бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілет-терін дамыту
мүмкіндіктері ретіндегі пәннің ролі мен мазмұндық талаптары;
бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытудың
педагогикалық технологиялары;
бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларының шығармашылық қабілетін дамытудың
әдістемелік жүйесі.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі: зерттеу тақырыбы
бойынша психологиялық - педагогикалық, оқу-әдістемелік әдебиеттер мен оқу
құралдарына жасалған талдау және оларды зерттеу барысында негізге алу.
Қазақстандық ғалымдардың еңбектері мен тәжірибелерін талдап, жинақтау;
ұсынылған әдістеменің іс жүзінде бірнеше қайтара тексерілуі; эксперимент
нәтижелерінің қорытылуымен, олардың тиімділігі оқу үдерісіне енгізілумен
қамтамасыз етілді.
Дипломдық құрылымы. Кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер
тізімінен және қосымшадан тұрады.
1. Қазақстандағы ұлттық тақырыптағы кескіндеме өнерінде
1.1 Суретшілердың ұлттық тақырыпта шығармашылықтары
Қазақ бейнелеу өнерінде суретші Ә.Қастеевтың шығармашылыға ерекше
орын алады. Қазақстанның халық суретшісі Ә.Қастеевтің шығармашылығы
республика көлеміне кеңінен таныс. Ол өзінің сапалы өмірін Отанының көркем
образын жасауға арнаған. Ә.Қастеев тақырыптық картина, портрет, пейзаж және
кітап иллюстрациясы тақырыптарында жемісті еңбек етті.
Ә.Қастеевтің шығар-машылығысы мен өмірінің өзіндік ерекшеліктері бар.
Ол 1924 жылы Жаркент қаласының жанындағы ауылда шаруа отбасында дүниеге
келді. Ә.Қастеев әкесінен жастай қалып іні қарындастарын өсіруге апасына
көмек көрсетті. Ә.Қастеевтің апасы бау, басқұр тоқитын шебер адам болған.
Қастеевтің суретші болуына және халықтың сәндік қол өнеріне қызығуына
өзінің туған апасының ықпалы зор болды. Ә,Қастеевтің таланты Қазан
ревалюциясынан кейін баға-ланып ол Алматы қаласына суретші Н.Т.Хлудовтың
шеберханасына оқуға жіберілді.
Суретшінің алғашқы шығармалары 30 жылдардың алғашқы кезеңінде көріне
бастады. Топтық портрет, Көгілдір киім киген қыз, Тігінші,
Тоқымашы, Қарындас портреті, Автопортрет шығармалары осы кезде
жазылды. Бұл шығармалар суретшінің әртүрлі жұмыс кезеңінде жұмыс аралығында
салған тақырыптары мен тапсырыстарының бейнелері болады. Суретші бұл
картиналарды кейіпкерлердің бас бейнесін көрсетіп қана қоймай, картина адам
фонындағы киіз үй, жан-жануар, қазан-ошақ және тағы басқа қоршаған
табиғатты қосып көрсетеді.
Халық суретшісі Ә. Қастеевтің турксиб шығармасы көпшілікке танымал
шығарма. Картинада сол кезеңдегі ерекше бір құбылыс Түркістан – Сібір темір
жолының құрылысын көрсетуге арналады. Картинада қазақтың сары даласы темір
жолмен келе жатқан паровоз және оны күтіп тұрған адамдар көрінісі
бейнеленген.
Ә. Қастеев тақырыптың суреттермен қатар табиғат көрінісін бейнелейтін
пейзаждар сарғап суреттер. Тау пейзажы, Медеу келбеті картиналары
осыларға қосылады. Ә.Қастеевтің шығарма-шылығының бір бөлігі қазан
революциясынан кейінгі халық өмірін бейнелейтін кескіндеме шығармалары.
Олардың қатарына мына картиналар жатады: Бие сауу, Құдықтың басындағы
бай мен жарлы, Қалың малға сатылған қыз, Шөп шабу, Колхоздың сүт
фермасы, Колхоз тойы, Колхоз қырманы.
Суретші Ә.Қастеев халық батыры, Амангелді Иманов тақырыбына өз
шығармасынан ерекше орын берген. Бұл шығармалар қатарына А.Имановтың
портреті, Амангелдінің шабуылы атты композициялары жасады. Қазақ
бейнелеу өнерінде суретші Ә.Ысымайлов шығармашылығы көрнекті орын алады.
Алғашқы ұлттық график-суретші Ә.Ысымайловтың шығармашылығы, қазақтың
профессионалдық бейнелеу өнерімен қатар қалыптасты. Ол кескіндеме, графика,
газет-журналдарды көркемдеу салаларын қатар алып жүрді.
Суретшінің 20 жылдардағы еңбектері индустриалды Қарағанды мен туған
жер табиғатының көріністерін бейнелеуге арналды. 30 жылдары тушьпен
салынған еңбектерінде Қарағанды, Қарағанды шахтерлары шахтерлер өмірін
бейнелейді. Оның карикатурасы мен плакаттары (Теңіздің ар жағынан,
Жарылып кетті) терең мағыналы сынға құрылған.
Ұлы Отан соғысы жылдары (1941-45) қазақ суретшілері Қазақстанға
келген орыс суретшілерімен бірлесе отырып соғыс жанры және тарихи
тақырыптарда картиналар жазып, халықтың қажымас ерлігі мен соғыс
қаһармандарының, тылдағы еңбек ерлерінің бейнелерін жасауға белсене
қатысты. Соғыстан кейінгі жылдары суретшілердің профессионалдық шеберлігі
өсіп, өз шығармаларында халық өмірін терең әрі мазмұнды қамтыды.
А.И.Черкасскийдің Дина мен Жамбыл картинасы, В.Антошенко – Оленовтың
Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгуров, Х.Наурызбаевтің Жамбыл,
Құрманғазы, Ә.Қастеев пен И.Леонтьевтің Қазақстан кілемшелері
шығармаларында қазақ адамдарының рухани жан дүниесінің тазалығы, жан-жақты
көрініс тапты.
Қазақстан өнерінде әйелдер арасынан шыққан тұңғыш суретші
А.Ғалымбаева еңбектерінің алар орны ерекше. Ол өз еңбектерінде қазақ
әйелдерінің өмірін сүйсіне бейнеледі. 1950 жылдары Москва, Ленинград
көркемсурет институттарынан білім алған өзіндік қол таңбасы бар суретшілер
ұлттық бейнелеу өнерінің дамуына игі әсер етті. А.Ғалымбаева Дастархан,
Қостанай перамидалары картиналарын жазды.
Қазақстан бейнелеу өнеріндегі ерекше тұлға Қ.Т.Телжанов. Қанапия
Темірболатұлы Телжанов 1927 жылы 1 майда Омбы облысы Байқұдық аулында
туылған, қазақ кескіндемешісі, Қазақстанның халық суретшісі (1961), КСРО
Көркемсурет академиясының корреспондент мүшесі (1967). 1947-53 жылдары
Ленинградтағы И. Е. Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сәулет өнері
институтында М. И. Авиловтан білім алып көркемөнерге оқыды. 1953-58 жылдары
Алматы көркемсурет учелищесінде сабақ берді.
1965-68 жылдары Қазақстан суретшілер одағының төрағасы, хатшысы, 1973
жылдан Қазақстан Мемлекеттік Өнер музейінің директоры, қызметтерін атқарды.
Қ. Телжанов қазақ халқының өмірі мен тұрмысы жайлы замани және тарихи
тақырыптағы Жамал (1955), Бейбітшілік оттары (1961, екеуі де Третьяков
гал, Москва), Домбыра әуендері, Атамекен (1958), Кокпар (1960),
Тыныштық (1964), Бүркіт салу (1964), Қыз қуу (1966) атты шағын
поэтикалық көріністер мен монументті еңбектердің, кең тынысты әрі қанық
бояулы триптихтардың (Жол басы 1966-70, Октябрь, 1970, Бозаралдықтар
1972) портреттердің авторы. Суретші шығармашылығы қазақ бейнелеу өнеріне
елеулі бет бұрыс алып келді. Суретші Ш. Уәлиханов атындағы Мемлекет
сыйлығының лауреаты (1967). Еңбек Қызыл Ту және Құрмет белгісі
ордендерімен наградталған. Оның негізгі еңбектері Қазақстанның Мемлекеттік
өнер музейінде сақтаулы.
Қазақтың профессионал мүсін өнерін қалыптастырушылардың бірі Хакімжан
Наурызбаев 1925 жылы 27 тамызда Қостанай облысы, Октябрь селосында туған.
Оған 1969 жылы Қазақстанның Халық суретшісі атағы берілді. 1960 жылдан
бастап Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері. Ол 1951 жылы Харьков
көркемсурет институтын бітірген. 1952 жылдан 1966 жылға дейін Алматы
қөркемсурет училищесінде ұстаз болды.
1985 жылдан қазақ мемлекеттік өнер академиясында ұстаздық етеді. 1950-
60 жылдары Бала Жамбыл, Амангелді Иманов, Құрманғазы, Сәкен
Сейфуллин, Шоқан Уәлиханов атты тарихи тұлғалардың мүсіндерін жасап,
кейіпкерлердің жан дүниесін ашуға, психологизмге бейімділігін танытты. Х.
Наурызбаев 60-80 жылдар арасында ақын М. Хакімжанованың, еңбек ері К.
Дөнентаеваның, батыр қыз М. Мәметованың, еңбек ері Ы. Жақаевтің мүсіндерін
жасап, кейіпкерлердің сыртқы тұлғасын ішкі жан дүниесімен тығыз байланыста
көрсете білді. Мүсіншінің шәкірттері Т. Досмағанбетов, Б. Төлеков,
Е.Мергенов қазіргі кезде кең көлемде танылған шеберлер. Мүсінші
шығармашылығы лайықты бағаланып Еңбек Қызыл Ту және Құрмет белгісі
орденімен, бірнеше медальдармен наградталған.
Қазақ бейнелеу өнерінде ерекше орын алатын дара тұлға А.Ғалымбаева.
1967 жылы суретші қазақ әйелі Айша Ғалымбаеваға Қазақстанның халық
суретшісі атағы берілді. Бұл жылы ол елу жасқа толған болатын. Айша
Ғалымбаева 1917 жылы 19 декабрде туған. Ол 1943 жылы Алматы көркемсурет
училищесін, онан соң 1949 жылы Бүкілодақтық мемлекеттік киномотография
институтының көркемдік-сәндік бөлімін бітірді.
А. Ғалымбаеваның алғашқы еңбектері Абай әндері (1949), Махаббат
туралы поэма (1954) кинофильмдеріне жасаған еңбектері мен Тоқымашылар
(1951), Автопортрет (1956) атты станоктың картиналары. Айша Ғалымбаева
елуінші жылдардың соңында өзінің талантымен қалыптасқан тәжірибесін
көрсететін көптеген картиналар жазды. Солардың бірі Халық таланттары
(1957) атты кескіндеме шығармасы. Картинада киіз үйдің ішінде отырған үш
әйел бейнеленген. Оларды киіз басу үстінде көреміз.
Айша Ғалымбаеваның Халық таланттары атты картинасы оның
шығармашылығының алғашқы беталысын көрсететін шығармасы. Осындай
шығармаларының бірі – Халық шебері Б. Бәсенованың портреті (1958).
Суретшінің Батыр ана (1960), Қазақстан әуендері (1962) картиналарында
сәнділік, түстердің тұтастығы, бейнелілік пен образдылық айқындала түседі.
Жетпісінші жылдардың басынан бастап А. Ғалымбаева бірқатар пейзаж
туындыларын жазды. Олардың қатарына Аяқ-Қалқан, Сарыағаш, Үңгіртас
шығармалары кіреді. Суретшінің Жайлау жолы, Болашақ, Совхоз, Шопан
қыздары, Совхоздағы кеш, Сенімді қарауыл, Автолавка шығармалары ауыл
еңбеккерлерінің өмірін көрсетеді.
А. Ғалымбаеваның шығармашылығында натюрморт жанры ерекше орын алады.
Алпысыншы жылдары жазған Үш ғасыр, Ертедегі керамика, Қобыз, Сары
алма, Айва картиналары ерекше бейнелік сипатқа ие болған. Суретші бұл
картиналар арқылы табиғат пен адам арасындағы қарым қатынас бірлігін
көрсетеді. Ертедегі дүние мен қазіргі өмір атрибуттары салыстырмалы түрде
көрсетіледі. Суретшінің Бас киімдер деп аталатын картинасында қазақтың
көне ұлттық бөркі басы көрініс, ал ұлттық киімдер қосалқы композиция
бөлшегі ретінде берілген. Айша Ғалымбаева шығармашылығындағы жанрдың бірі –
портрет. Ол 60-жылдардың соңында артист С. Қойшыбаеваның, жазушы Ғ.
Мұстафиннің, актриса С. Майқанованың портреттерін жазды. Осы жылдары А.
Ғалымбаева актер Н. Жантуриннің портретін және өзінің автопортретін жазып
бітірді.
Алпысыншы жылдардың соңында суретші Қырықтықшы, Дәмді шай, Бір
кесе қымыз, Нан, Біз уақыттың мақтанышымыз, Дала қызы, Абай
әндері, Билердің соты, Үйлену кеші, Айдардың өлімі, Айтыс,
Кездесу сияқты картиналары мен эскиздерін кинофильмдер тақырыбына арнады.
Бұл шығармалар қатарына Дала қызы, Батырлар кездесуі картиналарын
қосуға болады. Халық суретшісі Айша Ғаріпқызы Ғалымбаеваның шығармашылығысы
Қазақстан республикасының мәдениеті мен өнерінің дамуына қосылған жарқын
үлес болып табылады.
Елуінші жылдары қазақ суретшілерінің шығармалары бүкілодақтық және
халықаралық көрмелердің тұрақты экспозициясына айнала бастады. Бұл кезде
көптеген қазақ суретшілері Россиядағы көркемсурет институттарын бітіріп
келіп Қазақстан суретшілерінің қатары профессионал ұлттық кадрлармен толыға
түсті. Солардың бірі Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген өнер қайраткері
Молдахмет Кенбаев. Суретші М.Кенбаев картиналары қазақтың ұлттық
ерекшеліктерін кең көлемде көрсеткен ерекше туындылар.
М. Кенбаев шығармалары Москвадағы Третьянов галереясында, Ташкенттегі
Шығыс халықтары өнерінің музейінде, және қазақ бейнелеу өнері музейінде
сақтаулы. Бұл өнердегі құбылыс ретінде суретші шығармаларының биік деңгейін
көрсетеді. М.Кенбаев 1925 жылы Қостанай облысы, Жангельдин ауданында шаруа
семьясында дүниеге келді. Ол ата-анасынан ерте жетім қалып, 1931-1941
жылдары балалар үйінде тәрбиеленді. Ол сурет салумен жас шағынан айналысты.
1938 жылы республикалық балалардың көркемсурет көрмесіне оның суреттері
алғаш рет қойылады.
М.Кенбаев 1941 жылы Алматының театралды-көркемсурет учелищесінің
кескіндеме бөліміне оқуға түсіп, — кескіндеме профессоры А.М.Черкаскийден,
өнерге еңбек сіңірген қайраткер Л. П. Леонтьевтен дәріс алады. Мұнда ол
Суретші деген тақырыпқа дипломды жұмыс жазады. 1951 жылдан бастап М.
Кенбаев өз білімін Москвадағы В. И. Суриков атындағы көркемсурет
институтына түсіп жалғастырады. Бұл институтты бітірерде М. Кенбаев
Жангельдин отряды деген тақырыпқа диплом жұмысын жазған.
Суретші М. Кенбаевтың тақырыптық картиналары қазақ даласымен тығыз
байланысты болып келеді. Суретші Әңгіме (1957), Қашағанды ұстау (1967),
Сары-Арқа, Құрманғазы, Киіз басушылар атты картиналарында кейіпкерлер
образын жасаумен қатар, қазақ баласының өзіндік ерекшеліктерін ашуға баса
көңіл бөледі.
Суретші М. Кенбаевтың ерекше туындыларының бірі – Асауды ұстау
картинасы. Картина қазақ жігіттерінің батылдығы мен шеберлік өнерінің
шексіздігін көрсететін көркем туынды. Көлденеңінен сызылыңқы етіп алынған
картина форматы, қазақ даласының кеңдігін, адамдардың болашаққа қарай
ұмтылысын символды түрде көрсетеді. Суретшінің Асауды ұстау картинасы
Москвадағы Мемлекеттік Третьяков галереясындағы кеңес өнері көрмесіне
қойылған.
М. Кенбаевтың озық туындыларының бірі – қазақ халқының даңқты сазгері
Құрманғазы бейнесін көрсететін Сары-Арқа картинасы. 1958 жылы Құрманғазы
образын жасауға арналған жабық конкурста осы картина үшін М. Кенбаев
бірінші сыйлықты жеңіп алды. Картинада ат жетектеген Құрманғазының бейнесі
көрсетілген. Шығарма бояулары қоңыр, сары, қызғыш түстердің жиынтығына
біріктірілген. Картинаның Сарыарқа деп аталуы Құрманғазының даңқты –
Сарыарқа күйінің сарынымен байланысты.
М. Кенбаев бұл картинаны жазу барысында ақын Хамит Ерғалиевпен жиі
пікірлесіп, оның Құрманғазы поэмасының мазмұнымен танысты. Сонымен қатар
бұл жұмысты жазу кезеңдерінде ғалым, зерттеуші әрі композитор Ахмет Жұбанов
мұқият бақылау жасап, пайдалы кеңестер беріп отырған.
Суретші М. Кенбаевтың ерекше туындыларының бірі – Киіз басу. Бұл
картина түстердің әуенділігімен және ұлттық ерекшеліктерімен сипатталады.
Шығарма мазмұны халық шеберлерінің еңбегін көрсету. М.Кенбаев шығармашылығы
– қазақ халқының өмірін бейнелік-поэзиялық тілде көрсету. Соңғы жылдар
М.Кенбаев басқа да суретшілермен қосыла отырып монументалдық өнер саласында
өнімді еңбек етуде.
Қазақстан бейнелеу өнеріндегі кескіндеме шығармаларымен танылған
ерекше тұлға С.Мамбеев. Сабыр Мәмбеев Шымкент облысы, Келес ауданы
Абайбазар селосында 1928 жылы туған. Сабыр Мәмбеев Қазақстанның Халық
суретшісі, Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген қайраткер. С. Мәмбеев 1946 жылы
Алматы көркемсурет училищесін, 1953 жылы Санг – Петербургтегі И. Е. Репин
атындағы кескіндеме, мүсін және архитектура институтын бітірген.
1952-62 жылдары және 1968-82 жылдары Қазақстан Суретшілер одағының
төрағасы қызметін атқарған. С. Мәмбеевтің шығармашылығындағы негізгі
тақырыптар – замандастар өмірі, туған жердің табиғаты және еңбек адамдары.
Суретшінің Сұқбат, Тауда деп аталатын картиналары Москвадағы Третьяков
галереясында, Қоныс аудару, Көктем шығармалары Москвадағы шығыс
халықтары өнерінің музейінде сақтаулы. Киіз үйде, Терезе алдындағы қыз,
Жастар, М. О. Әуезов картиналарын суретші 50-60 жылдары жазды. С.
Мәмбеев 1970-80 жылдары қазақ халқының өткені мен бүгінгісін көрсететін
сериялық суреттер салды. Шығармаларының көпшілігі қазақтың көркемсурет
музейінде сақтаулы. Суретші шығармашылығы уақытында лайықты бағаланып Еңбек
Қызыл Ту және Құрымет Белгісі ордендерімен марапатталған.
Қазақтың кино суретшісі, графигі, кескіндемешісі Сахи Романов 1926
жылы 1 тамызда Қызылорда облысы, Қазалы қаласында дүниеге келді. Оған 1967
жылы Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген қайраткер,1981 жылы Халық суретшісі
құрыметті атағы берілді. С. Романов жас кезінде балалар үйінде
тәрбиеленген. Москва көркемсурет мектебінде оқыған. Ол 1944-47 жылдары
Ленинградтағы көркемсурет институтында оқыды. Суретші 1955 жылы
Бүкілодақтық мемлекеттік киномотография институтын бітірді.
Суретші С. Романов 50-60 жылдар аралығында Қанатты сыйлық, Алдар
Көсе, Жангелдин отряды, Найзатас, Ас беру, Қырық өтірік,
Құрманғазы атты кинофильмдеріне декорациялар жасады. Сонымен қатар
аталған кинофильмдерге арнап кейіпкер костюмдерінің нобайларын эскиздерін
салды. Суретші Сахи Романов шығармашылығында ақын О.Сүлейменов,
Автопортрет, Мұхаммед Хайдар Дулати портреттері ерекше орын алады. Сахи
Романов шығармашылығында Жер туралы декрет, Отан аспаны аясында,
Бұғаудан босану, Төлектің тор жайлауында, Бектау аты, Аврора
жаңғырығы, Құсбегі картиналары ұлттық колоритімен, символдық тілімен
ерекшеленіп, суретшінің өзіндік қолтаңбасын айқын танытады. Суретші С.
Романов Еңбек Қызыл Ту және Құрымет Белгісі ордендері мен наградталған.
Қазақстанның халық суретшісі (1980), Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген
қайраткер (1965) Евгений Матвеевич Сидоркин Ресейдегі Киров облысының
Лебятье селосында 1930 жылы 5 шілдеде дүниеге келіп, 1982 жылы 3 қыр-
күйекте Алматы қаласында қайтыс болған. Е. Сидоркин 1951жылы Қазандағы
көркем сурет училищесін бітірді. 1951-52 жылдары Ригадағы көркемсурет
училищесін академиясында оқыды.
1957 жылы Ленинградтың кескіндеме мүсін және архитектура институтын
бітірді. 1957 жылдан бастап Е.Сидоркин Алматы қаласына жұмысқа орналасты.
Осы жылдары суретші Е.Сидоркин, С.Михалковтың мысалдарына арнап
автолитографияларды жасады. Е.Сидоркиннің бұл еңбектерін өзіндік қолтаңбасы
бар дарынды график екендігін аңғартты. Қазақтың халық ертегілеріне арналған
Көңілді алдампаздар (1958), Қазақ эпосы (1959), атты иллюстрациялары
оның есімін қазақ жұртына кеңінен таныстырды.
Суретші график Е. Сидоркин 1963-64 жылдары Қазақтың ұлттық ойындары
атты автолитографиялар топтамасын, Сәкен Сейфулинді оқығанда деп аталатын
графикалық суреттерін жасады. Қазақ халқының тіршілік болмысына, оның ішкі
сыр-сипатына терең бойлаған бұл топтама суреттері 1965 жылы Лейпцигтегі
көрмеде алтын медаль алды. Ақсақалдар (1959) атты автолитографиялық
топтамасы мен М.О.Әуезовтың Абай жолы романына (1960) жасаған
иллюстрациялары үшін Е. Сидоркинге 1970 жылы Қазақстанның Мемлекеттік
сыйлығы берілді. Суретшінің Ғасырлар түнегінен (1971-79) атты үлкен
автолитографиялық топтамасы, М.Салтыков-Щедриннің Бір қаланың тарихы атты
(1974-78) романына салған иллюстрациялары көрермендерден жоғары бағасын
алды. Сонымен қатар Е.Сидоркин монументті сәндік өнер саласында жемісті
еңбек етті. Ол Алматыдағы Целинный кинотеатрының фоэсіне арнап көп
қабатты түрлі-түсті сграфитто композициясын жасады. Суретші О.Богомолов-пен
бірге балалар фронтонының мозайкалық үлкен панносын жасады.
Қазақстанға белгілі суретші Алексей Степанов Пенза облысы, Пенза
ауданы, Чемодановка селосында 1923 жылы 19 қаңтарда дүниеге келді. Ол 1933
жылы Пенза көркемсурет училищесін, 1952 жылы Ленинградтағы кескіндеме,
мүсін және архитектура институтын бітірді. Сол жылдардан бастап А.Степанов
Алматыда тұрып шығармашылық жұмыстармен айналыса бастады. Алексей
Степановқа 1969 жылы Қазақстанға еңбек сіңірген өнер қайраткері атағы
берілді. Суретші Бейбіт дала (1965), Көктемгі Алатау (1969), Бейбіт
Алматы (1980) пейзаждарын жазды. Сонымен қатар Раушан гүлдер (1955),
Күз атты натюрморт салды. 50-60 жылдары Р.В.Валиканованың, Раушанның,
Л.Лотушкиноның портреттерін жазды. А.Степанов Қазақстан Магниткасы,
Еңбек күндері, Күміс Еңлік-гүл, Медеудегі жексенбі атты кескіндеме
шығармаларын 70-жылдары жазды. Суретші айналадағы өмірді, дүние поэзиясын,
замандастардың рухани келбетін бейнелеуде асқан шеберлік көрсетті.
Кескіндеме шебері Алексей Степановтың шығармашылығындағы ерекше
тақырып–космосты игеру. Ол 1960-1980 жылдар аралығында космос тақырыбына
байланысты Жұлдыздарға, Жер планетасынан келген адам, Жұлдызды аспан,
Космосқа, Біз Байқоңырданбыз атты картиналарын жазып, республикалық,
бүкілодақтық және халықаралық көркемсурет көрмелеріне ұдайы қатысып тұрды.
Қазақстанға белгілі кескіндемеші Әбдірашит Аронұлы Сыдыханов қазіргі
Атырау облысы, Индер ауданы, Кулагино селдосында 1937 жылы 12 тамызда
дүниеге келді. Ол 1967 жылы КСРО суретшілер одағына, 1985 жылы Кино-
мотографистер одағының мүшелігіне қабылданды. Ә.Сыдыханов 1966 жылы Алматы
көркемсурет училищесін бітіріп, шығармашылық қызметін Қазақ-фильм
киностудиясында бастады. Суретші 1967-1986 жылдар арасында қоюшы-суретші
ретінде Қараш-Қараш, Құлагер, Кездеспей кеткен бір бейне, Өрнек,
Жусан фильмдерін түсіруге қатысты. 1967 жылы Москва қаласында оның Ән
қанаты атты фильміне жасаған эскиздері бойынша көрме ұйымдастырылды.
Суретші 1960-1979 жылдар аралығында 1916 жыл, Ақындар даусы,
Ереуілшілер, Жеңілгендер, Маңғыстау мұнайшылары атты триптихтарды
Қазақстан туралы поэма панносын, бригадир П.Казакованың портреттерін
жазды. Ә.Сыдыхановтың шығармашылық еңбектері 1987 жылы Москва қаласында,
1979 жылы Польша мен Болгарияда өткен халықаралық көрмелерге қатысты. 1986
жылы Шоқан Уалиханов атты телевизиялық фильмді көркемдегені үшін
Қазақстан мемлекеттік сыйлығына ие болды[2, 75-бет].
Қазақстан бейнелеу өнеріндегі тоқыма суретшісі, сәндік қолданбалы
өнердің кәсіпқой суретшісі, қазақ гобеленінің негізін салушылардың бірі
Қ.Тыныбеков болды. Құрас Тыныбеков – 1947 жылы 7 сәуірде қазіргі Оңтүстік
Қазақстан облысы, Төле би ауданы Амангелді атындағы колхозда дүниеге келді.
Құрас Тыныбеков 1976 жылы КСРО суретшілер одағына мүшелікке қабылданды. Ол
1966 жылы Алматы көркемсурет училищесін, 1971 жылы Украинадағы Львов
қаласындағы Мемлекеттік сәндік қолданбалы өнер институтын бітірді. Сәндік
қолданбалы өнер шебері Қ.Тыныбеков 1971-78 жылдары Алматы көркемсурет
училищесінде, 1978-80 жылдары Алматы Мемлекеттік театр-көркемсурет
институтында оқытушылық, шығармашылық жұмыста болды. Құрас Тыныбеков 1970-
80 жылдар аралығында Шоқан, Дала бал-ладасы, Тау мен дала аңызы,
Әлем, Өмір ағашы, Тың парады, Байқоңыр ырғақтары, Медеу,
Байқоңыр, Теңіз симфониясы гобелендерін тоқыды. Суретші 1976-80 жылы
шетелдермен достық және мәдени байланыстарының қазақ қоғамы, Қазақстан
Суретшілер Одағы Президиумының мүшесі болды. Қ.Тыныбеков 1981 жылы (қайтыс
болғаннан кейін) Қазақстан гобелені үшін Қазақстанның Мемлекеттік
сыйлығының лауреаты атанды.
Қазақ бейнелеу өнерінде пейзаж жанрымен ерекше танылған суретші
Ж.Шарденов болды. Шарденов Жаңатай 1927 жылы 4 сәуірде қазіргі Ақмола
облысы, Мариновка ауданы, Ковылевка селосында туған. Оған 1981 жылы
Қазақстанға еңбек сіңірген өнер қайраткері деген құрметті атақ берілді.
Ж.Шарденов 1961 жылдан Қазақстан Суретшілер одағының мүшелігіне қабылданды.
Суретші Ж.Шарденов 1949 жылы Алматы көркемсурет училище-сін бітірді. 1953-
55 жылдары Ленинградтағы кескіндеме, мүсін және архитек-тура институтында
оқыды.
Ж.Шарденов республикадағы пейзаж өнерінің жетекші маманы ретінде
көпке танымал. Суретшіның шығармаларында туған ел табиғаты поэзияға толы
өрнектермен астарланып, лирикалық көркем бейнелер көрініс тапқан.
Ж.Шарденовтың Ағаш түбіндегі шағын үй, Жас қайыңдар, Қапшағай теңізі,
Алма арасан сайы, Тауда, Медеуге апаратын жол, Кешкі әуен
шығармалары табиғат әсемдігін жырлаған. Суретшінің Талас даласында,
Алатау бөктерінде және Көктөбе картиналарында адам мен табиғат ерекше
үндестік тауып, бояу түстерін шығарма мазмұнын аша түседі. Шебердің
Кезек, Алматы жылу электр станциясы, Теміртаудағы завод атты
индустриалдық пейзаждары көрерменге әсерлі, ырғақты, әрі көркем туындылар.
Ж.Шарденов шығармашылығында пейзаж бен қатар Сары гүлдер, Капуста деп
аталатын натюрморттары бар. Суретші салған жазушы С.Бегалин, батыр
Т.Бигелдинов портреттері республикалық көрмелерге қатынасқан.
Қазақстан бейнелеу өнеріндегі кескіндеме саласында белгілі тұлға
А.Аханаев. Суретші Амандос Ақанаев 1949 жылы 1 мартта Алматы облысында
туған. 1968 жылы Алматы көркемсурет училищесін бітірген. 1978 жылдан
Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі. 1970 жылдан бастап республикалық,
шетелдік көрмелерге қатысып келеді. Суретшінің Кешкі автобус, Бұлақ,
Жоқтау, Ат арба композиция-лық-тақырыптық картиналарында құбылыстардың
ішкі мәнін ашуға тырысады. Тасжарған, Өзен мен ағаш, Тікен ішіндегі
түлкі шығармалары табиғат сырын ашуға арналады. Суретші А.Ақанаев ғалым
А.Жұбановтың, суретші К.Дүйсенбиевтің, хирург Т.Кукеевтің, ақын
О.Сүлейменовтың портретін салды. Суретші А.Ақанаевтың сүйікті
тақырыптарының бірі тарихи оқиғалар. Олардың қатарында Аспарух ханның
қалыңдығы, Алтыбақан, Мәңгілік туралы поэма, Тынымсыз өмір атты
тарихи іздер қазіргі заман көріністері бейнеленген шығармалар бар.
Суретші К.Дүйсенбиев 1942 жылы 25 октябрьде Оңтүстік Қазақстан облысы
Абай селосында туған. 1972 жылы Н.Островский атындағы Ташкенттің театр-
көркемсурет институтын бітірген. 1975 жылдан Қазақстан суретшілер одағының
мүшесі. 1964 жылдан бастап республикалық, шетелдік көрмелерге қатынасқан.
Суретші К.Дүйсебиев Тандыры бар натюрморт, Пейзаж қосылған натюрморт
атты ұлттық заттарды бейнелеген шығармалар жазған. Бұлармен қатар суретші
табиғат көріністері бейнеленген Паркте, Күз, Таңертең, Ауылда, Көл
жағасында, Кешқұрым, Түскі мезгіл шығармалары бар. К. Дүйсебиев ұлттық
колориттегі, салт-дәстүр бағытындағы Ата мен немере, Үміт, Далада
әйелдері, Сушылар, Тауда, Аулада атты композициялық картиналары
қазақ даласының, оның адамдарының өмір тіршілігін көрсетеді.
Кескіндеме шебері Бахтияр Табиев 1940 жылы 14 майда Қытай Халық
Республикасының Құлжа қаласында туған. 1967 жылғы В.Суриков атындағы Москва
көркемсурет институтын бітірген. 1970 жылы Қазақстан суретшілер одағына
мүше. 1961 жылдан бастап республикалық, шетелдік, халықаралық көрмелерге
қатысқан. 1988 жылы суретшіге Қазақстан республикасына еңбек сіңірген өнер
қайраткері деген құрметті атақ берілді. Суретші Б.Табиевтің Майданнан
келген хат, Бала емізген ана, Сақыманшылар, Кездесу, Бала көтерген
ана, Самаурын жанында, Жанұя, Таудағы таң, Даладағы кеш
картиналары бар. Б.Табиевтің шығармалары ұлттық өзіндік ерекшеліктерін
тұрмыс салтын, табиғатын, шаруашылығын, дәстүрін, этнографиялық белгілерін
көрсетпесе де қазіргі өмір жағдайындағы сипатымен суреттейді. Суретші
шығармаларында аттылы адам, киіз үй, түйелі ауыл, қазан ошақ, үй жихаздары,
ұлттық киім, қазіргі ауыл көріністері молынан кездеседі.
Суретші график Қайырбай Закиров 1945 жылы 25 февральда Қызылорда
облысы Арал қаласында туған. 1965 жылы Алматы көркемсурет училищесін
бітірген. 1976 жылдан Қазақстан суретшілер одағына мүше. 1968 жылдан бастап
республикалық, шетелдік және халықаралық көрмелерге қатысқан. 1988 жылы
суретшіге Қазақстан республикасына еңбек сіңірген өнер қайраткері атағы
берілген. Суретші Қ.Зәкіровтың Дастархан, Ұлбаланың бақыты, Теңіз
туралы аңыз, триптихтары бар. Көше қиылысында, И.Оразбаевтың өлеңіне
жасаған иллюстрациялары, Базар жырау, Жұт, Жаңғырық, Күту
шығармалары қазақ жеріндегі сыр өңірінің өмірі мен ұлттық дәстүр көрініс-
терін терең суреттеуге арналған графикалық шығармалар. Суретші туынды-
ларында еңбек ерлері Ы.Жақаевтың, У.Алтайбаеваның көркем образдары
жасалған. Қазақ даласының қазіргі көріністері жаңа тақырыптық - композиция-
лық шешімдер табылған.
График суретші Василий Тимофеев 1943 жылы 1 январьда Россияның
Новосибирь облысының татарка селосында туған. 1963 жылы Алматы көркем-сурет
училищесін бітірген. 1974 жылдан Қазақстанның Суретшілер одағын мүше. 1963
жылдан бастап республикалық, шетелдік және халықаралық көрмелерге қатысқан.
Суретші В.Тимофеев Бейбітшілік туралы сөз, Тың жол салушылар, Ойлау,
Балхаш балықшылары, Адамдар мен тағдырлар, Балхаш тарихы, Жыл
мезгілдері, Қазақстанның даңқты адамдары сериялық линогравюра суреттер
салған. В.Тимофеев В. Шукшиннің, Жамбылдың, Шохан Уәлихановтың, Әл-
Фарабидің, А.Афанасьевтің портреттерін жасады. Көптеген жеке адамдарлың
кітаптарына арнап экслибристер салды.
Мүсінші Рыспек Ахметов 1942 жылы 3 январда Шымкент облысы, Абай-базар
селосында туған. 1968 жылы Н.Островский атындағы Ташкент театр-көркемсурет
институтын бітірген. 1969 жылдан Қазақстан суретшілер одағына мүше. 1968
жылдан бастап республикалық, халықаралық көрмелерге қатысқан. Мүсінші
Р.Ахметовтың Алдар көсе мен бай, Аққу биі, Қобыз үні, Махамбет
Өтемісұлы, Қобыланды батыр, Құрманғазы Сағырбайұлы, Жастық шақ, Әл-
Фараби, Абай әндері, Ана, Қонақжайлық атты кіші формадағы мүсіндер
жасаған. Р.Ахметов шығармашылығындағы ерекшелік шығармаларының ұлттық
формада орындалуы, қазақтың салт-дәстүрін көрсететін, (станоктық) көрмеге
қоюға арналғандай болып келуі сонымен қатар, ауыз әдебиетінің, ғылымның,
қоғам қайраткерлерінің образын жасауға бейілділік ерекшеліктері болып
табылады.
Суретші Темірхан Ордабеков – сурет өнерінің график саласында өзінің
бағыт-бағдарымен танылған қылқалам шеберлерінің бірі. ҚазПИ-дің көркем-
сурет графика факультетін бітірген соң, Шымкент педагогика институтында
ұстаздық қызметте болып, талапкер жастарды суретшілікке баулыды.
Респуликалық баспаларда істеп жүріп кітаптарды көркемдеп безендіруге ат
салысты. Идеясы мазмұнымен үндесіп, оның танымдық мәнін айшықтаған
суреттері оқырмандарды ғана қызықтырып қойған жоқ, көрмелерде одақтас
шетелдік мамандарды да сүйсіндірді. Темірхан Ордабековтың еңбектерінің дені
тарихи тақырыптарға арналған. Оның Бұхар жырау атты графикасы көне заман
шындығын қазіргі өмірмен үндестіре отырып, көпшілікті ойлантуға жетелейді.
Суретші Бексейіт Түлкеев 1955 жылы 22 қаңтарда Шымкент облысының
Ленгер ауданында (қазіргі Төле би ауданы) Қасқасу ауылында туылған. 1971
жылы Москвадағы жоғарғы көркемсурет-өндірістік училищесінде сұңғатшы,
монуметалист мамандығында оқыды. 1980 жылы Қазақстан суретшілерінің
одағының мүшесіне қабылданып, осы атаққа ие болады. 1983 жылдары
Атамекен, Әке, Суретшінің ұйқысы деген суреттерін жазды. 1984 жылы
Түсіру алаңы деген сурет жазады.
ҚР суретшілар одағының мүшесі Меңдібай Әлин 1953 жылы туылған. 1977
жылы Алматының Н.В.Гоголь атындағы суретшілер училищесін бітірді. Бітірген
соң Жазушы баспасында, әуелі көркемдеуші редактор, сосын редакция
меңгерушісі болып қызмет істеді. Меңдібай осы білімімен шектеліп қалуды
місе тұтқан жоқ. 1978 Москва полиграфия институтына түсіп, оны 1985 жылы
бітіріп шықты. Қазір ол – Жалын баспасының бас суретшісі. Талантты
қылқалам иесі дизайн және кітап безендіру саласында жемісті жұмыс жасап,
өзінің айырықша қолтаңбасын таныстарлық дара туындыларымен көзге түсіп
келеді. Оның дарын қабілетін айқындай түсетін шынайы шығармалары көптеген
бүкіл одақтық халықаралық көрмелерге қатысып, жүлделі орын алды. Қазақ ауыз
әдебиеті саласындағы шығармаларды көркем безендіргені үшін, 1986 ж.
Қазақстан Жастар сыйлығының лауреаты атағы берілді.
Орта Азия және Қазақстан Респубикаларының Плакат және кітап өнерін
республика аралық конкурсында Тазша бала, Қушыкештер, Көсе кісі,
Ауған ертегілері, Құйыршық атты кітаптар І-дәрежелі, Нан мен тұз
(С.Жиенбаев), Өлген қазан атты кітаптар ІІ дәрежелі, Бағдат атты кітап
ІІІ дәрежелі дипломдармен атап өтілді. Радуга баспасынан (Москва) жарық
көрген. КСРО халықтарының ертегілері атты бес томдықты көркемдеуге
қатысқаны үшін 1985 жылғы бүкілодақтық кітап өнері конкурсында ол ең
жоғары награда – Иван Федоров атындағы дипломға ие болды. Меңдібай
шығармашылығы шетел көрермендерінің де назарын аудара бастағаны белгілі.
Оның Лейпциг ИБА-89 көрмесіне қатысқан Қушыкештер күлкісі атты кітапқа
жасаған безендіруді күміс медальды жеңіп алды.
Сәрсенбай Сәлменұлы Әлиев 1956 жылы Гурьев қаласында туған. 1985 жылы
Алматы мемлекеттік театр және көркемсурет институтына түсті. Жас суретшінің
еңбектері алғаш рет 1978 жылы өткен жас суретшілер көрмесінде жоғары
бағаланды. Қылқалам шебері мұнан кейін 1982-1983 жылдары өткізілген жас
суретшілердің көрмесіне қатысып, қабілетін жан-жақты таныта түсті. Оның
Балыққа байланысты натюрморт, Айлы түн, Жаңа қайық, Отарда сияқты
майлы бояумен салған суреттері көрермен көңілінен шығуда.
Ғалым Рысбекұлы Ахметов 1969 жылы Алматы қаласында туған. Алматы
театр және көркемсурет институтының сурет факультетінің мүсін бөлімінде
оқыды. Республикалық жас суретшілер көрмесінде Ғалымның Желтоқсан, Отыз
екі жыл ашаршылық, 1937 жыл, Ату жазасы еңбектері жұрт-шылықтан жоғары
баға алды. Аралмен қоштасу еңбегі Жастық девизімен өткен Бүкілодақтық
жастар көрмесіне қойылды. Жас мүсіншінің Арал тағдырына арналған
шығармасының бірінші тұлғасы Халықаралық көрмелерге жолдама алып, Польша,
Чехославакия қалаларында өткен байқауларда көңілден шықты. Ғалымның жаңа
еңбегі – Есімхан – жас мүсіншінің ізденіс, қуат-күшін айқын танытумен
қатар, болашағынан зор үміт күттірген еңбек болды.
Суретші кескіндемеші Қосыбек Егізбаев 1936 жылы Жамбыл облысы, Жамбыл
ауданы Гродекаво селосында дүниеге келген. 1959 жылы Алматыдағы Н.В.Гоголь
атындағы көркемсурет училищесін бітірген. Сурет салумен бала кезінен
айналысады. Әсіресе, қазақ халқының ертегі кітаптарын кескіндеп,
безендіруге шағармашылық жаңа қырынан көрінген. Ол Түлкі мен бөдене,
Қаңбақ шал тағы басқа кітаптарды көркем безендіруде ешкімге ұқсатпай өз
қолтаңбасын таныта білдірді. Қ.Егізбаев көркемдеп безендірген Бозінген
атты кітап Мәскеуде өткен бүкілодақтық халық шаруашылық жетістіктері
көрмесінің қола медалін жеңіп алған. Ол КСРО журналистер одағының мүшесі,
қазір Жалын баспасында жұмыс істейді.
1.2 Қанафия Тельжановтың шығармашылығы
Канафия Тельжанов қазақ кескіндеме өнерінің кесек тұлғасы. Өмірі мен
өнері жеке дара құбылыс, Қанафия ағаның атасы Тельжан көкірегі ояу орысша-
арабша білім алған азамат. Кезінде 1906 жылы Омск губернаторына екі жылдық
мектеп ашуға ұсыныс жасайды. Ұзақ жылғы үзілмеген үміттің арқасында 1923-
1924 жылдары Көкшетаудан он сегіз шақырым Қызылту ауылынан арнаулы төрт
жылдық мектеп ашуға мұрындық болады. Кейіннен келе ауыл азаматтары
Тельжан ауылы деп атап кетеді. Әкесі Темір-Болат баласы Қанафияға Омск
өңіріндегі кең байтақ жазира көрікті мекені жайлы талай сыр шерткені
есінде. Алқап даланың аңқыған самалында талай қоңыраулы күймемен (тачанька)
аяңдап балғын балалық шақтарды өткізген күндері көңіліне қуат өміріне шуақ
берген. Сол кезден бастап Қанафия Темір-Болатұлының Отанына туған жерге
сүйіспеншілігі арта түседі. Әкесі Темір – Болат көзі ашық сауатты азамат
болған. Өз заманында Оренбург маслихатының мүшесі, Сибирь өлкетану өңірінің
Кедейлер съезі атты газеттің бас редакторы, сонымен қатар Еңбекші қазақ
газетінде де редакторлық қызмет атқарады.
Қазақтың белгілі арысының бірі Мағжан Жұмабаевпен бірлесе еңбек
жасағанын К.Н.Балтабаев Батыс Сибирдегі қазақ пен татарлар атты кітабында
естелік етіп жазады. Қанакеңнің әкесі Темір-Болат Ленинград қаласынан
политехникалық жоғары білім алған. Мәскеу және Ленинград қалаларында
ұстаздық қызмет атқарады. Ұлы жазушы Сәбит Мұқанов Өмір мектебі романында
Ленинградтағы қазақ студент жастарының тыныс – тіршілігі жайлы сыр
шерткенде кейіпкерлері М.Әуезов, Ә.Марғұлан, Т.Б.Тельжанов, Қ.Сәтбаевтар
екенін еске түсіреді.
Қазақстан халық суретшісі Әубәкір Ысмайловтың Қанафия Тельжанов
туралы жазған қолжазбасына көз жіберіп көрейік. 19 ғасырда Омск қаласы
мәдени орталықтың бірі болған. Темір-Болат Тельжанов Омск қаласында
көркемсурет техникалық училищесінде білім алған қазақ балалары М.Косшубаев,
С.Сәрсенбаевқа көмек көрсеткен 1928 жылы 2 мамырда Халтурина атындағы
клубта қазақ студенттерінің мәдени кеш өтті. Кештің өтуіне себепші болған
Темір-Болат Тельжанов. Кештің құрметті қонақтары Смағұл Садвақасов, Ғабит
Мүсірепов, Мағжан Жұмабаев өлең оқыды, Қали Байжанов Екі жирен әнін
шырқады, мен Әубәкір Ысмайлов Қара жорға биін биледім. Суретшілердің
ұйымдастырған көрмесін аса бір сабырлықпен назар аударған Темір-Болат
Тельжанов ұлым ержетсе міндетті түрде суретшілікке оқытам дегені әлі
есімде. Алла аузына салдыма бүгінде Қанафия Тельжанов Қазақстан кескіндеме
өнерінің ірі тұлғасы деген деректі материалы өзекті ой толғайдыт [3, 77-
бет].
Жалпы Канафия Тельжанов интелегент жанұяда тәрбиеленген. Әкесі Темір-
Болат 1937 жылы Қанафия ағаны Бүкілодақтық көркемсурет академия жанындағы
дарынды балалар көркемсурет мектебіне орналастырады. Өнерге құштар Қанафия
ағаға санғасырлық тарихы бар Санкт-Петербург қаласы өмірін өнермен
ұластырады. Өнері үстем болғанмен өмірі шым-шытырық тағдыр кешеді. Әке мен
шешеден ерте айырылады. Үмітін өрбіту үшін кескіндемелік шығарма бедерлеуге
бет бұрады.. Өнер жолын қанша шырмаймын десеңде кемістік кедергілер
болатыны заңды құбылыс. Қанафия Тельжанов Ұлы Отан соғысы жылдары Отанына
оралып Алматы қаласындағы көркем-сурет училищесіне түсіп оқуын үздік
бітіреді. Көркем-сурет училищесінің студенті кезінде-ақ Қанафия ағаның
көркем туындылары ұлағатты ұстаздары А.Черкасский мен Л.П.Леонтьевтің
елегіне ілініп ортақ ой-пікір айтуға жетелейді. Арман алдамайды, үміт
үзілмейді демекші Қанафия аға 1947 жылы өнердің ең жоғары мектебі Санкт-
Петербург қаласындағы И.Е.Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сәулет
өнері институтында кәсіби білімін жалғастырады.
Академик суретші – педагог М.И.Авиловтың шеберханасында кәсіби
мамандығын шыңдайды. Екінші курстан бастап –ақ одақтық және республикалық
көрмелерге қатынаса бастайды. Ең алғашқы Жайлауда, Үгітшілер арасында,
Амангелді шабуылы туындылары көрермен назарына ілініп батыл қадам
жасауына себепші болады. Өрімдей жігіт өнер есігін ашқаннан бастап уақытпен
үйлестіріп тарихи туындылар жазуды жанынан шығарған емес. Эрмитажды
аралаған сайын алапат суреткерлігімен Рембранд ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz