Кеңес тарихшыларының қазақ тарихын кезеңдеуі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ3

1. ТАРИX ҒЫЛЫМЫНДАҒЫ УАҚЫТ КАТЕОГОРИЯСЫ9

1. 1 Тарих ғылымындағы кезеңдеу категориясының қажеттілігі9

1. 2. Тарих ғылымындағы уақыт үйлесімділігі15

2. ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫН КЕЗЕҢДЕУ ЖАЙЛЫ ОЙ-ПІКІРЛЕР27

2. 1 Кеңес тарихшыларының қазақ тарихын кезеңдеуі27

2. 2. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдардағы авторлардың қазақ тарихын кезеңдеуі32

3. Аманжол Күзембайұлы мен Еркін Әбілдің кезеңдеуі48

3. 1. Алғашқы оқулықтарында кезеңдеуі48

3. 2. Күзембайұлының әрі кезеңдеуін жетілдіруі55

ҚОРЫТЫНДЫ64

Пайдаланған әдебиеттер тізімі. 67

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілгі. Қазіргі қоғамдық сананың барлық қырларын тарихшылдықтың, яғни сананың тарихилануының жаулап алғаны соншалық, даулы да күрделі мәселелерімен ерекшеленетін тарихты кезеңдеу қызу пікірталастардың өзегіне айналды. Өйткені қазіргі заманның өз бойына әлеуметтік жадымен сипатталатын өткен шақты да, болашақты бағдарлаумен түсіндірілетін келер шақты да енгізетін осы шақты білдіретіні санаға сіңді. Мәуелі ағаштың тереңге бойлап, құнарлы топырақтан нәр алатын тамырынсыз жапырақ жайып көгермейтіні сияқты, жеміс бермейтіні сияқты қазіргі заман да өткеннің тарихынан тағылым алып, сабақтастығын сақтамаса келешектен күдер үзері сөзсіз.

Оның үстіне, қазіргі әлемде қалыптасқан әлеуметтік-мәдени ахуал, адамның ментальдық болмысының дамуындағы қайшылықтар, рухани дамудағы келеңсіз құбылыстар, сондай-ақ жаhандық қаржылық, экономикалық дағдарыстың астарынан қоғамдық өмірдің барлық салаларын қамтыған рухани тоқыраудың бой көрсетуі - осы үдерістердің барлығы адамзат дамуының келешегін болжауға қатысты ғана емес, оның тарихына, тарихи санасы мен тарихи құндылықтарына қатысты да зерттеулерге деген қызығушылықты тудырады. Бүгінгі жағдай қоғамдық деңгейдегі болсын немесе жеке тұлғалық деңгейдегі болсын, арнаулы ғылыми немесе бұқаралық санадағы болсын тарихи сананың мәні мен маңызын, оның мазмұны мен құрылымын, қалыптасу тетіктері мен қызмет ету заңдылықтарын теориялық тұрғыда ашып көрсетуді қажет етеді.

Қазақстан мемлекетінің тəуелсіздік алуы ғылымды жаңа өзгерістерге алып келді. Сондықтан да Қазақстан тарихы ғылымына қоғамдық жаңа ұлттық тарихымызды жазуға əлемдік тарих ғылымын да өткен дəуірлеу мен қазіргі кезеңдегі тарихи құбылыстардың кезеңдік межелерін айқындау тəжірибесін ескеру қажет бола бастады. «Кезеңдеу - тарихи процестерді сараптау құралы ретінде қызмет ететіні белгілі. Сондықтан да ол ең алдымен тарихи дамудың дəуірлері мен кезеңдерінің шартты белгілеріне қарай жіктеумен айқындалады. Осыған сəйкес белгілі бір тарихи мерзім ішінде өндіргіш күштердің, қоғамдық қатынастардың, қоғам ахуалының, мəдениетінің даму кезеңдері сараланып шығады».

Алайда Қазақстан тарихын кезеңдерге бөлу қаншалықты күрделі болса, соншалықты жүйеге түспеген мəселе. Атап айтсақ, ең алдымен тарихты зерттеп, зерделеудегі əдіснама (методология) мəселесі толық шешіліп біткен жоқ. Тəуелсіздік алған кезден бастап біз кешегі еуроцентристік бағытқа негізделген маркстік-лениндік əдіснамадан кеттік деп жарияладық, дегенмен бұл əдіснама əлі мемлекеттік стандарттарда, оқулықтарда кездеседі. Тіпті тарихшылардың өздері одан толық арылған жоқ. Қазір өркениеттік бағытты ұстанамыз дегенмен, тарихты пайымдауда, зерттеуде, оқытуда бұл əдіснаманы толық пайдаланып жүрген жоқпыз. Оған толық көшетін уақыт жетті. Сонда ғана Қазақстан тарихының ақтаңдақ беттерін дұрыс түсінуге мүмкіндік аламыз.

Тарихты кезеңдеу - бұл бүгінгі ұрпақтың тарихи білімін жүйелеп, бір ізге салады. Қазіргі кезде тарих ғылымы деректер мен түрлі ақпараттармен толықтырылуда және де мазмұны жағынан ауқымды болып келеді. Сондықтан да тарихи кезеңдеуде бұрын-соңды болмаған дүмпуі байқалуда, ал жалпы адамзаттық деңгейде ақпараттық жаhандану үдерісін бастан кешіп отырмыз.

Бұл өзгерістер, өз кезегінде қазақ тарихын кезеңдеу мәселесін күн тәртібінің алдыңғы қатарына шығарып отыр. Тарихи білім адамның ғылыми дүниетанымының қалыптасуына, оның бойында адамгершілік мұраттардың егілуіне ықпал етеді. Отанға деген сүйіспеншілік, оның өткені мен бүгінін мақтан тұту патриотизм деп аталатын сезімдердің құйылысын тудырады.

Зерттеу жұмысының тарихнамасы. Кеңес дәуіріндегі жетпіс жыл бойы халқымыздың өзіне лайық тарихы тұмшаланып айтылмай келгені, айтылса да саясаттың ыңғайына қарай бұрмаланып, теріс түсіндіріліп келгені белгілі. Шынайы тарихи дамуды түсіндіру амалдары маркстік-лениндік әдіснамаға сай, тап күресін таңумен сипатталды. Кезінде тек еуразиялық аймақтың дамуына ғана емес, әлемдік дамуға да өзіндік ықпалын тигізген Қазақстан мен Орталық Азиядағы үш мыңжылдық көшпелі мәдениет еуроорталықтық көзқарастағы әдебиеттерде алғашқы қауымдық, жабайылық ретінде қарастырылып, ұлттық тарихтағы өркениеттік, мемлекеттік дәстүр жоққа шығарылды. Қоғамдық және мәдени дамудың батыстық үлгіден түбірлі айырмашылықтары ескерілмеді. Қазақстанның Ресейге кіруінің себеп-салдары асыра дәріптелді, оның отаршылдық саясатының астарлары бүркемеленді.

Эволюциялық теорияны жақтайтын американ ғалымы А. Морган«Древнее общество» еңбегінде адамзат тарихын үш фазаға: (жабайлық, варварлық, өркениеттік) бөлінеді дейді[25] . Кобрин В. Б., Леонтьева Г. А., Шорин П. А. «Вспомагательные исторические дисциплины: Учеб. пособие для студентов» атты еңбектерінде гректің «хронос» (уақыт) жəне «логос» (сөз, ілім, ғылым) сөздерінен құралған «хронология» мақсаты мен міндеттері болса қосалқы тарихи пəндерде толымды түрде баяндалған[18] . Әлемдік ғылымда тарихи процестің уақыттық аспектісін типологиялау үшін эволюциялық және циклдық әдістерді қолданатыны белгілі. Циклдік әдісті қолдаушы белгілі ғалымдар О. Шпенглер«Закат Европы»[61] және А. Тойнби «Постижение истории»[30] деген еңбектеріндетарихи процесс тұйық цикл бойынша айнала береді дейді. Кез-келген процестің көтерілуі бар, ол өзінің даму шегін жетіп гүлденеді де, келесі сәтте құлдырайтын көрінеді. Сондықтан тарихты кезеңдеудің қажеттілігі жоқ. Тарих дегеніміз белгілі бір біріне-бірі ұқсамайтын өркениеттердің орын ауыстыруы. Тойнбидің айтуынша көшпенділер өркениеті томаға тұйық күйінде, тарихтың даму көшіне ере алмай қалған халықтардың қатарына жатады екен. 1970 Вишняцкий Л. Б. «Периодизация как средство ориентации в археологическом времени (на примере Средней Азии и Казахстана) проблемы палеолита и мезолита Волго-Уралья» аймақтық конференцияда берген мақаласында кезеңдеуді әдістемелік бағыттарын қарастырған[49] . Қазақтың ежелгі жəне ерте орта ғасырлар тарихын қытай жəне гректер, таңдамалы орта ғасырлар тарихын араб, парсылар, соңғы орта ғасырдан бергі тарихымызды орыстар жазды. Олардың ішінде тарихқа адал көзбен қарағандары да жоқ емес, бірақ көпшілігі біздің тарихтан өз мүдделерін іздеді. Нəтижесінде қазақ тарихын ежелгі түркілік қайнарларынан (Сақ, Үйсін, Қаңлы т. б. ) бөліп жарған шолақ қорытынды жасалды да тарихтың сабақтастығы үзілді. Мұндай қорытындылар тек шетелдік тарихшылар ғана емес Мұхамеджан Тынышпаев «История казахского народа», атты еңбегінде көрсетеді[31], Санжар Асфендияров еңбектері [38] жəне Қазақ ССР тарихының бес томдығында орын алды[73] . Еліміз тəуелсіздік алғаннан кейін кезеңдеу мəселесін алғаш рет əрі кешенді түрде көтерген тарихшы професор Аманжол Күзембайұлы болды. Тәуелсіздік алған алғашқы жылдарда Қазақстан Республикасы Білім министрлігінің аясында жарық көрген жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқулығында ол қазақ тарихын кезеңдеудің жаңа концепциясын ұсынды. «История дореволюционного Казахстана»[19] . Оқулықта алғаш рет кезеңдеу мәселесіне арнулы тарау берілді. Аманжол Күзембайұлы мен Еркін Əбіл [20] өз еңбектерінде мынадай кезеңдестіруді ұсынды: 1) тарихқа дейінгі кезең (3 млн. - б. з. б. ҮІІІ ғасыр) ; байырғы тарихқа дейінгі (протоисторический) немесе ежелгі дəуір (б. з. б. ҮІІІ ғасыр - б. з. Ү ғасыры) . Одан кейін орта ғасырлар, жаңа заман, т. с. с. Жалғасып кете береді. Бұл авторлар көне заманды ең соңғы мəліметтер бойынша 3 млн. жылға дейін апарған еді. Кезеңдеу мәселесін қолға алған ғалымдардың қатарында академик ағамыз Манаш Қабашұлы Қозыбаев болды. Ол өзінің «Ата тарихы туралы сыр» атты дүниежүзі қазақтарының тұңғыш құрылтайында оқыған баяндамасында [22] . Қазақстан тарихын тоғыз «асқарлы белестерге» бөлген еді. Алматыдағы ғылым баспасынан шыққан Манаш Қабашұлы Қозыбаевтың «Тарих зердесі (замана асуы) » атты еңбегінің 1-кітабынан ақпараттар алынды[24] . Кезеңдестіру мəселесін өз ізденісіне арқау еткен ғалымдардың бірі. Салават Кентбеков «Проблемы историографии и основные принципы периодизации истории досоветского Казахстана» аты еңбегінде[15] кеңестік заманға дейінгі негізгі кезеңдестіру принциптері мен тарихнама проблемаларын кеңінен талдап кетті де, кезеңдестіруді əлемдік тарихнамаға сай төрт бірлікке бөлді. 1997 жылы Москвада орыс ғалымдары И. М. Савельева мен А. В. Полетаевтың «История и время» деген көлемді монографиясы жарық көрді[29] . Əбдəкімұлы Ə. «Қазақстан тарихы (ерте дəуірден бүгінге дейін) » деп аталатын оқу құралында кезеңдеу жолдары берілген[4] . Арынов Ж. «Тарихты кезеңге бөлудің методологиялық-теориялық мəселелері» атты мақаласын Қазақстан жалпы адамзаттықтарихи ойлау аясында: халықаралық Бекмаханов оқуларының материалдарының жинағында жариялаған[37] . Жолдасбайұлы С. Егемен Қазақстанға берген мақаласына «Тарихымызды дəуірлеу бұл үлкен жауапкершілікті талап етеді»деген атаумен кезеңдеудің жауапкершілік тұстарын қарастырған[52] . Профессор Аманжол Күзембайұлы «Манаш Қозыбаев және қазақ тарихын кезеңдеудің кейбір мәселелері» кезеңдеу жүйесіне талдау жүргізген[56] . Профессор Күзембайұлы Аманжол. Қазақ тарихының Алтын Орда дәуірі (жаңа парадигмаға сәйкес) Қостанай институтының жаршысында жариялаған[55] . Зерттеу жұмысында қарастырылған тақырыпта мазмұндас келетін уақыт ұғымы Артыкбаев Ж. О. «История Казахстана: Учебник для вузов» деген оқу құралында қарастырған[1] .

Əбжанов Х. «Отан тарихын кезеңдерге бөлу мəселелері» атты мақаласын отан тарихы журналында жариялаған[41] . Белгілі ғалым Л. Б. Вишняцкий кезеңдестіруді «уақытқа сəйкестендірілген классификация» дей келе, археологиялық кезеңдестірудің екі функциясы бар екендігін айтады[49] . Мухамадеев Т. М. «К вопросу о периодизации истории Казахстана» мақаласында кезеңдеу таұырыбында кездесетін мәселелермен сұрақтар төңірегінде ой өрбіткен[58] . Əбжанов Х. М. «Ұлт тарихының дəуірлері: Методологиялық жаңаша пайым» атты мақаласын Тəуелсіз Қазақстан тарихын зерттеудің өзекті мəселелері атты конференция жинақтарында шығарды[42] . «Қазақстан тарихы: инновациялық тұжырымдамалар мен дəуірлеу ғылыми танымның басым бағыттары»халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция материалдарында кезеңдеу жайында деректер келтірген, зерттеулер жүргізілген[53] .

Зерттеу жұмысының мақсаты Қазақ тарихын кезеңдеудің кейбір мәселлерін жүйелеу және оның перспективалары мен тенденцияларын анықтау, оны жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қойылады:

Уақыттың сызықтық кеңістігіндегі тарихи үрдістерді анықтау
Тарих ғылымындағы уақыт үйлесімділігін саралау
Тәуелсіздік алғанға дейінгі авторлардың кезеңдеу жайлы тұжырымдарын сараптау
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі авторлардың кезеңдеу жайлы ойларын талдау

Зерттеу жұмысының деректік негізі Зерттеу жұмысының негізгі деректік қорын кезеңдеу тақырыбында қалам тартқан зерттеушілердің еңбектері, республикалық, облыстық кітапхана қорлары, Алматы, Астана, Қостанайдағы телеарналар мен баспа беттеріне берген сұхбаттардан және де кезеңдестіру туралы айтқан, ғалымдардан жиналып алынды. Және де Қазақ тарихына арналған республикалық, облыстық, өңірлік интернет ресуртардан алынды. Кезеңдеу тақырыбына қатысты арнайы зерттеу жүргізген отандық және шетелдік авторлардың жазған монографиялары мен жасаған баяндамалары, берген сұхбаттары талқыланды.

Зерттеу жұмысында пайдаланылған кезеңдеу тақырыбында қалам тартқан зерттеушілердің еңбектерін келтіретін болсақ. Олар:Карамзин Н. М. «История государства Российского в 12-ти томах. т. І» под ред. А. Н. Сахарова[14] . Чулошников А. П. «Очерки истории казахского и киргизского народа»[34] . Санжар Асфендияров «Большевик Казахстана»[38] . Морган Л. Г. «Древнее общество»[25] . Вяткин М. «Очерки по истории Казахской ССР»[7] .

Қазақ ССР тарихы. І том[73] . Энгельс Ф. «Происхождение семьи, частной собственности и государства в связи с исследованиями Льюиса Г. Моргана» Маркс Карл и Энгельс Фридрих. Избранные произведения в 3-х томах[62] . «Историография истории СССР с древнейших времен до великойоктябрьской социалистической революции» Под. ред. В. Е. Иллерецкого иИ. А. Кудрявцева[10] . «Ежелгі дүние тарихы. II бөлім». Под. ред. Ю. С. Крукшол[66] . Қазақ ССР тарихы «Көне заманнан бүгінгі күнге дейін. Бес томдық»[34] . Хронология» Под. ред. В. Л. Янина[33] . Тойнби А. «Постижение истории»[30] . Күзембайұлы Аманжол«История дореволюционного Казахстана»[19] . Кляшторный С. Г, Сұлтанов Т. И. «Казахстан. Летопись трех тысячелетий»[17] . Шпенглер О. «Закат Европы // Самосознание европейской культуры ХХ века»[61] . Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (очерк) [75] Тынышпаев М. «История казахского народа»[31] . Кант О. «Основы социологии. Ч. 2»[72] . «История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Т. 3»[69] . ] . . Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. Төрт томдық. 1-том[75] . Кобрин В. Б., Леонтьева Г. А., Шорин П. А. «Вспомагательные исторические дисциплины: Учеб. пособие для студентов ист. фак. пед. интов»[18] . История Казахстана (с древнейших времен до наших дней) . В пяти томах. Том2»[69] . Яковец Ю. В. «История цивилизаций»[35] . 1997 жылы Москвада орыс ғалымдары И. М. Савельева мен А. В. Полетаевтың «История и время» деген көлемді монографиясы жарық көрді[29] . Ключевский В. О. «Курс русской истории. Сочинение в 9-ти томах»[24] Савельева И. М. мен А. В. Полетаева«История и время»[47] . Қозыбаев М. «Ата тарихы туралы үзік сыр. Тарих зердесі» Бірінші кітап[37] . Қозыбаев М. Қ. «Тарих зердесі (замана асуы) » 1-кітап[39] . Соловьев С. М. «История России с древнейших времен // Соловьев С. М. Сочинения в восемнадцати книгах»[59] . Кентбеков С. К. «Проблемы историографии и основные принципы периодизации истории досоветского Казахстана: автореф . . . канд. ист. наук: 07. 00. 09»[15] . Пономарев М. В, Смирнова С. Ю «Новая и новейшая история стран Европыи Америки: Практическое пособие»[28] . Тынышпаев М. «Таңдамалы. Избранное»[32] . «История Казахстана: народы и культуры»[71] . Кузембайулы Аманжол., Абилев Еркин. «История Казахстана: Учебник для вузов. 7-е изд., перераб. и доп»[20] . Масионис Дж. «Социология. 9-е изд»[78] . Омарбеков Т., Омарбеков Ш. «Қазақстан тарихына жəне тарихнамасына ұлттық көзқарас»[27] . Э. Гидденс «Социология. 4-е изд»[65] . Тарих адамзат ақыл-ойының қазынасы6[82], 7[80], 8[81], 9[79] томдықтар Əбжанов Х. М. «Қазақстан: тарих, тіл, ұлт. - Астана: «Ана тіл-Ата тарих»[5] .

Арнайы тарих ғылымына арналған әлемдік және отандық томдық жинақтардан деректік ақпараттар сараланды. Атап айтсақ Күзембайұлы Амнжол., Еркін Әбіл«Тарих теориясы және методологиясы» Оқу құралы[20] .

«История Казахстана с древнйших времен до наших дней»[13] ; Энгельс Ф. Происхождение семьи, частной собственности и государства в связи с исследованиями Льюиса Г. Моргана // Маркс Карл и Энгельс Фридрих[62] . Избранные произведения в 3-х томах атты жинақтары, Астанада фолиант баспасында жарық көрген «Тарих адамзат ақыл-ойының қазынасы» томдықтары[80], Карамзин Н. М. История государства Российского в 12-ти томах[14] ; Қазақ ССР тарихы. І том[74] ; Манаш Қозыбаев өзінің «Ата тарихы туралы сыр» атты дүниежүзі қазақтарының тұңғыш құрылтайында оқыған баяндамасы[22] ; Мұхамеджан Тынышпаевтың «Таңдамалы» шығармалары[31] ; «Большевик Казахстана» 1933 жылы шыққан №10 санындағы Санжар Асфендияровтың пікірлері[38], Қазақ ССР тарихының бес томдығында орын алды[73] . Салават Кентбековтың «Проблемы историографии и основные принципы периодизации истории досоветского Казахстана» атты кандидаттық алуға арналған диссертациялық жұмысы[15] .

http://e-history. kz/kz/contents/view/2141e-history. kz интернет порталының мәліметтері сараланды[86] .

Зерттеудің теориялық және қолданыстық маңызы. Аталған зерттеу жұмысы Қазақстандағы тарих ғылымы саласындағы ғылыми-тарихи шығармашылық тұрғыдан жазылған еңбек ретінде қазақ тарихын жазуда, зерттеу жұмыстарын жүргізуде әдіс-тәсіл ретінде қолданылуы мүмкін. Бұл еңбектегі тұжырымдар ЖОО-да «Қазақстан тарихы» мен «Қазақстан тарихының теориялық-методологиялық мәселелері» және «Тарихи-мәдени мұра» сияқты жаңа пәндеріді оқытуда қажеті болады деп санаймыз. Осыған байланысты жаңа ғылыми тәсілдер мен талдау әдістерін жетілдіру тарих ғылымының теориялық негізін кеңейте түседі. Зерттеу жұмысын жазу барысында жинақтау, талдау, саралау, сипаттау, жүйелеу, салыстыру, іріктеу т. б. әдіс-тәсілдер қолданылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы Жұмыс негізінен кіріспеден, үш тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиттерден тұрады.

ТАРИX ҒЫЛЫМЫНДАҒЫ УАҚЫТ КАТЕОГОРИЯСЫТарих ғылымындағы кезеңдеу категориясының қажеттілігі

Тарихты дəуірлеу дегеніміз тарихи процесстерді шартты түрде хронологиялық кезеңдерге бөліп жүйелеу болып табылады. Таңдап алған критерияларға байланысты əрбір кезеңдердің бірін-бірі қайталамайтын өзіндік ерекшеліктері жəне əр дəуірдің өзіндік негіздемелері болуға тиісті. Мұнда ойлау жүйесінің (типа мышления) өзгеруі (О. Кант, К. Ясперс) коммуникациялық даму (М. Маклюэн) экологиялық трансформацияға (Й. Гудсблом) дейінгі түрлі тəсілдер қолданылуы мүмкін. Кейбір ғалымдар тарихты кезеңге бөлу үшін əлеуметтік-экономикалық қатынастар жəне өндіріс құралдары (мысалы Маркстік формациалық теория) жəне өндірістің түрлі салаларының дамысы арқылы (мысалы индустриялдық жəне постиндустриалдық қоғамды өндірістік принциптер арқылы дəуірлейтін Л. Е. Грининнің əдістемесі сияқты) дəуірлейтін экономикалық-өндірістік критериялар қолданады. Мысалы, қоғам өмірін бес сатыға бөліп талдайтын Маркс, Энгельстің формациялық ілімі Кеңестер Одағы білім жүйесінде кең қолданылды. Бірақ бұл стандарт қоғамның кейбір сатыларынан (мысалы құлдық, капиталистік) өтпеген мемлекеттердің тарихи талабына жауап бере алмады. Осыдан болып ғалымдардың қайсыбірі Азиялық өндіріс амалдары деген «алтыншы формация» дегенді ойлап тапса, енді бірі (мысалы көшпелі халықтардың өркениетін тариққа дейінгі кезеңге жатқызып) оларда «мемлекет болмаған» деген формулаға салды. Формациялық ілімнің мұндай осал тұстарын Ф. Энгельс 1894 ж. 25 қаңтарда Г. Штаркенбургке жазған хатында мойындаған еді[60] .

ХІХ ғ. соңына қарай өркениеттік (цивилизационный) тəсіл пайда болды. Бұл тəсілдің Марксистік формациялық амалдан ерекшелігі қоғам өмірін диахрондық вертикалмен емес, кең ауқымды горизонтальдық өлшем арқылы өркениетке жеткен немесе жетпеген халықтардың əрқайсысының ерекшеліктерін ескеру болып табылады. Бұл пікірді алғаш өзінің «Ресей жəне Европа» атты еңбегінде Н. И. Данилевский ұсынған еді. Кейін бұл үрдіс О. Шпинглердің «Европаның сөнуі» (Закат Европы) жəне А. Тоинбидің 12 томдық «Тарихты ұғыну» (Постижение истории) атты еңбегінде əрі қарай жалғасты. Ол өркениеттің бір-бірін қайталамайтын 30 түрін атап көрсетті[53, 258б. ] .

Тарихи құбылыстар белгілі бір кеңістік пен белгілі бір уақыт аралығында өтетіндігін белгілі. Тарихи уақытты біз әртүрлі түсініктермен есептейміз. Секунд, минут, сағат, тәулік, апта, ай, жыл, ғасыр, заман, дәуір, кезең деген терминдерді жиі кездестіреміз. Бірақ көбіміз осыларға мән бере бермейміз. Әрине, алғашқылары цифрмен өлшенеді. Ал кейінгі үшеуінің мағынасына әркім әртүрлі мазмұн береді - деп тарих ғылымдарының докторы, професор Аманжол Күзембайұлы өзініңТарих теориясы және методологиясы атты. Оқу құралында көрсетеді[31] .

Адамзат көне заманда-ақ уақытты өлшеп, оны тиімді пайдалануға тырысқан. Осы үшін алдымен ойлап тапқаны - күнтізбе (календарь) . Күнтізбе жасау үшін, әрине, аспан денелері жөніндегі білімді қажет ететіндегі белгілі[31] .

Тарихи әдебиеттерде «эра» түсінігі жиі кездеседі. Бұл сөз немесе термин бізге Рим империясынан қалған. Көпшілік елдерде сол елді билеген патша, хан, шах, карольдердің билеген уақытын эра деп атайды. Шамасы, бұл сөз Рим империясын біздің жыл санауымызға дейінгі 30-шы жылдың 29-шы тамызында таққа отырған Август кіргізген болуы керек. Мұны ғылымда «экс анте» жүйесі деп атайды. «Эра» деген сөз «ав эксордио регни Аугуст» деген сөз тіркесінің бас әріптерін қысқартқан түрі болуы мүмкін. Мұндай жүйе кейде қазақ тарихында да кездесіп қалады[1] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.