Тіркелген салық
.КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның салықтық жүйесі ғылыми
–техникалық прогрессті ынталандыру, жоғары технологиялық өнімнің әлемдік
нарығына отанды өндірушіні шығару, кәсіпкерлік өндірістік іс -әрекетті
және инвестициялық белсенділікті қызықтыру, заңды және жеке тұлғаға салық
салудың әртүрлі тағайындалу және пропорционалдық, салықтық дискриминацияға
жол бермеу, әлеуметтік әділеттілік, экономикалық тиімділік және басқа да
маңызды қағидалар негізінде құрылып жатыр.
90-шы жылдардың басында Қазақстанда дамыған нарықтық экономика үшін
тән салық жиынтығымен салық салудың классикалық жүйесі қабылданды.
Бірақта нарықтық емес типтегі экономикада мұндай салықтық жүйе маңызды
мәселелердің пайда болуына әкелді.
Қазақтанда қызмет етіп жатырған жүйе көптеген кемшіліктерді иеленеп
отыр, атап айтқанда:
Мемлекеттің қолдануына түсетін салық формасындағы барлық кірістердің үшке
жуығы жанама салық жолымен алынады., яғни салық салу объектісі кіріс
немесе пайдамен қатар, шаруашылық қызметпен айналысатын субъектілердің
шығындары да жатады.
Салық жүйесі меншіктің барлық формасындағы кәсіпкерлік құрылымды қаржылық
капиталды жинауға және оның негізгі және айналымды активтерін
инвестициялауға ынталандырмайды.
Салық түрлері, салықсалу базасы, салық ставкасы бойынша, сонымен қатар,
салықты есептеу әдістемесі, оларды іске кіргізу мерзімі және тәртібі
бойынша тұрақсыз.
Мемлекеттің салық саясатының негізгі бағыттарына келесілер жатады:
Қазақстан Республикасында тұрақты салықтық жүйені құру; мемлекет
бюджетіне маңызды кіріс әкелмейтін салық түрлерін алу жолымен салық санын
қысқарту, немесе оларды ірілендіру;өнім өндірушілерді екі жақты салық
салудан босату немесе жеңілдету.
Бюджеттің әлеуметтік мүмкіншіліктері шексіз және cалықтық алу
шамасымен анықталады, шамадан көп болуы өндіріске кері әсер етеді.
Жоғарыда аталып кеткендей, қазіргі уақытта әлеуметтік шығынды өсіру туралы
сұрақты қоюдан көре, алынатын әлеуметтік тиімділікті максимизациялау және
қолданылатын әлеуметтік стандарттарға жету мақсатында жиналған салықты
көбіне рационалды қолдану сұрақтарын қойған жөн. Әділетті салықтық жүйені
құру өте қиын, яғни қоғамдық тауарлар және қызмет көрсету игіліктерін
қолданатын барлығының төлеміне әділетті кіргізуді қамтамасыз ету.
Тәжірибелі түрде бір де бір мемлекет мемлекеттік бюджеттің ақшалай
ресурстарын нақты, әділетті және рационалды бөлінуіне қол жеткізе алған
жоқ.
Идеалды салықтық саясат қандай да болмасын мемлекеттің және
қоғамның арманы болып табылады, мұндай көрсеткішке әлі ешкім орындаған жоқ.
Бұл мақсатқа адамзаттық өркениет жүз жыл бойы келе жатыр, және алда әлі
өте ұзақ жол бар. Соңғы нәтижесінде салықтық заңдылықта әділетті салық
салудың қағидасын бекіту салықтық жүйені тиімді етеп қана қоймай, сонымен
қатар, салықтық пәнді бекітуге және өркениетті және адамгершілігі мол,
әділетті азаматты тәрбиелеуге мүмкіндік береді.
Осылайша, келесі қорытынды жасауға болады: бүгінгі күнде салық салудың
іс –жүзінде стратегиялық жоспарын дайындау мәселесі әлде де болсын өзекті
мәселенің бірі болып отыр. Мемлекет өз саясатын жүргізу барысында, соның
ішінде салықтық, салық салу облысында кең ғылыми зерттеуді басшылыққа алу
қажет, және өз азаматтарының меншікті тұтастығын және қолайлы тұрмыс
жағдайын сақтай отырып, өзгермелі экономикалық шарттарға қарсы тұра алуы
керек.
Дипломдық жұмыстың мақсаты салық төлеу жағынан бюджетпен ЖШС
Продгруппа Кокшетау өзара қарым –қатынас жасауын зерттеу болып табылады.
Зерттеу заты. Жұмыстың қойылған мақсатына сәйкес келесі міндеттер
қойылған және шешілген: кәсіпорынның бюджетпен есеп –айырысуын
ұйымдастырудың теориялық аспектілері қарастырылған, ЖШС Дархан және
Компанияның бюджетпен есеп –айырысудың ұйымдастырылуына және оның аудитіне
талдау жасалған.
Зерттеу объектісі ЖШС Продгруппа Кокшетау объектісімен салықты
есептеу және төлеу жүйесі болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізіне мәселе орталығына қатысы
бойынша отандық және шет елдік ғалымдардың еңбектері жатады. Дипломдық
жұмыста Қазақстан Республикасының заңдылық және нормативтік актілер, және
де жоғары да аталып кеткен кәсіпорынның мәліметтері және зерттеу барысында
автордың өзімен жиналған мәліметтер қолданылған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден,
үш бөлімнен, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қорытынды және қосымшадан
құралады.
І. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП – АЙЫРЫСУДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДИТІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Бухгалтерлік есеп ақпараттық жүйе ретінде
Қазіргі шартта нарықтық экономиканың дамуы және басқаруды жетілдіру,
кәсіпорын дамуының жаңа стратегиясын дайындау бухгалтерлік есеп маңызын
және рөлін күшейтеді. Қазіргі уақытта меншік формасына және бағыну
формасына қарамастан, барлық кәсіпорындар заңды күші бар заңдылықтарға
сәйкес мүліктік және шаруашылық операцияның бухгалтерлік есебін жүргізеді.
Бүгінгі күнде тәжірибелі түрде қазіргі және толық нақтылы
экономикалық ақпаратсыз шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
экономикалық механизімін басқару мүмкін емес. Ал мұндай нақты ақпаратты
есептің стандартты дайындалған жүйесі береді.
Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың ғылыми жағынан дайындалған жүйесі
барлық ресурстарды тиімді қолдануға, көріністі жақсартуға және
кәсіпорынның қаржылық және мүліктік жағдайын талдауға мүмкіндік береді.
Есептің мәліметтері кәсіпорын іс -әрекетін және оның құрылымдық
бөлімдерін оперативті басқару үшін, экономикалық болжамдар және ағымды
жоспарлар жасау үшін, және ең бастысы тұтастай республика дамуының
заңдылықтарын білу және зерттеу үшін қолданылады. Біздің еліміздің нарықтық
экономикаға көшуі бухгалтерлік есеп және есеп беру рөлінің маңызды түрде
кеңейуіне әкеліп отыр. Бухгалтерлік қызметтің жұмысын дұрыс ұйымдастыруы
өте қажет және бұл ақпаратты қолданушылармен жеткілікті түрде бағаланған.
Қолданушылардың екі негізгі тобы бар:
- ішкі қолданушылар:
әкімшілік;
жеке меншіктер;
директорлар кеңесі;
жоғары басқарушы персонал;
менеджерлер;
бөлімшелердің басшылары.
- сыртқы қолданушылар:
тікелей қаржылық қызығушылық білдіретін қолданушылар;
инвесторлар;
кредиторлар;
дебиторлар;
клиенттер;
тікелей қызығушылық білдірмейтін қолданушылар;
салықтық органдар;
ретеуші органдар;
статистикалық органдар;
басқалар (қаржылық кеңесшілер, аудиторлар).
Ішкі қолданушылар бухгалтерлік қызметтің оперативтігінің максималды
болуы барысында оның қызметіне шығынды минимизациялауға қызығушылық
білдіруде. Сыртқы қолданушылардың негізгі мақсатына салықтық жинау
түсімдерінің, дивидендтің өсуі жатады.
Әсіресе бүгүнгі күнде барлық қолданушылар үшін бухгалтерлік ақпараттың
оперативтілігі маңызды рөл атқарады, өткені өз уақытында дайындалмаған
есеп-беру оны құрудың қандай да болмасын мағынасын жоғалтады. Бухгалтерлік
ақпараттың дәлме –дәл болуы ең басты шартың бірі болып табылады, және ол
міндетті түрде сондай қалыпта болу керек. Ол кәсіпорын имиджіне әсер
етеді, әсіресе егерде кәсіпорын бағалы қағаздармен іс жасайтын болса.
Жоғарыда аталып кеткендерді ескерек отырып, бухгалтерлік есептің келесі
негізгі қағидаларын көрсетуге болады:
үзілмеушілік;
есептелуі;
түсініктілігі;
маңыздылығы;
мәнділігі;
дәлме –дәлдігі;
бейтараптылығы;
қараушылығы;
бір ізділігі;
шындық көрініс;
өз уақытылығы.
Салықтар және оның әлеуметтік – экономикалық мәні
Салықтар - мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және мерзімде
алынатын міндетті төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні өз қызметін жүзеге асыру үшін
мемлекетте жинақталатын ұлттық табыстың бөлігін білдіреді.
Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмір сүруінің негізі
болып табылады. Адамзат дамуының барлық тарихында салық нысандары мен
әдістері мемлекет сұранысына және қажеттіліктеріне қарай өзгеріп,
жаңартылады. Салықтар өзінің ең үлкен дамуына тауар – ақша қатынастарының
жүйесінде жетілді.
Салық салу қағидаларына мыналар жатады:
1) әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады.
а) горизонталды әділдік – салық төлеушілердің табысына салық бірдей
шарттарда, бір түрде салынуы тиіс;
ә) вертикалды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін қайта бөлу үшін
дифференциалды ставкаларды пайдаланып, прогрессивтік шкаламен салынуы тиіс.
2) қарапайымдылық қағидасы. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті
әрі қарапайым болуы керек.
3) жеңілдіктердің минималды мөлшері. Жеңілдіктер құндық пропорциаларды
бұрмалап және біле тұра салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға
қояды.
4) салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен
инвестицияның өсуіне, жұмыс істеуінің жақсаруына кедергі келтірмеу
керек.
5) салық ставкаларының осы елдің экономикалық ынтымастық жөніндегі елдер
салықтарымен негізгі түрлері бойынша салыстырмалығы.
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық
қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады.
Салықтардың мәні функциясында көрініс табады:
1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи бірінші қызметі
салықтың фискалдық қызметі болып табылады;
1) салықтардың қай та бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі
шаруашылық жүргізуші субъектілер табыстарының бөлігін қайта бөлу болып
табылады. Бұл салада қызмет ету масштабы жалпы ұлттық өнімдегі
салықтардың үлесі мен анықталады: ол ұлттық табыстың мемлекеттендіру
деңгейін көрсетеді: бұл үлес 2000 жылы -79.7 пайыз; 2001 жылы – 16.6
пайыз; 2002 жылы – 17.4 пайыз; 2003 жылы – 20.2 пайызды құрады;
1) салықтардың үшінші реттеуші қызметі - мемлекеттің экономикалық
қызметін кеңейтуімен байланысты пайда болады. Ол мақсатты түрде ұлттық
шаруашылық бағдарламаларына сәйкес дамуға әсер етеді. Мұнда салық
нысандарын таңдау, ставканы өзгерту, жеңілдік алу әдістерін өзгерту
пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамның қайта өндірісінің құрылымы мен
пропорциясына, жинақтау және тұтыну көлеміне әсер етеді.
Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін экономикалық саясатқа
сәйкес әлеуметтік экономикалық және де басқа да мақсаттарға, қоғамның әр
бір нақты даму кезеңдеріндегі тапсырмаларға байланысты салық саясатын
жүргізеді.
Мемлекетке алынатын барлық салық түрлерінің жиынтығы, олардың
құрылуының әдістері мен нысандары, салық қызметі органдары мемлекеттің
салық жүйесін құрайды.
Салық жүйесі - көптеген салық түрлері, салық төлеушілер, салық жинау
әдістері, салықтық жеңілдіктерінің болуына байланысты күрделі модель болып
келеді.
Салықтарды әр түрлі қағидалар бойынша бөлуге болады:
- мемлекет төлеушінің қарым – қатынастары;
- салық салу объектісіне байланысты;
- пайдалануы бойынша;
- салық жинаушы органы, экономикалық сипаты бойынша.
Бірінші сипаты бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтар табыс немесе мүлікке ғана ( табысқа, пайдаға,
мүлікке және жерге салынатын салық) салынады.
Тікелей салықтар өз кезегінде нақты және жеке болып бөлінеді.
Нақты салық мүліктің пайдалану тиімділігіне емес, сыртқы сипатына
байланысты салынады; нақты тікелей салықтарға жер мүлік, ақша
капиталына салынатын салықтар жатады.
Жеке салықтарда табыс қана емес, төлеушінің қаржылық жағдайы да
ескеріледі. Мысалы отбасы жағдайы. Оған мыналар жатады: табысқа
салынатын салық, сый мен мұраға салынатын салық, жан басына және т.б.
салықтар.
Жанама салықтар - тауар, қызметтер бағалары арқылы (қосылған
құнға салынатын салық, акциздер, кедендік баждар) алынады. Салық
сомаларының иесі тауар және қызметтерді өткізгесін мемлекетке
тапсырылады.
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы және арнайы болып
бөлінеді. Жалпы салықтар мемлекетке түсіп, белгілі пайдалану барысында
тұлғасыздандырады. Арнайы салықтар белгілі бір мақсатқа ие болып келеді
(мысалы: әлеуметтік салық, зейнет ақы төлемдері үшін пайдаланылады).
Салықты жинайтын және оны билейтін органына байланысты орталық
(жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Объектінің экономикалық сипаты бойынша салықтар табысқа және
тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді: біріншісі – салық төлеушінің
кез келген объектіден алған табысына салық салу, екінші жағдайда - бұл
тауарлар мен қызметтерді тұтынғанда төленетін шығындарға салынатын салық.
Салық салу объектісін есепке алу және бағалануы бойынша салық
алудың төрт тәсілі бар: кадастрлық, деклорация бойынша, төлем көзіне
байланысты, потент бойынша.
Кадарстрлық әдіске сәйкес салық салу және сепке алу қамтамасыз
ету объектілерінің тізімі негізінде, оның табыс әкелу нормасын (әсер
мүліктік) көрсете отырып, нақты табысын ескермей жүзеге асырылады.
Салық төлеуші деклорацияда табыс көлемін, керекті жеңілдіктерді,
шегерімдерді ескере отырып, салық сомасын есептейді.
Төлем көзіне байланысты салықты табысты алған жердегі бухгалтерия
есептеп, төлетеді.
Патент негізінде салық әр түрлі қызметтен табыс алуға байлынысты
бөлінеді. Бұл бойынша салық төлемін анықтау және ескеру өте қиын.
Салықтық есептін екі әдісі пайдаланылады: кассалық және септеу
әдісі. Кассалық әдіске сәйкес таьыстар мен шығындар жұмыстарды жүргізу
кезінен бастап, қызметтерді, мүліктерді қабылдау және ол бойынша төлеу
жүргізеді. Төлеу уақытынан тәуелсіз есептелетін есептеу әдісі бойынша
табыстар мен шығыстар жұмыс жүргізу уақытынан есептелінеді. Екінші әдіс
салық қызметтері үшін қолайлы және оны Қазақстанның барлық салық
төлеушілері қолданады. Оның төлеушілер үшін кемшілігі - салық төлемдерін
жеткізу уақытында болмаған жағдайдын өзінде төленіп, айналым қаржыларының
оқшаулануына әкеліп соғады.
2008 жылы 10 желтоқсанда жаңа Салық кодексі қабылданып, 2009 жылдың
1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді. Қазақстан Республикасының Салық
кодексіне сәйкес салықтың 10 -нан 13-ке ұлғайды. экспортталатын шикі
мұнайға, газ конденсатына рента салығы қосылды Қазақстандаға салықтар,
төлемдер мен алымдардың тізімі:
Салықтар:
1. қорпорациялық табыс салығы
1. жеке табыс салығы;
1. қосылған құн салығы
1. акциздер
1. экспортқа рента салығы
1. жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салығы;
1. әлеуметтік салық
1. Көлік құралдарына салынатын салық;
1. Жер салығы
1. Мүлік салығы
1. Ойын сауық салығы
1. Тіркелген салық
1. Ортақ жер салығы
Жекелеген салық төлеушілер топтары үшін арнайы салық режимі
қарастырылған. Оларға жататындар: шағын бизнес субъектілері, шаруа
қожалықтары, ауыл шараушылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар, кәсіпкерлік
қызметтін жекелеген түрлері. Бұл режимде салық төлеу мынадай негізде
жүргізіледі: потент; бір жолғы таллон; бір тұтас жер салығы; оңайлатылған
деклорация. Бұл режим табысқа, мүлікке, әлеуметтік жанама салықтардың
комбинациясын сипаттайды.
Алымдар.
1. тіркегені үшін алымдар
2. Автокөлік құралдарының ҚР аумағы бойынша жүргені үшін алынатын
алымдар
3. Жеке қызмет түрлерімен айналысқаны үшін лицензиялық алым
4. радио жиілік спектрін телевизиялық және радиохабарламалық
ұйымдардың пайдалануына рұқсат бергені үшін алым
Төлемдер:
1. жер учаскілерін пайдалану үшін;
2. жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдалану үшін;
3. қоршаған ортаны ластағаны үшін;
4. аңдар әлемін пайдаланған үшін;
5. орманды пайдаланғаны үшін;
6. ерекше күзетілетін табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін;
7. радио жиілік спектрін пайдаланғаны үшін;
8. қалааралық және халықаралық телефон байланысын, ұялы телефон
байланысын бергені үшін
9. кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
10. сыртқы (көрнекі) жарнаманы пайдалану үшін
Мемлекеттік баждар
Сонымен, Қазақстанның салық жүйесі салық және басқа міндетті
төлемдер түрлері айталлықтай дифференцияланған. Салық қатынастарын
реттейтін құқықтық нормалар Қазақстан Республиксының Салық Кодексінде
және сәйкес ережелерде көрсетілген.
Мемлекеттік салық қызмет органдары Қазақстанда Қаржы Министрлігімен
және облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қала аудандарындағы,
сонымен қатар, қаржы полициясымен көрсетілген. Салық қызметі салықтар мен
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы республика заңдарының
орындалуына бақылау жасайды.
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін, яғни салық түрлерінің нақты
атаулары, сонымен қатар оларды пайдаланудың әдістері, тәртібі, іс-әрекет
әдістерін құру мен жұмыс істеуіне байланысты сипатталады.
Салық салу элементтеріне мыналар жатады;
- субъект,
- объект,
- салық көзі,
- салық салу бірлігі,
- салық ставкасы,
- квота,
- салықтық жеңілдіктер,
- төлеу мерзімі мен тәртібі,
-салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері,
- салық төлеуге бақылау,
- салық заңдылықтарын бұзғаны үшін санкциялар.
Салық субъектісі (салық төлеуші) – бұл заң арқылы салық төлеу міндеті
жүктелген жеке немесе заңды тұлға. Салық тасушылар – нақты салық
ауыртпалығы түсетін соңғы салық төлеушілер, яғни жеке тұлғалар.
Салық объектісі - салық салудың негізі болатын ақшалай операциялар,
қызмет көрсету, қызмет түрі, мүлік, табыс. Салық салу объектісі болып,
сонымен қатар, мүлікті беру, табиғи ресурстарды пайдалану, өнімге (оның
құнына) қосылған құн, жұмыс және қызмет көрсету, шаруашылық айналым
(тауарлы материалдық құндылықтар) және т.б. табылады. Салық номенклатурасы
(түрлері және тізімі) өзінің бастауын салық объектілерінен алады.
Салық көзі болып салық төленетін табыс; кейбір салықтар бойынша
(мысалы, табысқа салынатын салық) объектілері мен көздері сәйкес келеді;
кейбір жағдайларда салық көзі болып салық төлеу үшін төлеуші сататын
мүлкінің бір бөлігі болуы мүмкін.
Салық өлшем бірлігі – санау үшін белгіленген салық объектісінің өлшем
бірлігі (бір теңге, табыс және т.б.).
Салық ставкасы - бұл салық салу бірлігіне беіктілген салық
көлемі, ол салық салудың нормасын сипаттайды; салық төлеушінің табысына
пайызбен бекітілсе, салық квотасы деп аталады. Салық ставкаларының
құрылуы жағынан тұрақты және пайыздық болып бөлінеді.
Тұрақты ставкалар табыс көлеміне байланыссыз, салық салыну бірлігіне
абсолютті сомада белгіленеді (нақты салықтар салынғанда: жерге, мүлікке
және т.б. қолданылады).
Пайыздық ставкалар үш түрлі болады: пропорционалдық, прогрессивтік,
регрессивтік.
Пропорционалық ставкалар салық объектісі көлемінен тәуелсіз бір
пайызбен тағайындалады; прогрессивтік – табыс немесе мүлік өсіміне сәйкес
ставкада өсіп, шкала түрінде көрсетіледі.
Прогрессивті ставкаларда екі түрлі прогрессия қолданылады: жай және
күрделі; жай прогрессияда мүлік құнының немесе табыстың өсуіне байланысты
салық ставкасы да өседі. Күрделіде – бөліктерге бөлініп, әр қайсысына
көтерілетін салық ставкасы қойылады. Прогрессивті ставканың кемшілігі оның
экономикалық және еңбек қызметіне кері әсері болуында. Салық салу
прогрессиясы жоғары болған сайын, салық салыну субъектілдерінің
қарамағындағы табыстардағы дифференциясы әлсіз, бірақ, экономиканың
тиімділігі соғұрлым төмен.
Регрессивтік ставкалар салық объектісінің ұлғайюына байланысты
төмендейді.
Нарықтық экономика жағдайында ставкалар салық төлеушілердің төлем
қабілеті мен жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді ескеріп қолданылады.
Салық оклады - субъектінің бір объектіден төленетін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері- заңды түрде төлеушілерді салық төлеуден толық
не жартылай босату. Салық жеңілдіктерін мыналар жатады:
- салық салынбайтын минимум- толығымен салықтан босатылатын салық
объектісінің ең аз мөлшері.
- есептелген табыс сомасынан жеңілдіктер;
- салық салынатын табысқа жатпайтын сомалар;
- белгілі бір субъектілірге және кейбір салық төлеушілерге салық
ставкаларын азайту.
Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады: төлеудің мерзімін шегеру және
салық бойынша недоимканы сызып тастау.
Жеңілдік кезеңі – заң бойынша салық жеңілдігі қолданылатын мерзім.
Салық салу кезеңі – салық салу немесе жинау жүргізілетін ауқыт.
Салық төлеушілермен салық органдарының құқықтары мен міндеттері билік
органдарымен және басқару органдарымен, салық туралы заңдармен реттеледі.
Салық жинау және басқа да міндетті төлемдерді жинаудың дұрыстығына
бақылауды төлеушінің орналасқан немесе қызметінің орны орналасқан жағынан
мемлекеттік салық қызметі жүзеге асырады. Салық органдарының мақсаттары,
өкілеттігі, қызмет тәртібі, төлеушілер алдындағы құқықтарын бұзу жөніндегі
жауапкершілігі мемлекет заңдарымен анықталады. Салық төлеушілерден (салық
заңдарын бұзатын) жасырған сомаларды өндіру, табысты жасырғаны, бюджетке
төлемдерді кешіктіргені үшін айыппұл, өсім салынады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүддесін сипаттайды. Жанама
салықтың орынды қолдануы, бағаны белгілеу үдерісіне және тұтыну құрылымына
оң әсер етуі мүмкін. Салық төлеушілер үшін табысқа тікелей салынатын
салықтын өсуіне қарағанда, олардың шығынына салынатын салықтың өсуі
қолайлырақ. Сатудан алынатын салық, қосылған құнға салынатын салық,
акциздер тәрізді тұтынуға салынатын салықтарын пайдалану қолайлырақ.
Себебі:
- одан бас тарту қиынырақ;
- экономикалық бұрмалаушылық аз кездеседі;
- еңбекке деген ынтаны азырақ қысқартады;
- тапшылықтың, сонымен қосаалмастырушы тауарлардың болмауы
салдарынан, тұтынушыларға таңдау құқығын береді.
Жанама салыққа қызметтен түскен түсім жатады (кедендік баж
сипатындағы кеден табысы, экспортқа салынатын салық, ішкі нарықта
өткізілетін тауар құнының және факторлық құнның айырылымы).
Мемлекеттік бюджет табысына жанама салықтан түсетін түсім 25
пайызды құрайды. Тұтыну салығына инфляциялық және регрессивті сипатқа ие
және өсудің өзіндік кемшіліктері тән. Егерде бағаның өсуімен қатар,
бюджеттің шығыны өссе, онда осы салықтан түсетін түсім, бағаның өсуімен
бірге ұлғаяды. Бұл әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыру үшін қажетті
қаражат алуға мүмкіндік береді. Бюджет жүйесіне автоматты түрде
инфляцияға қарсы механизм енгізіледі. 1992 жылы енгізілген жанама
салықтың бір түрі - қосылған құнға салынатын салық. Ол мемлекеттік
бюджетке түскен жалпы түсімнің 20 пайызын құрайды.
Салық төлеуші бағаны көтеру арқылы салық төлеу жауапкершілігін
тұтынушыға аударады. Салық объектісі болып Қосылған құн табылады, ол
материалдық шығынсыз өнімді білдіреді; қосымша өнімде кешенді шығындар
қосылуы мүмкін, мысалы, жанама шығындары және басқа да шығындар. Салық
туралы және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес, қосылған құн салығы деп тауар айналымы
мен өндіріс үдерісіне қосылған, өткізу бойынша салық салынатын
айналымының, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының аумағындағы тауар
импорты бойынша құнның бір бөлігін бюджетке аударуды айтамыз. Айналым
бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы бұл салық салынатын,
яғни өткізілген тауарға (көрсетілген қызметке, немесе орындалған жұмысқа)
төлеуге тиісті қосылған құн салығы сомасы мен өткізілген тауарларға
(көрсетілген қызметке, орындалған жұмысқа) есептелінген қосылған құн салығы
сомасы арасындағы айырмасы арқылы есептелінеді.
Қосылған құн салығы бұл көп дүркінді салық, яғни тауар қозғалысының
өткен сатыларындағы барлық өндіруді өзіне қосады, мемлекетке тауар
өндірушіден алынған қосылған құн салығы түседі, яғни өткізу және өндіру
сатысынан алынуы мен көрінеді.
Қосылған құн салығы бойынша 2003 жылдың басында айналымның кейбір
түрлерін салық төлеуден босату; нөлдік ставкалы салықты және
төмендетілген ставканы қолдану тәрізді жеңілдіктер қолданылған.
Тауарларды, қызметтерді өткізу бойынша мынадай айналымдар салықтан
босатылған: мемлекеттік меншікті жекешелендіру, негізгі құралдарды
мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындарға табыстау; Қазақстан
Республикасының ұлттық банк қызметі; мемлекеттік баждарды өнідіріп алуға
байланысты мемлекеттік органдардың қызметі, акциздік және пошталық
маркалар; адвокаттық қызметті; әдет ғұрып, жерлеу қызметі.
Айналым қатарынының салықтан босатылуы, оның сипатына қарай нақты
операцияларына сәйкес талаптың сақталуын қамтамасыз етеді: бұл жер және
тұрғын үй ғимаратын тағайындауымен байланысты айналымдар, қаржы қызметі,
қаржы лизингі, коммерциялдық емес ұйымның қызметі, мүгедектер ұйымының
айналымы, импорттын кейбір түрлері, геологиялық және геологиялық іздеу
жұмыстары.
Салықтың мөлшері оның әрекеті кезінде жүйелі түрде 26 пайыздан 15
пайызға, содан кейін 16 пайызға төмендетілді.
Нөлдік ставка бойынша салық мыналарға салынады:
1) халықаралық тасымалдауға байланысты қызмет пен жұмысқа, тауар
экспортына;
2) тазартылған асыл металдарды ¦лттық банкке өткізу.
Жанама салықтың екінші кедендік төлемдік, яғни транзит қызметтері мен
заттарынан, тауарларынан және әкеліммен әкетілетін тауарлардан,
қызметтерден заттардан алынатын баждар мен алымдар.
Жанама салықтың үшінші тобына акциздер жатады. Ол бюджеттің салық
түсімдерінде 4 пайызды құрайды.
Акциз – тауарларға салынатын салық. Тауар өндірушілер салық
акциздерді төлейді. Акциздер жеке және әмбебап болып бөлінеді. Жеке
акциздер көп болуы мүмкін. Басқа елдерден импортталатын өнімдерге және ішкі
өндіріс тауарлары мен өнімдерге акциздер берілген.
Сонымен осылайша тізімдердің көп бөлігі өнімдер мен тауарларды
қамтиды, оларға бірінші қажеттіліктің заттары кірмейді. Акцизделетін
тауарлардың тізімі оларға қойылатын ставка сияқты өзгеріп отырады, яғни
жеке тауарлардың тұтынуды реттеу қажетімен және мемлекеттің ағымды
фискалдық мақсатымен анықталады.
Акциздің ставкасы тауар құнына пайызбен, яғни адвалорлық немесе
атаулы бірлік өлшеміне абсолютті сомада белгіленеді.
Қазақстанда акциздерді салу объектісі болып республика аумағында
өткізілетін (айырбасқа, қайта өңдеуге) немесе берілетін акцизделетін
тауарларға (қызметтер) байланысты операциялар; импорт кезінде импортталатын
акцизделетін тауарлардың көлемі (акциз тұрақты ставкасы бекітілген немесе
акцизделетін тауарлардың кедендік құны (адвалорлық ставканы қолданған
жағдайда) табылады.
Қазақстан Республикасында өткізілетін алкоголь өнімдері және
темекі бұйымдары акциз алымының толықтығын қамтамасыз ету және заңсыз
өндірісі, шығарылуы, айналымын болдырмау үшін міндетті түрде маркалануы
керек. Маркалау жауапкершілігі өнімдері өндірушілер мен импортерлерге
жүктеледі. Нақты жағдайда акцизде акциз маркасының алымы бекітілген
нысанда сату бойынша алынады, ал оның құны акциздер бойынша аванстық
төлемдер болып табылады. Заңға сәйкес экспорт (салық салудан босатуға
негіздері болған жағдайда), импорт тауарлар бойынша салық жеңілдіктері
қарастырылған. Жекелеген жағдайларда жеңілдік дәрі-дәрмек жасау үшін
қолданылатын этиль спиртіне (квота мөлшерінде); шетел дипломаттары және
оларға теңестірілген өкілдердің тауарларына; осы өкілдердің тауарларына;
осы өкілдердің жанұяларының тауарларына, жолаушылар мен жүктердің
халықаралық көлік тасымалына, т.б. қолданылады.
Корпоративтік табыс салығының Қазақстандағы мемлекеттік бюджетке
түсетін түсімі маңызды орын алады, яғни шамамен 28 пайызды құрайды.
Корпоративті табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалардың салықты
төлеу тәртібі, мерзімі, алыну шарты, санкция мен жеңілдіктері арқылы
анықталады.
Салықты табыс алатын заңды тұлғалар, Қазақстан Республикасының
резиденттері мен резидент еместері және кәсіпкерлік қызметтен табыс алатын
бюджеттік және коммерциялық емес ұйымдар төлейді.
Салықты салудың объектісі салық салынатын табыс болып табылады, ол
жылдық жиынтық табыс пен заңда бекітілген шегерім арасындағы айырма арқылы
анықталады.
Жылдық жиынтық табысқа резидент заңды тұлғаның әр түрлі көздерден
түскен табысы жатады. Оның құрамына: өнімді (жұмыспен қызметтен) өткізуден
түскен табыс; өзге де активтер мен ғимаратты өткізу кезіндегі құнның
өсімінен түскен табыс; міндеттемелерді есептен шығарудан түскен табыс;
мүліктерді жалға беруден түскен табыс; тегін алынған мүлік және орындалған
жұмыс; қызмет көрсету; оң бағамды айырма; санкция бойынша алынған сумма;
девиденттер; банктің сыйақысы; ұтыс; роялти; сақтандыру қорлары мен банктің
провизия көлемінің төмендеуінен түскен табыс; өзге де табыстар жатады.
Алынған жылдық жиынтық табысқа түзету жүргізіледі:
- төлем көзінен бұрын салық салынған девиденттер, меншікті акцияның
құнының номиналдық құннан асып түсуі;
- мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша сыйақы;
- төтенше жағдайлардың пайда болу салдарынан ізгілік көмек түрінде
алынған мүліктің құны;
- үкіметтің шешімі бойынша мемлекеттік кәсіпорындардан алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнет ақы активтерін орналастырудан алынған инвестициялық табыстар.
Салық шегеріміне Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекітілген
мөлшерде жылдық жиынтық табысты алуға кеткен шығындар жатады. Оған тауарлы
– материалдық шығындар бойынша, еңбек ақыны төлеу; қызмет көрсету және
өндіріске кеткен шығындар; басқа шегерімдер; тіркелген активтер бойынша,
сыйақы бойынша; күмәнді міндеттер мен талаптар бойынша; теріс бағалық
айырымдар бойынша; резевтік қорларға айырым жасау болйынша сақтандыру
төлемдері жарналары бойынша; әлеуметтік төлемақы шығындары; табиғи
ресурстарды өндіруге дайындық жұмыстары мен геологиялық зерттеулерге
кеткен шығындар бойынша; негізгі қорларды жөндеуге кеткен шығындар
бойынша; үстеме мен айыппұл; бюджетке төленген салықтар жатады.
Шегерімнен кейін анықталған салық салынатын табысқа түзету
жасалады. Салық төлеуші ұйымның балансында көрсетілген әлеуметтік саланың
объектілері, яғни жатақхана, тұрғын үй, емхана, балалар лагері, мектеп
жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу және оқыту ұйымдары, аурухана бойынша
шығындар сомасы азайтылады. Коммерциялық емес ұйымдардың тегін берілген
мүліктері, жеке тұлғалардың атаулы әлеуметтік көмек сомасы шегеріледі.
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын өндірістік ұйымдардың салық салынатын
табысына (мүгедектердің еңбек ақысын төлеуге кеткен шығындар екі мәрте
мөлшерінде) түзету жүргізіледі.
Кәсіпкерлік қызметтің залалы 3 жылға; жер қойнауын пайдаланумен
байланысты залал 7 жылға мерзімге көшіріледі. Залал дегеніміз салық
салынатын табыстың азаюын білдіреді, бұндай жағдайда табыс азаяды, сонымен
қатар төленетін салық та азаяды. Бұған ғимаратты, құрылымды, бағалы
қағаздарды өткізу бойынша залалдар жатады.
Табыс салығының ставкасы – 30 %.
Бағалы қағаздар мен депозит бойынша сыйақы мен дивидендтерге, резидент
емес заңды тұлғаның таза табысы мен ұтысына салынатын салық мөлшері – 15%.
Қазақстандағы көздерден алынған шетелдік заңды тұлғалардың табысына
келесідей мөлшерде салық салынады:
- сыйақы және қатысу үлесі бойынша табыстарға, дивиденттерге – 15%;
- тәуекелдікті сақтандыру және қайта сақтандыру шарты бойынша төленетін
салықтың сыйақысына – 10%;
- халықаралық тасымалдаушылардың транспорттық қызметтері мен халықаралық
байланыстардың телекоммуникациялық қызметтеріне – 5 %;
- өзге де табыстарға - 20 %.
Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын
шетелдік заңды тұлғалар алынған табыстары бойынша корпоративтік табыс
салығын төлеуші болып табылады. Тұрақты мекемелер арқылы қызмет жасайтын
шетелдік заңды тұлғалардың табыс салығының ставкасы қазақстандық заңды
тұлғалардың ставкалары сияқты, яғни – 30 %. Тұрақты мекеме арқылы
Қазақстан Республикасының қызметтен алынған шетелдік заңды тұлғалардың
таза табысына корпоративтік табыс салығы 15 % ставкамен салынады.
Таза табыс дегеніміз салық салынатын табыс пен төленген корпоративтік
табыс салығының айырмасы. Салықты төлеушілер әрбір айдың 20 - шы күнінен
кешіктірмей ай сайын салықтық кезеңде аванс түрінде төлемді бюджетке
төлеуге міндетті. Салық бойынша түпкілікті есеп айырысу корпоративтік
табыс салығының декларациясы тапсырғаннан кейін 10 күн ішінде жүргізіледі.
Төленуге тиісті аванстық төлем мөлшері алдыңғы салық кезеңінде төленген
аванстық төлемдердің орташа айлық мөлшері негізінде анықталады.
Барлық салық түсімдеріндегі бұл салықтың бюджеттегі үлесі 11 %
шамасында.
Жеке табыс салығын төлеушілер жеке тұлға мен шетелдік жеке тұлғалар
болып табылады.
Салық төлем көзінен салық салынатын табыстары және төлем көздерінен
салық салынбайтын табыстардан алынады.
Бірінші жағдайдағы табысқа: жұмысшылардың табысы, бір жолғы түскен
табыс, жинақтаушы зейнет ақы қорына зейнет ақы төлемдері, сый ақы дивиденд,
ұтыс, степендия түріндегі табыс, жинақтаушы зейнет ақы шарты бойынша табыс
жатады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табысқа: мүліктік табыс, жеке
кәсіпкерлікке салық салынатын табыс, адвокаттың табысы, өзгеде табыстар
жатады. Мүліктің табысқа кәсіпкерлік қызметке қолданылмайтын мүлікті
өткізудегі құннын өсімі кіреді, яғни мүлікті жалға беру арқылы алынған
табысты атайды.
Салық мөлшері табыс көлеміне байланысты сатылы прогрессия түрінде,
яғни 5 пайыздан 20 пайызға дейін бекітілген.
Жеке табыс салығы бойынша жеңілдіктер, яғни ¦лы Отан соғысына
қатысқандарға және мүгедектерінің табысына салық салудан босату
қарастырылған.
Қазақстаннан тысқары жерде төленген жеке табыс салығының сомасы
Қазақстанда салық төлеген кезде есепке алынады.
Резидент жеке тұлғалардың табысына Қзақстан Республикасындағы
көздерден алынған табысы, сонымен қатар, Қазақстаннан тысқары жерден алған
табыстары кіреді.
Резидент еместердің жеке табыс салығының төлемдерін ұстап қалауын,
есептеу тәртібін, салық салынатын табысын анықтау қызметінің сипатына
байланысты жүргізіледі.
Резидент емес, тұрақты мекемелермен байланысы жоқ жеке тұлғалар
шегерімсіз, 5 пайыздан 20 пайызға дейінгі ставкамен төлем көздерінен
түскен табыстың түріне байланысты салық төлейді.
Төлем көздеріне жеке табыс салығын есептеуді және ұстап қалуды
табысты төлеген салық агенті жүргізеді.
Төлем көздеріне салық салынбайтын салықты есептеуді және
аударымды салық төлеуші, табысты алған мезетте 5 – 10 күн аралығында
дербес (салық төлеуші) жүргізеді. Бұндай жағдайда салық төлеуші аумақтық
салық органына 31 – ші наурызға дейін декларацияны ұсынады.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салығы мен арнайы төлемдері. Жер
қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық пен арнайы төлемдерді заңды
және жеке тұлғалар соның ішінде шетел азаматтары төлейді.
Жер қойнауын пайдаланушылар үшін бекітілген салық тәртібі жер
қойнауын пайдалану келісім шартында анықталады. Оны Қазақстан
Республикасының үкіметі белгілейді. Шарттың негізгі түрлері бойынша
салық салудың екі моделі бекітілген:
- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтың барлық түрлерін және басқа
да төлемдерді төлеуі;
- жер қойнауын пайдаланушы өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының
үлесін төлеуі қажет, сонымен бірге ішкі мұнай мен басқа да пайдалы
қазбаларға акциздерді, жоғары пайдаға салықты жер салығын, мүлікке
салынатын салықты алып тастағандағы барлық салықтар мен басқа да
төлемдерді төлеуге тиіс.
Жер қойнауын пайдалануға қатысты шартпен белгіленген, міндетті
тіркеуден өткен жер қойнауын пайдаланушыларға қатысты салық тәртібі
шарттың мезгілі аяқталғанға дейін өз күшінде болады, ал өзгерістер екі
жақтың келісуі бойынша енгізілуі мүмкін және жер қойнауын пайдаланушы мен
мемлекеттің бастапқы экономикалық мүделерінің қатынасына өзгерістер
енгізбейді.
Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдеріне және салықтарына мыналар
кіреді:
0. бонустар: қол қойылатын және коммерциялық айқындау;
0. роялти,
0. үстем пайдаға салынатын салық;
0. өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі.
Қол қойылған бонусы шарттағы аумақта жер қойнауын пайдалану
бойынша қызмет істеу құқығы үшін жер қойнауын пайдаланушының бір реттік
бекітілген төлемі болып табылады және қолдануға берілетін жерлердегі
экономикалық құндылықтарды есепке ала отырып, шарт жасасқанда бекітіледі.
Қол қойылатын бонустардың мөлшерін үкімет бекітеді.
Коммерциялық айқындау бонустары жер қойнауын пайдалану шартында
бекітіледі және шарттағы территорияда пайдалы қазбалары бар жерді
коммерциялық мақсатпен тапқан кезде төленеді. Салық салу объектісі болып
пайдалы қазбалардан алынатын бекітілген қорлардың көлемі табылады.
Коммерциялық айқындау бонусы алынатын қорлар құнынан 0,1 пайыз мөлшерде
бекітіледі. Бонусты төлеу мезгілі шартпен бекітіледі.
Роялти пайдалы қазбалар өндіру мен техногенді қайта өңдеу
үдерісінде жер пайдалану құқығы үшін төленетін төлем болып табылады.
Роялти мөлшерлемесі жалпы тараған пайдалы қазбалар мен жер асты
сулары бойынша 1 пайыздан 10 пайызға дейінгі көлемде бекітілген
көміртек бойынша - түсімдер көлеміне байланысты сырғымалы шкала бойынша;
қатты пайдалы қазбалар бойынша, соның ішінде бағалы металлдармен тастарды
қоса алғанда- шарттың өз күшінде бөлу мерзімде бекітілген пайыз
мөлшерінде.
Роялти есепті мерзімнен кейінгі айдың 15 –нен кешіктірілмей төленеді.
– салық кодексімен бекітілген нормативтен артық алынған табысқа алынған
төлем. үстеме пайда салығының төлеушілері өнімді бөліп алу туралы және
жалпы тараған пайдалы қазбалар мен жер асты суларын өндіру шарттары
бойынша қызмет ететіндер, басқа жер қойнауын пайдаланушылар қойнауын
пайдаланышының таза табысының сомасы болып табылады.
20 пайыздан жоғары ішкі пайда нормасы алынған әрбір жеке шарт бойынша
алынған жер қойнауын пайдаланушының таза табысының сомасы болып
табылады.
Бұл жерде салық мөлшері сатылы прогресия бойынша 4 пайыздан 30
пайызға дейін бекітілген (30 пайыздан жоғары пайда норма бойынша ). Салық
есептіден кейінгі айдың 15 - сіне дейін төленеді.
Бонус, роялти және жер қойнауын пайдаланушының үстем пайдасына
салынатын салық бойынша жергілікті салық органдарына салықтық
декларация көрсетіледі.
Әлеуметтік салық төлеушілері тұрақты мекемеде, олардың филиалдары
мен өкілдіктерінде қызмет ететін заңды тұлғалар, соның ішінде шет ел
тұлғалары және жеке кәсіпкерлер болып табылады.
Салық салу объектісі болып жалақы және басқа жұмысшыларға төлемдер,
Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын жұмысшыларға, шетел азаматтарына
және азаматығы жоқ тұлғаларға төленетін жалақы және басқа да төлемдер
болып табылады.
Жалақыға қосылатын төлейтін төлемдер жеке тұлғалардың жинақтаушы
зейнет ақы қорына аударылатын міндетті зейнет ақы жарналарының бөлігі
ретінде, әр түрлі өтемақы төлемдері, қосымша төлемдер және үстеме
ақылар, босануына байланысты уақытша еңбек етуге жарамсыздығына
әлеуметтік жәрдем ақы, баланың туу кезіңде материалдық көмек, жерлеу,
әлеуметтік қолдау бойынша төлем, басқа мемлекеттерден грант есебінде
төлемдер, қоғамдық жұмыста және бюджеттік қаражаттар есебіне оқыту
төлемдері, кейбір басқа төлемдер ретінде түзетулерге жатады.
Салық мөлшерлемесі регрессивтік ставкамен белгіленген. Жеке
кәсіпкерлер, нотариустар, адвокаттар үш айлық есеп көрсеткішінің
мөлшерінде және әр жұмысшыға екі айлық есеп көрсеткіші мөлшерінде
салық төлейді.
Бюджетке салық есепті кейінгі айдың он бесінен кешіктірілмей
төленеді (осы салық бойынша есепті мерзім - ай).
Меншікке салынатын салықтар. Бұл салық тобы мемлекеттің иелігінен алу
және жекешелендіру үдерісінің даму деңгейі бойынша меншік қатынасында
болып жатқан нақты өзгерістерімен байланысты нарықтың экономикалық
шартында елеуілі орын алады.
Меншікке салынатын салыққа жер салығы, жеке және заңды тұлға
мүлігінде салынатын салық, көлік құралдарына салынатын салық жатады.
Меншікке салынатын салықтар жергілікті бюджетке түседі.
Фискалдықтан басқа, бұл салықтардың меншікті тиімді қолдануға
ынталану мақсаты бар, үйткені салық мөлшерлемесі табыстылығы бойынша емес,
сипаты бойынша белгіленеді. Табыс әр уақытта меншік (мүлік) көлемімен
анықталмайды. Меншікке салық болмаған жағдайда, салық салу жағынан ірі
меншік иелері жеңілдік жағдайына түседі және меншікті неғұрлым өнімді
пайдалануға талпынбайтын болады.
Меншікке салынатын салық қоғам алдында салықтық жауапкершілікті тең
бөлуге мүмкіндік береді. Осылайша, бұл салықтар нақты салыққа жатады.
Жер салығы 1992 жылы енгізілді. Оның мақсаты – жерді тиімді
пайдалануды экономикалық әдістермен қамсыздандыру және жерді құру бойынша
жердің, сонымен қатар территорияны әлеуметтік – мәдени дамыту үшін бюджет
табысын құру болып табылады.
Салық салу объектісі салық төлеушілерге жеке меншікке тұрақты
пайдалануға немесе әр түрлі мақсаттарға қайтарымсыз уақытша пайдалануға
берілген жер учаскелері болып табылады: ауыл шаруашылық, тұрғылықты
мекендер, өнеркәсіп, транспортқа, байланыс, қорғаныс және басқа да
мақсаттарға. Салық салу объектісі консервациядағы автожолдар желісі бар
тұрғылықты мекеннің ортақ пайдаланылатын жер учаскілері болып табылмайды.
Ерекше қорғалатын табиғи территорияларға, орман, су қорына запастағы жерге
салық салынбайды.
Салық төлеушілер меншігіндегі тұрақты немесе уақытша қолдануда жер
учаскесі бар заңды және жеке тұлғалар болып табылады.
Бірқатар мемлекеттік мекемелер және кәсіпорындар, ¦лы отан соғысына
қатысушылар, бірегей жер салығын төлеушілер, салық тәртібінің 2 - моделі
бойынша салық төлейтін жер қойнауын пайдаланушылар жер салығын төлеушілер
болып табылмайды.
Ауыл шаруашылығындағы жерді пайданушылар және иелері салықты ағымдағы
жылдық 1- ші қазанынан кешіктірмей, ал ауыл шаруашылығының пайдаланушылары
болып табылмайтындар тең үлеспен бір жылда төрт рет төлеулері керек.
Мүлік салығы тікелей нақты салық болып табылады, оның көлемі
табыстылыққа емес, мүліктің құнына байланысты. Салық мүлшік иесін оны
тиімді пайдалануға ынталандыруға бағытталған. Төлеушілері кәсіпкерлік
қызметте қолданылатын, сондай – ақ ондай қызметте қолданылмайтын салық
объектісі бойынша заңды және жеке тұлғалар, шетел азаматтары да болып
табылады.
Салық салу объектісі болып заңды және жеке тұлғаның негізгі
өндірістік және өндірістік емес қорлары (транспорттық құралдардан басқа),
тұрғын үй – жайы, саяжайлық құрылыстар. Гараждар, кәсіпкерлік қызмет
мақсатында қолданылмайтын жеке тұлғаның басқа да құрылыс ғимараты болып
табылады. Заңды тұлғалар және жеке кәсіпкерлер мүлкіне салық салу
объектісі бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша жарты жылдық құны негізінде
бағаланады, ал жеке тұлғалардың мүлкіне жылжымайтын мүлікті бағалау
бойынша уәкілетті органмен бағаланады.
Заңды тұлғаның және жеке кәсіпкердің мүлік салығы жыл сайын
объектінің орта жылдық құнынан 1,0 пайыз мөлшерлемесі бойынша төленеді.
Коммерциялық емес мекемелер, мемлекеттік, ғылыми мәдени әлеуметтік
қорғау және әлеуметтік қамтамасыз ету, білім беру, табиғатты қорғау
қызметінің кәсіпорындары, мүгедектер қоғамы салық салу объектісінің жарты
жылдық құнына 0,1 пайыз мөлшерлемесі бойынша төлейді. Кәсіпкерлік
қызметте қолданылмайтын жеке тұлғалардың мүлік салығы жыл сайын мүлік
құнына байланысты 0,1 пайыздан 7 пайызға дейін төленеді.
Мүлік салығының төлем көзі болып салық төлеушінің мүліктен немесе
басқа жолмен алғанынан тәуелсіз, оның алған табысы жатады.
Көлік құралдарына салынатын салық. Көлік құралдарының салық төлеушісі
заңды тұлға болып табылады, соның ішінде: шетелдік, олардың өкілдіктері,
филиалдары, тұрақты мекемелер, жеке тұлғалары, соның ішінде шет елдік және
жеке кәсіпкерлер.
Салық салу объектісі болып жеке меншіктегі, мемлекеттік тіркеуден
өткен көлік құралдары табылады.
Салық мөлшерлемесі транспорт құралының қуаттылығы немесе жүк
көтерімінен тәуелсіз айлық есеп көрсеткішімен белгіленеді және көлік
құралдарының түрлері бойынша дифференциаланған. Мөлшерлемеге пайдалану
мерзімі бойынша түзетілген төмендетілген коэффициент қолданылады. Бірқатар
субъектілер салық төлеушілер, кейбір мемлекеттік мекемелер, мүгедектер және
ардагерлер қоғамы, жұмысшылар, 50 пайызынан кем емес мүгедектері бар
кәсіпорын және ұйымдар. ¦лы Отан соғысына қатысқандар, мүгедектер, жоғары
сыйлықпен марапатталғандар және кейбір басқа субъектілер.
Заңды тұлғалар салықты өз беттерінше есептейді, ал жеке тұлғаларға –
жергілікті салық органдары. Салықты төлеу ағымдағы жылдың 1 шілдесінен кем
емес мерзімде жүргізіледі.
Салық төлеушілер – заңды тұлғалар берілген салық бойынша декларациясын
ұсынады.
Арнайы салық тәртібі бюджетпен есеп айрысудағы салық төлеушілердің
жеке категориясына белгіленген, жекелеген салық түрлерін есептеу мен
төлеуді және олар бойынша салықтық есеп беруді оңайлатылған тәртіпте беруін
білдіреді.
Мыналарға:
0. шағын бизнес субъектілеріне;
0. шаруа (фермер) қожалықтарына;
0. ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға;
0. кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне қатысты арнаулы салық
тәртіптері көзделген.
Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық тәртібі төлем көзінен
ұсталатын жеке табыс салығын қоспаған әлеуметтік салық, корпорациялық
немесе жеке табыс салығына қатысты белгіленеді.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша
есептеу, төлеу жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Шағын бизнес саласындағы субъектілерге салықтың оңайтылған түрі бір
реттік талон, патент, оңайтылған декларация негізінде жүргізіледі. Әрбір
айтылған тәсілдер үшін оларды қолданудың шарттары белгіленеді.
Қызмет орны, кәсіпкерлеік қызмет сипаты, табыс көлемі, қызмет
түрлерінің жүзеге асатын саны, жалдамалы қызметкерлерді қолдану.
Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық тәртібі кейбір қызмет
түрлеріне қолданылмайды: акциздік өнім өндіру, қаржылық қызмет, жер
қойнауын қолдану, мұнай өнімдерін өткізу, бірқатар лицензияланатын қызмет
түрлері заңды тұлғалардың филиалдарына, өкілеттіліктерге, еншілес және
тәуелді кәсіпорындарына. Эпизодтық сипаттағы кәсіпкерлік қызметті жүргізу
кезінде салықтық есептеу үшін бір реттік талон қолданылады – арнайы салық
тәртібін қолдану құқықтығын куәландыратын және бюджетпен есеп айырысу
объектісін растайтын құжат.
Оңайлатылған декларация бойынша салықты есептеуді шағын бизнес
субъектісі өз бетінше салық салу объектісіне заңмен белгіленген салық
мөлшерлемесін қолдану арқылы жүргізіледі; салықты төлеу салықтық кезең
бойынша бірдей үлеспен кезеңді түрде жүргізіледі.
Жеке кәсіпкерлер үшін арнаулы салық тәртібі патент негізінде
рәсімделеді. Бұл жерде сәйкестілік критерийлері болып мыналар табылады:
0. жалдамалы еңбек үшін қолданбау;
0. бір қызмет түрімен айналысу;
0. жылдық айналымды білгілі көлемде шектеу;
Қожалық (фермерлік) шаруашылықтар үшін арнаулы салық тәртібі
бірыңғай жер салығын төлеу негізінде жүзеге асырылады, оның құрамында
өндіру бойынша қызметтен төленетін жеке табыс салығы, ауыл шаруашылық
өнімдерін өткізу және қайта өндеу, қосылған құн салығы, жер салығы. Көлік
құралына және мүлікке салынатын салықтар бар. Бірыңғай жер салығын төлеу
объектісі жер учаскесінің бағаланатын құны болып табылады, салық осы құнға
0,1 пайыз мөлшерлеме бойынша төленеді.
Бірыңғай жер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстанның салықтық жүйесі ғылыми
–техникалық прогрессті ынталандыру, жоғары технологиялық өнімнің әлемдік
нарығына отанды өндірушіні шығару, кәсіпкерлік өндірістік іс -әрекетті
және инвестициялық белсенділікті қызықтыру, заңды және жеке тұлғаға салық
салудың әртүрлі тағайындалу және пропорционалдық, салықтық дискриминацияға
жол бермеу, әлеуметтік әділеттілік, экономикалық тиімділік және басқа да
маңызды қағидалар негізінде құрылып жатыр.
90-шы жылдардың басында Қазақстанда дамыған нарықтық экономика үшін
тән салық жиынтығымен салық салудың классикалық жүйесі қабылданды.
Бірақта нарықтық емес типтегі экономикада мұндай салықтық жүйе маңызды
мәселелердің пайда болуына әкелді.
Қазақтанда қызмет етіп жатырған жүйе көптеген кемшіліктерді иеленеп
отыр, атап айтқанда:
Мемлекеттің қолдануына түсетін салық формасындағы барлық кірістердің үшке
жуығы жанама салық жолымен алынады., яғни салық салу объектісі кіріс
немесе пайдамен қатар, шаруашылық қызметпен айналысатын субъектілердің
шығындары да жатады.
Салық жүйесі меншіктің барлық формасындағы кәсіпкерлік құрылымды қаржылық
капиталды жинауға және оның негізгі және айналымды активтерін
инвестициялауға ынталандырмайды.
Салық түрлері, салықсалу базасы, салық ставкасы бойынша, сонымен қатар,
салықты есептеу әдістемесі, оларды іске кіргізу мерзімі және тәртібі
бойынша тұрақсыз.
Мемлекеттің салық саясатының негізгі бағыттарына келесілер жатады:
Қазақстан Республикасында тұрақты салықтық жүйені құру; мемлекет
бюджетіне маңызды кіріс әкелмейтін салық түрлерін алу жолымен салық санын
қысқарту, немесе оларды ірілендіру;өнім өндірушілерді екі жақты салық
салудан босату немесе жеңілдету.
Бюджеттің әлеуметтік мүмкіншіліктері шексіз және cалықтық алу
шамасымен анықталады, шамадан көп болуы өндіріске кері әсер етеді.
Жоғарыда аталып кеткендей, қазіргі уақытта әлеуметтік шығынды өсіру туралы
сұрақты қоюдан көре, алынатын әлеуметтік тиімділікті максимизациялау және
қолданылатын әлеуметтік стандарттарға жету мақсатында жиналған салықты
көбіне рационалды қолдану сұрақтарын қойған жөн. Әділетті салықтық жүйені
құру өте қиын, яғни қоғамдық тауарлар және қызмет көрсету игіліктерін
қолданатын барлығының төлеміне әділетті кіргізуді қамтамасыз ету.
Тәжірибелі түрде бір де бір мемлекет мемлекеттік бюджеттің ақшалай
ресурстарын нақты, әділетті және рационалды бөлінуіне қол жеткізе алған
жоқ.
Идеалды салықтық саясат қандай да болмасын мемлекеттің және
қоғамның арманы болып табылады, мұндай көрсеткішке әлі ешкім орындаған жоқ.
Бұл мақсатқа адамзаттық өркениет жүз жыл бойы келе жатыр, және алда әлі
өте ұзақ жол бар. Соңғы нәтижесінде салықтық заңдылықта әділетті салық
салудың қағидасын бекіту салықтық жүйені тиімді етеп қана қоймай, сонымен
қатар, салықтық пәнді бекітуге және өркениетті және адамгершілігі мол,
әділетті азаматты тәрбиелеуге мүмкіндік береді.
Осылайша, келесі қорытынды жасауға болады: бүгінгі күнде салық салудың
іс –жүзінде стратегиялық жоспарын дайындау мәселесі әлде де болсын өзекті
мәселенің бірі болып отыр. Мемлекет өз саясатын жүргізу барысында, соның
ішінде салықтық, салық салу облысында кең ғылыми зерттеуді басшылыққа алу
қажет, және өз азаматтарының меншікті тұтастығын және қолайлы тұрмыс
жағдайын сақтай отырып, өзгермелі экономикалық шарттарға қарсы тұра алуы
керек.
Дипломдық жұмыстың мақсаты салық төлеу жағынан бюджетпен ЖШС
Продгруппа Кокшетау өзара қарым –қатынас жасауын зерттеу болып табылады.
Зерттеу заты. Жұмыстың қойылған мақсатына сәйкес келесі міндеттер
қойылған және шешілген: кәсіпорынның бюджетпен есеп –айырысуын
ұйымдастырудың теориялық аспектілері қарастырылған, ЖШС Дархан және
Компанияның бюджетпен есеп –айырысудың ұйымдастырылуына және оның аудитіне
талдау жасалған.
Зерттеу объектісі ЖШС Продгруппа Кокшетау объектісімен салықты
есептеу және төлеу жүйесі болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізіне мәселе орталығына қатысы
бойынша отандық және шет елдік ғалымдардың еңбектері жатады. Дипломдық
жұмыста Қазақстан Республикасының заңдылық және нормативтік актілер, және
де жоғары да аталып кеткен кәсіпорынның мәліметтері және зерттеу барысында
автордың өзімен жиналған мәліметтер қолданылған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден,
үш бөлімнен, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қорытынды және қосымшадан
құралады.
І. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП – АЙЫРЫСУДЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АУДИТІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Бухгалтерлік есеп ақпараттық жүйе ретінде
Қазіргі шартта нарықтық экономиканың дамуы және басқаруды жетілдіру,
кәсіпорын дамуының жаңа стратегиясын дайындау бухгалтерлік есеп маңызын
және рөлін күшейтеді. Қазіргі уақытта меншік формасына және бағыну
формасына қарамастан, барлық кәсіпорындар заңды күші бар заңдылықтарға
сәйкес мүліктік және шаруашылық операцияның бухгалтерлік есебін жүргізеді.
Бүгінгі күнде тәжірибелі түрде қазіргі және толық нақтылы
экономикалық ақпаратсыз шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
экономикалық механизімін басқару мүмкін емес. Ал мұндай нақты ақпаратты
есептің стандартты дайындалған жүйесі береді.
Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың ғылыми жағынан дайындалған жүйесі
барлық ресурстарды тиімді қолдануға, көріністі жақсартуға және
кәсіпорынның қаржылық және мүліктік жағдайын талдауға мүмкіндік береді.
Есептің мәліметтері кәсіпорын іс -әрекетін және оның құрылымдық
бөлімдерін оперативті басқару үшін, экономикалық болжамдар және ағымды
жоспарлар жасау үшін, және ең бастысы тұтастай республика дамуының
заңдылықтарын білу және зерттеу үшін қолданылады. Біздің еліміздің нарықтық
экономикаға көшуі бухгалтерлік есеп және есеп беру рөлінің маңызды түрде
кеңейуіне әкеліп отыр. Бухгалтерлік қызметтің жұмысын дұрыс ұйымдастыруы
өте қажет және бұл ақпаратты қолданушылармен жеткілікті түрде бағаланған.
Қолданушылардың екі негізгі тобы бар:
- ішкі қолданушылар:
әкімшілік;
жеке меншіктер;
директорлар кеңесі;
жоғары басқарушы персонал;
менеджерлер;
бөлімшелердің басшылары.
- сыртқы қолданушылар:
тікелей қаржылық қызығушылық білдіретін қолданушылар;
инвесторлар;
кредиторлар;
дебиторлар;
клиенттер;
тікелей қызығушылық білдірмейтін қолданушылар;
салықтық органдар;
ретеуші органдар;
статистикалық органдар;
басқалар (қаржылық кеңесшілер, аудиторлар).
Ішкі қолданушылар бухгалтерлік қызметтің оперативтігінің максималды
болуы барысында оның қызметіне шығынды минимизациялауға қызығушылық
білдіруде. Сыртқы қолданушылардың негізгі мақсатына салықтық жинау
түсімдерінің, дивидендтің өсуі жатады.
Әсіресе бүгүнгі күнде барлық қолданушылар үшін бухгалтерлік ақпараттың
оперативтілігі маңызды рөл атқарады, өткені өз уақытында дайындалмаған
есеп-беру оны құрудың қандай да болмасын мағынасын жоғалтады. Бухгалтерлік
ақпараттың дәлме –дәл болуы ең басты шартың бірі болып табылады, және ол
міндетті түрде сондай қалыпта болу керек. Ол кәсіпорын имиджіне әсер
етеді, әсіресе егерде кәсіпорын бағалы қағаздармен іс жасайтын болса.
Жоғарыда аталып кеткендерді ескерек отырып, бухгалтерлік есептің келесі
негізгі қағидаларын көрсетуге болады:
үзілмеушілік;
есептелуі;
түсініктілігі;
маңыздылығы;
мәнділігі;
дәлме –дәлдігі;
бейтараптылығы;
қараушылығы;
бір ізділігі;
шындық көрініс;
өз уақытылығы.
Салықтар және оның әлеуметтік – экономикалық мәні
Салықтар - мемлекет белгілейтін, белгілі бір мөлшерде және мерзімде
алынатын міндетті төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні өз қызметін жүзеге асыру үшін
мемлекетте жинақталатын ұлттық табыстың бөлігін білдіреді.
Салықтар қаржының маңызды категорияларының бірі болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды, оның өмір сүруінің негізі
болып табылады. Адамзат дамуының барлық тарихында салық нысандары мен
әдістері мемлекет сұранысына және қажеттіліктеріне қарай өзгеріп,
жаңартылады. Салықтар өзінің ең үлкен дамуына тауар – ақша қатынастарының
жүйесінде жетілді.
Салық салу қағидаларына мыналар жатады:
1) әділдік қағидасы екі тұрғыда қарастырылады.
а) горизонталды әділдік – салық төлеушілердің табысына салық бірдей
шарттарда, бір түрде салынуы тиіс;
ә) вертикалды әділдікті сақтау салық табыстың бөлігін қайта бөлу үшін
дифференциалды ставкаларды пайдаланып, прогрессивтік шкаламен салынуы тиіс.
2) қарапайымдылық қағидасы. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті
әрі қарапайым болуы керек.
3) жеңілдіктердің минималды мөлшері. Жеңілдіктер құндық пропорциаларды
бұрмалап және біле тұра салық салу субъектілерін тең емес жағдайларға
қояды.
4) салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономика мен
инвестицияның өсуіне, жұмыс істеуінің жақсаруына кедергі келтірмеу
керек.
5) салық ставкаларының осы елдің экономикалық ынтымастық жөніндегі елдер
салықтарымен негізгі түрлері бойынша салыстырмалығы.
Салық түрлерінің мемлекеттегі ерекшелігі болып әр түрлі қоғамдық
қажеттіліктері үшін бейнесіз пайдалануы табылады.
Салықтардың мәні функциясында көрініс табады:
1) мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ететін тарихи бірінші қызметі
салықтың фискалдық қызметі болып табылады;
1) салықтардың қай та бөлу қызметі мемлекет пайдасына әр түрлі
шаруашылық жүргізуші субъектілер табыстарының бөлігін қайта бөлу болып
табылады. Бұл салада қызмет ету масштабы жалпы ұлттық өнімдегі
салықтардың үлесі мен анықталады: ол ұлттық табыстың мемлекеттендіру
деңгейін көрсетеді: бұл үлес 2000 жылы -79.7 пайыз; 2001 жылы – 16.6
пайыз; 2002 жылы – 17.4 пайыз; 2003 жылы – 20.2 пайызды құрады;
1) салықтардың үшінші реттеуші қызметі - мемлекеттің экономикалық
қызметін кеңейтуімен байланысты пайда болады. Ол мақсатты түрде ұлттық
шаруашылық бағдарламаларына сәйкес дамуға әсер етеді. Мұнда салық
нысандарын таңдау, ставканы өзгерту, жеңілдік алу әдістерін өзгерту
пайдаланылады. Бұл реттегіштер қоғамның қайта өндірісінің құрылымы мен
пропорциясына, жинақтау және тұтыну көлеміне әсер етеді.
Мемлекет салық саласындағы шаралар жүйесін экономикалық саясатқа
сәйкес әлеуметтік экономикалық және де басқа да мақсаттарға, қоғамның әр
бір нақты даму кезеңдеріндегі тапсырмаларға байланысты салық саясатын
жүргізеді.
Мемлекетке алынатын барлық салық түрлерінің жиынтығы, олардың
құрылуының әдістері мен нысандары, салық қызметі органдары мемлекеттің
салық жүйесін құрайды.
Салық жүйесі - көптеген салық түрлері, салық төлеушілер, салық жинау
әдістері, салықтық жеңілдіктерінің болуына байланысты күрделі модель болып
келеді.
Салықтарды әр түрлі қағидалар бойынша бөлуге болады:
- мемлекет төлеушінің қарым – қатынастары;
- салық салу объектісіне байланысты;
- пайдалануы бойынша;
- салық жинаушы органы, экономикалық сипаты бойынша.
Бірінші сипаты бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтар табыс немесе мүлікке ғана ( табысқа, пайдаға,
мүлікке және жерге салынатын салық) салынады.
Тікелей салықтар өз кезегінде нақты және жеке болып бөлінеді.
Нақты салық мүліктің пайдалану тиімділігіне емес, сыртқы сипатына
байланысты салынады; нақты тікелей салықтарға жер мүлік, ақша
капиталына салынатын салықтар жатады.
Жеке салықтарда табыс қана емес, төлеушінің қаржылық жағдайы да
ескеріледі. Мысалы отбасы жағдайы. Оған мыналар жатады: табысқа
салынатын салық, сый мен мұраға салынатын салық, жан басына және т.б.
салықтар.
Жанама салықтар - тауар, қызметтер бағалары арқылы (қосылған
құнға салынатын салық, акциздер, кедендік баждар) алынады. Салық
сомаларының иесі тауар және қызметтерді өткізгесін мемлекетке
тапсырылады.
Пайдалану сипаты бойынша салықтар жалпы және арнайы болып
бөлінеді. Жалпы салықтар мемлекетке түсіп, белгілі пайдалану барысында
тұлғасыздандырады. Арнайы салықтар белгілі бір мақсатқа ие болып келеді
(мысалы: әлеуметтік салық, зейнет ақы төлемдері үшін пайдаланылады).
Салықты жинайтын және оны билейтін органына байланысты орталық
(жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Объектінің экономикалық сипаты бойынша салықтар табысқа және
тұтынуға салынатын салықтар болып бөлінеді: біріншісі – салық төлеушінің
кез келген объектіден алған табысына салық салу, екінші жағдайда - бұл
тауарлар мен қызметтерді тұтынғанда төленетін шығындарға салынатын салық.
Салық салу объектісін есепке алу және бағалануы бойынша салық
алудың төрт тәсілі бар: кадастрлық, деклорация бойынша, төлем көзіне
байланысты, потент бойынша.
Кадарстрлық әдіске сәйкес салық салу және сепке алу қамтамасыз
ету объектілерінің тізімі негізінде, оның табыс әкелу нормасын (әсер
мүліктік) көрсете отырып, нақты табысын ескермей жүзеге асырылады.
Салық төлеуші деклорацияда табыс көлемін, керекті жеңілдіктерді,
шегерімдерді ескере отырып, салық сомасын есептейді.
Төлем көзіне байланысты салықты табысты алған жердегі бухгалтерия
есептеп, төлетеді.
Патент негізінде салық әр түрлі қызметтен табыс алуға байлынысты
бөлінеді. Бұл бойынша салық төлемін анықтау және ескеру өте қиын.
Салықтық есептін екі әдісі пайдаланылады: кассалық және септеу
әдісі. Кассалық әдіске сәйкес таьыстар мен шығындар жұмыстарды жүргізу
кезінен бастап, қызметтерді, мүліктерді қабылдау және ол бойынша төлеу
жүргізеді. Төлеу уақытынан тәуелсіз есептелетін есептеу әдісі бойынша
табыстар мен шығыстар жұмыс жүргізу уақытынан есептелінеді. Екінші әдіс
салық қызметтері үшін қолайлы және оны Қазақстанның барлық салық
төлеушілері қолданады. Оның төлеушілер үшін кемшілігі - салық төлемдерін
жеткізу уақытында болмаған жағдайдын өзінде төленіп, айналым қаржыларының
оқшаулануына әкеліп соғады.
2008 жылы 10 желтоқсанда жаңа Салық кодексі қабылданып, 2009 жылдың
1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді. Қазақстан Республикасының Салық
кодексіне сәйкес салықтың 10 -нан 13-ке ұлғайды. экспортталатын шикі
мұнайға, газ конденсатына рента салығы қосылды Қазақстандаға салықтар,
төлемдер мен алымдардың тізімі:
Салықтар:
1. қорпорациялық табыс салығы
1. жеке табыс салығы;
1. қосылған құн салығы
1. акциздер
1. экспортқа рента салығы
1. жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салығы;
1. әлеуметтік салық
1. Көлік құралдарына салынатын салық;
1. Жер салығы
1. Мүлік салығы
1. Ойын сауық салығы
1. Тіркелген салық
1. Ортақ жер салығы
Жекелеген салық төлеушілер топтары үшін арнайы салық режимі
қарастырылған. Оларға жататындар: шағын бизнес субъектілері, шаруа
қожалықтары, ауыл шараушылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар, кәсіпкерлік
қызметтін жекелеген түрлері. Бұл режимде салық төлеу мынадай негізде
жүргізіледі: потент; бір жолғы таллон; бір тұтас жер салығы; оңайлатылған
деклорация. Бұл режим табысқа, мүлікке, әлеуметтік жанама салықтардың
комбинациясын сипаттайды.
Алымдар.
1. тіркегені үшін алымдар
2. Автокөлік құралдарының ҚР аумағы бойынша жүргені үшін алынатын
алымдар
3. Жеке қызмет түрлерімен айналысқаны үшін лицензиялық алым
4. радио жиілік спектрін телевизиялық және радиохабарламалық
ұйымдардың пайдалануына рұқсат бергені үшін алым
Төлемдер:
1. жер учаскілерін пайдалану үшін;
2. жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдалану үшін;
3. қоршаған ортаны ластағаны үшін;
4. аңдар әлемін пайдаланған үшін;
5. орманды пайдаланғаны үшін;
6. ерекше күзетілетін табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін;
7. радио жиілік спектрін пайдаланғаны үшін;
8. қалааралық және халықаралық телефон байланысын, ұялы телефон
байланысын бергені үшін
9. кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
10. сыртқы (көрнекі) жарнаманы пайдалану үшін
Мемлекеттік баждар
Сонымен, Қазақстанның салық жүйесі салық және басқа міндетті
төлемдер түрлері айталлықтай дифференцияланған. Салық қатынастарын
реттейтін құқықтық нормалар Қазақстан Республиксының Салық Кодексінде
және сәйкес ережелерде көрсетілген.
Мемлекеттік салық қызмет органдары Қазақстанда Қаржы Министрлігімен
және облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қала аудандарындағы,
сонымен қатар, қаржы полициясымен көрсетілген. Салық қызметі салықтар мен
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы республика заңдарының
орындалуына бақылау жасайды.
Салық салуды ұйымдастыру салық механизмін, яғни салық түрлерінің нақты
атаулары, сонымен қатар оларды пайдаланудың әдістері, тәртібі, іс-әрекет
әдістерін құру мен жұмыс істеуіне байланысты сипатталады.
Салық салу элементтеріне мыналар жатады;
- субъект,
- объект,
- салық көзі,
- салық салу бірлігі,
- салық ставкасы,
- квота,
- салықтық жеңілдіктер,
- төлеу мерзімі мен тәртібі,
-салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері,
- салық төлеуге бақылау,
- салық заңдылықтарын бұзғаны үшін санкциялар.
Салық субъектісі (салық төлеуші) – бұл заң арқылы салық төлеу міндеті
жүктелген жеке немесе заңды тұлға. Салық тасушылар – нақты салық
ауыртпалығы түсетін соңғы салық төлеушілер, яғни жеке тұлғалар.
Салық объектісі - салық салудың негізі болатын ақшалай операциялар,
қызмет көрсету, қызмет түрі, мүлік, табыс. Салық салу объектісі болып,
сонымен қатар, мүлікті беру, табиғи ресурстарды пайдалану, өнімге (оның
құнына) қосылған құн, жұмыс және қызмет көрсету, шаруашылық айналым
(тауарлы материалдық құндылықтар) және т.б. табылады. Салық номенклатурасы
(түрлері және тізімі) өзінің бастауын салық объектілерінен алады.
Салық көзі болып салық төленетін табыс; кейбір салықтар бойынша
(мысалы, табысқа салынатын салық) объектілері мен көздері сәйкес келеді;
кейбір жағдайларда салық көзі болып салық төлеу үшін төлеуші сататын
мүлкінің бір бөлігі болуы мүмкін.
Салық өлшем бірлігі – санау үшін белгіленген салық объектісінің өлшем
бірлігі (бір теңге, табыс және т.б.).
Салық ставкасы - бұл салық салу бірлігіне беіктілген салық
көлемі, ол салық салудың нормасын сипаттайды; салық төлеушінің табысына
пайызбен бекітілсе, салық квотасы деп аталады. Салық ставкаларының
құрылуы жағынан тұрақты және пайыздық болып бөлінеді.
Тұрақты ставкалар табыс көлеміне байланыссыз, салық салыну бірлігіне
абсолютті сомада белгіленеді (нақты салықтар салынғанда: жерге, мүлікке
және т.б. қолданылады).
Пайыздық ставкалар үш түрлі болады: пропорционалдық, прогрессивтік,
регрессивтік.
Пропорционалық ставкалар салық объектісі көлемінен тәуелсіз бір
пайызбен тағайындалады; прогрессивтік – табыс немесе мүлік өсіміне сәйкес
ставкада өсіп, шкала түрінде көрсетіледі.
Прогрессивті ставкаларда екі түрлі прогрессия қолданылады: жай және
күрделі; жай прогрессияда мүлік құнының немесе табыстың өсуіне байланысты
салық ставкасы да өседі. Күрделіде – бөліктерге бөлініп, әр қайсысына
көтерілетін салық ставкасы қойылады. Прогрессивті ставканың кемшілігі оның
экономикалық және еңбек қызметіне кері әсері болуында. Салық салу
прогрессиясы жоғары болған сайын, салық салыну субъектілдерінің
қарамағындағы табыстардағы дифференциясы әлсіз, бірақ, экономиканың
тиімділігі соғұрлым төмен.
Регрессивтік ставкалар салық объектісінің ұлғайюына байланысты
төмендейді.
Нарықтық экономика жағдайында ставкалар салық төлеушілердің төлем
қабілеті мен жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді ескеріп қолданылады.
Салық оклады - субъектінің бір объектіден төленетін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері- заңды түрде төлеушілерді салық төлеуден толық
не жартылай босату. Салық жеңілдіктерін мыналар жатады:
- салық салынбайтын минимум- толығымен салықтан босатылатын салық
объектісінің ең аз мөлшері.
- есептелген табыс сомасынан жеңілдіктер;
- салық салынатын табысқа жатпайтын сомалар;
- белгілі бір субъектілірге және кейбір салық төлеушілерге салық
ставкаларын азайту.
Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады: төлеудің мерзімін шегеру және
салық бойынша недоимканы сызып тастау.
Жеңілдік кезеңі – заң бойынша салық жеңілдігі қолданылатын мерзім.
Салық салу кезеңі – салық салу немесе жинау жүргізілетін ауқыт.
Салық төлеушілермен салық органдарының құқықтары мен міндеттері билік
органдарымен және басқару органдарымен, салық туралы заңдармен реттеледі.
Салық жинау және басқа да міндетті төлемдерді жинаудың дұрыстығына
бақылауды төлеушінің орналасқан немесе қызметінің орны орналасқан жағынан
мемлекеттік салық қызметі жүзеге асырады. Салық органдарының мақсаттары,
өкілеттігі, қызмет тәртібі, төлеушілер алдындағы құқықтарын бұзу жөніндегі
жауапкершілігі мемлекет заңдарымен анықталады. Салық төлеушілерден (салық
заңдарын бұзатын) жасырған сомаларды өндіру, табысты жасырғаны, бюджетке
төлемдерді кешіктіргені үшін айыппұл, өсім салынады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүддесін сипаттайды. Жанама
салықтың орынды қолдануы, бағаны белгілеу үдерісіне және тұтыну құрылымына
оң әсер етуі мүмкін. Салық төлеушілер үшін табысқа тікелей салынатын
салықтын өсуіне қарағанда, олардың шығынына салынатын салықтың өсуі
қолайлырақ. Сатудан алынатын салық, қосылған құнға салынатын салық,
акциздер тәрізді тұтынуға салынатын салықтарын пайдалану қолайлырақ.
Себебі:
- одан бас тарту қиынырақ;
- экономикалық бұрмалаушылық аз кездеседі;
- еңбекке деген ынтаны азырақ қысқартады;
- тапшылықтың, сонымен қосаалмастырушы тауарлардың болмауы
салдарынан, тұтынушыларға таңдау құқығын береді.
Жанама салыққа қызметтен түскен түсім жатады (кедендік баж
сипатындағы кеден табысы, экспортқа салынатын салық, ішкі нарықта
өткізілетін тауар құнының және факторлық құнның айырылымы).
Мемлекеттік бюджет табысына жанама салықтан түсетін түсім 25
пайызды құрайды. Тұтыну салығына инфляциялық және регрессивті сипатқа ие
және өсудің өзіндік кемшіліктері тән. Егерде бағаның өсуімен қатар,
бюджеттің шығыны өссе, онда осы салықтан түсетін түсім, бағаның өсуімен
бірге ұлғаяды. Бұл әлеуметтік бағдарламаны жүзеге асыру үшін қажетті
қаражат алуға мүмкіндік береді. Бюджет жүйесіне автоматты түрде
инфляцияға қарсы механизм енгізіледі. 1992 жылы енгізілген жанама
салықтың бір түрі - қосылған құнға салынатын салық. Ол мемлекеттік
бюджетке түскен жалпы түсімнің 20 пайызын құрайды.
Салық төлеуші бағаны көтеру арқылы салық төлеу жауапкершілігін
тұтынушыға аударады. Салық объектісі болып Қосылған құн табылады, ол
материалдық шығынсыз өнімді білдіреді; қосымша өнімде кешенді шығындар
қосылуы мүмкін, мысалы, жанама шығындары және басқа да шығындар. Салық
туралы және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес, қосылған құн салығы деп тауар айналымы
мен өндіріс үдерісіне қосылған, өткізу бойынша салық салынатын
айналымының, сонымен қатар, Қазақстан Республикасының аумағындағы тауар
импорты бойынша құнның бір бөлігін бюджетке аударуды айтамыз. Айналым
бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы бұл салық салынатын,
яғни өткізілген тауарға (көрсетілген қызметке, немесе орындалған жұмысқа)
төлеуге тиісті қосылған құн салығы сомасы мен өткізілген тауарларға
(көрсетілген қызметке, орындалған жұмысқа) есептелінген қосылған құн салығы
сомасы арасындағы айырмасы арқылы есептелінеді.
Қосылған құн салығы бұл көп дүркінді салық, яғни тауар қозғалысының
өткен сатыларындағы барлық өндіруді өзіне қосады, мемлекетке тауар
өндірушіден алынған қосылған құн салығы түседі, яғни өткізу және өндіру
сатысынан алынуы мен көрінеді.
Қосылған құн салығы бойынша 2003 жылдың басында айналымның кейбір
түрлерін салық төлеуден босату; нөлдік ставкалы салықты және
төмендетілген ставканы қолдану тәрізді жеңілдіктер қолданылған.
Тауарларды, қызметтерді өткізу бойынша мынадай айналымдар салықтан
босатылған: мемлекеттік меншікті жекешелендіру, негізгі құралдарды
мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындарға табыстау; Қазақстан
Республикасының ұлттық банк қызметі; мемлекеттік баждарды өнідіріп алуға
байланысты мемлекеттік органдардың қызметі, акциздік және пошталық
маркалар; адвокаттық қызметті; әдет ғұрып, жерлеу қызметі.
Айналым қатарынының салықтан босатылуы, оның сипатына қарай нақты
операцияларына сәйкес талаптың сақталуын қамтамасыз етеді: бұл жер және
тұрғын үй ғимаратын тағайындауымен байланысты айналымдар, қаржы қызметі,
қаржы лизингі, коммерциялдық емес ұйымның қызметі, мүгедектер ұйымының
айналымы, импорттын кейбір түрлері, геологиялық және геологиялық іздеу
жұмыстары.
Салықтың мөлшері оның әрекеті кезінде жүйелі түрде 26 пайыздан 15
пайызға, содан кейін 16 пайызға төмендетілді.
Нөлдік ставка бойынша салық мыналарға салынады:
1) халықаралық тасымалдауға байланысты қызмет пен жұмысқа, тауар
экспортына;
2) тазартылған асыл металдарды ¦лттық банкке өткізу.
Жанама салықтың екінші кедендік төлемдік, яғни транзит қызметтері мен
заттарынан, тауарларынан және әкеліммен әкетілетін тауарлардан,
қызметтерден заттардан алынатын баждар мен алымдар.
Жанама салықтың үшінші тобына акциздер жатады. Ол бюджеттің салық
түсімдерінде 4 пайызды құрайды.
Акциз – тауарларға салынатын салық. Тауар өндірушілер салық
акциздерді төлейді. Акциздер жеке және әмбебап болып бөлінеді. Жеке
акциздер көп болуы мүмкін. Басқа елдерден импортталатын өнімдерге және ішкі
өндіріс тауарлары мен өнімдерге акциздер берілген.
Сонымен осылайша тізімдердің көп бөлігі өнімдер мен тауарларды
қамтиды, оларға бірінші қажеттіліктің заттары кірмейді. Акцизделетін
тауарлардың тізімі оларға қойылатын ставка сияқты өзгеріп отырады, яғни
жеке тауарлардың тұтынуды реттеу қажетімен және мемлекеттің ағымды
фискалдық мақсатымен анықталады.
Акциздің ставкасы тауар құнына пайызбен, яғни адвалорлық немесе
атаулы бірлік өлшеміне абсолютті сомада белгіленеді.
Қазақстанда акциздерді салу объектісі болып республика аумағында
өткізілетін (айырбасқа, қайта өңдеуге) немесе берілетін акцизделетін
тауарларға (қызметтер) байланысты операциялар; импорт кезінде импортталатын
акцизделетін тауарлардың көлемі (акциз тұрақты ставкасы бекітілген немесе
акцизделетін тауарлардың кедендік құны (адвалорлық ставканы қолданған
жағдайда) табылады.
Қазақстан Республикасында өткізілетін алкоголь өнімдері және
темекі бұйымдары акциз алымының толықтығын қамтамасыз ету және заңсыз
өндірісі, шығарылуы, айналымын болдырмау үшін міндетті түрде маркалануы
керек. Маркалау жауапкершілігі өнімдері өндірушілер мен импортерлерге
жүктеледі. Нақты жағдайда акцизде акциз маркасының алымы бекітілген
нысанда сату бойынша алынады, ал оның құны акциздер бойынша аванстық
төлемдер болып табылады. Заңға сәйкес экспорт (салық салудан босатуға
негіздері болған жағдайда), импорт тауарлар бойынша салық жеңілдіктері
қарастырылған. Жекелеген жағдайларда жеңілдік дәрі-дәрмек жасау үшін
қолданылатын этиль спиртіне (квота мөлшерінде); шетел дипломаттары және
оларға теңестірілген өкілдердің тауарларына; осы өкілдердің тауарларына;
осы өкілдердің жанұяларының тауарларына, жолаушылар мен жүктердің
халықаралық көлік тасымалына, т.б. қолданылады.
Корпоративтік табыс салығының Қазақстандағы мемлекеттік бюджетке
түсетін түсімі маңызды орын алады, яғни шамамен 28 пайызды құрайды.
Корпоративті табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалардың салықты
төлеу тәртібі, мерзімі, алыну шарты, санкция мен жеңілдіктері арқылы
анықталады.
Салықты табыс алатын заңды тұлғалар, Қазақстан Республикасының
резиденттері мен резидент еместері және кәсіпкерлік қызметтен табыс алатын
бюджеттік және коммерциялық емес ұйымдар төлейді.
Салықты салудың объектісі салық салынатын табыс болып табылады, ол
жылдық жиынтық табыс пен заңда бекітілген шегерім арасындағы айырма арқылы
анықталады.
Жылдық жиынтық табысқа резидент заңды тұлғаның әр түрлі көздерден
түскен табысы жатады. Оның құрамына: өнімді (жұмыспен қызметтен) өткізуден
түскен табыс; өзге де активтер мен ғимаратты өткізу кезіндегі құнның
өсімінен түскен табыс; міндеттемелерді есептен шығарудан түскен табыс;
мүліктерді жалға беруден түскен табыс; тегін алынған мүлік және орындалған
жұмыс; қызмет көрсету; оң бағамды айырма; санкция бойынша алынған сумма;
девиденттер; банктің сыйақысы; ұтыс; роялти; сақтандыру қорлары мен банктің
провизия көлемінің төмендеуінен түскен табыс; өзге де табыстар жатады.
Алынған жылдық жиынтық табысқа түзету жүргізіледі:
- төлем көзінен бұрын салық салынған девиденттер, меншікті акцияның
құнының номиналдық құннан асып түсуі;
- мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша сыйақы;
- төтенше жағдайлардың пайда болу салдарынан ізгілік көмек түрінде
алынған мүліктің құны;
- үкіметтің шешімі бойынша мемлекеттік кәсіпорындардан алынған негізгі
құралдардың құны;
- зейнет ақы активтерін орналастырудан алынған инвестициялық табыстар.
Салық шегеріміне Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекітілген
мөлшерде жылдық жиынтық табысты алуға кеткен шығындар жатады. Оған тауарлы
– материалдық шығындар бойынша, еңбек ақыны төлеу; қызмет көрсету және
өндіріске кеткен шығындар; басқа шегерімдер; тіркелген активтер бойынша,
сыйақы бойынша; күмәнді міндеттер мен талаптар бойынша; теріс бағалық
айырымдар бойынша; резевтік қорларға айырым жасау болйынша сақтандыру
төлемдері жарналары бойынша; әлеуметтік төлемақы шығындары; табиғи
ресурстарды өндіруге дайындық жұмыстары мен геологиялық зерттеулерге
кеткен шығындар бойынша; негізгі қорларды жөндеуге кеткен шығындар
бойынша; үстеме мен айыппұл; бюджетке төленген салықтар жатады.
Шегерімнен кейін анықталған салық салынатын табысқа түзету
жасалады. Салық төлеуші ұйымның балансында көрсетілген әлеуметтік саланың
объектілері, яғни жатақхана, тұрғын үй, емхана, балалар лагері, мектеп
жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу және оқыту ұйымдары, аурухана бойынша
шығындар сомасы азайтылады. Коммерциялық емес ұйымдардың тегін берілген
мүліктері, жеке тұлғалардың атаулы әлеуметтік көмек сомасы шегеріледі.
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын өндірістік ұйымдардың салық салынатын
табысына (мүгедектердің еңбек ақысын төлеуге кеткен шығындар екі мәрте
мөлшерінде) түзету жүргізіледі.
Кәсіпкерлік қызметтің залалы 3 жылға; жер қойнауын пайдаланумен
байланысты залал 7 жылға мерзімге көшіріледі. Залал дегеніміз салық
салынатын табыстың азаюын білдіреді, бұндай жағдайда табыс азаяды, сонымен
қатар төленетін салық та азаяды. Бұған ғимаратты, құрылымды, бағалы
қағаздарды өткізу бойынша залалдар жатады.
Табыс салығының ставкасы – 30 %.
Бағалы қағаздар мен депозит бойынша сыйақы мен дивидендтерге, резидент
емес заңды тұлғаның таза табысы мен ұтысына салынатын салық мөлшері – 15%.
Қазақстандағы көздерден алынған шетелдік заңды тұлғалардың табысына
келесідей мөлшерде салық салынады:
- сыйақы және қатысу үлесі бойынша табыстарға, дивиденттерге – 15%;
- тәуекелдікті сақтандыру және қайта сақтандыру шарты бойынша төленетін
салықтың сыйақысына – 10%;
- халықаралық тасымалдаушылардың транспорттық қызметтері мен халықаралық
байланыстардың телекоммуникациялық қызметтеріне – 5 %;
- өзге де табыстарға - 20 %.
Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын
шетелдік заңды тұлғалар алынған табыстары бойынша корпоративтік табыс
салығын төлеуші болып табылады. Тұрақты мекемелер арқылы қызмет жасайтын
шетелдік заңды тұлғалардың табыс салығының ставкасы қазақстандық заңды
тұлғалардың ставкалары сияқты, яғни – 30 %. Тұрақты мекеме арқылы
Қазақстан Республикасының қызметтен алынған шетелдік заңды тұлғалардың
таза табысына корпоративтік табыс салығы 15 % ставкамен салынады.
Таза табыс дегеніміз салық салынатын табыс пен төленген корпоративтік
табыс салығының айырмасы. Салықты төлеушілер әрбір айдың 20 - шы күнінен
кешіктірмей ай сайын салықтық кезеңде аванс түрінде төлемді бюджетке
төлеуге міндетті. Салық бойынша түпкілікті есеп айырысу корпоративтік
табыс салығының декларациясы тапсырғаннан кейін 10 күн ішінде жүргізіледі.
Төленуге тиісті аванстық төлем мөлшері алдыңғы салық кезеңінде төленген
аванстық төлемдердің орташа айлық мөлшері негізінде анықталады.
Барлық салық түсімдеріндегі бұл салықтың бюджеттегі үлесі 11 %
шамасында.
Жеке табыс салығын төлеушілер жеке тұлға мен шетелдік жеке тұлғалар
болып табылады.
Салық төлем көзінен салық салынатын табыстары және төлем көздерінен
салық салынбайтын табыстардан алынады.
Бірінші жағдайдағы табысқа: жұмысшылардың табысы, бір жолғы түскен
табыс, жинақтаушы зейнет ақы қорына зейнет ақы төлемдері, сый ақы дивиденд,
ұтыс, степендия түріндегі табыс, жинақтаушы зейнет ақы шарты бойынша табыс
жатады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табысқа: мүліктік табыс, жеке
кәсіпкерлікке салық салынатын табыс, адвокаттың табысы, өзгеде табыстар
жатады. Мүліктің табысқа кәсіпкерлік қызметке қолданылмайтын мүлікті
өткізудегі құннын өсімі кіреді, яғни мүлікті жалға беру арқылы алынған
табысты атайды.
Салық мөлшері табыс көлеміне байланысты сатылы прогрессия түрінде,
яғни 5 пайыздан 20 пайызға дейін бекітілген.
Жеке табыс салығы бойынша жеңілдіктер, яғни ¦лы Отан соғысына
қатысқандарға және мүгедектерінің табысына салық салудан босату
қарастырылған.
Қазақстаннан тысқары жерде төленген жеке табыс салығының сомасы
Қазақстанда салық төлеген кезде есепке алынады.
Резидент жеке тұлғалардың табысына Қзақстан Республикасындағы
көздерден алынған табысы, сонымен қатар, Қазақстаннан тысқары жерден алған
табыстары кіреді.
Резидент еместердің жеке табыс салығының төлемдерін ұстап қалауын,
есептеу тәртібін, салық салынатын табысын анықтау қызметінің сипатына
байланысты жүргізіледі.
Резидент емес, тұрақты мекемелермен байланысы жоқ жеке тұлғалар
шегерімсіз, 5 пайыздан 20 пайызға дейінгі ставкамен төлем көздерінен
түскен табыстың түріне байланысты салық төлейді.
Төлем көздеріне жеке табыс салығын есептеуді және ұстап қалуды
табысты төлеген салық агенті жүргізеді.
Төлем көздеріне салық салынбайтын салықты есептеуді және
аударымды салық төлеуші, табысты алған мезетте 5 – 10 күн аралығында
дербес (салық төлеуші) жүргізеді. Бұндай жағдайда салық төлеуші аумақтық
салық органына 31 – ші наурызға дейін декларацияны ұсынады.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салығы мен арнайы төлемдері. Жер
қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық пен арнайы төлемдерді заңды
және жеке тұлғалар соның ішінде шетел азаматтары төлейді.
Жер қойнауын пайдаланушылар үшін бекітілген салық тәртібі жер
қойнауын пайдалану келісім шартында анықталады. Оны Қазақстан
Республикасының үкіметі белгілейді. Шарттың негізгі түрлері бойынша
салық салудың екі моделі бекітілген:
- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтың барлық түрлерін және басқа
да төлемдерді төлеуі;
- жер қойнауын пайдаланушы өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының
үлесін төлеуі қажет, сонымен бірге ішкі мұнай мен басқа да пайдалы
қазбаларға акциздерді, жоғары пайдаға салықты жер салығын, мүлікке
салынатын салықты алып тастағандағы барлық салықтар мен басқа да
төлемдерді төлеуге тиіс.
Жер қойнауын пайдалануға қатысты шартпен белгіленген, міндетті
тіркеуден өткен жер қойнауын пайдаланушыларға қатысты салық тәртібі
шарттың мезгілі аяқталғанға дейін өз күшінде болады, ал өзгерістер екі
жақтың келісуі бойынша енгізілуі мүмкін және жер қойнауын пайдаланушы мен
мемлекеттің бастапқы экономикалық мүделерінің қатынасына өзгерістер
енгізбейді.
Жер қойнауын пайдаланушылардың төлемдеріне және салықтарына мыналар
кіреді:
0. бонустар: қол қойылатын және коммерциялық айқындау;
0. роялти,
0. үстем пайдаға салынатын салық;
0. өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі.
Қол қойылған бонусы шарттағы аумақта жер қойнауын пайдалану
бойынша қызмет істеу құқығы үшін жер қойнауын пайдаланушының бір реттік
бекітілген төлемі болып табылады және қолдануға берілетін жерлердегі
экономикалық құндылықтарды есепке ала отырып, шарт жасасқанда бекітіледі.
Қол қойылатын бонустардың мөлшерін үкімет бекітеді.
Коммерциялық айқындау бонустары жер қойнауын пайдалану шартында
бекітіледі және шарттағы территорияда пайдалы қазбалары бар жерді
коммерциялық мақсатпен тапқан кезде төленеді. Салық салу объектісі болып
пайдалы қазбалардан алынатын бекітілген қорлардың көлемі табылады.
Коммерциялық айқындау бонусы алынатын қорлар құнынан 0,1 пайыз мөлшерде
бекітіледі. Бонусты төлеу мезгілі шартпен бекітіледі.
Роялти пайдалы қазбалар өндіру мен техногенді қайта өңдеу
үдерісінде жер пайдалану құқығы үшін төленетін төлем болып табылады.
Роялти мөлшерлемесі жалпы тараған пайдалы қазбалар мен жер асты
сулары бойынша 1 пайыздан 10 пайызға дейінгі көлемде бекітілген
көміртек бойынша - түсімдер көлеміне байланысты сырғымалы шкала бойынша;
қатты пайдалы қазбалар бойынша, соның ішінде бағалы металлдармен тастарды
қоса алғанда- шарттың өз күшінде бөлу мерзімде бекітілген пайыз
мөлшерінде.
Роялти есепті мерзімнен кейінгі айдың 15 –нен кешіктірілмей төленеді.
– салық кодексімен бекітілген нормативтен артық алынған табысқа алынған
төлем. үстеме пайда салығының төлеушілері өнімді бөліп алу туралы және
жалпы тараған пайдалы қазбалар мен жер асты суларын өндіру шарттары
бойынша қызмет ететіндер, басқа жер қойнауын пайдаланушылар қойнауын
пайдаланышының таза табысының сомасы болып табылады.
20 пайыздан жоғары ішкі пайда нормасы алынған әрбір жеке шарт бойынша
алынған жер қойнауын пайдаланушының таза табысының сомасы болып
табылады.
Бұл жерде салық мөлшері сатылы прогресия бойынша 4 пайыздан 30
пайызға дейін бекітілген (30 пайыздан жоғары пайда норма бойынша ). Салық
есептіден кейінгі айдың 15 - сіне дейін төленеді.
Бонус, роялти және жер қойнауын пайдаланушының үстем пайдасына
салынатын салық бойынша жергілікті салық органдарына салықтық
декларация көрсетіледі.
Әлеуметтік салық төлеушілері тұрақты мекемеде, олардың филиалдары
мен өкілдіктерінде қызмет ететін заңды тұлғалар, соның ішінде шет ел
тұлғалары және жеке кәсіпкерлер болып табылады.
Салық салу объектісі болып жалақы және басқа жұмысшыларға төлемдер,
Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын жұмысшыларға, шетел азаматтарына
және азаматығы жоқ тұлғаларға төленетін жалақы және басқа да төлемдер
болып табылады.
Жалақыға қосылатын төлейтін төлемдер жеке тұлғалардың жинақтаушы
зейнет ақы қорына аударылатын міндетті зейнет ақы жарналарының бөлігі
ретінде, әр түрлі өтемақы төлемдері, қосымша төлемдер және үстеме
ақылар, босануына байланысты уақытша еңбек етуге жарамсыздығына
әлеуметтік жәрдем ақы, баланың туу кезіңде материалдық көмек, жерлеу,
әлеуметтік қолдау бойынша төлем, басқа мемлекеттерден грант есебінде
төлемдер, қоғамдық жұмыста және бюджеттік қаражаттар есебіне оқыту
төлемдері, кейбір басқа төлемдер ретінде түзетулерге жатады.
Салық мөлшерлемесі регрессивтік ставкамен белгіленген. Жеке
кәсіпкерлер, нотариустар, адвокаттар үш айлық есеп көрсеткішінің
мөлшерінде және әр жұмысшыға екі айлық есеп көрсеткіші мөлшерінде
салық төлейді.
Бюджетке салық есепті кейінгі айдың он бесінен кешіктірілмей
төленеді (осы салық бойынша есепті мерзім - ай).
Меншікке салынатын салықтар. Бұл салық тобы мемлекеттің иелігінен алу
және жекешелендіру үдерісінің даму деңгейі бойынша меншік қатынасында
болып жатқан нақты өзгерістерімен байланысты нарықтың экономикалық
шартында елеуілі орын алады.
Меншікке салынатын салыққа жер салығы, жеке және заңды тұлға
мүлігінде салынатын салық, көлік құралдарына салынатын салық жатады.
Меншікке салынатын салықтар жергілікті бюджетке түседі.
Фискалдықтан басқа, бұл салықтардың меншікті тиімді қолдануға
ынталану мақсаты бар, үйткені салық мөлшерлемесі табыстылығы бойынша емес,
сипаты бойынша белгіленеді. Табыс әр уақытта меншік (мүлік) көлемімен
анықталмайды. Меншікке салық болмаған жағдайда, салық салу жағынан ірі
меншік иелері жеңілдік жағдайына түседі және меншікті неғұрлым өнімді
пайдалануға талпынбайтын болады.
Меншікке салынатын салық қоғам алдында салықтық жауапкершілікті тең
бөлуге мүмкіндік береді. Осылайша, бұл салықтар нақты салыққа жатады.
Жер салығы 1992 жылы енгізілді. Оның мақсаты – жерді тиімді
пайдалануды экономикалық әдістермен қамсыздандыру және жерді құру бойынша
жердің, сонымен қатар территорияны әлеуметтік – мәдени дамыту үшін бюджет
табысын құру болып табылады.
Салық салу объектісі салық төлеушілерге жеке меншікке тұрақты
пайдалануға немесе әр түрлі мақсаттарға қайтарымсыз уақытша пайдалануға
берілген жер учаскелері болып табылады: ауыл шаруашылық, тұрғылықты
мекендер, өнеркәсіп, транспортқа, байланыс, қорғаныс және басқа да
мақсаттарға. Салық салу объектісі консервациядағы автожолдар желісі бар
тұрғылықты мекеннің ортақ пайдаланылатын жер учаскілері болып табылмайды.
Ерекше қорғалатын табиғи территорияларға, орман, су қорына запастағы жерге
салық салынбайды.
Салық төлеушілер меншігіндегі тұрақты немесе уақытша қолдануда жер
учаскесі бар заңды және жеке тұлғалар болып табылады.
Бірқатар мемлекеттік мекемелер және кәсіпорындар, ¦лы отан соғысына
қатысушылар, бірегей жер салығын төлеушілер, салық тәртібінің 2 - моделі
бойынша салық төлейтін жер қойнауын пайдаланушылар жер салығын төлеушілер
болып табылмайды.
Ауыл шаруашылығындағы жерді пайданушылар және иелері салықты ағымдағы
жылдық 1- ші қазанынан кешіктірмей, ал ауыл шаруашылығының пайдаланушылары
болып табылмайтындар тең үлеспен бір жылда төрт рет төлеулері керек.
Мүлік салығы тікелей нақты салық болып табылады, оның көлемі
табыстылыққа емес, мүліктің құнына байланысты. Салық мүлшік иесін оны
тиімді пайдалануға ынталандыруға бағытталған. Төлеушілері кәсіпкерлік
қызметте қолданылатын, сондай – ақ ондай қызметте қолданылмайтын салық
объектісі бойынша заңды және жеке тұлғалар, шетел азаматтары да болып
табылады.
Салық салу объектісі болып заңды және жеке тұлғаның негізгі
өндірістік және өндірістік емес қорлары (транспорттық құралдардан басқа),
тұрғын үй – жайы, саяжайлық құрылыстар. Гараждар, кәсіпкерлік қызмет
мақсатында қолданылмайтын жеке тұлғаның басқа да құрылыс ғимараты болып
табылады. Заңды тұлғалар және жеке кәсіпкерлер мүлкіне салық салу
объектісі бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша жарты жылдық құны негізінде
бағаланады, ал жеке тұлғалардың мүлкіне жылжымайтын мүлікті бағалау
бойынша уәкілетті органмен бағаланады.
Заңды тұлғаның және жеке кәсіпкердің мүлік салығы жыл сайын
объектінің орта жылдық құнынан 1,0 пайыз мөлшерлемесі бойынша төленеді.
Коммерциялық емес мекемелер, мемлекеттік, ғылыми мәдени әлеуметтік
қорғау және әлеуметтік қамтамасыз ету, білім беру, табиғатты қорғау
қызметінің кәсіпорындары, мүгедектер қоғамы салық салу объектісінің жарты
жылдық құнына 0,1 пайыз мөлшерлемесі бойынша төлейді. Кәсіпкерлік
қызметте қолданылмайтын жеке тұлғалардың мүлік салығы жыл сайын мүлік
құнына байланысты 0,1 пайыздан 7 пайызға дейін төленеді.
Мүлік салығының төлем көзі болып салық төлеушінің мүліктен немесе
басқа жолмен алғанынан тәуелсіз, оның алған табысы жатады.
Көлік құралдарына салынатын салық. Көлік құралдарының салық төлеушісі
заңды тұлға болып табылады, соның ішінде: шетелдік, олардың өкілдіктері,
филиалдары, тұрақты мекемелер, жеке тұлғалары, соның ішінде шет елдік және
жеке кәсіпкерлер.
Салық салу объектісі болып жеке меншіктегі, мемлекеттік тіркеуден
өткен көлік құралдары табылады.
Салық мөлшерлемесі транспорт құралының қуаттылығы немесе жүк
көтерімінен тәуелсіз айлық есеп көрсеткішімен белгіленеді және көлік
құралдарының түрлері бойынша дифференциаланған. Мөлшерлемеге пайдалану
мерзімі бойынша түзетілген төмендетілген коэффициент қолданылады. Бірқатар
субъектілер салық төлеушілер, кейбір мемлекеттік мекемелер, мүгедектер және
ардагерлер қоғамы, жұмысшылар, 50 пайызынан кем емес мүгедектері бар
кәсіпорын және ұйымдар. ¦лы Отан соғысына қатысқандар, мүгедектер, жоғары
сыйлықпен марапатталғандар және кейбір басқа субъектілер.
Заңды тұлғалар салықты өз беттерінше есептейді, ал жеке тұлғаларға –
жергілікті салық органдары. Салықты төлеу ағымдағы жылдың 1 шілдесінен кем
емес мерзімде жүргізіледі.
Салық төлеушілер – заңды тұлғалар берілген салық бойынша декларациясын
ұсынады.
Арнайы салық тәртібі бюджетпен есеп айрысудағы салық төлеушілердің
жеке категориясына белгіленген, жекелеген салық түрлерін есептеу мен
төлеуді және олар бойынша салықтық есеп беруді оңайлатылған тәртіпте беруін
білдіреді.
Мыналарға:
0. шағын бизнес субъектілеріне;
0. шаруа (фермер) қожалықтарына;
0. ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға;
0. кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне қатысты арнаулы салық
тәртіптері көзделген.
Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық тәртібі төлем көзінен
ұсталатын жеке табыс салығын қоспаған әлеуметтік салық, корпорациялық
немесе жеке табыс салығына қатысты белгіленеді.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша
есептеу, төлеу жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Шағын бизнес саласындағы субъектілерге салықтың оңайтылған түрі бір
реттік талон, патент, оңайтылған декларация негізінде жүргізіледі. Әрбір
айтылған тәсілдер үшін оларды қолданудың шарттары белгіленеді.
Қызмет орны, кәсіпкерлеік қызмет сипаты, табыс көлемі, қызмет
түрлерінің жүзеге асатын саны, жалдамалы қызметкерлерді қолдану.
Шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық тәртібі кейбір қызмет
түрлеріне қолданылмайды: акциздік өнім өндіру, қаржылық қызмет, жер
қойнауын қолдану, мұнай өнімдерін өткізу, бірқатар лицензияланатын қызмет
түрлері заңды тұлғалардың филиалдарына, өкілеттіліктерге, еншілес және
тәуелді кәсіпорындарына. Эпизодтық сипаттағы кәсіпкерлік қызметті жүргізу
кезінде салықтық есептеу үшін бір реттік талон қолданылады – арнайы салық
тәртібін қолдану құқықтығын куәландыратын және бюджетпен есеп айырысу
объектісін растайтын құжат.
Оңайлатылған декларация бойынша салықты есептеуді шағын бизнес
субъектісі өз бетінше салық салу объектісіне заңмен белгіленген салық
мөлшерлемесін қолдану арқылы жүргізіледі; салықты төлеу салықтық кезең
бойынша бірдей үлеспен кезеңді түрде жүргізіледі.
Жеке кәсіпкерлер үшін арнаулы салық тәртібі патент негізінде
рәсімделеді. Бұл жерде сәйкестілік критерийлері болып мыналар табылады:
0. жалдамалы еңбек үшін қолданбау;
0. бір қызмет түрімен айналысу;
0. жылдық айналымды білгілі көлемде шектеу;
Қожалық (фермерлік) шаруашылықтар үшін арнаулы салық тәртібі
бірыңғай жер салығын төлеу негізінде жүзеге асырылады, оның құрамында
өндіру бойынша қызметтен төленетін жеке табыс салығы, ауыл шаруашылық
өнімдерін өткізу және қайта өндеу, қосылған құн салығы, жер салығы. Көлік
құралына және мүлікке салынатын салықтар бар. Бірыңғай жер салығын төлеу
объектісі жер учаскесінің бағаланатын құны болып табылады, салық осы құнға
0,1 пайыз мөлшерлеме бойынша төленеді.
Бірыңғай жер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz