Қылмыс құрамы және қылмысты дәрежелеу

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

ҚЫСҚАРТУЛАР, СИМВОЛДАР МЕН АРНАЙЫ ТЕРМИНДЕРДІҢ ТІЗІМДЕМЕСІ

КІРІСПЕ: КІРІСПЕ

5: 5

КІРІСПЕ: 1

5: ҚЫЛМЫС ҚҰРАМЫ

КІРІСПЕ: 1. 1

5: Қылмыс құрамының түсінігі мен белгілері

КІРІСПЕ: 1. 2

5: Қылмыс құрамы және қылмысты дәрежелеу

КІРІСПЕ: 1. 3

5: Қылмыстық жауаптылық және оның негізі

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: 2

5: Қылмыс субъектісінің ұғымы мен белгілері

КІРІСПЕ: 2. 1

5: Қылмыс субъектісінің жалпы түсінігі және оның міндетті белгілері

КІРІСПЕ: 2. 2

5: Қылмыс субъектісінің жасқа байланысты белгілері

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: 3

5: ҚЫЛМЫСТЫҢ СУБЬЕКТІСІ МЕН СУБЪЕКТИВТІК ЖАҒЫ

КІРІСПЕ: 3. 1

5: Қылмыстың субъективтік жағының мәні мен маңызы

КІРІСПЕ: 3. 2

5: Қылмыстың субъективтік жағының заңдылық белгілері

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

5: 63

КІРІСПЕ:

КІРІСПЕ: ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

5: 67

ҚЫСҚАРТУЛАР, СИМВОЛДАР МЕН АРНАЙЫ ТЕРМИНДЕРДІҢ ТІЗІМДЕМЕСІ

ҚР- Қазақстан Республикасы

ҚРК- Қазақстан Республикасының Конституциясы

ҚРКК- Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңес

КСРО- Кеңес Социалды Республикалар Одағы

ТМД- Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы

АҚШ- Америка құрама штатары

БАҚ - Бұқаралы ақпарат құралдары

т. б- тағыда басқа

с/с- сәйкес

т. с. с- тағы сол сияқты.

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі: Бiз, ортақ тарихи тағдыр бiрiктiрген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерiнде мемлекеттiлiк құра отырып, өзiмiздi еркiндiк, теңдiк және татулық мұраттарына берiлген бейбiтшiл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, дүниежүзiлiк қоғамдастықта лайықты орын алуды тiлей отырып, қазiргi және болашақ ұрпақтар алдындағы жоғары жауапкершiлiгiмiздi сезiне отырып, өзiмiздiң егемендiк құқығымызды негiзге ала отырып, ҚР Конституциясын қабылдадық деп айтып кетуіміз жөн деп ойлаймыз. Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары. Республика қызметiнiң түбегейлi принциптерi: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның iшiнде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу. Сонымен бірге ҚР Конституциясының 6 бабына сәйкес Қазақстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады және бiрдей қорғалады. Меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгіне де қызмет етуге тиiс. Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiң өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi. Жер және оның қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншiгiнде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте де болуы мүмкiн. Осы жоғарыда айтылғаның бәрі қылмыстық қатынаста болғанда ҚР Қылмыстық Кодексіне сәйкес құлмыс құрамына кіреді. ҚР Конституцияның 10 бабына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығы заңға сәйкес алынады және тоқтатылады, ол қандай негiзде алынғанына қарамастан, бiрыңғай және тең болып табылады және Республиканың азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзiнiң азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге аластауға болмайды [1] . Осыған сәйкес ҚР Конституциясында көрсетілгендей барлық жағдайларға байланысты ҚР азаматтары қандай да бір немесе бірнеше қылмыс жасаған болса да олар ҚР азаматтары ретінде қала береді. Сондықтан еліміз жаңа әлемдегі деңгейге аяқ басқан қазіргі таңда қылмыспен күресті дамыту аса өзекті мәселелердің бірі ретінде алға қойылып отыр. Қазір бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын бастан өткеруде. Жаһандық дағдарыс дауылы алпауыт мемлекеттерді де шайқалта бастағанын бәріңіз көріп, біліп отырсыздар. Дағдарыс салқыны бізді де айналып өткен жоқ. Оқтын - оқтын айналып соғатын әр деңгейдегі дағдарыстарға біз бұған дейін де төтеп беріп келгенбіз. Тәуелсіздік шежіресін парақтасақ күйреген кеңестер империясының орнына жаңа мемлекет құру бізге оңайға түскен жоқ. Тұралап қалған экономиканы қайта қалпына келтіру, оны жаңаша даму жолына түсіру - тақыр жерден тау тұрғызғанмен бірдей еді. Ел болып ол қиындықтарды да еңсеріп өттік. Дағдарыстар өтеді, кетеді. Ал мемлекет тәуелсіздігі, ұлт мұраты ұрпақ болашағы сияқты құндылықтар мәңгі қалады. Біз тәуелсіздігіміздің 20 жылдығының қарсаныңда тұрмыз. Осы датаға орай бүкіл Қазақстанда кең ауқымды жұмыс өрістеуі керек. Бұл біздің ұрпағымыз үшін, біздің халқымыз үшін ұмытылмас жылдар. Қазақ ұлтының және бүкіл Қазақстанның тарихында мұндай кезең болған емес. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында өзге республикаларда қантөгістер мен қақтығыстар болып жатқанда, татулық пен бірліктің арқасында жас мемлекетімізді жасақтап, өтпелі кезеңнен шығынсыз өттік емес пе?! Бүгінгідей қиын - қыстау кезеңде мен туған халқымның ынтымақ пен ауызбіршілік танытарына сенемін [2] . Қазіргі кездегі нарықтық экономика мен әлемдік дағдарысты қарастыра-отыра, әлемдік дағдарыстың құрамдас бөлігі ретіндегі қылмыс субъектісі және олармен күресу мен жан жалдықты алдын алушылық шаралар қолдану үшін қылмыс құрамындағы қылмыс субъектісінің міндеттері мен негізгі қағидаларын дамыту ел алдында ғана емес бүкіл әлемнің міндеті десек артық емес деп ойлаймыз. Нарықтың құрамдас бөлігі ретінде қылмыс құрамының қылмыс субъектісінің күресудегі негізгі мәселелерін дамыту ел алдына қойылған үлкен міндет. Олай болса, қылмыс субъектісі туралы біліп ғана қоймай, терең зерттеулер жүргізуді талап етеді.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық Заңдарына сәйкес қылмыс құрамының қылмыс субъектісі жағдайын теориялық және қүқықтық тұрғыдан қарастыру болып табылады. Бұл мәселеге жалпы қылмыс құрамын қарастыру тұрғыдан мән берер болсақ ол тіпті әлемдік денгейде әлі күнге дейін, өз шешімін таппай отырған үлкен бір өзекті мәселеллер қатарында тұр десек артық айтпағандық болар еді.

Қылмыстың анықтамасы (заңдылық немесе ғылыми тұрғыдағы) кез келген қылмысқа тән әділеттілік және әлеуметтік нышандарға жөне сілтеп тұрады. Бұл нышандар (қылмыстық құқыққа қарсылық, қоғамға қауіптілік, кінәлілік және жазаланушылық) қылмыстық әрекеттің қылмыс болып табылмайтын өзге құқық бұзушылықтар мен әрекеттер арасындағы шекараны анықтауға мүмкіндік береді. Бірақ, көрсетілген нышандар бойынша мүмкін-ау деген қылмыстық әрекеттер жиынтығының аясында бір қылмысты екіншісінен шектеуге, айталық, ұрлықты кісі өлтіруден оқшау ұстауға болмайды. өйткені, бірінші де, екінші қылмыс та қылмыс ұғымын қарастыратын нышандарды бірдей деңгейде иеленген. Толып жатқан қылмыстық әрекеттердің ішінен нақты қылмысты,, яғни ұрлық немесе зорлау, тонау немес бұзақылық, кісі өлтіру немесе қарақшылықты жекелеу үшін қылмыс құрамы ұғымына жүгіну керек. Отандық қылмыстық құқық ғылымында қылмыс құрамы мәселесін ғылыми тұрғыдан талдау ісіне осынау тақырыпқа екі монография арнаған А. Н. Трайниннің еңбегң зор. Қылмыс құрамы деп қылмыстық құқық теориясында қылмыстық заңмен орнықтырылған, қоғамдық қауіпті әрекетті нақты қылмыс ретінде бейнелейтін обьективтік және субьективтік нышандардың жиынтығы түсінледі. Қылмыс құрамы ұғымы теорияда қылмыс құрамының элементтері деп аталады. Бұл қылмыстың обьектісі, обьективтік жағы, субьектісі және субьективтік жағы. Дәлдеп келгенде, бұл элементтерді және жалпылай алғанда құрамды құрастыратын нышандардың мазмұны бойынша ұрлық қорлаудан, тонау бұзақылықтан ерекшеленетін болады. Әрбір қылмыс істелген уақытында көптеген белгілермен сипатталады. Осы белгілердің барлығы да қылмыс құрамына жатпайды.

1997 жылы шілденің 16 жұлдызында ҚР ҚК қабылдаған соң жалпы ҚР қылмыстық құқығына және оның жеке нормаларына жаңа анықтамалар енгізіліп ғылыми және іс жүзінде көптеген әдістемелер өзгерді. Соның ішінде, айтарлықтай мөлшерде, қылмыс субъектісі мәселесін қамтитын қылмыстық құқық нормалары да өзгертілді. Қылмыс субъектісінің түсінігін терең және жан-жақты зерттеп алмай қылмыстық заңнын жалпы және ерекше бөлімдері туралы мәселелерді айту керек емес. Мысалы, қылмыстың субъектісі жайлы толық және анық біліп алмай қылмыстық құқықтағы есі дұрыстықты, заңмен белгіленген жасқа толуын, шектеулі есі дұрыстықты, қылмыстың арнаулы субъектісін, жазаның мақсаты мен міндеттерін, жазаны жекешелендіру немесе жазадан толық босату, медициналық мәжбүрлеу шарасын қолдану, жеке қылмыстарды саралау туралы мәселелерді дұрыс және терең анықтау мүмкін емес. Осыған байланысты қылмыс субъектісі мәселесі аса-маңызды болып табылады немесе құқық қолдану тәжірибесіне тікелей байланысты. Сонымен, қылмеспен күресу барысында, қылмыстық жауапқа тартудан бастап, жазаны орындағанға дейін - қылмыстық іс-әрекет жасаған айыпталушы адамның жеке басын анықтау міндетті және қажеттігі шарт болып табылады.

Қылмыс субъектісінің әлеуметтік-саяси және оның құқықтық белгілерін дұрыс анықтау судьяларға қылмысты дұрыс саралау үшін және жазаны дұрыс тағайындауға, қылмыстық іс-әрекеттің және қылмыс субъектісінің қоғамға қауіпті дәрежесін анықтау үшін маңызы зор.

Бір тұлғаны қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін, заңда белгіленген сол тұлғаға байланысты қылмыс субъектісінің белгілері болуы қажет. Бұндай белгілерге адамның жасы және есінің дұрыстығы жатады. Есі дұрыстық пен есі дұрыс еместік түсінігі өзара тығыз байланысты және оған қылмыстық құқықпен соттық психиатрияда өте үлкен назар аударады.

Қылмыстық құқықта үлкен мәселелердің бірі қылмыстың арнайы субъектісі, бұл туралы ғылымда бір тұтас анықтама жоқ.

Кейбір жағдайларда адамды белгілі бір қылмыс үшін айыпты деп тану үшін, қылмыс субъектісінің белгілері (жасы, есі дұрыстық) жеткіліксіз. Сондықтан заңшығарушы қылмыс субъектісінің қосымша белгілерін белгілеген оларға, сол қылмысты жасағаны үшін белгілі бір шеңбердегі адамдар ғана жауапқа тартылады.

Қылмыс субъектісінің заңды белгілерін анықтау кейбір басқа да сұрақтарды шешу үшін жеткіліксіз болып табылады, бұған қылмыс субъектісінің саяси-әлеуметтік мінездемесі жатады. Қылмыс субъектісінің саяси-әлеуметтік мінездемесі қылмыс жасауға әсер еткен шарттармен себептерді анықтауға көмектеседі. Сонымен қатар, бұл белгілер қылмыскердің жеке басының қоғамға қауіптілік дәрежесіне баға беруге, қылмыстық жазаның түрі мен оның мөлшері туралы мәселені шешу үшін немесе жазаны жекешелендіруге көмектеседі. Қылмыскердің жеке басына анықтама беріледі, әлеуметтік және биологиялық маңызы туралы мәселелері қарастырылады.

Зерттеу маңыздылығы: міне бүгінде біздер осы жайларға және өзге де мәселелерге жете мән берер болсақ Қазақстанда Қылмыстық қүқық саласын үнемі әрі үздіксіз жетілдіру қажеттілігін аңғару қиын емес деп білемін.

Зерттеудің мақсаты мен міндетері: Біз дипломдық жұмысымызда Қазақстан Республикасының заңдары бойынша қылмыс субъектісі болып табылатын тұлғалардың құқықтық жағдайын теориялық тұрғыдан талдау жасауға, сондай-ақ осы субъектілердің мүліктік және мүліктік емес құқықтарын қорғауға байланысты қазіргі кезде тәжірибеде жиі кездесетін өзекті теориялық және тәжірибелік мәні бар сұрақтарды қарастырдық.

Осыған сәйкес көздеген мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді алға қоямыз:

- қылмыс құрамының түсінігі мен белгілері, қылмыс құрамы және қылмысты дәрежелеу, қылмыстық жауаптылық және оның негізінің жалпы ұғымын ашу;

- қылмыс субъектісінің жалпы түсінігі және оның міндетті белгілері, қылмыс субъектісінің жасқа байланысты белгілердің жалпы ережелеріне талдау жасау;

- қылмыс субъектісінің ерекше мәселелері, заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігі, қылмыстық құқықтағы субъектінің есі дұрыстық және есі дұрыс еместік мәселесі, қылмыстың арнайы субъектісінің жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.

Зерттеу әдістері: Біз дипломдық жұмысымызда ең алдымен қылмыс субъектісін қарастырмас бұрын жалпы қылмыстың құрамын, содан келіп қылмыс субъектісінің өзекті мәселесіне теориялық және құқықтық тұрғыда мүмкіндігінше тереңірек қарастыруды мақсат етіп қойдық. Сондай-ақ Қазақстан Республикасында қылмыстық құқықтық қатынастарды реттейтін заңнамаларға теориялық тұрғыдан сараптама жасап кеткіміз келді, сонымен бірге Қазахстан Республикасынның ішіндегі Халқаралық шартар мен келісімдер арқылы Қазақстан Республиканың азаматтармен бірге шетелдердегі қылмыстық қатынасқа түскен тұлғаларға құқықтық қорғау мәселелеріне де біраз талдау жасап кеттік.

Ғылыми жаңалығы: Қылмыс субъектісі төңірегінде көптеген жаңалықтар мен ғылыми еңбектер жазылуда. Солардың ішінде отандық авторлар мен шетелдік авторлардың еңбегі көптеп кездеседі. Мысалы: Әпенов С. М., Наумов А. В., Рахметов С. М., ДЖекибаев У. С., Бабаев М. М. және т. б.

Зерттеу құрылымы: Бұл жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімде қылмыс құрамының түсінігі мен белгілері, қылмыс құрамы және қылмысты дәрежелеу, қылмыстық жауаптылық және оның негізінің қарастырылған.

Екінші бөлімде қылмыс құрамының түсінігі мен белгілері, қылмыс құрамы және қылмысты дәрежелеу, қылмыстық жауаптылық және оның негізін қарастырдық.

Үшінші бөлімде қылмыс субъектісінің ерекше мәселелері, заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігі, қылмыстық құқықтағы субъектінің есі дұрыстық және есі дұрыс еместік мәселесі, қылмыстың арнайы субъектісінің жетілдіру жолдары қарастырылады. Зерттеу нәтижесі қорытындыда қарастырылады.

1 ҚЫЛМЫС ҚҰРАМЫ

1. 1 Қылмыс құрамының түсінігі мен белгілері

Қылмыстың анықтамасы кез-келген қылмысқа тән құқықтық және әлеуметтік белгілерін көрсетеді. Бұл белгілер (қылмыстық құқыққа қарсылық, қоғамға қауіптілік, кінәлі және жазалық) басқа қылмыс болып табылмайтын құқық бұзушылық пен қылмыстық әрекеттерді бір-бірінен ажыратуға көмектеседі. Бірақ көрсетілген белгілер бойынша бір қылмысты екінші қылмыстан ажыратуға болмайды. Мысалы, ұрлықты тонаудан, я болмаса кісі өлтіруден. Себебі аталған қылшмыстар қылмыс түсінігін құрайтын белгілерге ие.

Көптеген қылмыстардың ішінде нақты бір қылмыстарды бір-бірінен ажырату үшін (мысалы, кісі өлтіру мен зорлауды немесе қорқытып алушылық пен алаяқтықты) қылмыс құрамы деген түсінікті пайдаланамыз.

Қылмыстық құқық ғылымында қылмыс құрамын ғылыми негізде зерттеуде А. Н. Трайнин үлкен үлес қосқан.

Қылмыстық құқық теориясында қылмыс құрамы деп, қылмыс болып табылатын қоғамға қауіпті әрекетті сипаттайтын, қылмыстық заңмен белгіленген обьективтік және субьективтік белгілердің жиынтығы деп түсіндіріледі. Қылмыс құрамының түсінігі, теорияда қылмыс құрамының элементтері деп аталатын белгілердің төрт тобын құрайды. Бұл қылмыстың обьектісі, обьективтік жағы, субьектісі, субьектвтік жағы. Яғни, бұл элементтердің жалпы құрамын құрайтын белгілердің мазмұны бойынша бір қылмыс екінші бір қылмыстан ажыратылады. Қылмыс обьектісі-қылмыстық қол сұғушылықтың нәтижесінде зиян тигізілетін немесе тигізілуі мүмкін және осы қол сұғушылықтан қылмыстық кодекстің 2-бабының 1-бөлігінде көрсетілген: адам мен азаматтарың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері, меншікті, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік, қоршаған орта, Қазақстан Республикасының конституциялық құрлысы мен аумақтық тұтастығы, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделері және бейбітшілік пен адамзат мүдделері.

Қылмыстың обьективтік жағы-қылмыс обьектісіне зиян тигізетін немесе зиян тигізу қаупін туғызатын, сонымен қатар белгілі бір шартты жағдайда осы зиянды тигізетін қылмыстық заңмен қарастырылған қоғамға қауіпті әрекеттердің немесе әрекетсіздіктің сыртқы сипаттамасы. Сонымен қатар қылмыстың обьективтік жағының белгілеріне қоғамға қауіпті әрекет немесе әрекетсіздіктен не қоғамға қауіпті зардаптың арасындағы себепті байланыстар, қылмыс жасаудың әдісі, құралдары мен қарулары, орны, уақыты және жағдайлары жатады.

Қылмыстың субьектісі болып, дені сау қылмыс жасаған жасаған әрекеті бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартылуға қабілеті бар жеке тұлға. Мұндай қабілеттілік қылмыстық жауаптылық басталатын жас шамасымен

(ҚР ҚК-нің 15-бабы) және тұлғаның ақыл есінің дұрыстығымен, яғни өзінің істеген іс-әрекетіне жауап беретін және оны басқара алатындығымен анықталады. Мұндай қабілеттілікті жоққа шығаратын ақыл-есінің дұрыс еместігі жөнінде ҚР ҚК-нің 16-бабында көрсетілген. Кейбір шетел мемлекеттерінің қылмыстық заңында жеке тұлғалардың жауаптылығы мен бірге заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы бар. Айталық, Нью-Йорк штатының ҚК-де кейбір қылмыстардың субьектісі болып корпорациялар табылады. Яғни оларға арнайы айып, өндірісті тоқтату тағы басқа сол сияқты санкциялар қолданылады. Заңды тұлғаларға қылмыстық-құқықтық санкцияларды қолдану (мысалы, экологиялық зиянды өндіріс орындарында) ондай өндіріс орындарының иесіне немесе басшысына «тисін» деген мақсатпен емес, сол өндіріс орнының барлық қызметкерлеріне бірдей экологиялық зиянды өндіріспен айналысу экономикалық пайдасыз екенін көрсету[3] .

Еуропа кеңесінің жанындағы қылмыс мәселелері жөніндегі комитет 1978 жылы еуропалық мемлкеттердің заңгерлеріне заңды тұлғаларды экологиялық қылмысы үшін қылмыстық жауаптылықтың субьектісі деп тану жолына тұру керек дегенді ұсынған. Мұндай ұсыныс казіргі кезде Англияның қылмыстық заңдарында және Францияның жаңа қылмыстық кодексінде жүзеге асырылған. Әрине, заңды тәжірибеде жеке тұлғаның жауаптылығымен бірге заңды тұлғаның жауаптылығын көрсету, бұл прогресс пен демократияның салмақты жетістігі болып табылады. Сондықтан да ол жалғыз ғана мүмкіндік болып табылатын жерлерде, ол мүлтіксіз болуы керек. Ал, өмірдің өзі осы қағиданы пайдалануды яғни заңды тұлғаларды қылмыстық жауаптылыққа тартуды ұсынса, оеда ол алғашқысымен бірге өмір сүре алады және ол оны толықтыра түседі.

Қылмыс құрамының субьективтік жағы қылмыскердің қоғамға қауіпті әрекетіне немесе әрекетсіздігіне олардан туатын қоғамға қауіпті зардаптарына байланысты психикалық қатынасын сипаттайтын жағдайлар болып табылады. Бұған кінә және оның нысандары, қылмыстың жасау мақсаты мен себептері жатады (ҚК-тің 19, 20, 21-баптары) .

Қылмыс құрамы- бұл көрсетілген обьективтік және субьективтік белгілердің міндетті жиынтығы. Ол осы белгілердің тұтастығы арқылы болады. Сонымен қатар әрбір құрамның белгісі басқа белгілермен тығыз байланысты болады және олардың қылмыс құрамынан тысқары өзалдында болуы мүмкін емес. [4]

Қылмыс құрамының белгілері қылмыстық заңмен реттеледі, соның ішінде ең алдымен ҚК-тің ерекше бөлімімен қарастырылады. Бірақ қылмыс құрамының белгілерін көрсететін белгілер ҚК-тің жалпы бөлімінде де бар. Көбіне олар қылмыс құрамының көпшілігіне немесе барлығына тән ортақ белгілеріне арналған. Мысалы, ҚК-тің 2-бабының 1-ші бөлігінде қылмыс обьектісінің түрлері туралы 19-22-баптарда қылмыстың субьективті жақтарының белгілері туралы 14-16-баптарда қылмыстың субьектісі туралы, 27-31-баптарда алдын-ала және бірлесіп жасаған қылмыстық әрекеттері туралы айтылған.

Қылмыс құрамының белгілері екі топқа бөлінеді:

Қажетті және факультативті. Ешқандай құрамның сол белгілерсіз сипаты болмайтын белгілер қажетті деп танылады. Сондықтан ол кез-келген қылмыс құрамының белгісі болып табылады. Мұндай белгілердің жоқтығы кез-келген қылмыс құрамының жоқтығын көрсетеді. Мұндай белгілер мысалы, кінә және қылмыстық заңмен рұқсат етілмеген әрекет қылған адамның ақыл-есінің дұрыстығы. Факултативтік белгілер деп қылмыс құрамы үшін міндетті, ал екінші бір қылмыс құрамы үшін міндетті емес белгілерді айтамыз. Мысалы, ауырлататын мән-жайлар арқылы қасақана кісі өлтіруге, пайдақорлық немес бұзақылық сияқты себеп ең керектісі болып табылады және ол ҚР ҚК-нің 96-бабының 1-бөлігі «З» және «И» тармақтары бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартылады, ал қасақана ұрып соққаны үшін (ҚК-тің 106-бабы) себеп қылмыс құрамына ықпал етпейді, сондықтан да ол факультативті болып табылады. Бірақ қылмыс құрамы бар ма, жоқпа екеніне әсер етпесе де факультативтік белгілер қылмыстық жауаптылықтан тысқары қала алмайды. Ол жаза тағайындаған кезде жауаптылықты жеңілдете немесе ауырлата алады. [5]

Қылмыс құрамының белгілері ҚК-тің арнайы баптарының дизпозициясында міндетті түрде аталмайды, бірақ қылмыс құрамының көпшілігіне байланысты бұл жағдайлар ҚК-тің диспозициясында көрсетілген. Бұл бойынша В. Н. Кудрявцев былай дейді, «заң шығарушы шын мәнінде құрамды емес, қылмыстық-құқықтық нормаларды құрайды, ал оларда қылмыс құрамының белгілері аз мөлшерде немесе көп мөлшерде болсын толығымен айтылады. Бұл белгілер адамның санасынан тысқары обьективті өмір сүреді, сонымен қатар олар әрбір нақты қылмысқа тән, заң шығарушылық міндеті, бұл жерде, заң осы белгілерді дәл және тереңірек тауып анықтау болып табылады . . . Сондықтан заңның баптарының дизпозициясы, қылмыс құрамының элементтерін ғана көрсетеді, оның өзі толығымен емес».

Сонымен, қылмыс құрамының қажетті немес факултативті белгілерін анықтау қылмыстық заңға түсінік беру барысында пайда болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.