Волейбол алаңы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 3
1 Волейбол 7
ойыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Волейбол ойынының 7
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
1.2 Қазақстандағы 10
волейбол ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
... ... ...
1.3 Мини
волейбол ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
2 Волейбол ойынының техникасы мен 16
тактикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
2.1 Волейбол ойынына қойылатын 16
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
2.2 Волейболшының техникалық-тактикалық 17
әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... . 35
2.3 Шабуылдау 39
тактикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
... ... ... ...
2.4 Қорғаныс 43
тактикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
... ... ... ... ...
2.5 Психологиялық
дайындық ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
2.6 Волейболшыны жаттықтыруға арналған жылдамдықты талап ететін
ойындар мен
эстафеталар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.7 Волейболшының акробатикалық
дайындықтары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
3 Волейбол ойынының қағидалары мен 48
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Волейбол дене шынықтыру 48
жүйесінде ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Волейбол ойынының 52
ережесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
... 53
3.3 Ойын барысында нақты
қозғалыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
3.4 Жалпы дамыту жаттығуларын іріктеп алуға қойылатын талаптар ... ... 55
3.5 Жалпы дамыту жаттығуларының кешенін құрастыруға қойылатын 59
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
3.6 Жалпы дамыту жаттығуларының мазмұнына қойылатын талаптар ... ..
3.7 Жалпы дамыту жаттығуларын орындауға қойылатын талаптар ... ... ...
3.8 Дене сапаларын жетілдіру
(тәрбиелеу) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер 60
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
Мазмұны
Кіріспе
Спорт және қимыл ойындары – дене тәрбиесінің сезімталдыққа негізделген
тәсілі, олар денсаулықты сақтауға және нығайтуға өте тиімді. Сірә, спорт
ойындарының ең қолайлы, кең тараған түрі волейбол болса керек. Енді осы
ойынның адам организіміне әсері туралы қысқаша тоқталайық. Ойын
тактикасының қарапайымдылығы және доп үшін тікелей тартыстың жоқтығы
волейболдың көпшіліктің жаппай айналысуына жол ашты. Ал волейболшылардың
организіміне түсетін салмақ мөлшері орташа деңгейде. Денеге аса күшті әсер
ететін қимыл – жүгіру мұнда аз қолданылады. Волейьол ойнау реакциясы
жылдамдығын, ептілікті, төзімділікті қалыптастыруға көмектеседі, тыныс,
жүрек, тамыр, бұлшық ет жүйелерін нығайтады, ой шаршауынан арылады, жалпы
алғанда организімге игі әсер етеді, волейбол адамды коллективтік қимылға,
жеке бас мүддесінің команда мүддесіне бағындыра білуге, тәртіпті болуға,
өзгелерге дер кезінде көмекке келуге үйретеді.
Дәрігерлер мен дене шынықтыру, спорт мамандарының бірауызды пікірінше,
волейболдың емдеу-сауықтыру мүмкіндіктері орасан зор.
Сондықтан да осынау тамаша ойын әрбір мекеме, жоғары оқу орны, мектеп,
демалыс орны, тұрғын жайда берік орын алса, нұр үстіне нұр болар еді.
Қазіргі жеткіншектерді үйлесімді дамыту мақсатында пайдаланатын денеге
тән қасиеттер тәрбиелеудің көптеген түрлерінің арасында ойын жетекші
орынға ие. Сол себепті қимылды ойындарды ұйымдастыру тәсілдеріне бұл
құралда толығырақ назар аударылады.
Оқушылардың анатомиялық-физиологиялық және психологиялық, сонымен бірге
жас еркшеліктерін ескермей, оларға дене тәрбиесін жүргізу мұғалімнің
жұмысына қиындықтар келтірмек. Сондықтан да осы мәселеге де назар аудара
кеткенді жөн көрдік.
Бұл ойынның пайда болғанына да баскетбол сияқты 100 жылдай уақыт өтті.
Волейбол бүкіл дүние жүзіне тез әрі кең тарады. Ол спорттың қызықты және
қолайлы түрлерінің бірі болып есептеледі. Бұл ойынның кең таралуына
ережесінің қарапайымдығы, орындалатын қимыл-қозғалыстардың күрделі
еместігі, сонымен бірге волейболды кез-келген жастағы адам ойнай алатындығы
себеп болды. Ойын бұлшық еттердің барлық топтарының секіргіштік, икемділік
және қозғалыс реттілігінің үйлесімді дамуына көмектеседі.
Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс
пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру т.б.
жаттығулардан тұрады. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста болмасын
ойнай береді. Сондықтан да, волейбол дене тәрбиесі пәні жаттығуларының
бірі ретінде ең тиімді де ағзаға пайдалысы болып табылады. Ойын барысында
нақты қозғалыс нәтижесінде ең бастысы адамның кординациясы қалыптасады.
Қандай жаттығу болмасын, қозғалыс барысында нақтылы орындалады. Айталық,
шабуылдау кезінде допты қарсыласының алаңға дәл түсіру, болмаса допты
әріптесіне дәл бере білу, допты қарсыласының алаңына алдап тастау . Демек
адамның барлық қабілет-қасиетін қалыптастыратын ойынның бір түрі.
Мектептерде жаппай кең тараған ойындардың бірі – волейбол. Оқу
барысында волейбол кейде жалпы жамыту дайындығы материалдық базасына
сәйкес, спорт ойындарының бірі ретіндегі міндеті пән ретінде үйретіледі.
Волейбол – командалық ойын, әр ойыншы өзінің қарсыласының іс-әрекетіне
байланысты қозғалыс қимылдарын жасайды. Волейбол тарауы бойынша оқушылардың
теориялық ақпараттар алуына, тактиканың және техниканың негізгі әдістері
мен тәсілдерін үйренуіне, өздерінің мүмкіншілігіне сәйкес жаттығуына, екі
жақты ойын кезінде үйренген дағдыларын жетілдіруіне мүмкіншілігі бар. Дене
тәрбиесінде волейбол ойынының кең көлемде таралуы оның әр түрлі
жаттығуларға ыңғайлылығымен, жастардың демалыстарын дұрыс ұйымдастыруымен,
денсаулықты және дене тәрбиесін жетілдірудегі жан-жақтылығымен, ойын
ережесінің қарапайымдылығымен, керекті құралдардың және алаңның күрделі
еместігімен түсіндіріледі. Ойын жағдайы жаттығушыларды жалпы мақсатқа жету
үшін өзінің ойын кезіндегі іс-қимылын ұжымының мақсатына бағындыруға,
жағдайға байланысты өзінің бар мүмкіншілігімен әрекет етуге, спорттық сайыс
кезінде қиындықты жеңе білуге, ойын барысындағы шиеленіскен жағдайда дұрыс
шешім қабылдауға тәрбиелейді. Спорт ойыншыларды тек спорттың түрін
меңгеруге ғана емес сонымен қатар олардың жас ұрпақты тәрбиелеудегі рөлі
де өте зор.
Денсаулықты сақтау факторларының қатарына дене тәрбиесі жетекші рөл
атқарады. Дене тәрбиесімен шұғылданушылардың, онымен шұғылданбайтын
адамдарға қарағанда, қара жұмыс және ақыл-ой еңбегін атқара алатын
мүмкіндіктері жоғары дәрежеде ұзақ сақталады. Қимыл-қозғалыс
белсенділігінің төмендігі денсаулыққа зиянды әсер етеді. Бірінші кезекте ол
жүрек-қан тамырлары ауруына, зат алмасудың бұзылуына себеп болады.
Дене жаттығулары қан тамырларындағы атеросклероздық өзгерістердің алдын
алады, жүректің ишемиялық ауруының қаупін азайтады.
Дене жаттығуларын жасау барысында организмнің ішкі ортасында пайда
болатын өзгерістерге төтеп бергіштік – жаттыққан организмнің ерекше
қасиеті. Сонымен қатар, дене жаттығулары адамның сыртқы ортаның зиянды
факторларына да беріктігін арттырады. Спортпен жүйелі шұғылданатын
балалардың денсаулығы мықты, суық тигеннен болатын ауруларының
жиілігі төмен.
Мектеп тіршілігі жағдайларында, қалыпты дене дамуы мен денсаулыққа
қажетті қимыл-қозғалысқа деген табиғи мұқтаждық шектелген. Дене тәрбиесі
мұғалімінің, спорт мектебі бапкерінің назарында дене жаттығуларының
сауықтырушы рөлі бірінші кезекте болуы керек. Күнделіктегі кимыл-қозғалыс
белсенділігін денсаулық резервтерін жинақтайтын табиғи негіз
ретінде қарастырған жөн. Қоғамның қазіргі даму кезеңінде, жастарды
сауықтырушы тиімді құралдардың бірі спорт болып келеді. Спорт-жоғары
дәрежедегі тәртіптендіруші фактор. Бұл табиғи қызу, жүйелі бұлшық ет жұмысы
кездерінде организмнің ішкі қажеттілігінен туындаған тәртіп.
Ол артықшылықтармен күресетін қатал режимді бұзуға қарсы тәртіп.
Ерікті қимылдарға үйрету адамның ерікті қимыл-қозғалыс әрекеттері
Ерікті қимыл туралы ілімнің дамуы. Адам қимыл-қозғалыстарын ерікті және
еріксіз деп шартты түрде екі топқа бөлуге болады. Спорттық жаттығулар
құрамына кіретін ерікті қимыл-қозғалыстар , негізінен, сананың бақылауымен
орындалады. Еріксіз қимылдар сананың қатысуынсыз немесе
пайымдаусыз басқарылады.
Спорт тәжірибесінде кездесетін ерікті қимыл-қозғалыстардың қарапайым
формаларынан бастап өте күрделі түрлеріне дейін - жалпы физиологиялық
табиғаты ондаған жылдар бойы зерттелген. Бұл ғылым қазіргі заманда да
толықтырылып, дамудың үстінде.
Волейбол - спорттың кең тараған ойындардың бір түрі. Тіпті, су бойында
жағажайда да жарыстар өткізіледі. Бүгінде волейболдан әлем және құрлық
біріншілігі өткізіліп тұрады.
Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс
пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру, т.б.
жаттығулардан тұрады. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста
болмасын, бәрі ойнай береді. Сондықтан да, волейбол дене тәрбиесі пәні
жаттығуларының бірі ретінде ең тиімді де ағзаға пайдалысы болып табылады.
Волейбол ойыны адамның көңілін шаттандырып, іскерлікті арттырады. Бүгінгі
волейбол ойынының даму деңгейі өзінің ең жоғарғы нүктесіне жетті деуге
болады. Себебі, ойынның бүгінгідей даму жылдамдығы бұрын-соңды болып көрген
жоқ. Ойыншының қозғалысы, жүгіру жылдамдығы, секіруі, лақтыруы, кілт
тоқтауы, міне мұның барлығы жалпы ойынның жылдамдығын, ойыншылардың
дайындың деңгейін көрсетеді. Волейбол, спорт ойындарының бір түрі ретінде
барлық оқу орындарының бағдарламасына кіреді. Арнаулы оқу орындарының
студенттері бұл кезеңде волейбол ойынын ойнап, белгілі бір деңгейде
дайындықпен келеді деп есептеледі. Сондықтан, бұл оқушылар оқу процесінде
ойынның негізгі айла-тәсілдерімен таныс, ойын жүйесін біледі, жарысқа да
қатыса алады [1].
Ең бастысы жастарда айналысатын жұмыстары болады ол мысалы волейбол
және басқада спорттық ойындар. Волейбол бұл біріншіден командалық, ұжымдық
ойын . Және де адам денсаулығы үшін пайдалы. Менің мақсатым жастарға,
оқушыларға тәрбиемен қатар волейбол ойынының қыр –сырын, әдіс-тәсілдерін
үйрету. Мен дене шынықтыру пәннің мұғалімі болғандықтан ол менің міндетім,
денсаулығы мықты, ой интелектісі жоғары алғыр жас ұрпақты тәрбиелеу. Бұлар
оқушылардың ұжымдық сезімін; тез зейін қоюы мен шапшаң ойлауын, шешім
қабылдағыштығын және өзінше қимылдар жасай білу дағдысын қалыптастырады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі волейбол ойыны қазіргі таңда кең тараған
және өте танымал ойындардың бірі. Сондықтан бұл оқу-әдістемелік құралы кез
келген спортшылар мен волейбол ойынын үйренемдеушілерге әсіресе оқушылар
үшін өте қажет құрал деп сенемін. Дипломдық жұмыстың мақсаты оқушыларға,
спортшыларға және жай ғана волейбол ойынын ойнаймын және үйренемін деген
адамдар үшін арнайы оқу-әдістемелік кешен құрсатыру болып табылады. Бұл
оқыту курсын оқытудың міндеттері – волейбол ойынының қыр-сырын меңгеру,
ойынның әдіс-тәсілдерін спортшылар мен оқушыларға үйрету. Сонымен қатар
ойыншыларға дұрыс тәрбие көрсету. Ойынға деген адамдардың қызығушылығын
арттыру; курсты өту кезінде алған теориялық білімді , қарапайым өмірде
практикалық қолдануға мүмкіндіктерін арттыру; Дипломдық жұмысының
теориялық және әдіснамалық негіздері. Диплом жұмысының тақырыбы
волейболшының техникалық-тактикалық әректеттерін оқыту курсы болғандықтан,
қарастырылған материалдар мен жұмыстар зерттеудің әдіснамалық негізі болып
табылады. Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, Негізгі бөлім 3 тараудан,
тараушадан, қорытындыдан және пайдаланған дерек көздерінен тұрады.
1 Волейбол ойыны
1. Волейбол ойынынң тарихы
Волейбол ((, volley — қалқып ұру, ball — доп) ) — ойын спорты. 1995
жылы әлемдік спорт шеберлері волейболдың 100 жылдық мерейтойын тойлады. Бұл
ойынның ресми күні 1895 жыл деп есептелінеді. АҚШ-тың Массачусетс
штатындағы белгілі Гелиокс колледжінде дене шынықтыру пәнінен сабақ берген
американдық азамат Уильям Дж. 1897 жылы волейболдың 10 шартын ұсынған. Оның
басты қағидалары төмендегідей:
• Алаңның ауқымы белгіленуі тиіс.
• Алаң аумағы: 25х50 фут (7,6х15,1 м).
• Себеттің көлемі 2х27 фут (0,61х8,2 м).
• Биіктігі: 6,5 фут (198 см).
• Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы — 340 г.
Уильям Дж. Морган бұл ойынды МИНТОНЕТ деп атаған екен. Негізінен
волейболдың тарихы он тоғызыншы ғасырдан бастау алады. Кейбір ақпараттарға
сүйенсек, Еуропа, Орталық және Оңтүстік Америка халықтары осы тектес ойынды
мыңдаған жыл бұрын ермекке айналдырған көрінеді. Ежелгі Рим жылнамаларында
да б.э. д III ғасырда волейбол сынды фаустбол ойын түрі ұйымдастырылып
тұрған. Олар әр командада 3-6 ойыншыдан бөлініп, допты аласа қабырғадан
лақтыруға тырысқан. Фаустбол ойыны әсіресе, Еуропа халықтарына кеңінен
танылған. Ойын 15 минуттан 2 таймға созылған. Десе де, волейболдың ресми
күні 1895 жыл деп белгіленді. Оны алғаш ойлап тапқан- У. Дж. Морган. Арада
бір жыл өткен соң, яғни 1896 жылы минтонет ойыны Спрингфилде ( АҚШ,
Массачусетс штаты) Христиан Жастар Одағының конференциясында назарға
ұсынылды. Аталмыш одақ волейболдың бастамашылары бола білді. Кейіннен тас
қамалдан емес, арнайы тордан допты лақтыру мүмкіндігі пайда болған кезде
профессор Альфред Хальстед минтонетті волейбол атауымен алмастыру қажет
деп мәлімдеме жасады. 1897 жылы Христиан жастары қауымдастығы волейболдың
ресми шарттарын айқындап, арнайы анықтама ретінде шағын кітапша басып
шығарды [2].
1900 жылы волейбол танымалдығы жағынан АҚШ-тың шеңберінен шығып,
әлемнің өзге елдеріне таныла бастады. Ойынға алғашында Канада, кейін
Үндістан және Азия елдерін қызығушылық танытқан. 1905 жылы Куба, 1906 жылы
Қытай, 1908 жылы Жапонияда волейбол құрамалары құрылды. 1909 жылдан бастап
Пуэрто-Рикода бұқаралық ақпарат құралдырында волейбол матчынан репортаждар
беріледі бастады. Мысалы, 1910 жылы Перу мен Филиппинде, 1912 жылы
Уругуайда, 1914 жылы Англияда, 1917 жылы Мексика мен Францияда, 1918 жылы
Италияда, 1919 жылы Чехословакияда, 1923 жылы Африка құрлығындағы Мысыр,
Тунис, Марокко, ал 1924 жылы Испания мен Югославияда, 1925 жылы Голландияда
Жастар Христиан Қауымдастығының бастамасымен арнайы командалар пайда болды.
1900 жылы Американың Spalding фирмасы алғашқы волейболдық доп жасап
шығарды. Бүгінде ресми жарыстарда допты дайындауды жапондық Mikasa
корпорациясы мен ағылшындық Molten Wilson фирмасы жауапкершілікке алып
отыр. 1900 жылы ойынның алғашқы ресми 12 ережесі қарастырылған. Оның ресми
регламенті 20 жылдары қолданысқа енді. Сол кезде биресми халықаралық
турнирлер өтіп тұрған болатын. 1913 жылы 16 ерлер командасымен Азия
ойындары өтті. Оған Қытай мен Филиппин қатысты.
1913 жылы Манилда Қиыр Шығыс елдерінің ойын бағдарламаларына волейбол
енгізілді. І-дүниежүзілік соғысқа дейін американдық әскерилер волейболды
уақытты тиімді өткізудің бір әдісі ретінде ойнаған.
1921 жылы Қиыр Шығыста өткен чемпионат Азия мен Жапонияда ерлер
командалары арасында өткен алғашқы жоғары дәрежеде көрсетілді.
Ал, 1922 жылы Канада мен АҚШ-та Христиан Жастар Қауымдастығы
жетекшілерінің қолдауымен волейболдан алғашқы ойын өткізілді.
Осы жылы Чехословакияда ерлер құрамасы арасында ұлттық чемпионат
ұйымдастырылды. 1929 жылы Орталық Америкадағы олимпиадалық ұлттық комитет
ерлер волейбол құрамасын Кубада өтетін олимпиадалық аймақтық ойындар
тізіміне қосты. Осы жылы АҚШ пен Польшада алғашқы ұлттық чемпионат өтті.
Сонымен қатар біріншілік ойындары Еуропада, нақтырақ айтсақ, Англия, АҚШ,
Франция мен Польша командалары өзара бәсекелесті.Бірте-бірте волейбол
халықаралық дәрежеге жетті. 1922 жылы АҚШ-та волейболды олимпиада
ойындарына қосу туралы ұсыныс жасалды. 1932 жылы әйелдерден құралған
волейбол командасы Сальвадорда өткен аймақтық олимпиада жарысында өнер
көрсетті.Ал, 1936 жылы Стокгольмда гандболдан халықаралық федерация мен
Польша өкілдігі волейболды гандболдың бір түрі ретінде санау керектігі
туралы бастама көтерген. Сол кезде Еуропадан 13, Америка елдерінен 5 және
Азия мемлекеттерінен 4 елден арнайы комиссия құрылды. 1936 жылы волейболдан
халықаралық федерацияның қолдауымен жарыстар өткізіліп тұрды. Алайда,
Берлинде өтуі тиіс олимпидалық ойын екінші дүниежүзілік соғыс салдарынан
үзіліс жасады. Әскери іс-қимыл аяқталған кезде, 1944 пен 1946 жылдары
волейболдан әлем чемпионаты Бразилияда өткізілді. 1947 жылдың 18 мен 20
сәуір аралығында Парижде 14 елдің қатысуымен (Белгия, Бразилия, Мажарстан,
Голландия, Мысыр, Италия, Польша, Португалия, Румыния, АҚШ, Уругуай,
Франция, Чехословакия және Югославия) Federation Internationale de
Volleyball (FIVB — ФИВБ) Халықаралық волейбол федерациясы құрылды. Бұл
волейболдың халықаралық деңгейде беделін арттыруға көп септігін тигізді.80
жылдары ФИВБ-ға мүше болған елдер қатарын 156-ға өсті. Волейбол біртіндеп
американдықтардың сүйікті ойынына айнала бастады. Оны балалар мен жастар,
орта жастағы еркектер мен мырзалар, жас және жасамыс әйелдер ойнай бастады.
Бәсекелес ойын кезінде жас шағынан шектеу болған жоқ. Фермерлердің балалары
ікелерімен, қыздар әжелерімен ойнай беретін. Оның ешбір сөкеттігі де болған
жоқ. Ойынның ережесі де тым қарапайым болатын, әйтеуір допты жерге түсірмеу
керек.
1987 жылы жоғары да айтылған тақырыптар Уильямс Морган ойын ережесін
енгізуді ұсынды. Ол кездегі ереже бүгінгі ге мүлде ұқсамайтын. Алаңның
көлемі 7,6х15,1 метр, тордың биіктігі 198 см. Еді. Доптың салмағы 340 грамм
болатын. Екі жақтың да ойыншылар санына шек қойылмайтын. Сондықтан да олар
бір-бірінің аяқтарын басып, допты бірінші болып соғамын деп соқтығысып
қалып жататын.
Волейболдың дамуының бірінші кезеңі 1895-1920 жылдар. Бұл кезде ойын
көрермендер алдында өткізіліп командаға біріккен ойыншылар өзге спорт
түрлеріндегідей формалар киіп шығатын. Таусылмайтын таласты, тіпті тым
қызбалау техастықтар арасында жиы болатын жанжалдарды болдырмау үшін Морган
алаңның орта тұсына бір бүйірден орындық қойып, соған төрешіні отырғызуды
ұсынды. Төрешінің пікірі ойыншылар үшін бұлжымас заң болды.
Кешікпей волейболды Орталық және Оңтүстік Америкада, Куба, Перу,
Бразилия, Урагвай және Мексика елдерінде ойнай бастады. 900-ші жылдың
басында волейболдан Азияда Жапондар мен Қытайлықтар танысты.
Европаға волейбол 1914-1917 жылдары келді. Әсіресе оны Чехия мен
Словакия ұнатты.
1922 жылы Бруклинде жаңа әрі қызықты ойынның көптеген жанкүйерлерін
жинаған волейболдан алғашқы ресми жарыс өтті.
Осыдан кейін американдықтар волейболды VIII Олимпиада ойындарының
программасына енгізуді сұрады. Бырақ қатысатын елдердің саны жеткіліксіз
болғандықтан халықаралық олимпиадалық комитет оны қабылдамады.
Соған қарамастан волейболдың қанаты қатая берді. Европа мен Американың
көптеген елдерінде ол жетілдіріп, ережелері нақтылана түсті. Командаға
ойыншылар саны алты адаммен шектеліп, алаң көлемі 9,1х18,2 м. ұлғайды. Тор
243 см. биіктікке орнатылып, допты үш рет қана кідіріссіз соғуға рұқсат
берілетін болды. Ұпай саны 15-ке дейін есептелді 14:14 екі ұпай артық
болуы керек есептелді. Матч үш партиядан тұрып, жеңімпаз атану үшін оның
екеуін ұту белгіленді. Ғасырымыздың 30-шы жылдыры волейбол ең көп тараған
ойын болды. Оның техникасы мен тактикасы да осы кезде дамыды. Толық
тосқауылға қарсы тордың шет жағынан соғу, допты жоғарыға көтеріп барып соғу
тәсілдері пайда болды. Ойын барынша коллективтік сипатқа ие болып, әрбір
ойыншының міндеттері айқындалды [3].
1934 жылы волейбол жөніндегі бірінші халақаралық комиссия құрылып оған
Европадан 13, Америкадан 15, Азиядан 4 елдің өкілдері енді.
1947 жылы Парижде халықаралық волейбол федерациясы құрылып көп жылдар
бойы оның председателі Поль Либо болды.
1948 жылы Римде елдер командалары араснда Европаның бірінші чемпионаты
өткізілді. Ерлер үшін әлемдік, әйелдер үшін Европалық біріншілік 1949 жылы
Прагада өткізілді. Осы жолы чемпиондық атақты совет волейболшылыры жеңіп
алды.
Волейбол 50-ші жылдары да қарыштап дамыды. Сол жылдары әлемнің,
Европаның, Азияның біріншіліктері, панамерикалық ойындар өткізілді. 1964
жылы ақыры волейбол Жапонияның астанасы Токиода өткен Олимпиада оыйндарының
программасына енгізілді. Біздің елімізде волейбол Октябрь революциясынан
кейін дамыды. Ол алғаш рет1923 жылы азаматты правосын алды. 1925-ші жылы
Москва физкультура советінің спорттық ойындар секциясы өзінің алғашқы
ережесін бекітті. Сол кездерден бастап жарыстар жүйелі өткізіле бастады.
2. Қазақстандағы волейбол
Қазақстанда алғашқы жарыс 1926 жылы Қызылордада ұйымдастырылды.
Қазақстан волейболы 20 ғасырдың 60-жылдары жақсы дамыды. Ол спорт шебері,
КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Октябрь Жарылғаповтың есіміне
тікелей байланысты. Оның құрған Буревестник ерлер командасы 1969 жылы
КСРО-ның, 1970 – 71 жылы Еуропа чемпиондарының кубогін жеңіп алды.
Қазақстанда тәрбиеленген Валерий Кравченко, Олег Антропов, Надежда Смолеева
1968 жылы Мексикада өткен 19-Олимпиялық ойындардың, 1969 жылы Жәнібек
Саурамбаев Еуропаның чемпионы атанды. Мұндай табысқа 1988 жылы Сеулдегі 26-
Олимпиялық ойындарда Ольга Кривошеева, Елена Чебукина, Татьяна Меньшовалар
жетті. Алматының АДК әйелдер волейбол командасы 1984 жылы КСРО-ның чемпионы
атанды. Волейболшылардың халықаралық одағы 1924 жылы құрылған; 1992 жылдан
осы одаққа Қазақстан Республикасының Волейбол федерациясы мүше. Волейбол
ойыны қазіргі таңда Қазақстанда карыштап дамып келе жатқан спорттың бір
түрі .
Волейбол ойыны қазақ жеріне 1929 жылдан бері белгілі. Бірақ сол кездегі
ойын қазіргі бізге үйреншікті воллейболдан қатты ерекшеленетін, ойыншылар
әйтеуір допты бір-біріне беріп, қарсыластың алаң бөлігіне жеткізсе болды,
ойын мәресіне жететін. 1929 жылы қыркүйек айында республикалық дене
тәрбиесінің ұйғарымы бойынша спорт ойындарынан жарыс өткізілген. Воллейбол
да назардан тыс қалмады. Сол уақытта Бішкек пен Алматы қалаларының арасында
жолдастық кездесулер ұйымдастырылып, еліміздегі воллейболдың дамуы жаңа
қадам басты. Мұндай кездесулер мемлекеттің қолдауымен қатарынан бірнеше рет
ұйымдастырылған. Қалааралық кездесулердің бірінде Шымкент пен Алматының
командалары жарыс алаңына шығып, өнерлерін көрсетті. Нәтижесінде 15:17 және
15:6 есебімен біздің ОҚО воллейболшылары жеңіске жеткен [4].
1933 жылдың 30 қыркүйек пен 6 қазан аралығында елімізде 2 республикалық
спартакиада ұйымдастырылып, бұл жарыстың бағдарламасына да воллейбол ойыны
кірді. Бұл дүбірлі додада СКИФ чемпиондық тұғырдан көрінсе, алматылық
Авангард екінші орынды қанағат тұтты. Қола медаль Медик командасының
қоржынына салынды. 1954 жылдан бастап республикада ведомствоаралық жарыстар
өткізіліп, бұл додаларда Б ерікті спорт қоғамының командасы үздік өнер
көрсетіп, қарсыластарын тізе бүктірген. Кейін келе бұл команда А
класстағы топқа өткен. Осы команда 1963 жылы елімізде өткен 3 спартакиадаға
қатысып, Әзірбайжан, Эстония, Беларуссия құрамаларын тізе бүктірсе, Украина
тобынан жеңіліс тапты. Ақтық сында құрамамыз Ленинград құрамасын 3-1
есебімен жеңсе, грузин командасы мен мәскеулік воллейболшылардан жеңіліс
тапты. Осы жолы командамыздың бағы жанбай, тек 5 орынды қанағат тұтты. 1969
жылы Алматының Б командасы еліміздің кәсіподақтарының біріншілігінде
жеңімпаз атанды. Екі жылдан кейін біздің команда Еуропа кубогінде керемет
ойын көрсетіп, чемпион атанды.Осы табыстардан кейін алматылық
воллейболшылар Кравченко мен Антропов КСРО-ның құрама командасына
қабылданып, Мехикодағы олимпиада ойындарынан алтын медальмен елге оралған.
Біздің әйелдер құрамасында өнер көрсеткен Смолеева алтыннан алқа таққан.
Тәуелсіздік алған соң, воллейбол клубтары құрылып, ҚР чемпионаттары мен
түрлі жарыстар ұйымдастырыла бастады. Бұған қоса, елімізде жыл сайын
Президент жүлдесі үшін турнирлер өткізіліп келеді. Осы жарыстар
воллейболшыларымыздың шеберліктерін шыңдауға үлес қосуда [5].
Буревестник - 1957 жылы құрылған Алматы воллейбол клубы. КСРО
біріншіліктері мен халықаралық ареналарда жасындай жарқылдап көрінген клуб.
Команданың нағыз жұлдызды шағы 1966 жылы бастау алып 1971 жылға дейін
созылды. Осы аралықта ол 2 дүркін Еуропа чемпиондары Кубогын жеңіп алып, 1
рет КСРО чемпионы атанды. Бұлардан бөлек, Одақ біріншілігінде 2 мәртеден
күміс және қола медальдарға қол жеткізді. Қола медальдың біреуі
чемпионатпен қатар Спартакиаданың да жүлдесі саналды.
Қазақ республикасының волейболының Одақ аренасында алғаш көрінуі 1956
жылмен тұспа-тұс келеді. Осы жылы Мәскеуде КСРО халықтарының жазғы I
Спартакиадасы ұйымдастырылып, оның бағдарламасы аясында волейбол турнирі де
өткізілді. Сол сынақта Мәскеу және Ленинград қалалары ұжымдарымен бірге күш
сынасқан одақтас республикалар командалары қатарында Қазақстан құрамасы да
болды. Ол кезде одақтастар құрамында Карело-Фин республикасы да бар еді,
сонымен олардың жиынтығы 16 болатын, осылардың бәрі қосыла келгенде, турнир
18 команданың басын топтастырды. Бұлар алғашқы іріктеу сайысында үш шағын
топқа бөлініп ойнады. Соның В тобына түскен Қазақстан командасы бес
ойынында да ұтылып, 6 құраманың ең соңында қалды. Бірақ жаңа құрылған жас
команда өзінің жігерлі ойынымен ерекше есте қалды. Соның әсері болса керек,
сол құрама сапында жаттықтырушы-ойыншы болып ойнаған Борис Дмитриев пен
ойыншы ретінде өнер көрсеткен Октябрь Жарылғапов келесі, 1957 жылы осы
команданың негізінде жаңа команда жасақтады. Ол жарысқа студенттердің
Буревестник спорт қоғамы атынан түсетін болғандықтан, осы қоғамның атымен
аталды. Осылайша алып мұхиттың көгінде самғайтын дауылпаз құстың атын
иемденген жаңа ұжым салған беттен мүмкін болған барлық биіктерді
бағындыруға құмбыл бет алды. Ол республика біріншілігіне қатысқан осы
бірінші жылының өзінде-ақ қарсыластарының бәрін бет қаратпай жеңіп, чемпион
атанды.
Осының арқасында Буревестник 1958 жылы КСРО чемпионатының Б тобында
ойнау құрметіне ие болды. Бұл додада да жақсы өнер көрсетіп, біріншілік
мәресінде 6 сатыға орналасты. Ол 1959 жылы Б тобында екінші болса, КСРО
халықтарының жазғы II Спартакиадасында 9 орынға табан тіреді. Ал 1960 жылғы
маусым қорытындысында команда А класына жолдама алды. Бір айта кететін
жағдай, жасақтың төменгі лигада ойнағанына қарамастан, оның лидері Октябрь
Жарылғапов осы жылы КСРО-ның 24 үздік волейболшысы қатарынан орын алды.
1961 жылдан кеңес волейболы ең жоғары эшалонында ойнауға кіріскен ұжым
беташар маусымында 16 команданың арасында 13 орынды қанағат тұтты. Аталмыш
XXV чемпионат қорытындысы бойынша команданың Октябрь Жарылғапов, Заңғар
Жәркешев, Жанбек Сауранбаев, Валерий Кассин, Евгений Акунов, Евгений
Пресняков, Владимир Дьяков, Жұмаш Махмутов, Леонид Щербаков сынды
ойыншылары спорттың бұл түрінен республикада ең алғашқы болып КСРО спорт
шебері атағына ие болды. Дауылпаздар командасы келесі, 1961-1962 жылғы XXV
чемпионатта да 13 орынға жайғасты. Бірақ бұл жолы жоғары эшалонда 24
команда күш сынасқан еді. Бұдан кейінгі 1963 жылғы чемпионат тағы да КСРО
халықтарының жазғы III Спартакиадасы аясында өтті. Осы жылы құрамына
Валерий Кравченко, Геннадий Гончаров сынды талантты ойыншылар қосылған
Алматының Буревестнигі бұрынғыдан да күшейе түсті. Оны жоғарыдағы аламан
жарыс анық байқатты. Сол бәсірелі бәсекеде Грузия, Украина республикалары
құрамаларымен бірдей ұпай жинаған қазақстандықтар партиялар айырмашылығы
жөнінен ғана бұл қарсыластарын алға жіберіп, өзі 5 орыннан тұрақ түзді.
Міне, бұл алматылықтардың болашақтағы үлкен табыстарына бастайтын бастапқы
соқпағы еді [6].
Бір қызығы, 1964 жылы чемпионат мүлдем өтпей қалды. Мұны Одақ федерация
басшылары ұлттық құраманы алдағы Токио Олимпиадасында бағдарламаға алғаш
рет енгелі отырған волейбол турниріне жан-жақты дайындалу керектігімен
түсіндірді. Оның есесіне, бұл жылы да 24 үздік волейболшының тізімі
түзіліп, оның құрамынан Буревестниктің осы кездегі лидері Жанбек
Сауранбаев табылды. 1961 жылдан КСРО-ның жастар құрамасының белді мүшесі
болып келе жатқан аса дарынды волейболшының ел ұлттық командасы сапына
алынуы республика волейболы үшін үлкен жеңіс болды. Ол құрама құрамында ол
әлем және Еуропа біріншіліктеріне де, Бүкіләлемдік жазғы Универсиада мен
Әлем кубогы үшін жарысқа да қатысып қайтты. Ол тіпті соңғы сәттерге дейін
Токио Олимпиялық ойындарына қатысатын 12 ойыншының арасында 7-8 қатардағы
үміткер саналып тұрды. Бірақ, жеме-жемге келгенде, тізімнен сызылып кетті.
Соңғы мезеттерде олимпиядалық құраманың сапына бұрын ешқашан негізгі ойыншы
саналмаған және бұған пәлендей еңбегі де сіңбеген ресейлік үш волейболшы
еніп кетті де, бұдан басқа тағы екі таланттың бағын байлады. Кейін белгілі
болғанындай, бұл бүкіл Ойындар бойына запаста отырған олардың бапкерлеріне
КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы атағын алып беру үшін жасалған
қитұрқы тірлік болып шықты. Ал Жанбектің құрамаға кірмей қалуына негізінен
екі түрлі нәрсе себепкерлік еткен тәрізді. Біріншіден, Мәскеуде отырған
волейболдың орыстық-шовинистік жетекшілері құрама сапында азиялық
спортшының болғанын қаламаған. Екіншіден, бұл осының алдында ғана Мәскеудің
ЦСКА-сына ауысуға келіспеген қазақ волейболшысын жазалау үшін жасалған.
Шынында да содан шамалы ғана бұрын кеңес волейболында ақ дегені алғыс, қара
дегені қарғыс болып тұрған құдіреттерінің бірі, ЦСКА-ның белді ойыншысы
Юрий Чесноков Жанбекті жік-жікпар болып үйіне қонаққа шақырады. Сол кезде
құраманың қалған мүшелерінің бәрі Жанбекке қызыға қарайды. Алайда, оның
қызығы артында болып шықты. Шақырудың да батпандай ауыр салмағы бар екен.
Жақсы отырыстың басында-ақ Юра сөзді көп созбай, бұған қалайда ЦСКА-ға
ауысып келуді ұсынады. Осы талап орындалған жағдайда Жанбектің алдынан
барлық ақ сандық жарқырап ашылмақ. Оның құрамада ұзақ жылдар бойы тапжылмай
ойнауы бірден шешіледі. Бұдан бөлек, алуан түрлі дивиденттерге де кепілдік
беріледі. Сөздің түйіні осы. Мына ұсыныс Жанбекке сұмдық соққы болып тиді.
Үш ұйықтаса да, түсіне кірмеген жәйт. Алайда, туған қаласы мен
республикасын жанындай жақсы көретін Сауранбаевқа бұл отаны мен ата-анасын
сатып кеткенмен бірдей сезіледі. Сондықтан бұл бас тартудың салқыны қандай
болатынын шамалап тұрса да, Алматыдан табан аудармайтынын шегелеп тұрып
айтады. Содан бастан Юра Чесноков та бұдан сырт айналады, құрама
жаттықтырушыларының да ықыласы суи түскені аңғарылады. Оның ақыры Жапонияда
өткелі тұрған Олимпиада құрамасынан шеттеліп қалуға апарып соқтырады. Егер
осы жолы Олимпиадаға бара қалғанда, Жанбек Сауранбаевтың сонда КСРО
құрамасы жеңіп алған алтын медальды айтарлықтай еңбек сіңіріп алып
қайтатыны анық еді. Ал Юрий Чесноковтың ойыншылық мансабын аяқтағаннан
кейін көп жылдар бойы КСРО құрамасының бас жаттықтырушы болғаны да белгілі
[7].
Екі жылғы үзілістен кейін өткен 1965 жылғы XXVII чемпионатқа да 24
команда жалын қосты. Оның өткізілу формуласы да өзгеріссіз қалды. Ол
іріктеу турнирі мен финалдық бөлік деп аталатын екі кезеңнен тұрды. Осының
бір турдан тұрған іріктеу кезеңінде командалар төрт-төрттен 6 топқа бөлініп
шайқасты. Соның қорытындысымен әр топтан шыққан 2 команда 1-12 орындар үшін
айналмалы жүйемен ойнайтын финалдық бөлікті құрады да, қалған 12 команда
бір турдан тұратын жұбату турнирін өткізді. Осының ақтық бөлігінде
шайқасқан Буревестник қорытындыда 8 орын алды. Ал Жанбек Сауранбаев тағы
да Одақтың үздік 24 волейболшысы сапынан орын алды. Бірақ ол бұл жолы
жалғыз болған жоқ. Осы жылы оның жанында Валерий Астанин, Валерий Кравченко
атты командалас әріптестері тұрды.Бұдан кейінгі, 1966 жылғы реттік саны
бойынша XXVIII чемпионат сәл өзгерген пішінде өтті. Оған да ерікті спорт
қоғамдары мен ведомстволары атынан түскен 24 команда қатысты. Бірақ ұжымдар
А класының бірінші және екінші топтары деген бөліктерге бөлініп ойнады.
Бұлардың бірінші тобын былтырғы біріншіліктің қорытындысында алғашқы 10
орынды алған командалар мен жұбату турнирінде топ бастаған 2 ұжым басты.
Алматылықтар, әлбетте, бірінші топтан табылды. Жалпы, бұл топта 5 одақтас
республиканың өкілдері болды. Өткен жылғыдан да қарқынды ойнаған олар
чемпионаттың мәресін 4-ші болып қиып өтті. Сөйтіп, қола медальға қол созым
қалғанда тоқтап қалды. Біздің бұл жерде қол созым деуіміздің де шынайы
себебі бар. Себебі, Буревестник жігіттері бұл жолы екінші және үшінші
орын алған Риганың Радиотехнигі мен Киевтің Локомотивінен небәрі 1 ұпай
ғана кем алып, 37 ұпайды қоржынға салған. Алтын медальдың иесі атанған ЦСКА
командасында да 41 ұпай ғана болды. Тағы бір қадап айтатыны, Буревестник
өзінен бір саты жоғарыда жүлделі орындарға орналасқан үш қарсыласының
ішінде тек Мәскеудің армияшыларына ғана екі ойында да есе жіберді. Ал
ригалықтармен (1:3, 3:2) де, киевтіктермен (1:3, 3:0) ұпай бөлісті. Яғни
итжығыс түсті. Тіпті локомотившілерден екі ойын бойынша десі де басым
тұрды. Айтқандай, алматылықтар сапында былтыр ғана жарқырап көрінген
Валерий Астанин бұл жылы мәскеулік армияшылардың намысын қорғады. Осы жылы
он бірінші мәрте КСРО чемпионы атанып отырған әскери клуб маусым басында
бұдан басқа одессалық Эдуард Сибиряковпен, мәскеулік Буревестниктен
Дмитрий Воскобойниковпен күшейіп алды. Ал чемпионат қорытындысында 24
үздіктердің ішіне кіргендердің қатарында жоғарыдағы үштіктен бөлек, Жанбек
Сауранбаев, Валерий Кравченко және жаңа жана бастаған жұлдыз – Олег
Антропов болды. Шымкент волейболының түлегі болып табылатын ол осы жылы
сонымен бірге командалас досы Александр Портноймен бірге КСРО жастар
құрамасы сапында сол жылы бірінші рет өткізілген Еуропа чемпионатында алтын
медаль алды. Осы жылдың соңына дейін Олег КСРО-ның ересектер құрамасы
қатарына да қабылданды. Алматылықтардың бұл жылғы табыстары мұнымен де
бітпейді. Алдымен олар Минскіде өткен студенттердің Бүкілодақтық
универсиадасында алтын тұғырдан орын сайлады. Содан кейін Чехословакияның
астанасы Прага қаласында болған студенттердің құрлық чемпионатында алдарына
жан салмады. Бұлардың қабатында В.Кравченко мен О.Антропов КСРО құрамасы
сапында Еуропаның чемпионы да болып оралды. Бұрыннан қалыптасып қалған
дәстүр бойынша КСРО халықтарының кезекті жазғы IV Спартакиадасы өткен 1967
жылы да волейболдан Одақтың командалық дербес чемпионаты өтпей қалды. Оның
орнын осы аламандағы волейбол турнирі толтырды. Сайыс Спартакиада
шеңберінде өткеннен кейін бұрын чемпионатқа Мәскеу мен Украинадан қатысып
жүрген командалар өз қаласы мен республикасы төңірегіне топтасып, бір
құраманы құрады. Ал Буревестник тағы да Қазақстан құрамасы деген
мәртебемен алаңға шықты. Әдеттегідей Мәскеуде өткен бұл жарыс шілденің 12-
22 аралығында көрік қыздырды. Оған Мәскеу мен Ленинград қалаларынан, сондай-
ақ 15 одақтас республикадан барлығы 17 құрама атсалысты. Олар әдеттегідей
іріктеу турнирінің ойындарын өткізді. Осындағы 3 топтың әрбірінің үздік 2
командасынан құралған алтылық келесі кезеңде Спартакиада мен чемпионаттың
медальдары үшін таласты. Өзі ойнаған Б тобында партия айырмашылығы
жағынан әзірбайжандарды алға оздырып алған қазақстандықтар алтаудың
айқасына келгенде барын салды. Осындағы 5 ойынның 3-уінде мерейі үстім
шыққан олар Спартакиада мен чемпионаттың тарихында тұңғыш рет қола медальға
қол жеткізді. Ал бірінші орынды сонау 1956 жылғы Спартакиадан кейін екінші
рет Украина құрамасы жеңіп алды. Қазақстандық волейболшылардан қола медаль
Олег Антропов, Геннадий Гончаров, Еңсебек Иманғалиев, Валерий Кассий,
Александр Кармановский, Валерий Кравченко, Александр Портной, Жанбек
Сауранбаев, Виталий Шапран, Вячеслав Шапран секілді тарландардың
омырауларына тағылды. Команданы бұл жеңіске аға жаттықтырушы Заңғар
Жәркешев пен жаттықтырушы Марат Мәденов жеткізді. Ал жыл соңында дәстүрлі
24 үздіктің құрамына Буревестниктің О.Антропов, Г.Гончаров, В.Кравченко
және Ж.Сауранбаев секілді ең белді ойыншылары енді [9].
3. Мини волейбол
Мини волейбол ойынының алңының өлшедмері ені 6 ұзындығы 12 метр болады,
2 метр биіктікте тор тартылады. Бұнда да командалар екіге бөлініп алаңда өз
орындарына тұрады. Бір команданың ойыншысы допты іске қосады, ал допты
қабылдап алушы команда өз алаңдарында бес рет бір – бірімен пас алмаса
алады, ал алтыншы соққымен олар допты тордың арғы бетіне өткізулері тиіс.
Дәл осылай екінші команда да істейді. Ойыншылар допты жерге құлағанша дейін
ойында ұстайды. Допты құлатып немесе алаңнан асырып жіберген команданың
ойыншылары 1 штарафтық ұпай алады. Допты алаңның қай жеріне жақын ойыншы
іске қосады. Оны командалас ойыншыға лақтырады. Бір команда 15 штрафтық
ұпай алғанда жеңілді деп саналады. Егер алаңда доп бес реттен аз алынса
онда ол қате деп саналмайды [10].
2 Волейбол ойынының техникасы мен тактикасы
2.1 Волейбол ойынына қойылатын талаптар
Волейбол арасы тормен бөлінген арнайы алаңда екі команда бәсекеге
түсетін спорттық ойын болып табылады. Ойынның мақсаты – қарсыластың алаңына
доп түсетіндей етіп оны тордың үстімен бағыттау және қарсыласының осындай
әрекетін болдырмау. Бұл үшін команда допқа үш рет қол тигізуге құқылы (және
тосқауыл кезінде тағы бір рет қол тигізуге құқылы).
Ойын допты қосумен басталады. Допты ойынға қосушы соғу арқылы допты
қарсы жаққа бағыттайды. Ойынның әрбір сәті доп сыртқа шығып кеткенше немесе
команда қате жібергенше ойналады.
Команда ойынға қосылған допты қарсыласының алаңына соқса, ол ұпайға ие
болады және оның ойыншылары сағат тілі бойынша бір орынға ауысады.
Волейбол ойыны тегіс әрі қатқылдау алаңда өткізіледі. Залда дайындалу
(ойнау) барысында артық құралдардың барлығы (орындық, т.б.) алаңнан 3 м-ден
кем болмауы және жеткілікті жарық болуы керек.
Ойын алаңының өлшемі 18х9 м тік төртбұрышты құрайды. Барлық сызықтардың
ені – 5 м. Ортадағы сызық ойын алаңын әрқайсысының өлшемі 9х9 м болатын екі
тең алаңға бөледі. Бұл сызық тордың асты арқылы бір бүйірден екінші бүйірге
жүргізілген.
Әрбір алаңда алдыңғы аймақ (зона) ортадағы сызықпен, шабуылдау
сызығымен шектелген. Шабуылдау сызығы ортадағы сызық белдеуінен 3 м
қашықтықта жүргізіледі.
Допты ойынға қосатын аймақ – бұл жақтау сызығының артындағы ені 9
метрлік аймақ. Ол бүйірдегі ұзындығы 15 см-лік екі қысқа сызықпен
шектеледі, олардың әрқайсысы жақтау сызықтан 20 см қашықтықта жүргізіледі.
Екі қысқа сызық та допты ойынға қосу аймағына енгізілген. Ойынға қосу
аймағы еркін аймақтың соңына дейін (3 м) созылады.
Тор бекітілетін бағандар бүйірдегі сызықтан 0,5–1м қашықтыққа
орнатылады (Сурет 1).
Доп илеген жұмсақ теріден жасалған, дөңгелек болуы тиіс. Оның бояуы бір
түрден боялған және ашық болуы керек. Көлемі –65–67см, массасы –260 - 280г.
Командада ең көп болғанда 12 ойыншы болады. Волейбол ойнаушыларға
мынадай гигиеналық талаптар қойылады: тырнағы өспеген болуы, сондай-ақ
сақина, сырғаларын шешуі керек. Ойыншының қажетті киімі болуы қажет.
Волейболмен жаттығу, үйрену жекелей, топтық немесе командалық түрде
ұйымдастырылады. Жеке жаттығу, көбінесе волейболмен алғаш рет дайындалуды
бастағанда, яғни жекелеген техникалық әдістерді үйренуде қолданылады [11].
Топпен және командамен ойнауға мүмкіндік беруі – волейбол ойынының кең
көлемде тарауына әсер етіп отыр. Волейбол – командалық, ұжымдық ойын, сол
себепті жаттығушылардың ұжымдық қарым-қатынастарын тәрбиелеп қалыптастыруда
үлкен маңызға ие [4].
Сурет 1. Волейбол ойынының алаңы
2.2 Волейболшының техникалық-тактикалық әрекеттері
Ойын техникасы шабуыл техникасы (орын ауыстыру, допты ойынға қосу,
беру, шабуыл соққысы) мен қорғаныс техникасына (орын ауыстыру, допты
қабылдау, тосқауыл) бөлінеді.
Орын ауыстыру. Ойын барысында әр түрлі техникалық әдіс-тәсілдерді
орындау үшін – ойыншы алаңда орын ауыстырулар жасайды. Мұндай орын
ауыстырулар қорғанысқа және шабуылға байланысты техникалық-тактикалық
әдістер жасағанда, өз орнын табу және шешім қабылдау үшін қолданылады.
Техникалық-тактикалық мақсаттағы орын ауыстыруларды үйреніп, жетілдіруге
қажет болатын жаттығулар:
• бір орында жүгіруден қашықтыққа жүгіруге ауысу;
• тізені көтеріп жүгіру;
• жүгірісті секірумен алмастыру;
• оң жақ және сол жақ бүйірге қарай жүгіру;
• арнайы белгіге дейін жай жүгіруді шапшаң жүгіруге алмастыру;
• допты еденге домалатып жіберіп, қуып жетіп тебу;
• орын ауыстырудан кейін кез келген бағытқа секіру;
• кез келген техникалық әдісті қайталау.
Қарсыласымен орындалатын жаттығулар:
• қашқан серігін қуып жетіп, оған қолды тигізу;
• допты алаңның ортасына қойып, әріптестер алаңның шетінде допқа арқасын
беріп отырады, ысқырық бойынша екеуі де допқа қарай жүгіреді, допты
әрқайсысы өзі иеленуге тырысады. Осы ойында доп беруге аса назар
аудару қажет, өйткені қазіргі күні доп беру- допты ойынға енгізу
құралы ғана емес, сонымен қатар белсенді тойтарыс беру құралы болып
есептелінеді. Ғылыми-әдістемелік әдебиетті талдау арқылы төмен
деңгейлі волейболистердің жаттығу процесінде орнында және секіріп
берілген жоғары тура доп беру нәтижелігін көтеру үшін әртүрлі
жағдайлардың жеткіліксіз қолданылғанын куәландырады. Менің жұмысым осы
бағытты зерттеуге байланысты, осыған байланысты оның өзектілігін
анықтайды.Допты беру техникасын үйрену жаттығулары:
Алаңда тордың жанында тұрып, ойыншы допты төменнен жоғары лақтырып,
торды жағалатып береді:
а) әр түрлі бағытта (алға, пртқа, жоғары);
ә) әр түрлі қашықтықта (ұзын, қысқа, қысқартылған);
б) әр түрлі биіктікте (биік, орташа, төмен).
Әріптеспен жаттығулар:
• екі ойыншы екі жақтағы бірыңғай сызықта тұрып, бір-біріне допты тордан
жоғары көтеріп береді;
• әр ойыншы шабуыл сызығында тұрады, допты беру үшін торға дейін жүгіріп
келіп, қайтадан өз орындарына кетеді.
Допты төменнен тіке ойынға қосу (Сурет 2). Допты ойынға қосу торға
қарап тұрғанда орындалады. Шынтақ буынынан бүгілген бір қолмен белдің
деңгейінде допты алда ұстап тұрады. Екінші қол сермеу үшін артқа қарай
созылады. Саусақтар шамалы ғана алақанға қарай бүгіледі. Ойыншы допты
жоғары қарай сәл лақтырып қалып, созылған қолмен допты ұру арқылы ойынға
қосады [12].
Допты соғумен қатар ойыншы бір мезгілде артта тұрған аяғын жазып, алда
тұрған аяғына дененің салмағын түсіреді. Допты ойынға қосқаннан кейінгі
ойыншының қалпы доптың соңынан ұмтылғандай ыңғайда болады.
Сурет 2. Допты төменнен тіке ойынға қосу
Допты берудің кең тараған түрі – екі қолмен жоғарыдан беру (Сурет 3).
Мұның артықшылығы – дәл және тура берілуінде. Мұндай берілуді орындау
барысынды ойыншының аяғы тізеден сәл бүгіліп, қолы алға қарай шығып, беттің
аядында болады, үлкен саусақ көздің деңгейінде болады. Ойыншы допты беруді
орындаудан бұрын бастапқы қалыпты қабылдайды және допты қарсы алу үшін
қажетті жағдайда орын ауыстырады [13].
Сурет 3. Екі қолмен жоғарыдан беру
Екі қолмен допты жоғарыдан беру үшін жасалатын жаттығулар:
• допты жаттығушы екі қолмен төменнен жоғары лақтыру немесе бір жақ
бүйірге жоғары, орын ауыстыру арқылы төмен түсіп келе жатқан допқа
жақындап барып, допты жоғарыдан беруді орындайды (Сурет 4);
• қабырғаға жақын тұрып, қабырғаға бағыттап бұрып, 3 – 4 м-ден допты
жоғары беруді орындайды.
Әріптесімен жасалатын жаттығулар:
• ойыншы бастапқы қалыпта тұрады, серігі допты оның қолына лақтырады, ол
серігіне жоғарыдан екі қолмен беру әдісін орындайды;
• бір-біріне допты қайталап беру;
• екі ойыншы да волейбол торының жанында тұрады, біреуі допты береді,
екіншісі допты жоғарыдан екі қолмен торға түсіруге тырысады.
Волейболдағы доп беру классификациясы. Доп беру - техникалық әдіс, оның
көмегімен допты ойынға кіргізеді және сонымен қатар қарсыласының өзара
қимылын қиындатуға тырысады. Бастапқы кезде допты беру допты ойынға
кіргізуге әкелетін. Көптеген авторлардың пікірі бойынша ол біртіндеп
командамен қолданылатын маңызды емес шабуыл жасайтын әдіске айналды және
жарыстың нәтижесіне айрықша әсер етеді. Доп беру ойын қимылының
тізбесіндегі бірінші звено болып есептелінеді. Доп беру қанша нәтижелі
болса, доп беру құқығын және осымен бастама алған команда үшін ойын
барысында оң нәтиже танытады. Іс-әрекет доп беруден басталады. Бірдей
деңгейлі екі команда кездескен кезде олардың жеңіске жетуі немесе жеңілуі
доп беруге байланысты болды. Доп беруді орындау кезінде ойыншы ең бірінші
тура оң ұпайларды алуға және допты орынды емес бағытта қолдану әдісі
кезінде тактикалық нәтижеге жетуге тырысуы қажет. Ойланып жасалған, нақты
доп беру қарсыласының әдістерін қиындатады, оның шабуылдық қимылын бұзады.
Кейбір кезде допты дұрыс беру командаға ұпай әкеледі. Бұл доп берудің
нақтылығымен, күшімен және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Волейбол 7
ойыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Волейбол ойынының 7
тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
1.2 Қазақстандағы 10
волейбол ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
... ... ...
1.3 Мини
волейбол ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
2 Волейбол ойынының техникасы мен 16
тактикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
2.1 Волейбол ойынына қойылатын 16
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
2.2 Волейболшының техникалық-тактикалық 17
әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... . 35
2.3 Шабуылдау 39
тактикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
... ... ... ...
2.4 Қорғаныс 43
тактикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
... ... ... ... ...
2.5 Психологиялық
дайындық ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
2.6 Волейболшыны жаттықтыруға арналған жылдамдықты талап ететін
ойындар мен
эстафеталар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.7 Волейболшының акробатикалық
дайындықтары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
3 Волейбол ойынының қағидалары мен 48
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Волейбол дене шынықтыру 48
жүйесінде ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Волейбол ойынының 52
ережесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
... 53
3.3 Ойын барысында нақты
қозғалыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
3.4 Жалпы дамыту жаттығуларын іріктеп алуға қойылатын талаптар ... ... 55
3.5 Жалпы дамыту жаттығуларының кешенін құрастыруға қойылатын 59
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
3.6 Жалпы дамыту жаттығуларының мазмұнына қойылатын талаптар ... ..
3.7 Жалпы дамыту жаттығуларын орындауға қойылатын талаптар ... ... ...
3.8 Дене сапаларын жетілдіру
(тәрбиелеу) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер 60
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
Мазмұны
Кіріспе
Спорт және қимыл ойындары – дене тәрбиесінің сезімталдыққа негізделген
тәсілі, олар денсаулықты сақтауға және нығайтуға өте тиімді. Сірә, спорт
ойындарының ең қолайлы, кең тараған түрі волейбол болса керек. Енді осы
ойынның адам организіміне әсері туралы қысқаша тоқталайық. Ойын
тактикасының қарапайымдылығы және доп үшін тікелей тартыстың жоқтығы
волейболдың көпшіліктің жаппай айналысуына жол ашты. Ал волейболшылардың
организіміне түсетін салмақ мөлшері орташа деңгейде. Денеге аса күшті әсер
ететін қимыл – жүгіру мұнда аз қолданылады. Волейьол ойнау реакциясы
жылдамдығын, ептілікті, төзімділікті қалыптастыруға көмектеседі, тыныс,
жүрек, тамыр, бұлшық ет жүйелерін нығайтады, ой шаршауынан арылады, жалпы
алғанда организімге игі әсер етеді, волейбол адамды коллективтік қимылға,
жеке бас мүддесінің команда мүддесіне бағындыра білуге, тәртіпті болуға,
өзгелерге дер кезінде көмекке келуге үйретеді.
Дәрігерлер мен дене шынықтыру, спорт мамандарының бірауызды пікірінше,
волейболдың емдеу-сауықтыру мүмкіндіктері орасан зор.
Сондықтан да осынау тамаша ойын әрбір мекеме, жоғары оқу орны, мектеп,
демалыс орны, тұрғын жайда берік орын алса, нұр үстіне нұр болар еді.
Қазіргі жеткіншектерді үйлесімді дамыту мақсатында пайдаланатын денеге
тән қасиеттер тәрбиелеудің көптеген түрлерінің арасында ойын жетекші
орынға ие. Сол себепті қимылды ойындарды ұйымдастыру тәсілдеріне бұл
құралда толығырақ назар аударылады.
Оқушылардың анатомиялық-физиологиялық және психологиялық, сонымен бірге
жас еркшеліктерін ескермей, оларға дене тәрбиесін жүргізу мұғалімнің
жұмысына қиындықтар келтірмек. Сондықтан да осы мәселеге де назар аудара
кеткенді жөн көрдік.
Бұл ойынның пайда болғанына да баскетбол сияқты 100 жылдай уақыт өтті.
Волейбол бүкіл дүние жүзіне тез әрі кең тарады. Ол спорттың қызықты және
қолайлы түрлерінің бірі болып есептеледі. Бұл ойынның кең таралуына
ережесінің қарапайымдығы, орындалатын қимыл-қозғалыстардың күрделі
еместігі, сонымен бірге волейболды кез-келген жастағы адам ойнай алатындығы
себеп болды. Ойын бұлшық еттердің барлық топтарының секіргіштік, икемділік
және қозғалыс реттілігінің үйлесімді дамуына көмектеседі.
Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс
пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру т.б.
жаттығулардан тұрады. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста болмасын
ойнай береді. Сондықтан да, волейбол дене тәрбиесі пәні жаттығуларының
бірі ретінде ең тиімді де ағзаға пайдалысы болып табылады. Ойын барысында
нақты қозғалыс нәтижесінде ең бастысы адамның кординациясы қалыптасады.
Қандай жаттығу болмасын, қозғалыс барысында нақтылы орындалады. Айталық,
шабуылдау кезінде допты қарсыласының алаңға дәл түсіру, болмаса допты
әріптесіне дәл бере білу, допты қарсыласының алаңына алдап тастау . Демек
адамның барлық қабілет-қасиетін қалыптастыратын ойынның бір түрі.
Мектептерде жаппай кең тараған ойындардың бірі – волейбол. Оқу
барысында волейбол кейде жалпы жамыту дайындығы материалдық базасына
сәйкес, спорт ойындарының бірі ретіндегі міндеті пән ретінде үйретіледі.
Волейбол – командалық ойын, әр ойыншы өзінің қарсыласының іс-әрекетіне
байланысты қозғалыс қимылдарын жасайды. Волейбол тарауы бойынша оқушылардың
теориялық ақпараттар алуына, тактиканың және техниканың негізгі әдістері
мен тәсілдерін үйренуіне, өздерінің мүмкіншілігіне сәйкес жаттығуына, екі
жақты ойын кезінде үйренген дағдыларын жетілдіруіне мүмкіншілігі бар. Дене
тәрбиесінде волейбол ойынының кең көлемде таралуы оның әр түрлі
жаттығуларға ыңғайлылығымен, жастардың демалыстарын дұрыс ұйымдастыруымен,
денсаулықты және дене тәрбиесін жетілдірудегі жан-жақтылығымен, ойын
ережесінің қарапайымдылығымен, керекті құралдардың және алаңның күрделі
еместігімен түсіндіріледі. Ойын жағдайы жаттығушыларды жалпы мақсатқа жету
үшін өзінің ойын кезіндегі іс-қимылын ұжымының мақсатына бағындыруға,
жағдайға байланысты өзінің бар мүмкіншілігімен әрекет етуге, спорттық сайыс
кезінде қиындықты жеңе білуге, ойын барысындағы шиеленіскен жағдайда дұрыс
шешім қабылдауға тәрбиелейді. Спорт ойыншыларды тек спорттың түрін
меңгеруге ғана емес сонымен қатар олардың жас ұрпақты тәрбиелеудегі рөлі
де өте зор.
Денсаулықты сақтау факторларының қатарына дене тәрбиесі жетекші рөл
атқарады. Дене тәрбиесімен шұғылданушылардың, онымен шұғылданбайтын
адамдарға қарағанда, қара жұмыс және ақыл-ой еңбегін атқара алатын
мүмкіндіктері жоғары дәрежеде ұзақ сақталады. Қимыл-қозғалыс
белсенділігінің төмендігі денсаулыққа зиянды әсер етеді. Бірінші кезекте ол
жүрек-қан тамырлары ауруына, зат алмасудың бұзылуына себеп болады.
Дене жаттығулары қан тамырларындағы атеросклероздық өзгерістердің алдын
алады, жүректің ишемиялық ауруының қаупін азайтады.
Дене жаттығуларын жасау барысында организмнің ішкі ортасында пайда
болатын өзгерістерге төтеп бергіштік – жаттыққан организмнің ерекше
қасиеті. Сонымен қатар, дене жаттығулары адамның сыртқы ортаның зиянды
факторларына да беріктігін арттырады. Спортпен жүйелі шұғылданатын
балалардың денсаулығы мықты, суық тигеннен болатын ауруларының
жиілігі төмен.
Мектеп тіршілігі жағдайларында, қалыпты дене дамуы мен денсаулыққа
қажетті қимыл-қозғалысқа деген табиғи мұқтаждық шектелген. Дене тәрбиесі
мұғалімінің, спорт мектебі бапкерінің назарында дене жаттығуларының
сауықтырушы рөлі бірінші кезекте болуы керек. Күнделіктегі кимыл-қозғалыс
белсенділігін денсаулық резервтерін жинақтайтын табиғи негіз
ретінде қарастырған жөн. Қоғамның қазіргі даму кезеңінде, жастарды
сауықтырушы тиімді құралдардың бірі спорт болып келеді. Спорт-жоғары
дәрежедегі тәртіптендіруші фактор. Бұл табиғи қызу, жүйелі бұлшық ет жұмысы
кездерінде организмнің ішкі қажеттілігінен туындаған тәртіп.
Ол артықшылықтармен күресетін қатал режимді бұзуға қарсы тәртіп.
Ерікті қимылдарға үйрету адамның ерікті қимыл-қозғалыс әрекеттері
Ерікті қимыл туралы ілімнің дамуы. Адам қимыл-қозғалыстарын ерікті және
еріксіз деп шартты түрде екі топқа бөлуге болады. Спорттық жаттығулар
құрамына кіретін ерікті қимыл-қозғалыстар , негізінен, сананың бақылауымен
орындалады. Еріксіз қимылдар сананың қатысуынсыз немесе
пайымдаусыз басқарылады.
Спорт тәжірибесінде кездесетін ерікті қимыл-қозғалыстардың қарапайым
формаларынан бастап өте күрделі түрлеріне дейін - жалпы физиологиялық
табиғаты ондаған жылдар бойы зерттелген. Бұл ғылым қазіргі заманда да
толықтырылып, дамудың үстінде.
Волейбол - спорттың кең тараған ойындардың бір түрі. Тіпті, су бойында
жағажайда да жарыстар өткізіледі. Бүгінде волейболдан әлем және құрлық
біріншілігі өткізіліп тұрады.
Волейбол ойынының қозғалысы адам баласына аса пайдалы табиғи қозғалыс
пен дене мүшелерінің қимылынан жүгіру, жүру, секіру, лақтыру, т.б.
жаттығулардан тұрады. Бұл ойынды он жасар баладан бастап қай жаста
болмасын, бәрі ойнай береді. Сондықтан да, волейбол дене тәрбиесі пәні
жаттығуларының бірі ретінде ең тиімді де ағзаға пайдалысы болып табылады.
Волейбол ойыны адамның көңілін шаттандырып, іскерлікті арттырады. Бүгінгі
волейбол ойынының даму деңгейі өзінің ең жоғарғы нүктесіне жетті деуге
болады. Себебі, ойынның бүгінгідей даму жылдамдығы бұрын-соңды болып көрген
жоқ. Ойыншының қозғалысы, жүгіру жылдамдығы, секіруі, лақтыруы, кілт
тоқтауы, міне мұның барлығы жалпы ойынның жылдамдығын, ойыншылардың
дайындың деңгейін көрсетеді. Волейбол, спорт ойындарының бір түрі ретінде
барлық оқу орындарының бағдарламасына кіреді. Арнаулы оқу орындарының
студенттері бұл кезеңде волейбол ойынын ойнап, белгілі бір деңгейде
дайындықпен келеді деп есептеледі. Сондықтан, бұл оқушылар оқу процесінде
ойынның негізгі айла-тәсілдерімен таныс, ойын жүйесін біледі, жарысқа да
қатыса алады [1].
Ең бастысы жастарда айналысатын жұмыстары болады ол мысалы волейбол
және басқада спорттық ойындар. Волейбол бұл біріншіден командалық, ұжымдық
ойын . Және де адам денсаулығы үшін пайдалы. Менің мақсатым жастарға,
оқушыларға тәрбиемен қатар волейбол ойынының қыр –сырын, әдіс-тәсілдерін
үйрету. Мен дене шынықтыру пәннің мұғалімі болғандықтан ол менің міндетім,
денсаулығы мықты, ой интелектісі жоғары алғыр жас ұрпақты тәрбиелеу. Бұлар
оқушылардың ұжымдық сезімін; тез зейін қоюы мен шапшаң ойлауын, шешім
қабылдағыштығын және өзінше қимылдар жасай білу дағдысын қалыптастырады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі волейбол ойыны қазіргі таңда кең тараған
және өте танымал ойындардың бірі. Сондықтан бұл оқу-әдістемелік құралы кез
келген спортшылар мен волейбол ойынын үйренемдеушілерге әсіресе оқушылар
үшін өте қажет құрал деп сенемін. Дипломдық жұмыстың мақсаты оқушыларға,
спортшыларға және жай ғана волейбол ойынын ойнаймын және үйренемін деген
адамдар үшін арнайы оқу-әдістемелік кешен құрсатыру болып табылады. Бұл
оқыту курсын оқытудың міндеттері – волейбол ойынының қыр-сырын меңгеру,
ойынның әдіс-тәсілдерін спортшылар мен оқушыларға үйрету. Сонымен қатар
ойыншыларға дұрыс тәрбие көрсету. Ойынға деген адамдардың қызығушылығын
арттыру; курсты өту кезінде алған теориялық білімді , қарапайым өмірде
практикалық қолдануға мүмкіндіктерін арттыру; Дипломдық жұмысының
теориялық және әдіснамалық негіздері. Диплом жұмысының тақырыбы
волейболшының техникалық-тактикалық әректеттерін оқыту курсы болғандықтан,
қарастырылған материалдар мен жұмыстар зерттеудің әдіснамалық негізі болып
табылады. Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, Негізгі бөлім 3 тараудан,
тараушадан, қорытындыдан және пайдаланған дерек көздерінен тұрады.
1 Волейбол ойыны
1. Волейбол ойынынң тарихы
Волейбол ((, volley — қалқып ұру, ball — доп) ) — ойын спорты. 1995
жылы әлемдік спорт шеберлері волейболдың 100 жылдық мерейтойын тойлады. Бұл
ойынның ресми күні 1895 жыл деп есептелінеді. АҚШ-тың Массачусетс
штатындағы белгілі Гелиокс колледжінде дене шынықтыру пәнінен сабақ берген
американдық азамат Уильям Дж. 1897 жылы волейболдың 10 шартын ұсынған. Оның
басты қағидалары төмендегідей:
• Алаңның ауқымы белгіленуі тиіс.
• Алаң аумағы: 25х50 фут (7,6х15,1 м).
• Себеттің көлемі 2х27 фут (0,61х8,2 м).
• Биіктігі: 6,5 фут (198 см).
• Доп резіңке теріден жасалуы керек. Оның салмағы — 340 г.
Уильям Дж. Морган бұл ойынды МИНТОНЕТ деп атаған екен. Негізінен
волейболдың тарихы он тоғызыншы ғасырдан бастау алады. Кейбір ақпараттарға
сүйенсек, Еуропа, Орталық және Оңтүстік Америка халықтары осы тектес ойынды
мыңдаған жыл бұрын ермекке айналдырған көрінеді. Ежелгі Рим жылнамаларында
да б.э. д III ғасырда волейбол сынды фаустбол ойын түрі ұйымдастырылып
тұрған. Олар әр командада 3-6 ойыншыдан бөлініп, допты аласа қабырғадан
лақтыруға тырысқан. Фаустбол ойыны әсіресе, Еуропа халықтарына кеңінен
танылған. Ойын 15 минуттан 2 таймға созылған. Десе де, волейболдың ресми
күні 1895 жыл деп белгіленді. Оны алғаш ойлап тапқан- У. Дж. Морган. Арада
бір жыл өткен соң, яғни 1896 жылы минтонет ойыны Спрингфилде ( АҚШ,
Массачусетс штаты) Христиан Жастар Одағының конференциясында назарға
ұсынылды. Аталмыш одақ волейболдың бастамашылары бола білді. Кейіннен тас
қамалдан емес, арнайы тордан допты лақтыру мүмкіндігі пайда болған кезде
профессор Альфред Хальстед минтонетті волейбол атауымен алмастыру қажет
деп мәлімдеме жасады. 1897 жылы Христиан жастары қауымдастығы волейболдың
ресми шарттарын айқындап, арнайы анықтама ретінде шағын кітапша басып
шығарды [2].
1900 жылы волейбол танымалдығы жағынан АҚШ-тың шеңберінен шығып,
әлемнің өзге елдеріне таныла бастады. Ойынға алғашында Канада, кейін
Үндістан және Азия елдерін қызығушылық танытқан. 1905 жылы Куба, 1906 жылы
Қытай, 1908 жылы Жапонияда волейбол құрамалары құрылды. 1909 жылдан бастап
Пуэрто-Рикода бұқаралық ақпарат құралдырында волейбол матчынан репортаждар
беріледі бастады. Мысалы, 1910 жылы Перу мен Филиппинде, 1912 жылы
Уругуайда, 1914 жылы Англияда, 1917 жылы Мексика мен Францияда, 1918 жылы
Италияда, 1919 жылы Чехословакияда, 1923 жылы Африка құрлығындағы Мысыр,
Тунис, Марокко, ал 1924 жылы Испания мен Югославияда, 1925 жылы Голландияда
Жастар Христиан Қауымдастығының бастамасымен арнайы командалар пайда болды.
1900 жылы Американың Spalding фирмасы алғашқы волейболдық доп жасап
шығарды. Бүгінде ресми жарыстарда допты дайындауды жапондық Mikasa
корпорациясы мен ағылшындық Molten Wilson фирмасы жауапкершілікке алып
отыр. 1900 жылы ойынның алғашқы ресми 12 ережесі қарастырылған. Оның ресми
регламенті 20 жылдары қолданысқа енді. Сол кезде биресми халықаралық
турнирлер өтіп тұрған болатын. 1913 жылы 16 ерлер командасымен Азия
ойындары өтті. Оған Қытай мен Филиппин қатысты.
1913 жылы Манилда Қиыр Шығыс елдерінің ойын бағдарламаларына волейбол
енгізілді. І-дүниежүзілік соғысқа дейін американдық әскерилер волейболды
уақытты тиімді өткізудің бір әдісі ретінде ойнаған.
1921 жылы Қиыр Шығыста өткен чемпионат Азия мен Жапонияда ерлер
командалары арасында өткен алғашқы жоғары дәрежеде көрсетілді.
Ал, 1922 жылы Канада мен АҚШ-та Христиан Жастар Қауымдастығы
жетекшілерінің қолдауымен волейболдан алғашқы ойын өткізілді.
Осы жылы Чехословакияда ерлер құрамасы арасында ұлттық чемпионат
ұйымдастырылды. 1929 жылы Орталық Америкадағы олимпиадалық ұлттық комитет
ерлер волейбол құрамасын Кубада өтетін олимпиадалық аймақтық ойындар
тізіміне қосты. Осы жылы АҚШ пен Польшада алғашқы ұлттық чемпионат өтті.
Сонымен қатар біріншілік ойындары Еуропада, нақтырақ айтсақ, Англия, АҚШ,
Франция мен Польша командалары өзара бәсекелесті.Бірте-бірте волейбол
халықаралық дәрежеге жетті. 1922 жылы АҚШ-та волейболды олимпиада
ойындарына қосу туралы ұсыныс жасалды. 1932 жылы әйелдерден құралған
волейбол командасы Сальвадорда өткен аймақтық олимпиада жарысында өнер
көрсетті.Ал, 1936 жылы Стокгольмда гандболдан халықаралық федерация мен
Польша өкілдігі волейболды гандболдың бір түрі ретінде санау керектігі
туралы бастама көтерген. Сол кезде Еуропадан 13, Америка елдерінен 5 және
Азия мемлекеттерінен 4 елден арнайы комиссия құрылды. 1936 жылы волейболдан
халықаралық федерацияның қолдауымен жарыстар өткізіліп тұрды. Алайда,
Берлинде өтуі тиіс олимпидалық ойын екінші дүниежүзілік соғыс салдарынан
үзіліс жасады. Әскери іс-қимыл аяқталған кезде, 1944 пен 1946 жылдары
волейболдан әлем чемпионаты Бразилияда өткізілді. 1947 жылдың 18 мен 20
сәуір аралығында Парижде 14 елдің қатысуымен (Белгия, Бразилия, Мажарстан,
Голландия, Мысыр, Италия, Польша, Португалия, Румыния, АҚШ, Уругуай,
Франция, Чехословакия және Югославия) Federation Internationale de
Volleyball (FIVB — ФИВБ) Халықаралық волейбол федерациясы құрылды. Бұл
волейболдың халықаралық деңгейде беделін арттыруға көп септігін тигізді.80
жылдары ФИВБ-ға мүше болған елдер қатарын 156-ға өсті. Волейбол біртіндеп
американдықтардың сүйікті ойынына айнала бастады. Оны балалар мен жастар,
орта жастағы еркектер мен мырзалар, жас және жасамыс әйелдер ойнай бастады.
Бәсекелес ойын кезінде жас шағынан шектеу болған жоқ. Фермерлердің балалары
ікелерімен, қыздар әжелерімен ойнай беретін. Оның ешбір сөкеттігі де болған
жоқ. Ойынның ережесі де тым қарапайым болатын, әйтеуір допты жерге түсірмеу
керек.
1987 жылы жоғары да айтылған тақырыптар Уильямс Морган ойын ережесін
енгізуді ұсынды. Ол кездегі ереже бүгінгі ге мүлде ұқсамайтын. Алаңның
көлемі 7,6х15,1 метр, тордың биіктігі 198 см. Еді. Доптың салмағы 340 грамм
болатын. Екі жақтың да ойыншылар санына шек қойылмайтын. Сондықтан да олар
бір-бірінің аяқтарын басып, допты бірінші болып соғамын деп соқтығысып
қалып жататын.
Волейболдың дамуының бірінші кезеңі 1895-1920 жылдар. Бұл кезде ойын
көрермендер алдында өткізіліп командаға біріккен ойыншылар өзге спорт
түрлеріндегідей формалар киіп шығатын. Таусылмайтын таласты, тіпті тым
қызбалау техастықтар арасында жиы болатын жанжалдарды болдырмау үшін Морган
алаңның орта тұсына бір бүйірден орындық қойып, соған төрешіні отырғызуды
ұсынды. Төрешінің пікірі ойыншылар үшін бұлжымас заң болды.
Кешікпей волейболды Орталық және Оңтүстік Америкада, Куба, Перу,
Бразилия, Урагвай және Мексика елдерінде ойнай бастады. 900-ші жылдың
басында волейболдан Азияда Жапондар мен Қытайлықтар танысты.
Европаға волейбол 1914-1917 жылдары келді. Әсіресе оны Чехия мен
Словакия ұнатты.
1922 жылы Бруклинде жаңа әрі қызықты ойынның көптеген жанкүйерлерін
жинаған волейболдан алғашқы ресми жарыс өтті.
Осыдан кейін американдықтар волейболды VIII Олимпиада ойындарының
программасына енгізуді сұрады. Бырақ қатысатын елдердің саны жеткіліксіз
болғандықтан халықаралық олимпиадалық комитет оны қабылдамады.
Соған қарамастан волейболдың қанаты қатая берді. Европа мен Американың
көптеген елдерінде ол жетілдіріп, ережелері нақтылана түсті. Командаға
ойыншылар саны алты адаммен шектеліп, алаң көлемі 9,1х18,2 м. ұлғайды. Тор
243 см. биіктікке орнатылып, допты үш рет қана кідіріссіз соғуға рұқсат
берілетін болды. Ұпай саны 15-ке дейін есептелді 14:14 екі ұпай артық
болуы керек есептелді. Матч үш партиядан тұрып, жеңімпаз атану үшін оның
екеуін ұту белгіленді. Ғасырымыздың 30-шы жылдыры волейбол ең көп тараған
ойын болды. Оның техникасы мен тактикасы да осы кезде дамыды. Толық
тосқауылға қарсы тордың шет жағынан соғу, допты жоғарыға көтеріп барып соғу
тәсілдері пайда болды. Ойын барынша коллективтік сипатқа ие болып, әрбір
ойыншының міндеттері айқындалды [3].
1934 жылы волейбол жөніндегі бірінші халақаралық комиссия құрылып оған
Европадан 13, Америкадан 15, Азиядан 4 елдің өкілдері енді.
1947 жылы Парижде халықаралық волейбол федерациясы құрылып көп жылдар
бойы оның председателі Поль Либо болды.
1948 жылы Римде елдер командалары араснда Европаның бірінші чемпионаты
өткізілді. Ерлер үшін әлемдік, әйелдер үшін Европалық біріншілік 1949 жылы
Прагада өткізілді. Осы жолы чемпиондық атақты совет волейболшылыры жеңіп
алды.
Волейбол 50-ші жылдары да қарыштап дамыды. Сол жылдары әлемнің,
Европаның, Азияның біріншіліктері, панамерикалық ойындар өткізілді. 1964
жылы ақыры волейбол Жапонияның астанасы Токиода өткен Олимпиада оыйндарының
программасына енгізілді. Біздің елімізде волейбол Октябрь революциясынан
кейін дамыды. Ол алғаш рет1923 жылы азаматты правосын алды. 1925-ші жылы
Москва физкультура советінің спорттық ойындар секциясы өзінің алғашқы
ережесін бекітті. Сол кездерден бастап жарыстар жүйелі өткізіле бастады.
2. Қазақстандағы волейбол
Қазақстанда алғашқы жарыс 1926 жылы Қызылордада ұйымдастырылды.
Қазақстан волейболы 20 ғасырдың 60-жылдары жақсы дамыды. Ол спорт шебері,
КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Октябрь Жарылғаповтың есіміне
тікелей байланысты. Оның құрған Буревестник ерлер командасы 1969 жылы
КСРО-ның, 1970 – 71 жылы Еуропа чемпиондарының кубогін жеңіп алды.
Қазақстанда тәрбиеленген Валерий Кравченко, Олег Антропов, Надежда Смолеева
1968 жылы Мексикада өткен 19-Олимпиялық ойындардың, 1969 жылы Жәнібек
Саурамбаев Еуропаның чемпионы атанды. Мұндай табысқа 1988 жылы Сеулдегі 26-
Олимпиялық ойындарда Ольга Кривошеева, Елена Чебукина, Татьяна Меньшовалар
жетті. Алматының АДК әйелдер волейбол командасы 1984 жылы КСРО-ның чемпионы
атанды. Волейболшылардың халықаралық одағы 1924 жылы құрылған; 1992 жылдан
осы одаққа Қазақстан Республикасының Волейбол федерациясы мүше. Волейбол
ойыны қазіргі таңда Қазақстанда карыштап дамып келе жатқан спорттың бір
түрі .
Волейбол ойыны қазақ жеріне 1929 жылдан бері белгілі. Бірақ сол кездегі
ойын қазіргі бізге үйреншікті воллейболдан қатты ерекшеленетін, ойыншылар
әйтеуір допты бір-біріне беріп, қарсыластың алаң бөлігіне жеткізсе болды,
ойын мәресіне жететін. 1929 жылы қыркүйек айында республикалық дене
тәрбиесінің ұйғарымы бойынша спорт ойындарынан жарыс өткізілген. Воллейбол
да назардан тыс қалмады. Сол уақытта Бішкек пен Алматы қалаларының арасында
жолдастық кездесулер ұйымдастырылып, еліміздегі воллейболдың дамуы жаңа
қадам басты. Мұндай кездесулер мемлекеттің қолдауымен қатарынан бірнеше рет
ұйымдастырылған. Қалааралық кездесулердің бірінде Шымкент пен Алматының
командалары жарыс алаңына шығып, өнерлерін көрсетті. Нәтижесінде 15:17 және
15:6 есебімен біздің ОҚО воллейболшылары жеңіске жеткен [4].
1933 жылдың 30 қыркүйек пен 6 қазан аралығында елімізде 2 республикалық
спартакиада ұйымдастырылып, бұл жарыстың бағдарламасына да воллейбол ойыны
кірді. Бұл дүбірлі додада СКИФ чемпиондық тұғырдан көрінсе, алматылық
Авангард екінші орынды қанағат тұтты. Қола медаль Медик командасының
қоржынына салынды. 1954 жылдан бастап республикада ведомствоаралық жарыстар
өткізіліп, бұл додаларда Б ерікті спорт қоғамының командасы үздік өнер
көрсетіп, қарсыластарын тізе бүктірген. Кейін келе бұл команда А
класстағы топқа өткен. Осы команда 1963 жылы елімізде өткен 3 спартакиадаға
қатысып, Әзірбайжан, Эстония, Беларуссия құрамаларын тізе бүктірсе, Украина
тобынан жеңіліс тапты. Ақтық сында құрамамыз Ленинград құрамасын 3-1
есебімен жеңсе, грузин командасы мен мәскеулік воллейболшылардан жеңіліс
тапты. Осы жолы командамыздың бағы жанбай, тек 5 орынды қанағат тұтты. 1969
жылы Алматының Б командасы еліміздің кәсіподақтарының біріншілігінде
жеңімпаз атанды. Екі жылдан кейін біздің команда Еуропа кубогінде керемет
ойын көрсетіп, чемпион атанды.Осы табыстардан кейін алматылық
воллейболшылар Кравченко мен Антропов КСРО-ның құрама командасына
қабылданып, Мехикодағы олимпиада ойындарынан алтын медальмен елге оралған.
Біздің әйелдер құрамасында өнер көрсеткен Смолеева алтыннан алқа таққан.
Тәуелсіздік алған соң, воллейбол клубтары құрылып, ҚР чемпионаттары мен
түрлі жарыстар ұйымдастырыла бастады. Бұған қоса, елімізде жыл сайын
Президент жүлдесі үшін турнирлер өткізіліп келеді. Осы жарыстар
воллейболшыларымыздың шеберліктерін шыңдауға үлес қосуда [5].
Буревестник - 1957 жылы құрылған Алматы воллейбол клубы. КСРО
біріншіліктері мен халықаралық ареналарда жасындай жарқылдап көрінген клуб.
Команданың нағыз жұлдызды шағы 1966 жылы бастау алып 1971 жылға дейін
созылды. Осы аралықта ол 2 дүркін Еуропа чемпиондары Кубогын жеңіп алып, 1
рет КСРО чемпионы атанды. Бұлардан бөлек, Одақ біріншілігінде 2 мәртеден
күміс және қола медальдарға қол жеткізді. Қола медальдың біреуі
чемпионатпен қатар Спартакиаданың да жүлдесі саналды.
Қазақ республикасының волейболының Одақ аренасында алғаш көрінуі 1956
жылмен тұспа-тұс келеді. Осы жылы Мәскеуде КСРО халықтарының жазғы I
Спартакиадасы ұйымдастырылып, оның бағдарламасы аясында волейбол турнирі де
өткізілді. Сол сынақта Мәскеу және Ленинград қалалары ұжымдарымен бірге күш
сынасқан одақтас республикалар командалары қатарында Қазақстан құрамасы да
болды. Ол кезде одақтастар құрамында Карело-Фин республикасы да бар еді,
сонымен олардың жиынтығы 16 болатын, осылардың бәрі қосыла келгенде, турнир
18 команданың басын топтастырды. Бұлар алғашқы іріктеу сайысында үш шағын
топқа бөлініп ойнады. Соның В тобына түскен Қазақстан командасы бес
ойынында да ұтылып, 6 құраманың ең соңында қалды. Бірақ жаңа құрылған жас
команда өзінің жігерлі ойынымен ерекше есте қалды. Соның әсері болса керек,
сол құрама сапында жаттықтырушы-ойыншы болып ойнаған Борис Дмитриев пен
ойыншы ретінде өнер көрсеткен Октябрь Жарылғапов келесі, 1957 жылы осы
команданың негізінде жаңа команда жасақтады. Ол жарысқа студенттердің
Буревестник спорт қоғамы атынан түсетін болғандықтан, осы қоғамның атымен
аталды. Осылайша алып мұхиттың көгінде самғайтын дауылпаз құстың атын
иемденген жаңа ұжым салған беттен мүмкін болған барлық биіктерді
бағындыруға құмбыл бет алды. Ол республика біріншілігіне қатысқан осы
бірінші жылының өзінде-ақ қарсыластарының бәрін бет қаратпай жеңіп, чемпион
атанды.
Осының арқасында Буревестник 1958 жылы КСРО чемпионатының Б тобында
ойнау құрметіне ие болды. Бұл додада да жақсы өнер көрсетіп, біріншілік
мәресінде 6 сатыға орналасты. Ол 1959 жылы Б тобында екінші болса, КСРО
халықтарының жазғы II Спартакиадасында 9 орынға табан тіреді. Ал 1960 жылғы
маусым қорытындысында команда А класына жолдама алды. Бір айта кететін
жағдай, жасақтың төменгі лигада ойнағанына қарамастан, оның лидері Октябрь
Жарылғапов осы жылы КСРО-ның 24 үздік волейболшысы қатарынан орын алды.
1961 жылдан кеңес волейболы ең жоғары эшалонында ойнауға кіріскен ұжым
беташар маусымында 16 команданың арасында 13 орынды қанағат тұтты. Аталмыш
XXV чемпионат қорытындысы бойынша команданың Октябрь Жарылғапов, Заңғар
Жәркешев, Жанбек Сауранбаев, Валерий Кассин, Евгений Акунов, Евгений
Пресняков, Владимир Дьяков, Жұмаш Махмутов, Леонид Щербаков сынды
ойыншылары спорттың бұл түрінен республикада ең алғашқы болып КСРО спорт
шебері атағына ие болды. Дауылпаздар командасы келесі, 1961-1962 жылғы XXV
чемпионатта да 13 орынға жайғасты. Бірақ бұл жолы жоғары эшалонда 24
команда күш сынасқан еді. Бұдан кейінгі 1963 жылғы чемпионат тағы да КСРО
халықтарының жазғы III Спартакиадасы аясында өтті. Осы жылы құрамына
Валерий Кравченко, Геннадий Гончаров сынды талантты ойыншылар қосылған
Алматының Буревестнигі бұрынғыдан да күшейе түсті. Оны жоғарыдағы аламан
жарыс анық байқатты. Сол бәсірелі бәсекеде Грузия, Украина республикалары
құрамаларымен бірдей ұпай жинаған қазақстандықтар партиялар айырмашылығы
жөнінен ғана бұл қарсыластарын алға жіберіп, өзі 5 орыннан тұрақ түзді.
Міне, бұл алматылықтардың болашақтағы үлкен табыстарына бастайтын бастапқы
соқпағы еді [6].
Бір қызығы, 1964 жылы чемпионат мүлдем өтпей қалды. Мұны Одақ федерация
басшылары ұлттық құраманы алдағы Токио Олимпиадасында бағдарламаға алғаш
рет енгелі отырған волейбол турниріне жан-жақты дайындалу керектігімен
түсіндірді. Оның есесіне, бұл жылы да 24 үздік волейболшының тізімі
түзіліп, оның құрамынан Буревестниктің осы кездегі лидері Жанбек
Сауранбаев табылды. 1961 жылдан КСРО-ның жастар құрамасының белді мүшесі
болып келе жатқан аса дарынды волейболшының ел ұлттық командасы сапына
алынуы республика волейболы үшін үлкен жеңіс болды. Ол құрама құрамында ол
әлем және Еуропа біріншіліктеріне де, Бүкіләлемдік жазғы Универсиада мен
Әлем кубогы үшін жарысқа да қатысып қайтты. Ол тіпті соңғы сәттерге дейін
Токио Олимпиялық ойындарына қатысатын 12 ойыншының арасында 7-8 қатардағы
үміткер саналып тұрды. Бірақ, жеме-жемге келгенде, тізімнен сызылып кетті.
Соңғы мезеттерде олимпиядалық құраманың сапына бұрын ешқашан негізгі ойыншы
саналмаған және бұған пәлендей еңбегі де сіңбеген ресейлік үш волейболшы
еніп кетті де, бұдан басқа тағы екі таланттың бағын байлады. Кейін белгілі
болғанындай, бұл бүкіл Ойындар бойына запаста отырған олардың бапкерлеріне
КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы атағын алып беру үшін жасалған
қитұрқы тірлік болып шықты. Ал Жанбектің құрамаға кірмей қалуына негізінен
екі түрлі нәрсе себепкерлік еткен тәрізді. Біріншіден, Мәскеуде отырған
волейболдың орыстық-шовинистік жетекшілері құрама сапында азиялық
спортшының болғанын қаламаған. Екіншіден, бұл осының алдында ғана Мәскеудің
ЦСКА-сына ауысуға келіспеген қазақ волейболшысын жазалау үшін жасалған.
Шынында да содан шамалы ғана бұрын кеңес волейболында ақ дегені алғыс, қара
дегені қарғыс болып тұрған құдіреттерінің бірі, ЦСКА-ның белді ойыншысы
Юрий Чесноков Жанбекті жік-жікпар болып үйіне қонаққа шақырады. Сол кезде
құраманың қалған мүшелерінің бәрі Жанбекке қызыға қарайды. Алайда, оның
қызығы артында болып шықты. Шақырудың да батпандай ауыр салмағы бар екен.
Жақсы отырыстың басында-ақ Юра сөзді көп созбай, бұған қалайда ЦСКА-ға
ауысып келуді ұсынады. Осы талап орындалған жағдайда Жанбектің алдынан
барлық ақ сандық жарқырап ашылмақ. Оның құрамада ұзақ жылдар бойы тапжылмай
ойнауы бірден шешіледі. Бұдан бөлек, алуан түрлі дивиденттерге де кепілдік
беріледі. Сөздің түйіні осы. Мына ұсыныс Жанбекке сұмдық соққы болып тиді.
Үш ұйықтаса да, түсіне кірмеген жәйт. Алайда, туған қаласы мен
республикасын жанындай жақсы көретін Сауранбаевқа бұл отаны мен ата-анасын
сатып кеткенмен бірдей сезіледі. Сондықтан бұл бас тартудың салқыны қандай
болатынын шамалап тұрса да, Алматыдан табан аудармайтынын шегелеп тұрып
айтады. Содан бастан Юра Чесноков та бұдан сырт айналады, құрама
жаттықтырушыларының да ықыласы суи түскені аңғарылады. Оның ақыры Жапонияда
өткелі тұрған Олимпиада құрамасынан шеттеліп қалуға апарып соқтырады. Егер
осы жолы Олимпиадаға бара қалғанда, Жанбек Сауранбаевтың сонда КСРО
құрамасы жеңіп алған алтын медальды айтарлықтай еңбек сіңіріп алып
қайтатыны анық еді. Ал Юрий Чесноковтың ойыншылық мансабын аяқтағаннан
кейін көп жылдар бойы КСРО құрамасының бас жаттықтырушы болғаны да белгілі
[7].
Екі жылғы үзілістен кейін өткен 1965 жылғы XXVII чемпионатқа да 24
команда жалын қосты. Оның өткізілу формуласы да өзгеріссіз қалды. Ол
іріктеу турнирі мен финалдық бөлік деп аталатын екі кезеңнен тұрды. Осының
бір турдан тұрған іріктеу кезеңінде командалар төрт-төрттен 6 топқа бөлініп
шайқасты. Соның қорытындысымен әр топтан шыққан 2 команда 1-12 орындар үшін
айналмалы жүйемен ойнайтын финалдық бөлікті құрады да, қалған 12 команда
бір турдан тұратын жұбату турнирін өткізді. Осының ақтық бөлігінде
шайқасқан Буревестник қорытындыда 8 орын алды. Ал Жанбек Сауранбаев тағы
да Одақтың үздік 24 волейболшысы сапынан орын алды. Бірақ ол бұл жолы
жалғыз болған жоқ. Осы жылы оның жанында Валерий Астанин, Валерий Кравченко
атты командалас әріптестері тұрды.Бұдан кейінгі, 1966 жылғы реттік саны
бойынша XXVIII чемпионат сәл өзгерген пішінде өтті. Оған да ерікті спорт
қоғамдары мен ведомстволары атынан түскен 24 команда қатысты. Бірақ ұжымдар
А класының бірінші және екінші топтары деген бөліктерге бөлініп ойнады.
Бұлардың бірінші тобын былтырғы біріншіліктің қорытындысында алғашқы 10
орынды алған командалар мен жұбату турнирінде топ бастаған 2 ұжым басты.
Алматылықтар, әлбетте, бірінші топтан табылды. Жалпы, бұл топта 5 одақтас
республиканың өкілдері болды. Өткен жылғыдан да қарқынды ойнаған олар
чемпионаттың мәресін 4-ші болып қиып өтті. Сөйтіп, қола медальға қол созым
қалғанда тоқтап қалды. Біздің бұл жерде қол созым деуіміздің де шынайы
себебі бар. Себебі, Буревестник жігіттері бұл жолы екінші және үшінші
орын алған Риганың Радиотехнигі мен Киевтің Локомотивінен небәрі 1 ұпай
ғана кем алып, 37 ұпайды қоржынға салған. Алтын медальдың иесі атанған ЦСКА
командасында да 41 ұпай ғана болды. Тағы бір қадап айтатыны, Буревестник
өзінен бір саты жоғарыда жүлделі орындарға орналасқан үш қарсыласының
ішінде тек Мәскеудің армияшыларына ғана екі ойында да есе жіберді. Ал
ригалықтармен (1:3, 3:2) де, киевтіктермен (1:3, 3:0) ұпай бөлісті. Яғни
итжығыс түсті. Тіпті локомотившілерден екі ойын бойынша десі де басым
тұрды. Айтқандай, алматылықтар сапында былтыр ғана жарқырап көрінген
Валерий Астанин бұл жылы мәскеулік армияшылардың намысын қорғады. Осы жылы
он бірінші мәрте КСРО чемпионы атанып отырған әскери клуб маусым басында
бұдан басқа одессалық Эдуард Сибиряковпен, мәскеулік Буревестниктен
Дмитрий Воскобойниковпен күшейіп алды. Ал чемпионат қорытындысында 24
үздіктердің ішіне кіргендердің қатарында жоғарыдағы үштіктен бөлек, Жанбек
Сауранбаев, Валерий Кравченко және жаңа жана бастаған жұлдыз – Олег
Антропов болды. Шымкент волейболының түлегі болып табылатын ол осы жылы
сонымен бірге командалас досы Александр Портноймен бірге КСРО жастар
құрамасы сапында сол жылы бірінші рет өткізілген Еуропа чемпионатында алтын
медаль алды. Осы жылдың соңына дейін Олег КСРО-ның ересектер құрамасы
қатарына да қабылданды. Алматылықтардың бұл жылғы табыстары мұнымен де
бітпейді. Алдымен олар Минскіде өткен студенттердің Бүкілодақтық
универсиадасында алтын тұғырдан орын сайлады. Содан кейін Чехословакияның
астанасы Прага қаласында болған студенттердің құрлық чемпионатында алдарына
жан салмады. Бұлардың қабатында В.Кравченко мен О.Антропов КСРО құрамасы
сапында Еуропаның чемпионы да болып оралды. Бұрыннан қалыптасып қалған
дәстүр бойынша КСРО халықтарының кезекті жазғы IV Спартакиадасы өткен 1967
жылы да волейболдан Одақтың командалық дербес чемпионаты өтпей қалды. Оның
орнын осы аламандағы волейбол турнирі толтырды. Сайыс Спартакиада
шеңберінде өткеннен кейін бұрын чемпионатқа Мәскеу мен Украинадан қатысып
жүрген командалар өз қаласы мен республикасы төңірегіне топтасып, бір
құраманы құрады. Ал Буревестник тағы да Қазақстан құрамасы деген
мәртебемен алаңға шықты. Әдеттегідей Мәскеуде өткен бұл жарыс шілденің 12-
22 аралығында көрік қыздырды. Оған Мәскеу мен Ленинград қалаларынан, сондай-
ақ 15 одақтас республикадан барлығы 17 құрама атсалысты. Олар әдеттегідей
іріктеу турнирінің ойындарын өткізді. Осындағы 3 топтың әрбірінің үздік 2
командасынан құралған алтылық келесі кезеңде Спартакиада мен чемпионаттың
медальдары үшін таласты. Өзі ойнаған Б тобында партия айырмашылығы
жағынан әзірбайжандарды алға оздырып алған қазақстандықтар алтаудың
айқасына келгенде барын салды. Осындағы 5 ойынның 3-уінде мерейі үстім
шыққан олар Спартакиада мен чемпионаттың тарихында тұңғыш рет қола медальға
қол жеткізді. Ал бірінші орынды сонау 1956 жылғы Спартакиадан кейін екінші
рет Украина құрамасы жеңіп алды. Қазақстандық волейболшылардан қола медаль
Олег Антропов, Геннадий Гончаров, Еңсебек Иманғалиев, Валерий Кассий,
Александр Кармановский, Валерий Кравченко, Александр Портной, Жанбек
Сауранбаев, Виталий Шапран, Вячеслав Шапран секілді тарландардың
омырауларына тағылды. Команданы бұл жеңіске аға жаттықтырушы Заңғар
Жәркешев пен жаттықтырушы Марат Мәденов жеткізді. Ал жыл соңында дәстүрлі
24 үздіктің құрамына Буревестниктің О.Антропов, Г.Гончаров, В.Кравченко
және Ж.Сауранбаев секілді ең белді ойыншылары енді [9].
3. Мини волейбол
Мини волейбол ойынының алңының өлшедмері ені 6 ұзындығы 12 метр болады,
2 метр биіктікте тор тартылады. Бұнда да командалар екіге бөлініп алаңда өз
орындарына тұрады. Бір команданың ойыншысы допты іске қосады, ал допты
қабылдап алушы команда өз алаңдарында бес рет бір – бірімен пас алмаса
алады, ал алтыншы соққымен олар допты тордың арғы бетіне өткізулері тиіс.
Дәл осылай екінші команда да істейді. Ойыншылар допты жерге құлағанша дейін
ойында ұстайды. Допты құлатып немесе алаңнан асырып жіберген команданың
ойыншылары 1 штарафтық ұпай алады. Допты алаңның қай жеріне жақын ойыншы
іске қосады. Оны командалас ойыншыға лақтырады. Бір команда 15 штрафтық
ұпай алғанда жеңілді деп саналады. Егер алаңда доп бес реттен аз алынса
онда ол қате деп саналмайды [10].
2 Волейбол ойынының техникасы мен тактикасы
2.1 Волейбол ойынына қойылатын талаптар
Волейбол арасы тормен бөлінген арнайы алаңда екі команда бәсекеге
түсетін спорттық ойын болып табылады. Ойынның мақсаты – қарсыластың алаңына
доп түсетіндей етіп оны тордың үстімен бағыттау және қарсыласының осындай
әрекетін болдырмау. Бұл үшін команда допқа үш рет қол тигізуге құқылы (және
тосқауыл кезінде тағы бір рет қол тигізуге құқылы).
Ойын допты қосумен басталады. Допты ойынға қосушы соғу арқылы допты
қарсы жаққа бағыттайды. Ойынның әрбір сәті доп сыртқа шығып кеткенше немесе
команда қате жібергенше ойналады.
Команда ойынға қосылған допты қарсыласының алаңына соқса, ол ұпайға ие
болады және оның ойыншылары сағат тілі бойынша бір орынға ауысады.
Волейбол ойыны тегіс әрі қатқылдау алаңда өткізіледі. Залда дайындалу
(ойнау) барысында артық құралдардың барлығы (орындық, т.б.) алаңнан 3 м-ден
кем болмауы және жеткілікті жарық болуы керек.
Ойын алаңының өлшемі 18х9 м тік төртбұрышты құрайды. Барлық сызықтардың
ені – 5 м. Ортадағы сызық ойын алаңын әрқайсысының өлшемі 9х9 м болатын екі
тең алаңға бөледі. Бұл сызық тордың асты арқылы бір бүйірден екінші бүйірге
жүргізілген.
Әрбір алаңда алдыңғы аймақ (зона) ортадағы сызықпен, шабуылдау
сызығымен шектелген. Шабуылдау сызығы ортадағы сызық белдеуінен 3 м
қашықтықта жүргізіледі.
Допты ойынға қосатын аймақ – бұл жақтау сызығының артындағы ені 9
метрлік аймақ. Ол бүйірдегі ұзындығы 15 см-лік екі қысқа сызықпен
шектеледі, олардың әрқайсысы жақтау сызықтан 20 см қашықтықта жүргізіледі.
Екі қысқа сызық та допты ойынға қосу аймағына енгізілген. Ойынға қосу
аймағы еркін аймақтың соңына дейін (3 м) созылады.
Тор бекітілетін бағандар бүйірдегі сызықтан 0,5–1м қашықтыққа
орнатылады (Сурет 1).
Доп илеген жұмсақ теріден жасалған, дөңгелек болуы тиіс. Оның бояуы бір
түрден боялған және ашық болуы керек. Көлемі –65–67см, массасы –260 - 280г.
Командада ең көп болғанда 12 ойыншы болады. Волейбол ойнаушыларға
мынадай гигиеналық талаптар қойылады: тырнағы өспеген болуы, сондай-ақ
сақина, сырғаларын шешуі керек. Ойыншының қажетті киімі болуы қажет.
Волейболмен жаттығу, үйрену жекелей, топтық немесе командалық түрде
ұйымдастырылады. Жеке жаттығу, көбінесе волейболмен алғаш рет дайындалуды
бастағанда, яғни жекелеген техникалық әдістерді үйренуде қолданылады [11].
Топпен және командамен ойнауға мүмкіндік беруі – волейбол ойынының кең
көлемде тарауына әсер етіп отыр. Волейбол – командалық, ұжымдық ойын, сол
себепті жаттығушылардың ұжымдық қарым-қатынастарын тәрбиелеп қалыптастыруда
үлкен маңызға ие [4].
Сурет 1. Волейбол ойынының алаңы
2.2 Волейболшының техникалық-тактикалық әрекеттері
Ойын техникасы шабуыл техникасы (орын ауыстыру, допты ойынға қосу,
беру, шабуыл соққысы) мен қорғаныс техникасына (орын ауыстыру, допты
қабылдау, тосқауыл) бөлінеді.
Орын ауыстыру. Ойын барысында әр түрлі техникалық әдіс-тәсілдерді
орындау үшін – ойыншы алаңда орын ауыстырулар жасайды. Мұндай орын
ауыстырулар қорғанысқа және шабуылға байланысты техникалық-тактикалық
әдістер жасағанда, өз орнын табу және шешім қабылдау үшін қолданылады.
Техникалық-тактикалық мақсаттағы орын ауыстыруларды үйреніп, жетілдіруге
қажет болатын жаттығулар:
• бір орында жүгіруден қашықтыққа жүгіруге ауысу;
• тізені көтеріп жүгіру;
• жүгірісті секірумен алмастыру;
• оң жақ және сол жақ бүйірге қарай жүгіру;
• арнайы белгіге дейін жай жүгіруді шапшаң жүгіруге алмастыру;
• допты еденге домалатып жіберіп, қуып жетіп тебу;
• орын ауыстырудан кейін кез келген бағытқа секіру;
• кез келген техникалық әдісті қайталау.
Қарсыласымен орындалатын жаттығулар:
• қашқан серігін қуып жетіп, оған қолды тигізу;
• допты алаңның ортасына қойып, әріптестер алаңның шетінде допқа арқасын
беріп отырады, ысқырық бойынша екеуі де допқа қарай жүгіреді, допты
әрқайсысы өзі иеленуге тырысады. Осы ойында доп беруге аса назар
аудару қажет, өйткені қазіргі күні доп беру- допты ойынға енгізу
құралы ғана емес, сонымен қатар белсенді тойтарыс беру құралы болып
есептелінеді. Ғылыми-әдістемелік әдебиетті талдау арқылы төмен
деңгейлі волейболистердің жаттығу процесінде орнында және секіріп
берілген жоғары тура доп беру нәтижелігін көтеру үшін әртүрлі
жағдайлардың жеткіліксіз қолданылғанын куәландырады. Менің жұмысым осы
бағытты зерттеуге байланысты, осыған байланысты оның өзектілігін
анықтайды.Допты беру техникасын үйрену жаттығулары:
Алаңда тордың жанында тұрып, ойыншы допты төменнен жоғары лақтырып,
торды жағалатып береді:
а) әр түрлі бағытта (алға, пртқа, жоғары);
ә) әр түрлі қашықтықта (ұзын, қысқа, қысқартылған);
б) әр түрлі биіктікте (биік, орташа, төмен).
Әріптеспен жаттығулар:
• екі ойыншы екі жақтағы бірыңғай сызықта тұрып, бір-біріне допты тордан
жоғары көтеріп береді;
• әр ойыншы шабуыл сызығында тұрады, допты беру үшін торға дейін жүгіріп
келіп, қайтадан өз орындарына кетеді.
Допты төменнен тіке ойынға қосу (Сурет 2). Допты ойынға қосу торға
қарап тұрғанда орындалады. Шынтақ буынынан бүгілген бір қолмен белдің
деңгейінде допты алда ұстап тұрады. Екінші қол сермеу үшін артқа қарай
созылады. Саусақтар шамалы ғана алақанға қарай бүгіледі. Ойыншы допты
жоғары қарай сәл лақтырып қалып, созылған қолмен допты ұру арқылы ойынға
қосады [12].
Допты соғумен қатар ойыншы бір мезгілде артта тұрған аяғын жазып, алда
тұрған аяғына дененің салмағын түсіреді. Допты ойынға қосқаннан кейінгі
ойыншының қалпы доптың соңынан ұмтылғандай ыңғайда болады.
Сурет 2. Допты төменнен тіке ойынға қосу
Допты берудің кең тараған түрі – екі қолмен жоғарыдан беру (Сурет 3).
Мұның артықшылығы – дәл және тура берілуінде. Мұндай берілуді орындау
барысынды ойыншының аяғы тізеден сәл бүгіліп, қолы алға қарай шығып, беттің
аядында болады, үлкен саусақ көздің деңгейінде болады. Ойыншы допты беруді
орындаудан бұрын бастапқы қалыпты қабылдайды және допты қарсы алу үшін
қажетті жағдайда орын ауыстырады [13].
Сурет 3. Екі қолмен жоғарыдан беру
Екі қолмен допты жоғарыдан беру үшін жасалатын жаттығулар:
• допты жаттығушы екі қолмен төменнен жоғары лақтыру немесе бір жақ
бүйірге жоғары, орын ауыстыру арқылы төмен түсіп келе жатқан допқа
жақындап барып, допты жоғарыдан беруді орындайды (Сурет 4);
• қабырғаға жақын тұрып, қабырғаға бағыттап бұрып, 3 – 4 м-ден допты
жоғары беруді орындайды.
Әріптесімен жасалатын жаттығулар:
• ойыншы бастапқы қалыпта тұрады, серігі допты оның қолына лақтырады, ол
серігіне жоғарыдан екі қолмен беру әдісін орындайды;
• бір-біріне допты қайталап беру;
• екі ойыншы да волейбол торының жанында тұрады, біреуі допты береді,
екіншісі допты жоғарыдан екі қолмен торға түсіруге тырысады.
Волейболдағы доп беру классификациясы. Доп беру - техникалық әдіс, оның
көмегімен допты ойынға кіргізеді және сонымен қатар қарсыласының өзара
қимылын қиындатуға тырысады. Бастапқы кезде допты беру допты ойынға
кіргізуге әкелетін. Көптеген авторлардың пікірі бойынша ол біртіндеп
командамен қолданылатын маңызды емес шабуыл жасайтын әдіске айналды және
жарыстың нәтижесіне айрықша әсер етеді. Доп беру ойын қимылының
тізбесіндегі бірінші звено болып есептелінеді. Доп беру қанша нәтижелі
болса, доп беру құқығын және осымен бастама алған команда үшін ойын
барысында оң нәтиже танытады. Іс-әрекет доп беруден басталады. Бірдей
деңгейлі екі команда кездескен кезде олардың жеңіске жетуі немесе жеңілуі
доп беруге байланысты болды. Доп беруді орындау кезінде ойыншы ең бірінші
тура оң ұпайларды алуға және допты орынды емес бағытта қолдану әдісі
кезінде тактикалық нәтижеге жетуге тырысуы қажет. Ойланып жасалған, нақты
доп беру қарсыласының әдістерін қиындатады, оның шабуылдық қимылын бұзады.
Кейбір кезде допты дұрыс беру командаға ұпай әкеледі. Бұл доп берудің
нақтылығымен, күшімен және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz