Бұқаралық ақпарат
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
І АҚПАРАТ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
1.1 Ақпарат . бүгінгі адамзат дамуының басты факторы және ақпарат ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.2 Бұқаралық ақпарат . халықтық ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Мемлекеттік басқаруда ақпарат алу көзі . электрондық үкімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Ақпараттық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.3 Ұлттық ақпараттық технологияларды дамыту іс.шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
І АҚПАРАТ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
1.1 Ақпарат . бүгінгі адамзат дамуының басты факторы және ақпарат ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.2 Бұқаралық ақпарат . халықтық ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Мемлекеттік басқаруда ақпарат алу көзі . электрондық үкімет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Ақпараттық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.3 Ұлттық ақпараттық технологияларды дамыту іс.шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
Мемлекеттік басқаруда азаматтар мен ұйымдардың мемлекеттік қызмет көрсетулерге жылдам әрі сапалы қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы мемлекеттік органдардың жұмыс істеу тиімділігін арттыруды ақпараттық инфрақұрылымды қалыптастыру негіізінде жүзеге асыру керек.
Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді орындау керек:
- мемлекетке, азаматтар мен ұйымдарға ақпараттық қоғам жағдайларында жұмыс істеуге мүмкіндік беретін нормативтік құқықтық және әдіснамалық база құру;
- мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсетулерін қалыптастыру мен дамыту;
- е-үкіметтің қызмет көрсетулеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету, ақпараттық теңсіздікті жою және АКТ саласында білім деңгейін арттыру жөнінде жұмыстар ұйымдастыру;
- е-үкімет инфрақұрылымының базалық құрамдас бөліктерін қалыптастыру және мемлекеттік органдардағы ақпараттық инфрақұрылымды оңтайландыру;
- е-үкіметтің ақпараттық инфрақұрылымын қорғауды қамтамасыз ету.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – заңның негізінде, мемлекеттік органдардың қызметін ақпараттандыру ведомствоішілік мұқтаждарға бағдарланудан азаматтардың және ұйымдардың мұқтаждары мен міндеттеріне бағдарлануға көшуді жоспарлау. Мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсетулерін қалыптастыру және сату ведомстволық ақпараттық жүйелерді құру мен дамыту шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
Курстық жұмыс 2 бөлімнен тұрады: 1-бөлім «Ақпарат және ақпараттық жүйе» және 2-бөлім «Қазақстан Республикасындағы ақпараттық ұйымдар». 1-бөлімде ақпараттың жалпы түсінігі, жіктелімі, еліміздегі ұлттық ақпараттық инфрақұрылымы мен мемлекеттік органдарымыздың қазіргі ақпараттық жағдацы қарастырылған. Ал 2-бөлімде мемлекетімізде қалыптасып, қызметін жүзеге асырып жатқан ақпаратпен қамтамасыз етуші ұйымдар мен электрондық негізде жұмыс істейтін құралдар туралы қарастырылған.
Мемлекеттік ақпараттық саясатты жетілдіру аясында қазақстандықтардың әлеуметтік сенімін қалыптастыру және қазіргі әлемдік стандарттарды ескере отырып отандық ақпарат көздерінің жұмыс сапасын жақсарту және олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдай жасау. Отандық ақпарат өнімдерінің сапасын арттыру «Қазақстандық дамудың жаңа кезеңі – жан-жақты жаңғыртуды жеделдету» болып табылады.
Бұл жолда Қазақстан мен осы өңірдің нақты жағдайын ескеріп, әрі әлемнің озық мемлекеттерінің жетістіктерін өзімізде іске асыра отырып, біздің... жаңартуды ешқандай алалаусыз Қазақстан экономикасы мен әлеуметтік өмірінің барлық салаларына таратуымыз керек.
Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді орындау керек:
- мемлекетке, азаматтар мен ұйымдарға ақпараттық қоғам жағдайларында жұмыс істеуге мүмкіндік беретін нормативтік құқықтық және әдіснамалық база құру;
- мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсетулерін қалыптастыру мен дамыту;
- е-үкіметтің қызмет көрсетулеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету, ақпараттық теңсіздікті жою және АКТ саласында білім деңгейін арттыру жөнінде жұмыстар ұйымдастыру;
- е-үкімет инфрақұрылымының базалық құрамдас бөліктерін қалыптастыру және мемлекеттік органдардағы ақпараттық инфрақұрылымды оңтайландыру;
- е-үкіметтің ақпараттық инфрақұрылымын қорғауды қамтамасыз ету.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – заңның негізінде, мемлекеттік органдардың қызметін ақпараттандыру ведомствоішілік мұқтаждарға бағдарланудан азаматтардың және ұйымдардың мұқтаждары мен міндеттеріне бағдарлануға көшуді жоспарлау. Мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсетулерін қалыптастыру және сату ведомстволық ақпараттық жүйелерді құру мен дамыту шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
Курстық жұмыс 2 бөлімнен тұрады: 1-бөлім «Ақпарат және ақпараттық жүйе» және 2-бөлім «Қазақстан Республикасындағы ақпараттық ұйымдар». 1-бөлімде ақпараттың жалпы түсінігі, жіктелімі, еліміздегі ұлттық ақпараттық инфрақұрылымы мен мемлекеттік органдарымыздың қазіргі ақпараттық жағдацы қарастырылған. Ал 2-бөлімде мемлекетімізде қалыптасып, қызметін жүзеге асырып жатқан ақпаратпен қамтамасыз етуші ұйымдар мен электрондық негізде жұмыс істейтін құралдар туралы қарастырылған.
Мемлекеттік ақпараттық саясатты жетілдіру аясында қазақстандықтардың әлеуметтік сенімін қалыптастыру және қазіргі әлемдік стандарттарды ескере отырып отандық ақпарат көздерінің жұмыс сапасын жақсарту және олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдай жасау. Отандық ақпарат өнімдерінің сапасын арттыру «Қазақстандық дамудың жаңа кезеңі – жан-жақты жаңғыртуды жеделдету» болып табылады.
Бұл жолда Қазақстан мен осы өңірдің нақты жағдайын ескеріп, әрі әлемнің озық мемлекеттерінің жетістіктерін өзімізде іске асыра отырып, біздің... жаңартуды ешқандай алалаусыз Қазақстан экономикасы мен әлеуметтік өмірінің барлық салаларына таратуымыз керек.
1. Мемлекеттік басқарудың теорилық негіздері//Ихданов, Мемлекеттік басқару теориясы, Алматы,-2009.
2. Қазіргі мемлекеттік басқарудың адам дамуындағы ролі// Адам дамуы,-Алматы, 2003;
3. Сущность гоударственного управления// Атаманчук., Теория государственного управления: курс лекции.-М.: Юрид.лит., 1997.-400стр;
4. ҚР-ның мемлекеттік басқару механизмі//ҚР Конституциясы, 1995;
5. Н.Ә.Назарбаев Қазақстан-2030//Мемлекеттік басшысының Қазақстан халқына Жолдауы-қазан, 1997;
6. Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2009 – 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары, 2008 жылғы «23» желтоқсандағы № 1204 қаулысымен //Казахстанская правда-2009.-30 января;
7. Мемлекеттік басқаруды реформалау// Ақиқат, 2008, № 12;
8. Қазақстан бүгінде...//Сартаев., «Тәуелсіз Қазақстан»-2009;
9. Н.Ә. Назарбаев, ХХІ ғасыр тоғысында.-Алмтаты, 1996;
10. «ҚР-ң ұлттық ақпараттық технологиялары» АҚ сайты http://www.nitec.kz/?mod=chapter&opt=viewdoc&lng=kaz&id=34
11. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымы//http// www.akorda.kz;
12. ҚР-ның мемлекеттік органдарының сайттары//http// www.government.kz, www.e.gov.kz.
13. Ақпараттандыру және байланыс агенттігінің сайты //http// www.аіс.kz.
2. Қазіргі мемлекеттік басқарудың адам дамуындағы ролі// Адам дамуы,-Алматы, 2003;
3. Сущность гоударственного управления// Атаманчук., Теория государственного управления: курс лекции.-М.: Юрид.лит., 1997.-400стр;
4. ҚР-ның мемлекеттік басқару механизмі//ҚР Конституциясы, 1995;
5. Н.Ә.Назарбаев Қазақстан-2030//Мемлекеттік басшысының Қазақстан халқына Жолдауы-қазан, 1997;
6. Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2009 – 2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспары, 2008 жылғы «23» желтоқсандағы № 1204 қаулысымен //Казахстанская правда-2009.-30 января;
7. Мемлекеттік басқаруды реформалау// Ақиқат, 2008, № 12;
8. Қазақстан бүгінде...//Сартаев., «Тәуелсіз Қазақстан»-2009;
9. Н.Ә. Назарбаев, ХХІ ғасыр тоғысында.-Алмтаты, 1996;
10. «ҚР-ң ұлттық ақпараттық технологиялары» АҚ сайты http://www.nitec.kz/?mod=chapter&opt=viewdoc&lng=kaz&id=34
11. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құрылымы//http// www.akorda.kz;
12. ҚР-ның мемлекеттік органдарының сайттары//http// www.government.kz, www.e.gov.kz.
13. Ақпараттандыру және байланыс агенттігінің сайты //http// www.аіс.kz.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І АҚПАРАТ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
1.1 Ақпарат – бүгінгі адамзат дамуының басты факторы және ақпарат
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.2 Бұқаралық ақпарат – халықтық
ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Мемлекеттік басқаруда ақпарат алу көзі – электрондық
үкімет ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ
ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы ақпараттық
технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Ақпараттық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..33
2.3 Ұлттық ақпараттық технологияларды дамыту іс-
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..51
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 52
КІРІСПЕ
Мемлекеттік басқаруда азаматтар мен ұйымдардың мемлекеттік қызмет
көрсетулерге жылдам әрі сапалы қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы
мемлекеттік органдардың жұмыс істеу тиімділігін арттыруды ақпараттық
инфрақұрылымды қалыптастыру негіізінде жүзеге асыру керек.
Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді орындау керек:
- мемлекетке, азаматтар мен ұйымдарға ақпараттық қоғам жағдайларында
жұмыс істеуге мүмкіндік беретін нормативтік құқықтық және әдіснамалық база
құру;
- мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсетулерін қалыптастыру мен
дамыту;
- е-үкіметтің қызмет көрсетулеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету,
ақпараттық теңсіздікті жою және АКТ саласында білім деңгейін арттыру
жөнінде жұмыстар ұйымдастыру;
- е-үкімет инфрақұрылымының базалық құрамдас бөліктерін қалыптастыру
және мемлекеттік органдардағы ақпараттық инфрақұрылымды оңтайландыру;
- е-үкіметтің ақпараттық инфрақұрылымын қорғауды қамтамасыз ету.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – заңның негізінде, мемлекеттік
органдардың қызметін ақпараттандыру ведомствоішілік мұқтаждарға
бағдарланудан азаматтардың және ұйымдардың мұқтаждары мен міндеттеріне
бағдарлануға көшуді жоспарлау. Мемлекеттік органдардың е-қызмет
көрсетулерін қалыптастыру және сату ведомстволық ақпараттық жүйелерді құру
мен дамыту шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
Курстық жұмыс 2 бөлімнен тұрады: 1-бөлім Ақпарат және ақпараттық
жүйе және 2-бөлім Қазақстан Республикасындағы ақпараттық ұйымдар. 1-
бөлімде ақпараттың жалпы түсінігі, жіктелімі, еліміздегі ұлттық ақпараттық
инфрақұрылымы мен мемлекеттік органдарымыздың қазіргі ақпараттық жағдацы
қарастырылған. Ал 2-бөлімде мемлекетімізде қалыптасып, қызметін жүзеге
асырып жатқан ақпаратпен қамтамасыз етуші ұйымдар мен электрондық негізде
жұмыс істейтін құралдар туралы қарастырылған.
Мемлекеттік ақпараттық саясатты жетілдіру аясында қазақстандықтардың
әлеуметтік сенімін қалыптастыру және қазіргі әлемдік стандарттарды ескере
отырып отандық ақпарат көздерінің жұмыс сапасын жақсарту және олардың
бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдай жасау. Отандық ақпарат
өнімдерінің сапасын арттыру Қазақстандық дамудың жаңа кезеңі – жан-жақты
жаңғыртуды жеделдету болып табылады.
Бұл жолда Қазақстан мен осы өңірдің нақты жағдайын ескеріп, әрі
әлемнің озық мемлекеттерінің жетістіктерін өзімізде іске асыра отырып,
біздің... жаңартуды ешқандай алалаусыз Қазақстан экономикасы мен әлеуметтік
өмірінің барлық салаларына таратуымыз керек.
І АҚПАРАТ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
1. Ақпарат – бүгінгі адамзат дамуының басты факторы және ақпарат ұғымы
Ақпарат – бүгінгі адамзат дамуының басты факторы, адам дамуының
маңызды ресурсы, өркениеттің өзекті қайнары, мемлекеттік қауыпсыздық
мәйегі. Ақпарат – адамзатты жаһандандыру үдерісінде ұлттардың бірін бірін
рухани және материалдық жағынан байытатын шикізат, олардың біріне бірін
рухани араластыратын катализатор. Сондықтан да, қай ел ақпаратты қаншалықты
қолдана алады, қаншалықты оны өзіне әлеует етеді, қаншалықты оны өзіне
құрал мен жабдық, ресурс қылады, соншалықты көлемде ғана қуаттанады және
дами алады.
Оның үстіне ақпарат объект ретінде жалпыадамзаттық болғанмен, оның
субъектісі – ұлттық, этностық, елдік сыйпатта. Осы жағынан қарағанда,
ақпараттық әлеует - елдің ұлттық өндіріс өзегі. Сол себепті де, ақпаратты
өндіру мен тұтынудағы және таратудағы басты тетік әзірге субъектілік тіл
болып қалуда. Яғни, ақпарат қайткенде де білгілі бір тіл арқылы өндіріледі,
өңделеді, таралады, өрбиді. Бәлкім, болашақта жалпыадамзаттық ортақ ақпарат
тілі жасақталуы да мүмкін. Алайда, этностық тіл – ақпарат өндірісінің
қазырғы жабдығы.
Қазырғы адамзат дамуы кезеңінде тіл қаншалықты ақпарат көзі, қаншалықты
ақпарат өндірісіне жабдық болса және оның қаншалықты ақпарат тарату ауқымы
болса, сол тілдің соншалықты ықпалы мен қолданылу аумағы және ғұмыры
болмақ. Демек, бүгінгі таңдағы тіл дамуын ақпаратсыз елестету – жабайы
жылқыны сырттай иемденумен бірдей. Яғни, ақпарат пен тіл бір бірінен
ажырағысыз ат пен ер-тұрмандай.
Ақпарат жеке және қоғамдық өмірдің маңызды реттеуші және ұйымдастырушы
құралы болып табылады. Ақпараттық қоғамға бағытталу адамның кез келген
мәселелерін шешудегі ақпараттың рөлін күшейтеді.
Басқарушылық ақпарат әлеуметтік ақпараттың бір бөлімі болып
табылады,ол жалпы ақпарат құрамынан басқарушылық әсер етуді іске асыру және
мемлекеттік басқарудағы құқықтық үрдістердің қалыптасуы арқылы мемлекеттік
басқаруға қызмет ету үшін бөлініп алынады. Нәтижесінде басқарушылық
қажеттіліктер, адамдардың мақсаттары мен мүдделері, олардың билік жүргізуі,
олардың саналарын реттеуші және оған әсер етуші механизмдер, адамдардың
қызметі мен мінез-құлқы туралы ақпараттар алынады.
Мұндай ақпарат келесі бағыттарда қолданылады.
1) адамдардың жеке және қоғамдық өміріндегі мемлекеттің орны мен
рөлін анықтауда, сондай-ақ мемлекеттік органдардың құзіретін
анықтауда қолданылады.
2) Басқарушылық үрдістерде міндетті түрде іске асыруға тиіс
нормативтік құқықтық актілерді бекітуде.
3) Басқарылатын объектілердің белгілері, түрлері,заңдылықтарына
сәйкес түрлі мемлекеттік органдардың басқарушылық іс-
әрекеттерінің орын алатын спецификалық құқықтық қатынастарды
анықтауда.
Мемлекеттік орган тәжірибесінде басқарушылық ақпарат құрамында келесі
элементтер орын алады.
1) Саясат;
2) Идеалогия;
3) үгіт- насихаттау;
4) концепциялар мен бағдарламалар;
5) лауазымды тұлға;
6) болжам жасау;
Басқарушы талаптар көптің көптігінен сөздер арасында адасып жатады
және оларды орындау қиындық туғызады. Бірақ бұл әдейі жасалған нәрсе
емес,мемлекеттік басқарудың шамадан тыс саясаттануына және басқа да
қажетсіз ақпараттық шуылдар әсерінен орын алатын құбылыс. Сондықтан
мемлекеттік басқарудың тиімділігі және рационалдылық басқарушылық ақпарат
терминінің сапасына байланысты болады. Басқарушылық ақпараттың келесідей
көздері бар:
- мемлекеттік басқару органдарына және мемлекеттік қызметтерге
белгілі бір басқарушылық шешімдерді қабылдауға және іске асыруға
құқық беретін заңдылық және басқа да нормативтік актілер.
- Адамдардың өздерінің заңды мүдделері мен субъективті құқықтарының
сақталуын талап етуі.
- Мемлекеттік басқарудың төменгі органдарына орындауға міндетті
болып табылатын жоғары деңгейдегі басқару органдарының
нұсқаулары.
- Бақылау үрдісінде анықталатын басқарушы компаненттер және
басқарылатын объектілер қызметінің деңгейін көрсететін фактілер.
- Мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың бірлесіп әрекет
етуін қажет ететін мәселелі жағдай, шиеленістер, экстрималды және
т.б. төтенше жағдайлар.
Ақпараттық қоғам орнатудың негізгі шарттарына төмендегі міндеттерді
шешу қажеттігі жатқызылады:
- біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыру;
- келешегі мол ақпараттық технологияларды, есептеу техникасы және
телекоммуникация құралдарын жаппай қолдануға негізделетін жаңа
технологиялық үрдістердің экономикада қалыптасып, кейіннен
басымдықта болуы;
- ақпарат және білім нарығын құру;
- байланыс, ақпарат инфрақұрылымын жасау;
- жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
- білім беру, ғылыми-техникалық, мәдени даму деңгейін арттыру;
- азаматтар мен әлеуметтік институттардың ақпаратты еркін алу мен
таратуға деген құқығын қамтамасыз етудің тиімді жүйесін жасау.
Ақпараттық жүйе бұл объектіні басқаруға қажетті ақпаратты жинау,
сақтау, жаңарту, өңдеу және шығарып беру жүйесі. Басқарудың әр түрлі
деңгейлері мен салаларына қызмет көрсететін ақпарат жүйесінің
айырмашылығына қарамай, олар келесі ерекшеліктермен сипатталады:
• ақпараттың негізгі құрлымдық өлшем бірлігін негізгі көрсеткіштер мен
құжаттарды өңдеуге бағытталуы;
• мәліметтерді үлгілік (модульдік) өңдеу мен есеп айырысу-есептеу
кезеңінің байланыстылығы;
• уақытқа қарай есептер мен оның шешімдерін қажетті мәліметтермен
жабдықтау;
• уақытша іс тәжірбиелермен әлемдік-ұйымдастыру құрлымдарына
басқарылатын жүйені қатар тізу қажеттілігі.
Қазіргі уақытта әртүрлі мақсатта қолданылатын ақпараттық жүйенің
көптеген саны қызмет етеді. Олардың бір-бірінен өзгешелігі келесі
белгілермен түрленеді:
• бақару объектісінің сипаттамасымен;
• ақпараттық жүйені тұрғызу мен жұмыс істеудің жинақталған
тәжірибесімен;
• басқару және басқарушы жүйелерінің құрылымымен;
• мәліметтерді жинауда, өткізіп беруде және өңдеуде қолданылатын
жабдықтармен;
• ақпараттық жүйенінің басқару объектісінің жетекшілік тұрғысымен және
т.б. [1]
Мемлекеттік органдардың ақпараттық ресурстары мен жүйелерін
бірегейлендіру және ықпалдастыру мақсатында ведомствоаралық және үлгілік
ведомстволық ақпарат жүйелерінің жобалары іске асырылатын болады. Мұндай
жүйелерге: ведомстволық және ведомствоаралық электрондық құжат айналымы,
құжаттарды мұрағаттық сақтау, әкімшілік-басқару қызметінің ақпараттық
жүйелері, салық төлеушілер мен салық салынатын объектілер тізілімі,
үкіметтік Интранет-портал жатады.
Кәзіргі уақытта ақпаратты өндіру мен тарату үдерісін нығайту
барысында әлемдік индустриялық инфрақұрылым жасақталды. Ал, ақпарат адамзат
үшін индустриялық өркениет көзі болып мойындалуда. Демек, ақпараттық
индустрияны игерген елдің даму деңгейі де соған сәйкес болмақ. Ал, мұндай
индустриясы қалыптаспаған елдің бәсекеге қабылетті болуы неғайбыл.
Дамушы мемлекеттер дамыған елдердің ақпараттық өнімдерінің тұтынушысы
болуына мәжбүр. Бұл жағынан қарағанда, Қазақстан әзірге негізінен ресейлік
ақпараттық өнімнің тұтынушысы болумен шектелуде.
Ақпараттық индустрияның басты үш құрамтасы (компоненті) бар:
-ақпараттық кеңістік;
- ақпаратты тіл;
- ақпараттық өндіріс.
Осы үш құрамта бойынша тақырыпты талдасақ, Қазақстанның өзіне тән
ақпараттық индустриясының қалыптаспағанына көз жетеді:
- ақпараттық кеңістік толығымен дерлік ресейлік ықпалда;
- ақпараттық тіл ресейдің мемлекеттік тілімен жараталған және елде бірыңғай
ақпараттық тіл жоқ – қалаларды орыс тілді, ауылдарды оның аудармасы
күйіндегі қазақ тілді ақпарат жайлаған;
- ақпараттық өндіріс ішкі ақпарат базарынан ауыспайды, ол сыртқы
базарға соншалықты қауқарсыз, яғни қазақстандық ақпаратты тұтынатын елдер
болмашы ғана. Ақпараттық индустрияның құрамталарынан сәйкес түрде кез
келген елдің үш жақты құндылығы құралады:
- ақпараттық кеңістіктен елдің қауыпсыздығы;
- ақпараттық тілден елдің мәдениеті;
- ақпараттық өндірістен елдің экономикалық-әлеуметтік әлеуеті
қалыптасады.
Қазырғы заманда жеке бастың да, белгілі бір елдің де ішкі әлеуеті
қаншалықты көлемдегі ақпаратқа ие болуымен, оны тұтына білуімен және өңдеп,
жаңа ақпарат өндіре алуынан көрініс береді. Бұл жағынан алғанда әлемдегі
елдер негізінен екі топқа бөлінеді:
- ақпарат өндірушілер;
- өзгенің ақпаратын тұтынумен шектелушілер.
Дамыған елдер деп жүргенімізге алғашқы топқа жататын елдер кіретінін
ескерген мақұл. Яғни, алдыңғы қатарлы ақпарат өндіретін ел дамыған елдер
қатарынан табылады. Ал, дамушылар - ақпарат өндірісі болмағандықтан,
өзгенің ақпаратын талғажау етіп, қоректенетін елдер. Бұлардың тілі де
ақпарат өндірушілер тілінің қалқасында қалуда. Дамыған елдерге өз есесін
жібермей, даму жолына түскен елдер өзгенің ақпаратын тұтынумен бірге,
өзінің де ақпарат өндіру қауқарын қалыптастырады, оларға Қытай, Израил,
Индия, Бразилия, Малайзия, Ресей, Түркия секілді мемлекеттерді жатқызуға
болады.
Қазырғы заманғы адам үшін ақпаратты қорыта алу қабылеті – маңызды, ал
ақпарат өндірісін жолға қою – елдің кемелдік көрсеткіші. Дамыған елдер де,
оның соңынан ілесушілер де өздерінің даму тетіктері ретінде ақпарат
индустриясын қолға алуларымен мықты. Олардың бәріне – жалпыадамзаттық
ақпаратты сіңіре отырып, оны қорытып, өзіндік ақпарат өнімін өндіруді қолға
алу үдерісі тән.
Ақпарат индустриясы неден тұрады? Ол негізінен үшжақты тетіктен
құралады:
- алынған ақпаратты сіңіретіндей және бірыңғай тұтыну мүмкіндігі бар
жалпыұлттық бірыңғай ақпарат тілінен;
- сыртқы ақпаратты қорытып, өзіндік ақпарат өндіру инфрақұрылымынан;
- өндірілген ақпаратты таратудың дамыған көздерінен.
Әрине, кейбір елдерде ақпарат тілін бірнеше тілдің бірігіп атқаратын
мысалдары бар. Алайда, аталмыш талап бойынша, Қазақстандағы ақпаратты
сіңіру және жалпыұлттық ақпарат тілі ретінде орыс тілі ғана қолданылуда.
Ал, мемлекеттік мәртебесі бар, қазақ тілі бұл миссиядан құр қалған. Қазақ
тілі ақпаратты сіңіру тілі емес, орыс тілі арқылы сіңген ақпаратты
тәржімалау тілі ғана күйінде қалып отыр.
Сыртқы ақпаратты өндіруге де мемлекеттік тілдің қатысы шамалы. Шетелдік
ақпараттың қандайы да тікелей қазақ тілінде таралуы кездейсоқ құбылыс,
әзірге ол үдеріс тек қана орыс тілінің делдал болуымен ғана атқарылуда.
Сондай-ақ, ішкі ақпаратты сыртқа шығаруға да қазақ тілі қатыспайды. Бұған
жуырда Қытайдан келген қазақ делегациясының Қазақстан ақпаратының өз еліне
тарамайтындығын айтып, көмек сұрауы дәлел.
Биылғы болған әлемдік дәстүрлі діндер хатшылығының 6-отырысында моңғол
өкілінің сөзі, қазақ тіліне, тіпті, аударылмастан қалды. Яғни, Қазақстанның
мемлекеттік тіліндегі бұқаралық ақпарат өндірісі қалыптаспақ түгілі,
қарабайыр деңгейде деуге негіз бар. 1
1.2. БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ – ХАЛЫҚТЫҚ АҚПАРАТ
Қарастырып отырған бұқаралық ақпаратқа не жатады? Әрине, қарапайым
азаматтардың күнделікті өмір сүруі мен қажетіне керекті ақпараттың барлық
түрін жатқызуға болады. Атап айтқанда:
- сауаттануға, білім алуға қажетті ақпарат;
- еңбектенуге, қосалқы мамандық алуға қажетті ақпарат;
- жұмыс пен қызмет бабына қажетті ақпарат;
- тұрмыстық-тұтынушылық ақпарат;
- ресми-нормативтік ақпарат;
- мәдени-қоғамдық ақпарат;
- ғылыми-көпшілік ақпарат;
- өндірістік-технологиялық-бизнестік ақпарат т.т. Бұл аталған ақпарат
түрлерінің мемлекеттік тілде өндіріліп, таралу ахуалы арнайы зерттеуді
қажетсінеді. Алайда, ол әлі күнге қолға алынар емес. Дегенмен де, қазақ
тілінің қазырғы жағдайы осы ақпараттардың мемлекеттік тілдегі күйін толық
аңғартатын индикатор деуге болады.
Бұқаралық ақпарат негізінен тұтынушылық сыйпатқа ие. Дәлірек айтсақ,
мемлекеттік, коммерциялық және қоғамдық үш сектордан өнетін ақпараттың бұл
түрі төмендегі жағдайларды қамтыйды:
- азаматтардың мүддесіне және құқықтық қажетін өтеуге керекті билік
тарапынан өндірілетін ресми-нормативтік, анықтамалық ақпарат;
- тұтынушылық қажетті өтеуге жарайтын, түрлі қызмет көрсету, сауда,
бизнес ақпараттары;
- білім, денсаулық, мәдениет пен өнер саласындағы және бұқаралық
ақпарат құралдары өндіретін әлеуметтік ақпарат.
Ақпараттың аталған түрлері елде қазақ тілінде өндірілмейді. Ішінара
болмаса, барлық мемлекеттік органдарда ресми-нормативтік ақпараттан бастап,
заңжобаға дейін орыс тілінде әзірленіп, оның көшіріндісі (калька) түріндегі
аударма ғана қазақ тілінде қосалқы сыйпатта жүретіні белгілі. Жуырда ғана
1997 жылы парламент депутаты Әкім Ысқақ мемлекеттік тілде әзірлеп ұсынған
жалғыз заңның он жылдығы аталып өтті. Бұл – Әкім секілді ұлтшыл азаматтың
мерейі, өзге депутаттарға сын, ал ұлт үшін шын мәніндегі қасретті мерейтой
еді.
Ал, тұтынушылық қажетті өтеуге қатысты тауар жапсырмалары мен
нұсқамаларын, жарнамаларды алсақ, ондағы қазақ тілінің қатысу мөлшері
шамамен – 3-5% ғана. Қазақстан банктары, қазақтілді ақпаратты былай
қойғанда, тіпті, компьютерлеріне әлі күнге қазақтілді аты-жөндерді
жазатындай қазақ харыптарын да енгізбеген.
Денсаулық, мәдениет пен өнер саласындағы ақпарат өндірісінің ахуалы да осы
көлемде. Бір қызығы, бұл үдерісті мониторинг жасау арқылы бақылап, жолға
қойатындай үйлестіріп отырған тиісті мемлекеттік органдардың қызметі
байқалмайды.
Орта және жоғары білім беру саласының ақпараты елдегі білім берудің
тиянақсыз тұжырымдамасына сәйкес түрде тәуелді болып отыр. Атап айтқанда,
Қазақстанда әлі күнге мемлекеттік сыйпаттағы тәрбие-білім беру
тұжырымдамасы жүзеге аспай отыр, оның орнына этностық сыйпаттағы тәрбие-
білім беру бар: біздің балабақтар мен мектептер тәрбие мен білім беру
тіліне орай қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр, неміс, тәжік т.б. балабағы немесе
мектебі болып қалып отыр. Бұл жағынан Өзбекстан өзінің аталмыш саласын
бірыңғайлап алуда: елде жаппай бірыңғай тілде білім беруге көшуде, сөйтіп,
бірыңғай ақпараттық индустрия тілінің қалыптасуына бет алды. Жоғарғы оқу
мекемелеріндегі (ЖОМ) қазақтілді оқулықтың жетіспеуі шын мәнінде солардағы
оқыту корпусының ақпарат өнімінің қаншалықты екенін әйгілейді. Осы секілді
әңгіме қазақ мектептеріндегі балалардың өз ойларын ана тілдерінде ежіктеп,
білдіре алмауы жөнінде де айтуға болар. Бұл бір қарағанда, шешендік сала
болғанымен, ауызекі ақпарат өндірудің бірден бір көрінісі екені рас.5
Елдегі ырықтанған 80% бұқаралық ақпарат құралдары негізінен
жарнамалық бюджеттен тұратынын ескерсек, және оның 95-98%-ы орыстілді
жарнамалық индустрияның қолында екеніне назар аударсақ, қазақтілді БАҚ
өнімінің сапасы мен көлемінің мөлшері өзінен өзі айқындалады. Тіпті,
астанада жалғыз ғана қазақтілді жарнама агенттігі жуырда құрылды. Қыруар
қаржының кімдердің қалтасына құйылып келе жатқанын болжай беріңіз. БАҚ
жөнінде быйылғы сәуірдегі мәлімдемесінде мәжіліс депутаты Мұхтар Шаханов
былай деген еді: Ақпараттық диверсияны қалай тоқтатамыз? деген
мәлімдемемде республикамызда мемлекеттік тілде шығатын 453 қана газет-
журнал бар екенін баяндаған едім... республикамызда орыс тілінде жарық
көретін 2303 басылымды айтпағанның өзінде Ресей Федерациясынан Қазақстанға
5248 газет-журнал келіп тарайтынын, оның 2728-і ғана ҚР Мәдениет және
ақпарат министрлігінде тіркелгенін, қаншама мәскеулік басылымдардың кеден
және басқа салықтардан жалтарып, өз материалдарын Қазақстан баспаларына
интернет арқылы жіберіп газет-журнал етіп бастыратынын да әйгіледік.
Депутаттың бұл сөздері Қазақстандағы қазақтілді БАҚ өнімдерінің қай
деңгейде екенін және елдің ақпараттық кеңістігі кімнің қолында екенін
әйгілеп-ақ тұр. Пайызға шаққанда, елде тарайтын қазақтілді БАҚ өнімдері
орыстілді 7551 басылым санына шаққанда небәрі 453 екенін ескерсек, оның
пайыздық мөлшері - 5,99%. Дөңгелесек - 6% ғана! Бірақ мұның таралым мен
қаржыға шаққандағы көрсеткішін анықтау, онан да қызықты жайттарға тап қылар
еді. Алайда, онымен айналысуға тиіс мемлекеттік орган бұл міндеттен айналып
өтуде.
1.3 Мемлекеттік басқаруда электрондық үкіметтің ролі
Қазақстан Республикасында электрондық үкімет қалыптастырудың 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама)
Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін,
бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты 2004
жылғы 19 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 8 маусымдағы отырысында № 9
хаттамамен мақұлданған Қазақстан Республикасындағы “электрондық үкімет”
тұжырымдамасының ережелері ескеріле отырып әзірленді.
Осы Бағдарламаның негізіне электрондық үкімет арқылы - прогрессивті
ақпаратты Қазақстанға қол жеткізу идеясы алынды.
Қазақстанда электрондық үкіметті қолданысқа енгізу мемлекеттік
органдардың азаматтар мен ұйымдарға ұсынатын қызмет көрсетулер сапасын
жақсартуға және мерзімін қысқартуға, мемлекеттік органдар қызметінің
ақпараттық базасына қолжетімділікті қамтамасыз етуге, болашақта әкімшілік
жүйені жетілдіруді ескере отырып, құрамы жағынан тиімді әрі оңтайлы
мемлекеттік аппарат құруға бағытталған.
Электрондық үкімет құрудың басты басымдықтары Интернет-байланысқа
қолжетімділікті қамтамасыз ету, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
саласында білім деңгейін көтеру, сондай-ақ мемлекеттік басқару жүйесіне
жаңғырту жүргізу болып табылады.
Электрондық мемлекеттік қызмет көрсетуді қалыптастыру кезінде
әкімшілік процестерге технологиялық қайта жабдықтау жүргізу көзделетін
болғандықтан, “электрондық үкімет” құру сонымен қатар мемлекеттік басқару
жүйесін ұдайы жетілдіріп отыруға мүмкіндік береді.
Әлемдік тәжірибені талдауды ескере отырып, Қазақстанда электрондық
үкімет құрудың ұзақ мерзімді болашағы бар және ол үш кезеңде іске
асырылатын болады.
Бірінші кезең электрондық үкіметтің инфрақұрылымын құру. Аталған
кезең шеңберінде осы Бағдарламаны іске асыру электрондық үкіметтің шлюзі
мен порталы, банк жүйесімен өзара іс-қимыл үшін төлем шлюзі, ұлттық
бірегейлендіру жүйесі, мемлекеттік органдардың бірыңғай көліктік ортасы,
орталық және жергілікті атқарушы органдардың ведомствоаралық және үлгілік
жүйесін құру мен дамыту, сондай-ақ электрондық қызмет көрсетулерге
қолжетімділікті қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жүргізу, ақпараттық
теңсіздікті жою және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында
білім көтеру жөнінде жұмыстар ұйымдастыру сияқты базалық құрамдас
бөліктерді құруға бағытталатын болады.
Осы кезеңде Бағдарламаны іске асыру шеңберінде ақпараттық және
интерактивтік қызмет көрсетулер жоспарлануда.
Екінші кезең - электрондық үкіметтің сервисін дамыту азаматтардың
тіршілік-тынысы мен мемлекеттік органдардың жұмыс істеуінің барлық саласын
қамтитын сан алуан сервистерді дамытуға, сондай-ақ әкімшілік процесстерге
кең ауқымды технологиялық қайта жабдықтау жүргізуге бағытталатын болады.
Осы кезеңде транзакционды қызмет көрсетулер іске асырылатын болады.
Үшінші кезең - ақпараттық қоғам құру е-медицина, е-білім, е-мәдениет,
е-демократия және басқалары сияқты жобаларды іске асыруды қоса алғанда,
мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызмет көрсетулерін трансформациялауды,
ақпараттық қоғам құруды көздейді.
Осы Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінің аяқталу қортындысы
бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі республикада электрондық үкіметті
дамыту жөніндегі бағдарламалық құжатты одан әрі әзірлеу туралы шешім
қабылдайтын болады.
Осы Бағдарламада жағдайлар жасауға және электрондық үкіметтің
мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға бағытталған шаралар көзделеді, олар
мынадай шешуші сәттерге шоғырландырылатын болады:
1) электрондық үкімет пен оны пайдаланушылардың жұмыс істеуін
реттейтін нормативтік құқықтық базаны дамыту;
Бұл тұрғыда электрондық үкімет құру мемлекеттік қызмет көрсетулер
регламенттерін талдауды көздейді, мұның өзі әкімшілік рәсімдерге
технологиялық қайта жабдықтау жүргізу мен мемлекеттік басқару жүйесін
жаңғырту тетіктерінің бірі болып табылады.
2) халықты электрондық үкімет мүмкіндіктеріне тарту, яғни білім алу
және ақпарат теңсіздігін еңсеруге, электрондық іс-қимыл рәсімдерін
орындау мен халықтың қалың жігі үшін электрондық үкімет қызмет
көрсетулеріне қолжетімділікті ұйымдастыру үшін қоғамды қажетті
білімділік деңгейімен қамтамасыз етуге бағытталған іс-шараларды
іске асыру қажеттілігі;
3) мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде әкімшілік процестерді
стандарттау мен нысандандыруды, сондай-ақ мемлекеттік органдарды
ақпараттандыру мен басқарудың біріңғай саясатын әзірлеу мен іске
асыруды білдіретін мемлекеттік органдарды ақпараттандыру.
“Электрондық үкіметтің” инфрақұрылымын қалыптастыру екі өзара
байланысты, бірақ функциялық дербес контурларды іске асыру жағдайында
мүмкін болады.
Ішкі контур үкімет - үкімет үлгісіндегі өзара қарым-
қатынастарды қамтиды және ведомствоаралық әкімшілік рәсімдерге қызмет
көрсететін ақпараттық жүйелерді құрайды.
Сыртқы контур үкімет - азаматтар және үкімет - ұйымдар
үлгісіндегі өзара қарым-қатынастарды қамтиды және мемлекеттің азаматтармен
және ұйымдармен өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді.
Бағдарламада Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы
16 наурыздағы № 573 Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын қалыптастырудың және
дамытудың мемлекеттік бағдарламасының негізгі ережелері ескеріледі және
салааралық сипатта болады.
Бүгіндері электрондық үкімет дегеніміз – бұл ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолданумен мемлекеттік органдар, халық және
бизнестің өзара іс-қимыл жүйесі.
Электрондық үкіметтің ішінде негізгі моделдері 3 байланыс болып
табылады: халыққа, бизнеске, мемлекеттік органдарға G2C мемлекеттік
қызметін көрсету.
Электрондық үкіметтің идеологиясы 2 затқа негізделген. Бұл
сервистерді көрсетуге арналған инфрақұрылымды құру және сервистердің
өздері. Электрондық үкіметтің құрылымы инфрақұрылымдық компоненттерді құру
болып табылады. Олар бірыңғай мемлекеттік деректер қоры, электрондық
цифрлық қолтаңба берілетін куәландыру орталығы, азамат қызметті алатын және
төлейтін шлюз
2004 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметімен "электрондық үкiметті"
қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы
қабылданды.
Бағдарламаны іске асыру нәтижесі:
• Электрондық үкімет инфрақұрылымының базалық компоненттерін
қалыптастыру;
• Нормативтік құқықтық базаны құру;
• Мемлекеттік органдардың электрондық қызметтерін дамыту және
қалыптастыру;
• Халықтың компьютерлік сауаттылық деңгейін көтеру.
2007 жылы Қазақстан Республикасы электрондық үкіметті дамытудың
2008-2010 жылдарға бағдарламасы қабылданды, оның міндетіне мыналар кіреді:
• электрондық үкімет базалық инфрақұрылымы мен қол жеткізу тетіктерін
кеңейту және дамыту;
• бизнес үшін талап етілетін және азаматтар үшін әлеуметтік маңызды
• мемлекеттік қызметтерді ұсынудың үдерістерін автоматтандыру және
ықпалдастыру;
• ақпараттандыру үдерістерінің нормативтік құқықтық базаларын қамтамасыз
ету және электрондық мемлекеттік қызметтерді беру;
• мемлекеттік органдардың қызметін бақылау мен мөлдірлігін арттыру
Электрондық үкіметті енгізу стратегиясына сәйкес е-үкіметті
қалыптастыру және дамыту 4 кезеңнен тұрады:
• Біріншісі ақпаратты жариялау және таратуды көздейді.
• Екіншісі – мемлекеттік орган мен азаматтар арасындағы өзара іс-
қимылдың кері және тура жолымен интерактивтік қызметтерді беру.
• Үшіншісі– қаржылық және заңдық операцияларды үкімет порталы арқылы
іске асыру транзакциялық өзара іс-қимылы.
• Төртіншісі – ақпараттық қоғамды қалыптастыру.
Электрондық үкімет веб-порталын қалыптастырудың бағдарламасы
шеңберінде мемлекеттік органдардың ақпараттық және интерактивтік
қызметтеріне қол жеткізудің бірыңғай нүктесі құрылды. Бірінші ақпараттық
кезең өтті. Қазір электрондық үкімет веб-порталында 1503 ақпараттық
қызмет жарияланған.
Веб-портал арқылы мемлекеттік электрондық қызметтерді
ұсыну мақсатында ЭҚАБЖ ықпалдастырылған және мемлекеттік деректер қорын
бағдарламалық қамтамасыз ету жасалды, сондай-ақ ЭҚАБЖ және мемлекеттік
деректер қорымен бірігу модулдерінің бағдарламалық қамтамасыз етуі жасалды,
соның ішінде Мемлекеттік жер кадастры, Интегралданған салықтық
ақпараттық жүйе, Жеке тұлғалар, Заңды тұлғалар, Адрестік тізім,
Жылжымайтын мүлік тізімі, Зейнетақы төлеу мемлекеттік орталығының
деректер қоры бар.
Бүгінгі таңда Қазақстанның әрбір азаматы е-үкіметке кіріп,
мемлекеттік органмен тікелей байланыссыз қысқа уақыт ішінде ақпарат ала
алады.Ол үшін www.e.gov.kz. адресіне кіріп, қажетті анықтаманы алу үшін
электрондық цифрлық қолтаңбамен сұрау жіберу қажет.
Қазіргі уақытта электрондық үкімет порталында 41 электрондық қызмет
іске асырылған. Бұл зейнетақылық бөлу туралы анықтама алу, ӘЖК телнұсқасын
алу, азаматтық хал-ахуал актілері бойынша деректік анықтамаларды алу және
басқалар.
Ағымдағы жылдың соңына дейін АШМ, ІІМ, ӘМ, ЕЖХӘҚМ секілді мемлекеттік
органдардың 60 электрондық қызметін орналастыру, сондай-ақ азаматтарға
мемлекеттік қызметтерді веб-портал және электрондық қызмет арқылы екінші
деңгейлі банктердің төлем карточкаларының көмегімен төлеу мүмкіндігін беру
жоспарлануда.
Сонымен, электрондық үкімет жобасы өзінің келесі даму кезеңі -
транзакциялық кезеңге өтеді.
Қазақстан Республикасында электрондық үкімет қалыптастырудың 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама)
Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін,
бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты 2004
жылғы 19 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 8 маусымдағы отырысында № 9
хаттамамен мақұлданған Қазақстан Республикасындағы “электрондық үкімет”
тұжырымдамасының ережелері ескеріле отырып әзірленді.
Осы Бағдарламаның негізіне электрондық үкімет арқылы - прогрессивті
ақпаратты Қазақстанға қол жеткізу идеясы алынды.
Қазақстанда электрондық үкіметті қолданысқа енгізу мемлекеттік
органдардың азаматтар мен ұйымдарға ұсынатын қызмет көрсетулер сапасын
жақсартуға және мерзімін қысқартуға, мемлекеттік органдар қызметінің
ақпараттық базасына қолжетімділікті қамтамасыз етуге, болашақта әкімшілік
жүйені жетілдіруді ескере отырып, құрамы жағынан тиімді әрі оңтайлы
мемлекеттік аппарат құруға бағытталған.
Электрондық үкімет құрудың басты басымдықтары Интернет-байланысқа
қолжетімділікті қамтамасыз ету, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
саласында білім деңгейін көтеру, сондай-ақ мемлекеттік басқару жүйесіне
жаңғырту жүргізу болып табылады.
Электрондық мемлекеттік қызмет көрсетуді қалыптастыру кезінде
әкімшілік процестерге технологиялық қайта жабдықтау жүргізу көзделетін
болғандықтан, “электрондық үкімет” құру сонымен қатар мемлекеттік басқару
жүйесін ұдайы жетілдіріп отыруға мүмкіндік береді.
Әлемдік тәжірибені талдауды ескере отырып, Қазақстанда электрондық
үкімет құрудың ұзақ мерзімді болашағы бар және ол үш кезеңде іске
асырылатын болады.
Бірінші кезең электрондық үкіметтің инфрақұрылымын құру. Аталған
кезең шеңберінде осы Бағдарламаны іске асыру электрондық үкіметтің шлюзі
мен порталы, банк жүйесімен өзара іс-қимыл үшін төлем шлюзі, ұлттық
бірегейлендіру жүйесі, мемлекеттік органдардың бірыңғай көліктік ортасы,
орталық және жергілікті атқарушы органдардың ведомствоаралық және үлгілік
жүйесін құру мен дамыту, сондай-ақ электрондық қызмет көрсетулерге
қолжетімділікті қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жүргізу, ақпараттық
теңсіздікті жою және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында
білім көтеру жөнінде жұмыстар ұйымдастыру сияқты базалық құрамдас
бөліктерді құруға бағытталатын болады.
Осы кезеңде Бағдарламаны іске асыру шеңберінде ақпараттық және
интерактивтік қызмет көрсетулер жоспарлануда.
Екінші кезең - электрондық үкіметтің сервисін дамыту азаматтардың
тіршілік-тынысы мен мемлекеттік органдардың жұмыс істеуінің барлық саласын
қамтитын сан алуан сервистерді дамытуға, сондай-ақ әкімшілік процесстерге
кең ауқымды технологиялық қайта жабдықтау жүргізуге бағытталатын болады.
Осы кезеңде транзакционды қызмет көрсетулер іске асырылатын болады.
Үшінші кезең - ақпараттық қоғам құру е-медицина, е-білім, е-мәдениет,
е-демократия және басқалары сияқты жобаларды іске асыруды қоса алғанда,
мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызмет көрсетулерін трансформациялауды,
ақпараттық қоғам құруды көздейді.
Осы Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінің аяқталу қортындысы
бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі республикада электрондық үкіметті
дамыту жөніндегі бағдарламалық құжатты одан әрі әзірлеу туралы шешім
қабылдайтын болады.
Бұл тұрғыда электрондық үкімет құру мемлекеттік қызмет
көрсетулер регламенттерін талдауды көздейді, мұның өзі әкімшілік рәсімдерге
технологиялық қайта жабдықтау жүргізу мен мемлекеттік басқару жүйесін
жаңғырту тетіктерінің бірі болып табылады.
Халықты электрондық үкімет мүмкіндіктеріне тарту, яғни білім алу
және ақпарат теңсіздігін еңсеруге, электрондық іс-қимыл рәсімдерін орындау
мен халықтың қалың жігі үшін электрондық үкімет қызмет көрсетулеріне
қолжетімділікті ұйымдастыру үшін қоғамды қажетті білімділік деңгейімен
қамтамасыз етуге бағытталған іс-шараларды іске асыру қажеттілігі;
Мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде әкімшілік процестерді
стандарттау мен нысандандыруды, сондай-ақ мемлекеттік органдарды
ақпараттандыру мен басқарудың біріңғай саясатын әзірлеу мен іске асыруды
білдіретін мемлекеттік органдарды ақпараттандыру.
“Электрондық үкіметтің” инфрақұрылымын қалыптастыру екі өзара
байланысты, бірақ функциялық дербес контурларды іске асыру жағдайында
мүмкін болады.
Ішкі контур үкімет - үкімет үлгісіндегі өзара қарым-
қатынастарды қамтиды және ведомствоаралық әкімшілік рәсімдерге қызмет
көрсететін ақпараттық жүйелерді құрайды.
Сыртқы контур үкімет - азаматтар және үкімет - ұйымдар
үлгісіндегі өзара қарым-қатынастарды қамтиды және мемлекеттің азаматтармен
және ұйымдармен өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді.
Бағдарламада Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы
16 наурыздағы № 573 Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын қалыптастырудың және
дамытудың мемлекеттік бағдарламасының негізгі ережелері ескеріледі және
салааралық сипатта болады. [12]
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ
ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық технологиялар
Ұлттық ақпараттық технологиялар акционерлік қоғамы – Қазақстан
Республикасындағы ақпараттық технологиялар саласындағы ұлттық оператор.
Мемлекеттік ақпараттық жүйелердің өзара әрекетін құру және ұйымдастыру
жөнінде уәкілетті ұйым ретінде 2000 жылдың 4 сәуірінде құрылған.
Ұлттық ақпараттық технологиялар АҚ ұйымдастырушылық құрылымы
орталық аппараттан, өндірістік бөлімшелерден және 16 облыстық
телекоммуникациялар орталықтарынан, оның ішінде және Астана қаласында
тұрады.
Бүгінгі күні Ұлттық ақпараттық технологиялар акционерлік қоғамы
біздің елімізде тек қана астанада ғана емес, және барлық облыс
орталықтарында ұсынылған Қазақстандағы ақпараттық технологиялар нарығындағы
ең ірі және тұрақты дамушы компания болып табылады. Өңірлік орталықтарды
дамыту саясаты белсенді жүргізіледі.
Компанияның миссиясы – заманауи ақпараттық технологияларды пайдалана
отырып Қазақстан Республикасының ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастыру және дамыту.
Сондай-ақ еңбек өніміділігін арттыру және басқарушылық пен өндірістік
үрдістерді оңтайландыру мақсатында экономиканың барлық салаларында
ақпараттық технологияларды кеңінен қолдануға жәрдемдесу болып табылады.
Құрылым және қызмет
Компанияның құрылымы мен қызметі:
- Қоғам құрылымы мынадай өндірістік бөлімшелерді қосады:
Бизнесті дамыту орталығы;
- Ұлттық есептік жүйелері жөніндегі бағыт;
- ЭҚАБЖ сүйемелдеу;
- БҚ дамыту орталығы;
- Ықпалдастыру шешімдері жөніндегі бағыт;
Data-орталық;
- Ақпараттық жүйелерге сервистік қызмет көрсету;
- Ақпараттық қауіпсіздік жөніндегі бағыт;
- Ақпараттық теңсіздікті төмендету бағдарламасы;
- Телекоммуникациялық қызмет көрсету;
- Мемлекеттік органдардың АКТ-бөлімшелерінің жұмыс істеуі
жөніндегі бағдарлама;
- Құзырет орталығы;
- Аумақтық бөлімше;
- Орталық аппарат.
Өндірістік бөлімшелермен жүзеге асырылатын жұмыс түрлері:
Бизнесті дамыту орталығы – рынокты сегменттеу және Қоғаммен берілетін
қызметтерді орналастыру, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңдерде сату
жоспарын әзірлеу мен атқару, ба әзірлеу мен атқару, бағалық саясатты
талдау, жаңа қызмет түрлерін игеру жөніндегі ұсыныстарды қалыптастыру,
коммуникациялық жұмыс (бұқаралық ақпарат құралдарын және с.с. пайдаланумен
корпорацияның беделін қалыптастырудың жалпы үдерісі), PR-проблемаларға
зерттеу мен талдау жүргізу, PR-бағдарламалар әзірлеу және жүзеге асыру,
басшылықтың БАҚ-пен байланысын қамтамасыз ету, семинарлар, конференциялар,
дөңгелек үстелдер және с.с. ұйымдастыру мен өткізу және оларды толық
ақпараттық және техникалық сүйемелдеу, Қоғам туралы келіп түскен
ақпараттарды жинау және талдау (мониторинг), құттықтау хаттар, ашық хаттар
жіберуді ұйымдастыру, БАҚ пен клиенттер бойынша дерекқорлар жүргізу,
мемлекеттік бюллетендер мониторингі, конкурстық құжаттамаларды дайындау
және сүйемелдеу.
Ұлттық есептік жүйелер жөніндегі бағыт – Мемлекеттік дерекқорлар
жобаларын басқару жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру, бөлігінде оларды
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарында құру, дамыту және
ендіру, сондай-ақ электрондық үкіметтің бірыңғай ақпараттық
инфрақұрылымына ықпалдастыру.
ЭҚАБЖ сүйемелдеу – мемлекеттік органдардың ЭҚАБЖ құру жобаларын
басқару, мемлекеттік органдар мен орталық торапта ЭҚАБЖ ендіру және
әкімшілендіру жөніндегі жұмыстарды өткізу, электрондық құжат айналымы үшін
бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеу және дамыту.
БҚ дамыту орталығы – бағдарлама жобалары бойынша жоба алды тексеру
мен талдау жұмыстарын өткізу, жасалған шарттар талаптарына сәйкес
бағдарламалық қамтамасыз ету әзірлеу, бағдарламалық өнімдерді әзірлеу
саласындағы заманауи әлемдік үрдістер маркетингі және талдау, бағдарламалық
өнімдерді пысықтау және бейімдеу бойынша Қоғамның құрылымдық бөлімшелерімен
жұмыстарды ұйымдастыру, әзірленген және ендірілген бағдарламалық өнімдер
функционалын тестілеу және өңдеу, жасалған шарттарға сәйкес бағдарламалық
өнімдерді ендіру және әкімшілендіру жөніндегі жұмыстарды орындау кезінде
ұйымдастырушылық және техникалық мәселелерді шешу, Қоғамның ішкі мәселелері
бойынша Қоғамның құрылымдық бөлімшелері арасында хат жазысулар жүргізу.
Ықпалдастыру шешімдері жөніндегі бағыт – Қазақстан Республикасы
электрондық үкіметінің порталы мен шлюзін құру және дамыту, Мемлекеттік
органдардың Интранет-порталын құру, Қоғамдық қол жеткізу рунктерін құру,
Төлем шлюзін құру, ҚР Ақпараттандыру және байланыс агенттігінің рұқсат
беру құжаттарын есепке алу ақпараттық жүйесін құру, Электрондық үкімет
веб-порталымен қайта инжинирингтеу және ықпалдастыру мақсатында мемлекеттік
органдардың қызмет беру үдерістері мен ақпараттық жүйелерін зерттеу
жобаларын басқару, сондай-ақ талдау жұмыстарын жүргізу, Қазақстан
Республикасында электрондық үкіметті қалыптастырудың 2005 - 2007 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар
Жоспарымен қарастырылған жобалар үшін тенхикалық талаптар әзірлеу және іске
асыру.
Data-орталық – ведомствоаралық ақпараттық жүйелерді ендіру және
сүйемелдеу жөніндегі жұмыстар, ионың ішінде:
мемлекеттік органдардың және басқа да ұйымдардың веб-сайттарын
әзірлеу, дамыту және сүйемелдеу;
Қазақстан Республикасының ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастыру және дамыту Мемлекеттік бағдарламасының мақсатты бағдарламаға
қарастылары шеңберінде Қоғамның ақпараттық жобаларын әзірлеу мен ендірудің
барлық кезеңдеріне қатысу;
типтік ақпараттық жүйелерді ендіру және сүйемелдеу;
Үкіметтің ақпараттық Веб-сайтын сүйемелдеу;
ішкі ақпараттық ресурстар мен Қоғамның жергілікті желісін қорғау
бойынша іс-шара өткізу;
Қоғам жобалары серверлерінде операциялық жүйелерді әкімшілендіру;
Қоғам жобалары серверлерінде дерекқорларды басқару жүйелерін
әкімшілендіру;
Қоғам жобалары шеңберінде пайдаланылатын бағдарламалық өнімдердің
лицензиялары мониторингін өткізу.
Ақпараттық жүйелерге сервистік қызмет көрсету – аппараттық-
бағдарламалық кешендерге сервистік жүйелік-техникалық қызмет көрсету және
мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін сүйемелдеу (құрал-жабдыққа
техникалық қызмет көрсету, дерекқорларды басқару жүйелеріне техникалық
қызмет көрсету және әкімшілендіру, аппараттық-бағдарламалық кешендер мен
жүйелік бағдарламалық қамтамасыз етулерді және т.б. әкімшілендіру).
Ақпараттық қауіпсіздік жөніндегі бағыт – Мемлекеттік органдар үшін
куәландырушы орталық құру (МО КО), Қазақстан Республикасы ұлттық
сәйкестендіру жүйесінің ашық кілттер инфрақұрылымын құру (ҚР ҰСЖ АКИ),
open source технологиялары базасында ұлттық қорғалған операциялық жүйе
құру және Электрондық үкімет ақпараттарын техникалық қорғау жүйесін
құру жобаларын басқару, Қоғамның ақпараттық қауіпсіздігін ұйымдастыру,
қамтамасыз ету, сондай-ақ Қоғамның ұлттық ақпараттық инфрақұрылымына
қалыптастырумен, дамытумен және қызмет көрсетумен байланысты жұмыстарды
қамтамасыз ету, ақпараттық ресурстар мен жүйелерді ықпалдастыруда
ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
Ақпараттық теңсіздікті төмендету бағдарламасы – Ақпараттық
теңсіздікті төмендету бағдарламасын іске асыру үшін жағдаймен қамтамасыз
ету және ондағы іс-шаралардың орындалу мониторингін өткізу, халықты
компьютерлік сауаттылыққа оқытуды ұйымдастыру, АТ-мамандар даярлау,
көрсетілген Бағдарламаны іске асыру мәселелері бойынша PR-компаниялар
ұйымдастыру.
Телекоммуникациялық қызмет көрсету – МО серверлік орталықтарына
қызмет көрсетуді жүзеге асырушы, МО бірыңғай көліктік ортасы (МО БКО)
жобасын құру мен дамытуға қатысушы және Қоғамның ақпараттық жобаларын және
МО мен Қоғамның бірлескен жобаларын телекоммуникациялық қолдауды қамтамасыз
етуші бөлімше.
Мемлекеттік органдардың АКТ-бөлімшелерінің жұмыс істеуі жөніндегі
бағдарлама – электрондық үкіметті қалыптастыру кезінде мемлекеттік
органдарға кеңес беру және практикалық көмек көрсету, ақпараттандыру
саласындағы бірыңғай техникалық саясатты іске асыру мақсатында мемлекеттік
органдардың инвестициялық жобалары мен бағдарламаларын жоспарлауға,
қалыптастыруға және талдауға қатысу, Ақпараттық ресурстар мен ақпараттық
жүйелер мемлекеттік тіркелімінің ақпараттық жүйелерін сүйемелдеу,
бағдарламалық кодтар Депозитариясы мен нормативтік-құқықтық құжаттамалар
жүргізу, сараптау жүйесін, оның ішінде сынақ зертханасын сүйемелдеу,
мемлекеттік органдардың ақпараттық ресурстары мониторингі және мемлекеттік
органмен Бірыңғай техникалық саясат талаптарының орындалуы жөніндегі іс-
шараларды бақылау, сондай-ақ қолданыстағы стандарттарға сәйкес ақпараттық
жүйелердің әзірленуі мен ендірілуін бақылау.
Құзырет орталығы – Қазақстан Республикасы электрондық үкіметінің
сәулеті мен инфрақұрылымын дамыту саласындағы халықаралық тәжірибені
жүйелендіру және талдау, халықаралық тәжірибені талдау есебімен Қазақстан
Республикасының мемлекеттік секторындағы АКТ-жобаларды басқару жүйелерін
құру және ендіру жөніндегі ұсыныстарды дайындау, Электрондық үкіметті
дамытудың 2008 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске
асыру шеңберінде өткізілетін жобалардың, оның ішінде Қоғам жобаларының да
ағымдағы жай-күйі жөнінде ақпараттар дайындау, Қоғамның жобаларын басқару
бойынша электрондық офис құру, электрондық үкіметті ғылыми-әдістемелік
және ақпараттық-техникалық қолдау, Қоғам жобалары бойынша ҒТҚ, әдістемелік
және басқа да құжаттарды ресімдеудің стандарттық талаптарының сақталуын
қамтамасыз ету, Қоғамда оны ұдайы жақсарту үдерістерін өткізу есебімен МСЖ
қолдау.
Аумақтық бөлімше сервистік жүйелік-техникалық қызмет көрсету мен
компьютерлік, желілік және перифериялық құрал-жабдықтарды жөндеуді,
ақпараттық жүйелерді сүйемелдеу мен әкімшілендіруді жүзеге асырады, сондай-
ақ орталықтандырылып жасалған шарттарға сәйкес телекоммуникациялық
қызметтер көрсетеді.
Орталық аппарат Қоғамның жалпы басшылығы жүзеге асыратын басқарудың
әкімшілік блогын өзімен ұсынады.
Ұлттық ақпараттық технологиялар АҚ бірқатар шетелдік
компаниялармен меморандумдар және әріптестік келісімдер жасасты, атап
айтқанда:
- Ripe NCC келісім (Интернет желісіне қол жеткізу);
- Enterprise information management systems inc ынтымақтастық туралы
келісім (ақпараттық және телекоммуникациялық саласындағы ынтымақтастықты
дамыту);
- Fujitsu siemens келісім (бағдарламалық қамтамасыз етуқұралдар бойынша
қызметтер);
- Cisco Systems International B.V. меморандум (ақпараттық қызметтер);
- меморандум о взаимопонимании с LG CNS өзара түсіністік туралы меморандум,
ақпараттық-телекоммуникациялық саласындағы ынтымақтастықты дамыту туралы
KazDoc электрондық құжат айналымының жүйесі
KazDoc мемлекеттік емес ұйымдарда құжат айналымды автоматтандыру үшін
арналған.
KazDoc электрондық құжат айналымы жүйесінің бағыты басқарушылық шешімдерді
қабылдаудың жеделдігі мен сапасын арттыру, сондай-ақ іс жүргізудің қағазсыз
және электрондық құжат айналымы технологияларын, ұжымдық құжаттардың
пайдаланудың механизмдерін, деректер қорын құруды пайдалануға ұйымдастыруды
көшірудің жалпы есебінде басқарудың тиімділігін арттыру болып табылады.
Іс жүргізуде құрылатын және пайдаланылатын жүйеде ЭҚ өңдеу жүргізіледі.
Жүйе технологиялық үрдістерді даярлау, тіркеу, құрылымдау, маршруттаулар,
сақтау, ЭҚ-ды іздеу және өңдеу, ЭҚ-ға қол жеткізілімді авторизациялау, ЭҚ
сілтемелерді автоматтандырады.
KazDoc-те Қазақстан Республикасының Ұлттық куәландыру орталығының
электрондық цифрлық қолтаңбасы жүзе асырылған.
ЭҚЖ міндеттері:
( хат-хабар есебінің бірыңғай ішкі ведомстволық Деректер қорын құру;
( құжаттардың жобаларымен ұжымдық жұмыс жасау үшін тетіктерді беру;
( статистиканы алу үрдістерін автоматтандыру;
( Қазақстан Республикасының Ұлттық куәландыру орталығының электрондық
цифрлық қолтаңбасын пайдаланумен ұйымдар мен құрылымдық бөлімшелердің
электрондық құжат айналымы мүмкіндіктерін қамтамасыз ету;
Функциялардың тізбесі:
( кіріс хат-хабарды тіркеу;
( шығыс хат-хабарды тіркеу;
( ұйымның ішкі ұйымдастыру-басшылық ететін құжаттарын тіркеу;
( азаматтардың хаттары мен өтініштерін тіркеу;
( электрондық құжаттардың жобаларын құру;
( келісудің тапсырылған және еркін бағыттары жөніндегі электрондық
құжаттардың жобаларын келісу және бекіту;
( басшылықтың құжаттары мен тапсырмаларының атқарылуына бақылау;
( жүйеден шықпай-ақ Microsoft Word, Excel, PowerPoint немесе Paintbrush
көмегімен құжаттарды құру және сақтау
Сонымен қатар қосымша мынадай жұмыстар орындалуы мүмкін:
- қосымша модульдерді әзірлеу қажеттілі туралы шешімдерді қабылдау
үшін ұйымдардың іс жүргізу маманданымын зерттеу;
- ұйымдарда пайдалану үшін ЭҚЖ бағдарламалық қаматамасыз етудің жаңа
модульдерін әзірлеу
Ақпараттық технологиялар саласындағы жобаларды басқару жөніндегі
қызметтер:
Қызметтерді сипаттау:
Қазақстан Республикасының және одан тыс аумақтарда ақпараттық
технологиялар саласындағы жобаларды басқару жөніндегі қызметтерді көрсету.
Біздің мүмкіндіктер:
Электрондық үкіметтің базалық құрауыштарын және Қазақстан
Республикасы мен одан тыс мемлекеттік және мемлекеттік емес секторларда
ақпараттық жүйелерді құру және енгізу жөніндегі жұмыстарды аяқтаған
кезеңінен бастап АТ-жобаларын басқару бойынша қызметтерді көрсету.
Ақпараттық жүйелерді құрудың, енгізу мен сүйемелдеудің барлық кезеңдерінде
АТ-жобаларын кәсіби басқару:
бастама кезеңінде: - жобаны ашу туралы бұйрық беруге даярлық,
автоматтандыруға жататын бизнес-үрдістерді зерттеу үрдістерін басқару,
жобаның Техникалық-экономикалық негіздемесін (Инветициялық жоба үшін бизнес-
жоспарды) әзірлеу жөніндегі жұмыстардың мониторингін ұйымдастыру және
жүзеге асыру, жоба Жарғысын әзірлеу, бағдарламалық қамтамасыз етуді
әзірлеу, серверлік құрал-жабдықтарды, лицензияланған бағдарламалық
қамтамасыз етуді, компьютерлік техникалар мен байланыс қызметтерін сатып
жөніндегі Шарттар мен бағдарламалық техникалық маманданымның жобаларын
даярлау.
жоспарлау кезеңінде: жобалық команданы құру туралы бұйрықты даярлау,
жобаның иерархиялық құрылымдарының, MS Project-де жобаның күнтізбелік
жоспарының, рөлдердің матрицалары мен жауапкершілігіның жоба Жоспарын
әзірлеу; қауіптерді, сапаны, коммуникацияны, ресурстарды, жобаның ұсталуы
мен жеткізілуінің басқару жоспарларын даярлау.
орындалу кезеңінде: жобалар жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру және
үйлестіру, жобаға қатысушылардың өзара іс-қимылын басқару, жоба бойынша
жұмыс мәжілістерін ұйымдастыру мен өткізу, қауіптерді сәйкестендіру,
жобаның қауіпі жөніндегі ескертілетін әрекеттерді сипаттау, жобада
туындаған қауіптер жөніндегі түзетушілік әрекеттерді жүзеге асыру, Жоба
жоспарына сәйкес жұмыстардың уақытылы орындалуының бақылауы мен
мониторингі, жобаның ағымдағы іске асырылуын талдау, жұмыстардың
мониторингі бойынша аралық есептерді даярлау.
аяқтау кезеңінде: жобаны тәжірибелі өнеркәсіптік пайдалануға беруде жобалық
құжаттамаларды даярлау, қабылдау сынақтарын және пайдалануға енгізу туралы
актілердің хаттамаларын, Тапсырыс берушіге тауарларқызметтер беру
жөніндегі актілерді құрастыру, жобаны іске асыру, жобалық құжаттаманы
мұрағаттау жөніндегі қорытынды есепті даярлау.
Біздің артықшылықтар:
- мемлекеттік маңызы бар ірі көлемді АТ-жобаларын басқаруда,
мемлекеттік органдар мен АТ-компаниялардың – жобаға көптеген қатысушылардың
өзара іс-қимылын ұйымдастыруда, және белгіленген уақытта соңғы нәтижеге
жету жөніндегі жұмыс үйлестіруінде үлкен тәжірибе;
- республикалық және шет елдік универстиеттерден ақпараттық
технологиялар саласынан жобаларды басқаруда халықаралық сертификациясы бар,
жоғарғы білім алған, магистрлік және ғылыми дәрежесі бар менеджерлердің
кәсіби жоғары деңгейі бар.
Нәтиже:
Нәтижесінде Тапсырыс беруші толық көлемде және белгіленген мерзімде
түпкілікті мақсатқа жету үшін бағытталған, кез-келген қиындықтағы АТ-
жобалардың кәсіби басқаруын алады.
Электрондық үкіметтің веб-порталы мен шлюзі
Салықтарды төлеу, лицензияны алу, баланы мектепке орналастыру,
жылжымайтын мүлікке тіркеу жүргізу – енді осының бәрін үйдің табалдырығын
аттамастан жасауға болады!
Сіздердің назарларыңызға халыққа мемлекеттік қызметтерді берудің рәсімдерін
жеңілдетуге бағытталған Электрондық үкімет жаңа порталын ұсынамыз және
мемлекет пен азаматтардың өзара қарым-қатынасында бір терезе қағидасы
бойынша әрекет етеді.
Электрондық үкімет - бұл халыққа және бизнеске интерактивтік қызметтер
көрсетеді. Осы бірегей порталдың көмегімен компьютердің түймелерін
қарапайым басумен барлық өмірге қажетті мемлекеттік қызметтерді алуға
болады.
Қажетті операцияны жүзеге асыру үшін шексіз кезектерде жалықтыратын
күтулерді және бір ведомствадан екіншісіне анықтамалар тасуды тоқтататын
уақыт келді!
Электрондық үкімет порталы қалай әрекет етеді? Мысалға, Сіз істі
бастаушы кәсіпкерсіз және өз фирмаңызды тіркегіңіз келеді. Ол үшін Сіз
порталдың бас бетін ашып және Бизнес үшін қызметтер айдарына көшсеңіз
жеткілікті. Бұдан әрі Кәсіпкерлік қызметті тіркеу бөлімшесіне кіру қажет
және осы жерден тіркеу үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І АҚПАРАТ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
1.1 Ақпарат – бүгінгі адамзат дамуының басты факторы және ақпарат
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.2 Бұқаралық ақпарат – халықтық
ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Мемлекеттік басқаруда ақпарат алу көзі – электрондық
үкімет ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ
ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы ақпараттық
технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Ақпараттық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..33
2.3 Ұлттық ақпараттық технологияларды дамыту іс-
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..51
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 52
КІРІСПЕ
Мемлекеттік басқаруда азаматтар мен ұйымдардың мемлекеттік қызмет
көрсетулерге жылдам әрі сапалы қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы
мемлекеттік органдардың жұмыс істеу тиімділігін арттыруды ақпараттық
инфрақұрылымды қалыптастыру негіізінде жүзеге асыру керек.
Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді орындау керек:
- мемлекетке, азаматтар мен ұйымдарға ақпараттық қоғам жағдайларында
жұмыс істеуге мүмкіндік беретін нормативтік құқықтық және әдіснамалық база
құру;
- мемлекеттік органдардың е-қызмет көрсетулерін қалыптастыру мен
дамыту;
- е-үкіметтің қызмет көрсетулеріне қолжетімділікті қамтамасыз ету,
ақпараттық теңсіздікті жою және АКТ саласында білім деңгейін арттыру
жөнінде жұмыстар ұйымдастыру;
- е-үкімет инфрақұрылымының базалық құрамдас бөліктерін қалыптастыру
және мемлекеттік органдардағы ақпараттық инфрақұрылымды оңтайландыру;
- е-үкіметтің ақпараттық инфрақұрылымын қорғауды қамтамасыз ету.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – заңның негізінде, мемлекеттік
органдардың қызметін ақпараттандыру ведомствоішілік мұқтаждарға
бағдарланудан азаматтардың және ұйымдардың мұқтаждары мен міндеттеріне
бағдарлануға көшуді жоспарлау. Мемлекеттік органдардың е-қызмет
көрсетулерін қалыптастыру және сату ведомстволық ақпараттық жүйелерді құру
мен дамыту шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
Курстық жұмыс 2 бөлімнен тұрады: 1-бөлім Ақпарат және ақпараттық
жүйе және 2-бөлім Қазақстан Республикасындағы ақпараттық ұйымдар. 1-
бөлімде ақпараттың жалпы түсінігі, жіктелімі, еліміздегі ұлттық ақпараттық
инфрақұрылымы мен мемлекеттік органдарымыздың қазіргі ақпараттық жағдацы
қарастырылған. Ал 2-бөлімде мемлекетімізде қалыптасып, қызметін жүзеге
асырып жатқан ақпаратпен қамтамасыз етуші ұйымдар мен электрондық негізде
жұмыс істейтін құралдар туралы қарастырылған.
Мемлекеттік ақпараттық саясатты жетілдіру аясында қазақстандықтардың
әлеуметтік сенімін қалыптастыру және қазіргі әлемдік стандарттарды ескере
отырып отандық ақпарат көздерінің жұмыс сапасын жақсарту және олардың
бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдай жасау. Отандық ақпарат
өнімдерінің сапасын арттыру Қазақстандық дамудың жаңа кезеңі – жан-жақты
жаңғыртуды жеделдету болып табылады.
Бұл жолда Қазақстан мен осы өңірдің нақты жағдайын ескеріп, әрі
әлемнің озық мемлекеттерінің жетістіктерін өзімізде іске асыра отырып,
біздің... жаңартуды ешқандай алалаусыз Қазақстан экономикасы мен әлеуметтік
өмірінің барлық салаларына таратуымыз керек.
І АҚПАРАТ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
1. Ақпарат – бүгінгі адамзат дамуының басты факторы және ақпарат ұғымы
Ақпарат – бүгінгі адамзат дамуының басты факторы, адам дамуының
маңызды ресурсы, өркениеттің өзекті қайнары, мемлекеттік қауыпсыздық
мәйегі. Ақпарат – адамзатты жаһандандыру үдерісінде ұлттардың бірін бірін
рухани және материалдық жағынан байытатын шикізат, олардың біріне бірін
рухани араластыратын катализатор. Сондықтан да, қай ел ақпаратты қаншалықты
қолдана алады, қаншалықты оны өзіне әлеует етеді, қаншалықты оны өзіне
құрал мен жабдық, ресурс қылады, соншалықты көлемде ғана қуаттанады және
дами алады.
Оның үстіне ақпарат объект ретінде жалпыадамзаттық болғанмен, оның
субъектісі – ұлттық, этностық, елдік сыйпатта. Осы жағынан қарағанда,
ақпараттық әлеует - елдің ұлттық өндіріс өзегі. Сол себепті де, ақпаратты
өндіру мен тұтынудағы және таратудағы басты тетік әзірге субъектілік тіл
болып қалуда. Яғни, ақпарат қайткенде де білгілі бір тіл арқылы өндіріледі,
өңделеді, таралады, өрбиді. Бәлкім, болашақта жалпыадамзаттық ортақ ақпарат
тілі жасақталуы да мүмкін. Алайда, этностық тіл – ақпарат өндірісінің
қазырғы жабдығы.
Қазырғы адамзат дамуы кезеңінде тіл қаншалықты ақпарат көзі, қаншалықты
ақпарат өндірісіне жабдық болса және оның қаншалықты ақпарат тарату ауқымы
болса, сол тілдің соншалықты ықпалы мен қолданылу аумағы және ғұмыры
болмақ. Демек, бүгінгі таңдағы тіл дамуын ақпаратсыз елестету – жабайы
жылқыны сырттай иемденумен бірдей. Яғни, ақпарат пен тіл бір бірінен
ажырағысыз ат пен ер-тұрмандай.
Ақпарат жеке және қоғамдық өмірдің маңызды реттеуші және ұйымдастырушы
құралы болып табылады. Ақпараттық қоғамға бағытталу адамның кез келген
мәселелерін шешудегі ақпараттың рөлін күшейтеді.
Басқарушылық ақпарат әлеуметтік ақпараттың бір бөлімі болып
табылады,ол жалпы ақпарат құрамынан басқарушылық әсер етуді іске асыру және
мемлекеттік басқарудағы құқықтық үрдістердің қалыптасуы арқылы мемлекеттік
басқаруға қызмет ету үшін бөлініп алынады. Нәтижесінде басқарушылық
қажеттіліктер, адамдардың мақсаттары мен мүдделері, олардың билік жүргізуі,
олардың саналарын реттеуші және оған әсер етуші механизмдер, адамдардың
қызметі мен мінез-құлқы туралы ақпараттар алынады.
Мұндай ақпарат келесі бағыттарда қолданылады.
1) адамдардың жеке және қоғамдық өміріндегі мемлекеттің орны мен
рөлін анықтауда, сондай-ақ мемлекеттік органдардың құзіретін
анықтауда қолданылады.
2) Басқарушылық үрдістерде міндетті түрде іске асыруға тиіс
нормативтік құқықтық актілерді бекітуде.
3) Басқарылатын объектілердің белгілері, түрлері,заңдылықтарына
сәйкес түрлі мемлекеттік органдардың басқарушылық іс-
әрекеттерінің орын алатын спецификалық құқықтық қатынастарды
анықтауда.
Мемлекеттік орган тәжірибесінде басқарушылық ақпарат құрамында келесі
элементтер орын алады.
1) Саясат;
2) Идеалогия;
3) үгіт- насихаттау;
4) концепциялар мен бағдарламалар;
5) лауазымды тұлға;
6) болжам жасау;
Басқарушы талаптар көптің көптігінен сөздер арасында адасып жатады
және оларды орындау қиындық туғызады. Бірақ бұл әдейі жасалған нәрсе
емес,мемлекеттік басқарудың шамадан тыс саясаттануына және басқа да
қажетсіз ақпараттық шуылдар әсерінен орын алатын құбылыс. Сондықтан
мемлекеттік басқарудың тиімділігі және рационалдылық басқарушылық ақпарат
терминінің сапасына байланысты болады. Басқарушылық ақпараттың келесідей
көздері бар:
- мемлекеттік басқару органдарына және мемлекеттік қызметтерге
белгілі бір басқарушылық шешімдерді қабылдауға және іске асыруға
құқық беретін заңдылық және басқа да нормативтік актілер.
- Адамдардың өздерінің заңды мүдделері мен субъективті құқықтарының
сақталуын талап етуі.
- Мемлекеттік басқарудың төменгі органдарына орындауға міндетті
болып табылатын жоғары деңгейдегі басқару органдарының
нұсқаулары.
- Бақылау үрдісінде анықталатын басқарушы компаненттер және
басқарылатын объектілер қызметінің деңгейін көрсететін фактілер.
- Мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың бірлесіп әрекет
етуін қажет ететін мәселелі жағдай, шиеленістер, экстрималды және
т.б. төтенше жағдайлар.
Ақпараттық қоғам орнатудың негізгі шарттарына төмендегі міндеттерді
шешу қажеттігі жатқызылады:
- біртұтас ақпараттық кеңістікті қалыптастыру;
- келешегі мол ақпараттық технологияларды, есептеу техникасы және
телекоммуникация құралдарын жаппай қолдануға негізделетін жаңа
технологиялық үрдістердің экономикада қалыптасып, кейіннен
басымдықта болуы;
- ақпарат және білім нарығын құру;
- байланыс, ақпарат инфрақұрылымын жасау;
- жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
- білім беру, ғылыми-техникалық, мәдени даму деңгейін арттыру;
- азаматтар мен әлеуметтік институттардың ақпаратты еркін алу мен
таратуға деген құқығын қамтамасыз етудің тиімді жүйесін жасау.
Ақпараттық жүйе бұл объектіні басқаруға қажетті ақпаратты жинау,
сақтау, жаңарту, өңдеу және шығарып беру жүйесі. Басқарудың әр түрлі
деңгейлері мен салаларына қызмет көрсететін ақпарат жүйесінің
айырмашылығына қарамай, олар келесі ерекшеліктермен сипатталады:
• ақпараттың негізгі құрлымдық өлшем бірлігін негізгі көрсеткіштер мен
құжаттарды өңдеуге бағытталуы;
• мәліметтерді үлгілік (модульдік) өңдеу мен есеп айырысу-есептеу
кезеңінің байланыстылығы;
• уақытқа қарай есептер мен оның шешімдерін қажетті мәліметтермен
жабдықтау;
• уақытша іс тәжірбиелермен әлемдік-ұйымдастыру құрлымдарына
басқарылатын жүйені қатар тізу қажеттілігі.
Қазіргі уақытта әртүрлі мақсатта қолданылатын ақпараттық жүйенің
көптеген саны қызмет етеді. Олардың бір-бірінен өзгешелігі келесі
белгілермен түрленеді:
• бақару объектісінің сипаттамасымен;
• ақпараттық жүйені тұрғызу мен жұмыс істеудің жинақталған
тәжірибесімен;
• басқару және басқарушы жүйелерінің құрылымымен;
• мәліметтерді жинауда, өткізіп беруде және өңдеуде қолданылатын
жабдықтармен;
• ақпараттық жүйенінің басқару объектісінің жетекшілік тұрғысымен және
т.б. [1]
Мемлекеттік органдардың ақпараттық ресурстары мен жүйелерін
бірегейлендіру және ықпалдастыру мақсатында ведомствоаралық және үлгілік
ведомстволық ақпарат жүйелерінің жобалары іске асырылатын болады. Мұндай
жүйелерге: ведомстволық және ведомствоаралық электрондық құжат айналымы,
құжаттарды мұрағаттық сақтау, әкімшілік-басқару қызметінің ақпараттық
жүйелері, салық төлеушілер мен салық салынатын объектілер тізілімі,
үкіметтік Интранет-портал жатады.
Кәзіргі уақытта ақпаратты өндіру мен тарату үдерісін нығайту
барысында әлемдік индустриялық инфрақұрылым жасақталды. Ал, ақпарат адамзат
үшін индустриялық өркениет көзі болып мойындалуда. Демек, ақпараттық
индустрияны игерген елдің даму деңгейі де соған сәйкес болмақ. Ал, мұндай
индустриясы қалыптаспаған елдің бәсекеге қабылетті болуы неғайбыл.
Дамушы мемлекеттер дамыған елдердің ақпараттық өнімдерінің тұтынушысы
болуына мәжбүр. Бұл жағынан қарағанда, Қазақстан әзірге негізінен ресейлік
ақпараттық өнімнің тұтынушысы болумен шектелуде.
Ақпараттық индустрияның басты үш құрамтасы (компоненті) бар:
-ақпараттық кеңістік;
- ақпаратты тіл;
- ақпараттық өндіріс.
Осы үш құрамта бойынша тақырыпты талдасақ, Қазақстанның өзіне тән
ақпараттық индустриясының қалыптаспағанына көз жетеді:
- ақпараттық кеңістік толығымен дерлік ресейлік ықпалда;
- ақпараттық тіл ресейдің мемлекеттік тілімен жараталған және елде бірыңғай
ақпараттық тіл жоқ – қалаларды орыс тілді, ауылдарды оның аудармасы
күйіндегі қазақ тілді ақпарат жайлаған;
- ақпараттық өндіріс ішкі ақпарат базарынан ауыспайды, ол сыртқы
базарға соншалықты қауқарсыз, яғни қазақстандық ақпаратты тұтынатын елдер
болмашы ғана. Ақпараттық индустрияның құрамталарынан сәйкес түрде кез
келген елдің үш жақты құндылығы құралады:
- ақпараттық кеңістіктен елдің қауыпсыздығы;
- ақпараттық тілден елдің мәдениеті;
- ақпараттық өндірістен елдің экономикалық-әлеуметтік әлеуеті
қалыптасады.
Қазырғы заманда жеке бастың да, белгілі бір елдің де ішкі әлеуеті
қаншалықты көлемдегі ақпаратқа ие болуымен, оны тұтына білуімен және өңдеп,
жаңа ақпарат өндіре алуынан көрініс береді. Бұл жағынан алғанда әлемдегі
елдер негізінен екі топқа бөлінеді:
- ақпарат өндірушілер;
- өзгенің ақпаратын тұтынумен шектелушілер.
Дамыған елдер деп жүргенімізге алғашқы топқа жататын елдер кіретінін
ескерген мақұл. Яғни, алдыңғы қатарлы ақпарат өндіретін ел дамыған елдер
қатарынан табылады. Ал, дамушылар - ақпарат өндірісі болмағандықтан,
өзгенің ақпаратын талғажау етіп, қоректенетін елдер. Бұлардың тілі де
ақпарат өндірушілер тілінің қалқасында қалуда. Дамыған елдерге өз есесін
жібермей, даму жолына түскен елдер өзгенің ақпаратын тұтынумен бірге,
өзінің де ақпарат өндіру қауқарын қалыптастырады, оларға Қытай, Израил,
Индия, Бразилия, Малайзия, Ресей, Түркия секілді мемлекеттерді жатқызуға
болады.
Қазырғы заманғы адам үшін ақпаратты қорыта алу қабылеті – маңызды, ал
ақпарат өндірісін жолға қою – елдің кемелдік көрсеткіші. Дамыған елдер де,
оның соңынан ілесушілер де өздерінің даму тетіктері ретінде ақпарат
индустриясын қолға алуларымен мықты. Олардың бәріне – жалпыадамзаттық
ақпаратты сіңіре отырып, оны қорытып, өзіндік ақпарат өнімін өндіруді қолға
алу үдерісі тән.
Ақпарат индустриясы неден тұрады? Ол негізінен үшжақты тетіктен
құралады:
- алынған ақпаратты сіңіретіндей және бірыңғай тұтыну мүмкіндігі бар
жалпыұлттық бірыңғай ақпарат тілінен;
- сыртқы ақпаратты қорытып, өзіндік ақпарат өндіру инфрақұрылымынан;
- өндірілген ақпаратты таратудың дамыған көздерінен.
Әрине, кейбір елдерде ақпарат тілін бірнеше тілдің бірігіп атқаратын
мысалдары бар. Алайда, аталмыш талап бойынша, Қазақстандағы ақпаратты
сіңіру және жалпыұлттық ақпарат тілі ретінде орыс тілі ғана қолданылуда.
Ал, мемлекеттік мәртебесі бар, қазақ тілі бұл миссиядан құр қалған. Қазақ
тілі ақпаратты сіңіру тілі емес, орыс тілі арқылы сіңген ақпаратты
тәржімалау тілі ғана күйінде қалып отыр.
Сыртқы ақпаратты өндіруге де мемлекеттік тілдің қатысы шамалы. Шетелдік
ақпараттың қандайы да тікелей қазақ тілінде таралуы кездейсоқ құбылыс,
әзірге ол үдеріс тек қана орыс тілінің делдал болуымен ғана атқарылуда.
Сондай-ақ, ішкі ақпаратты сыртқа шығаруға да қазақ тілі қатыспайды. Бұған
жуырда Қытайдан келген қазақ делегациясының Қазақстан ақпаратының өз еліне
тарамайтындығын айтып, көмек сұрауы дәлел.
Биылғы болған әлемдік дәстүрлі діндер хатшылығының 6-отырысында моңғол
өкілінің сөзі, қазақ тіліне, тіпті, аударылмастан қалды. Яғни, Қазақстанның
мемлекеттік тіліндегі бұқаралық ақпарат өндірісі қалыптаспақ түгілі,
қарабайыр деңгейде деуге негіз бар. 1
1.2. БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ – ХАЛЫҚТЫҚ АҚПАРАТ
Қарастырып отырған бұқаралық ақпаратқа не жатады? Әрине, қарапайым
азаматтардың күнделікті өмір сүруі мен қажетіне керекті ақпараттың барлық
түрін жатқызуға болады. Атап айтқанда:
- сауаттануға, білім алуға қажетті ақпарат;
- еңбектенуге, қосалқы мамандық алуға қажетті ақпарат;
- жұмыс пен қызмет бабына қажетті ақпарат;
- тұрмыстық-тұтынушылық ақпарат;
- ресми-нормативтік ақпарат;
- мәдени-қоғамдық ақпарат;
- ғылыми-көпшілік ақпарат;
- өндірістік-технологиялық-бизнестік ақпарат т.т. Бұл аталған ақпарат
түрлерінің мемлекеттік тілде өндіріліп, таралу ахуалы арнайы зерттеуді
қажетсінеді. Алайда, ол әлі күнге қолға алынар емес. Дегенмен де, қазақ
тілінің қазырғы жағдайы осы ақпараттардың мемлекеттік тілдегі күйін толық
аңғартатын индикатор деуге болады.
Бұқаралық ақпарат негізінен тұтынушылық сыйпатқа ие. Дәлірек айтсақ,
мемлекеттік, коммерциялық және қоғамдық үш сектордан өнетін ақпараттың бұл
түрі төмендегі жағдайларды қамтыйды:
- азаматтардың мүддесіне және құқықтық қажетін өтеуге керекті билік
тарапынан өндірілетін ресми-нормативтік, анықтамалық ақпарат;
- тұтынушылық қажетті өтеуге жарайтын, түрлі қызмет көрсету, сауда,
бизнес ақпараттары;
- білім, денсаулық, мәдениет пен өнер саласындағы және бұқаралық
ақпарат құралдары өндіретін әлеуметтік ақпарат.
Ақпараттың аталған түрлері елде қазақ тілінде өндірілмейді. Ішінара
болмаса, барлық мемлекеттік органдарда ресми-нормативтік ақпараттан бастап,
заңжобаға дейін орыс тілінде әзірленіп, оның көшіріндісі (калька) түріндегі
аударма ғана қазақ тілінде қосалқы сыйпатта жүретіні белгілі. Жуырда ғана
1997 жылы парламент депутаты Әкім Ысқақ мемлекеттік тілде әзірлеп ұсынған
жалғыз заңның он жылдығы аталып өтті. Бұл – Әкім секілді ұлтшыл азаматтың
мерейі, өзге депутаттарға сын, ал ұлт үшін шын мәніндегі қасретті мерейтой
еді.
Ал, тұтынушылық қажетті өтеуге қатысты тауар жапсырмалары мен
нұсқамаларын, жарнамаларды алсақ, ондағы қазақ тілінің қатысу мөлшері
шамамен – 3-5% ғана. Қазақстан банктары, қазақтілді ақпаратты былай
қойғанда, тіпті, компьютерлеріне әлі күнге қазақтілді аты-жөндерді
жазатындай қазақ харыптарын да енгізбеген.
Денсаулық, мәдениет пен өнер саласындағы ақпарат өндірісінің ахуалы да осы
көлемде. Бір қызығы, бұл үдерісті мониторинг жасау арқылы бақылап, жолға
қойатындай үйлестіріп отырған тиісті мемлекеттік органдардың қызметі
байқалмайды.
Орта және жоғары білім беру саласының ақпараты елдегі білім берудің
тиянақсыз тұжырымдамасына сәйкес түрде тәуелді болып отыр. Атап айтқанда,
Қазақстанда әлі күнге мемлекеттік сыйпаттағы тәрбие-білім беру
тұжырымдамасы жүзеге аспай отыр, оның орнына этностық сыйпаттағы тәрбие-
білім беру бар: біздің балабақтар мен мектептер тәрбие мен білім беру
тіліне орай қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр, неміс, тәжік т.б. балабағы немесе
мектебі болып қалып отыр. Бұл жағынан Өзбекстан өзінің аталмыш саласын
бірыңғайлап алуда: елде жаппай бірыңғай тілде білім беруге көшуде, сөйтіп,
бірыңғай ақпараттық индустрия тілінің қалыптасуына бет алды. Жоғарғы оқу
мекемелеріндегі (ЖОМ) қазақтілді оқулықтың жетіспеуі шын мәнінде солардағы
оқыту корпусының ақпарат өнімінің қаншалықты екенін әйгілейді. Осы секілді
әңгіме қазақ мектептеріндегі балалардың өз ойларын ана тілдерінде ежіктеп,
білдіре алмауы жөнінде де айтуға болар. Бұл бір қарағанда, шешендік сала
болғанымен, ауызекі ақпарат өндірудің бірден бір көрінісі екені рас.5
Елдегі ырықтанған 80% бұқаралық ақпарат құралдары негізінен
жарнамалық бюджеттен тұратынын ескерсек, және оның 95-98%-ы орыстілді
жарнамалық индустрияның қолында екеніне назар аударсақ, қазақтілді БАҚ
өнімінің сапасы мен көлемінің мөлшері өзінен өзі айқындалады. Тіпті,
астанада жалғыз ғана қазақтілді жарнама агенттігі жуырда құрылды. Қыруар
қаржының кімдердің қалтасына құйылып келе жатқанын болжай беріңіз. БАҚ
жөнінде быйылғы сәуірдегі мәлімдемесінде мәжіліс депутаты Мұхтар Шаханов
былай деген еді: Ақпараттық диверсияны қалай тоқтатамыз? деген
мәлімдемемде республикамызда мемлекеттік тілде шығатын 453 қана газет-
журнал бар екенін баяндаған едім... республикамызда орыс тілінде жарық
көретін 2303 басылымды айтпағанның өзінде Ресей Федерациясынан Қазақстанға
5248 газет-журнал келіп тарайтынын, оның 2728-і ғана ҚР Мәдениет және
ақпарат министрлігінде тіркелгенін, қаншама мәскеулік басылымдардың кеден
және басқа салықтардан жалтарып, өз материалдарын Қазақстан баспаларына
интернет арқылы жіберіп газет-журнал етіп бастыратынын да әйгіледік.
Депутаттың бұл сөздері Қазақстандағы қазақтілді БАҚ өнімдерінің қай
деңгейде екенін және елдің ақпараттық кеңістігі кімнің қолында екенін
әйгілеп-ақ тұр. Пайызға шаққанда, елде тарайтын қазақтілді БАҚ өнімдері
орыстілді 7551 басылым санына шаққанда небәрі 453 екенін ескерсек, оның
пайыздық мөлшері - 5,99%. Дөңгелесек - 6% ғана! Бірақ мұның таралым мен
қаржыға шаққандағы көрсеткішін анықтау, онан да қызықты жайттарға тап қылар
еді. Алайда, онымен айналысуға тиіс мемлекеттік орган бұл міндеттен айналып
өтуде.
1.3 Мемлекеттік басқаруда электрондық үкіметтің ролі
Қазақстан Республикасында электрондық үкімет қалыптастырудың 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама)
Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін,
бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты 2004
жылғы 19 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 8 маусымдағы отырысында № 9
хаттамамен мақұлданған Қазақстан Республикасындағы “электрондық үкімет”
тұжырымдамасының ережелері ескеріле отырып әзірленді.
Осы Бағдарламаның негізіне электрондық үкімет арқылы - прогрессивті
ақпаратты Қазақстанға қол жеткізу идеясы алынды.
Қазақстанда электрондық үкіметті қолданысқа енгізу мемлекеттік
органдардың азаматтар мен ұйымдарға ұсынатын қызмет көрсетулер сапасын
жақсартуға және мерзімін қысқартуға, мемлекеттік органдар қызметінің
ақпараттық базасына қолжетімділікті қамтамасыз етуге, болашақта әкімшілік
жүйені жетілдіруді ескере отырып, құрамы жағынан тиімді әрі оңтайлы
мемлекеттік аппарат құруға бағытталған.
Электрондық үкімет құрудың басты басымдықтары Интернет-байланысқа
қолжетімділікті қамтамасыз ету, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
саласында білім деңгейін көтеру, сондай-ақ мемлекеттік басқару жүйесіне
жаңғырту жүргізу болып табылады.
Электрондық мемлекеттік қызмет көрсетуді қалыптастыру кезінде
әкімшілік процестерге технологиялық қайта жабдықтау жүргізу көзделетін
болғандықтан, “электрондық үкімет” құру сонымен қатар мемлекеттік басқару
жүйесін ұдайы жетілдіріп отыруға мүмкіндік береді.
Әлемдік тәжірибені талдауды ескере отырып, Қазақстанда электрондық
үкімет құрудың ұзақ мерзімді болашағы бар және ол үш кезеңде іске
асырылатын болады.
Бірінші кезең электрондық үкіметтің инфрақұрылымын құру. Аталған
кезең шеңберінде осы Бағдарламаны іске асыру электрондық үкіметтің шлюзі
мен порталы, банк жүйесімен өзара іс-қимыл үшін төлем шлюзі, ұлттық
бірегейлендіру жүйесі, мемлекеттік органдардың бірыңғай көліктік ортасы,
орталық және жергілікті атқарушы органдардың ведомствоаралық және үлгілік
жүйесін құру мен дамыту, сондай-ақ электрондық қызмет көрсетулерге
қолжетімділікті қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жүргізу, ақпараттық
теңсіздікті жою және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында
білім көтеру жөнінде жұмыстар ұйымдастыру сияқты базалық құрамдас
бөліктерді құруға бағытталатын болады.
Осы кезеңде Бағдарламаны іске асыру шеңберінде ақпараттық және
интерактивтік қызмет көрсетулер жоспарлануда.
Екінші кезең - электрондық үкіметтің сервисін дамыту азаматтардың
тіршілік-тынысы мен мемлекеттік органдардың жұмыс істеуінің барлық саласын
қамтитын сан алуан сервистерді дамытуға, сондай-ақ әкімшілік процесстерге
кең ауқымды технологиялық қайта жабдықтау жүргізуге бағытталатын болады.
Осы кезеңде транзакционды қызмет көрсетулер іске асырылатын болады.
Үшінші кезең - ақпараттық қоғам құру е-медицина, е-білім, е-мәдениет,
е-демократия және басқалары сияқты жобаларды іске асыруды қоса алғанда,
мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызмет көрсетулерін трансформациялауды,
ақпараттық қоғам құруды көздейді.
Осы Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінің аяқталу қортындысы
бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі республикада электрондық үкіметті
дамыту жөніндегі бағдарламалық құжатты одан әрі әзірлеу туралы шешім
қабылдайтын болады.
Осы Бағдарламада жағдайлар жасауға және электрондық үкіметтің
мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға бағытталған шаралар көзделеді, олар
мынадай шешуші сәттерге шоғырландырылатын болады:
1) электрондық үкімет пен оны пайдаланушылардың жұмыс істеуін
реттейтін нормативтік құқықтық базаны дамыту;
Бұл тұрғыда электрондық үкімет құру мемлекеттік қызмет көрсетулер
регламенттерін талдауды көздейді, мұның өзі әкімшілік рәсімдерге
технологиялық қайта жабдықтау жүргізу мен мемлекеттік басқару жүйесін
жаңғырту тетіктерінің бірі болып табылады.
2) халықты электрондық үкімет мүмкіндіктеріне тарту, яғни білім алу
және ақпарат теңсіздігін еңсеруге, электрондық іс-қимыл рәсімдерін
орындау мен халықтың қалың жігі үшін электрондық үкімет қызмет
көрсетулеріне қолжетімділікті ұйымдастыру үшін қоғамды қажетті
білімділік деңгейімен қамтамасыз етуге бағытталған іс-шараларды
іске асыру қажеттілігі;
3) мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде әкімшілік процестерді
стандарттау мен нысандандыруды, сондай-ақ мемлекеттік органдарды
ақпараттандыру мен басқарудың біріңғай саясатын әзірлеу мен іске
асыруды білдіретін мемлекеттік органдарды ақпараттандыру.
“Электрондық үкіметтің” инфрақұрылымын қалыптастыру екі өзара
байланысты, бірақ функциялық дербес контурларды іске асыру жағдайында
мүмкін болады.
Ішкі контур үкімет - үкімет үлгісіндегі өзара қарым-
қатынастарды қамтиды және ведомствоаралық әкімшілік рәсімдерге қызмет
көрсететін ақпараттық жүйелерді құрайды.
Сыртқы контур үкімет - азаматтар және үкімет - ұйымдар
үлгісіндегі өзара қарым-қатынастарды қамтиды және мемлекеттің азаматтармен
және ұйымдармен өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді.
Бағдарламада Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы
16 наурыздағы № 573 Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын қалыптастырудың және
дамытудың мемлекеттік бағдарламасының негізгі ережелері ескеріледі және
салааралық сипатта болады.
Бүгіндері электрондық үкімет дегеніміз – бұл ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолданумен мемлекеттік органдар, халық және
бизнестің өзара іс-қимыл жүйесі.
Электрондық үкіметтің ішінде негізгі моделдері 3 байланыс болып
табылады: халыққа, бизнеске, мемлекеттік органдарға G2C мемлекеттік
қызметін көрсету.
Электрондық үкіметтің идеологиясы 2 затқа негізделген. Бұл
сервистерді көрсетуге арналған инфрақұрылымды құру және сервистердің
өздері. Электрондық үкіметтің құрылымы инфрақұрылымдық компоненттерді құру
болып табылады. Олар бірыңғай мемлекеттік деректер қоры, электрондық
цифрлық қолтаңба берілетін куәландыру орталығы, азамат қызметті алатын және
төлейтін шлюз
2004 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметімен "электрондық үкiметті"
қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы
қабылданды.
Бағдарламаны іске асыру нәтижесі:
• Электрондық үкімет инфрақұрылымының базалық компоненттерін
қалыптастыру;
• Нормативтік құқықтық базаны құру;
• Мемлекеттік органдардың электрондық қызметтерін дамыту және
қалыптастыру;
• Халықтың компьютерлік сауаттылық деңгейін көтеру.
2007 жылы Қазақстан Республикасы электрондық үкіметті дамытудың
2008-2010 жылдарға бағдарламасы қабылданды, оның міндетіне мыналар кіреді:
• электрондық үкімет базалық инфрақұрылымы мен қол жеткізу тетіктерін
кеңейту және дамыту;
• бизнес үшін талап етілетін және азаматтар үшін әлеуметтік маңызды
• мемлекеттік қызметтерді ұсынудың үдерістерін автоматтандыру және
ықпалдастыру;
• ақпараттандыру үдерістерінің нормативтік құқықтық базаларын қамтамасыз
ету және электрондық мемлекеттік қызметтерді беру;
• мемлекеттік органдардың қызметін бақылау мен мөлдірлігін арттыру
Электрондық үкіметті енгізу стратегиясына сәйкес е-үкіметті
қалыптастыру және дамыту 4 кезеңнен тұрады:
• Біріншісі ақпаратты жариялау және таратуды көздейді.
• Екіншісі – мемлекеттік орган мен азаматтар арасындағы өзара іс-
қимылдың кері және тура жолымен интерактивтік қызметтерді беру.
• Үшіншісі– қаржылық және заңдық операцияларды үкімет порталы арқылы
іске асыру транзакциялық өзара іс-қимылы.
• Төртіншісі – ақпараттық қоғамды қалыптастыру.
Электрондық үкімет веб-порталын қалыптастырудың бағдарламасы
шеңберінде мемлекеттік органдардың ақпараттық және интерактивтік
қызметтеріне қол жеткізудің бірыңғай нүктесі құрылды. Бірінші ақпараттық
кезең өтті. Қазір электрондық үкімет веб-порталында 1503 ақпараттық
қызмет жарияланған.
Веб-портал арқылы мемлекеттік электрондық қызметтерді
ұсыну мақсатында ЭҚАБЖ ықпалдастырылған және мемлекеттік деректер қорын
бағдарламалық қамтамасыз ету жасалды, сондай-ақ ЭҚАБЖ және мемлекеттік
деректер қорымен бірігу модулдерінің бағдарламалық қамтамасыз етуі жасалды,
соның ішінде Мемлекеттік жер кадастры, Интегралданған салықтық
ақпараттық жүйе, Жеке тұлғалар, Заңды тұлғалар, Адрестік тізім,
Жылжымайтын мүлік тізімі, Зейнетақы төлеу мемлекеттік орталығының
деректер қоры бар.
Бүгінгі таңда Қазақстанның әрбір азаматы е-үкіметке кіріп,
мемлекеттік органмен тікелей байланыссыз қысқа уақыт ішінде ақпарат ала
алады.Ол үшін www.e.gov.kz. адресіне кіріп, қажетті анықтаманы алу үшін
электрондық цифрлық қолтаңбамен сұрау жіберу қажет.
Қазіргі уақытта электрондық үкімет порталында 41 электрондық қызмет
іске асырылған. Бұл зейнетақылық бөлу туралы анықтама алу, ӘЖК телнұсқасын
алу, азаматтық хал-ахуал актілері бойынша деректік анықтамаларды алу және
басқалар.
Ағымдағы жылдың соңына дейін АШМ, ІІМ, ӘМ, ЕЖХӘҚМ секілді мемлекеттік
органдардың 60 электрондық қызметін орналастыру, сондай-ақ азаматтарға
мемлекеттік қызметтерді веб-портал және электрондық қызмет арқылы екінші
деңгейлі банктердің төлем карточкаларының көмегімен төлеу мүмкіндігін беру
жоспарлануда.
Сонымен, электрондық үкімет жобасы өзінің келесі даму кезеңі -
транзакциялық кезеңге өтеді.
Қазақстан Республикасында электрондық үкімет қалыптастырудың 2005-
2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама)
Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін,
бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты 2004
жылғы 19 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 8 маусымдағы отырысында № 9
хаттамамен мақұлданған Қазақстан Республикасындағы “электрондық үкімет”
тұжырымдамасының ережелері ескеріле отырып әзірленді.
Осы Бағдарламаның негізіне электрондық үкімет арқылы - прогрессивті
ақпаратты Қазақстанға қол жеткізу идеясы алынды.
Қазақстанда электрондық үкіметті қолданысқа енгізу мемлекеттік
органдардың азаматтар мен ұйымдарға ұсынатын қызмет көрсетулер сапасын
жақсартуға және мерзімін қысқартуға, мемлекеттік органдар қызметінің
ақпараттық базасына қолжетімділікті қамтамасыз етуге, болашақта әкімшілік
жүйені жетілдіруді ескере отырып, құрамы жағынан тиімді әрі оңтайлы
мемлекеттік аппарат құруға бағытталған.
Электрондық үкімет құрудың басты басымдықтары Интернет-байланысқа
қолжетімділікті қамтамасыз ету, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
саласында білім деңгейін көтеру, сондай-ақ мемлекеттік басқару жүйесіне
жаңғырту жүргізу болып табылады.
Электрондық мемлекеттік қызмет көрсетуді қалыптастыру кезінде
әкімшілік процестерге технологиялық қайта жабдықтау жүргізу көзделетін
болғандықтан, “электрондық үкімет” құру сонымен қатар мемлекеттік басқару
жүйесін ұдайы жетілдіріп отыруға мүмкіндік береді.
Әлемдік тәжірибені талдауды ескере отырып, Қазақстанда электрондық
үкімет құрудың ұзақ мерзімді болашағы бар және ол үш кезеңде іске
асырылатын болады.
Бірінші кезең электрондық үкіметтің инфрақұрылымын құру. Аталған
кезең шеңберінде осы Бағдарламаны іске асыру электрондық үкіметтің шлюзі
мен порталы, банк жүйесімен өзара іс-қимыл үшін төлем шлюзі, ұлттық
бірегейлендіру жүйесі, мемлекеттік органдардың бірыңғай көліктік ортасы,
орталық және жергілікті атқарушы органдардың ведомствоаралық және үлгілік
жүйесін құру мен дамыту, сондай-ақ электрондық қызмет көрсетулерге
қолжетімділікті қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар жүргізу, ақпараттық
теңсіздікті жою және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында
білім көтеру жөнінде жұмыстар ұйымдастыру сияқты базалық құрамдас
бөліктерді құруға бағытталатын болады.
Осы кезеңде Бағдарламаны іске асыру шеңберінде ақпараттық және
интерактивтік қызмет көрсетулер жоспарлануда.
Екінші кезең - электрондық үкіметтің сервисін дамыту азаматтардың
тіршілік-тынысы мен мемлекеттік органдардың жұмыс істеуінің барлық саласын
қамтитын сан алуан сервистерді дамытуға, сондай-ақ әкімшілік процесстерге
кең ауқымды технологиялық қайта жабдықтау жүргізуге бағытталатын болады.
Осы кезеңде транзакционды қызмет көрсетулер іске асырылатын болады.
Үшінші кезең - ақпараттық қоғам құру е-медицина, е-білім, е-мәдениет,
е-демократия және басқалары сияқты жобаларды іске асыруды қоса алғанда,
мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызмет көрсетулерін трансформациялауды,
ақпараттық қоғам құруды көздейді.
Осы Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінің аяқталу қортындысы
бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметі республикада электрондық үкіметті
дамыту жөніндегі бағдарламалық құжатты одан әрі әзірлеу туралы шешім
қабылдайтын болады.
Бұл тұрғыда электрондық үкімет құру мемлекеттік қызмет
көрсетулер регламенттерін талдауды көздейді, мұның өзі әкімшілік рәсімдерге
технологиялық қайта жабдықтау жүргізу мен мемлекеттік басқару жүйесін
жаңғырту тетіктерінің бірі болып табылады.
Халықты электрондық үкімет мүмкіндіктеріне тарту, яғни білім алу
және ақпарат теңсіздігін еңсеруге, электрондық іс-қимыл рәсімдерін орындау
мен халықтың қалың жігі үшін электрондық үкімет қызмет көрсетулеріне
қолжетімділікті ұйымдастыру үшін қоғамды қажетті білімділік деңгейімен
қамтамасыз етуге бағытталған іс-шараларды іске асыру қажеттілігі;
Мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде әкімшілік процестерді
стандарттау мен нысандандыруды, сондай-ақ мемлекеттік органдарды
ақпараттандыру мен басқарудың біріңғай саясатын әзірлеу мен іске асыруды
білдіретін мемлекеттік органдарды ақпараттандыру.
“Электрондық үкіметтің” инфрақұрылымын қалыптастыру екі өзара
байланысты, бірақ функциялық дербес контурларды іске асыру жағдайында
мүмкін болады.
Ішкі контур үкімет - үкімет үлгісіндегі өзара қарым-
қатынастарды қамтиды және ведомствоаралық әкімшілік рәсімдерге қызмет
көрсететін ақпараттық жүйелерді құрайды.
Сыртқы контур үкімет - азаматтар және үкімет - ұйымдар
үлгісіндегі өзара қарым-қатынастарды қамтиды және мемлекеттің азаматтармен
және ұйымдармен өзара іс-қимылын қамтамасыз етеді.
Бағдарламада Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы
16 наурыздағы № 573 Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын қалыптастырудың және
дамытудың мемлекеттік бағдарламасының негізгі ережелері ескеріледі және
салааралық сипатта болады. [12]
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ
ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық технологиялар
Ұлттық ақпараттық технологиялар акционерлік қоғамы – Қазақстан
Республикасындағы ақпараттық технологиялар саласындағы ұлттық оператор.
Мемлекеттік ақпараттық жүйелердің өзара әрекетін құру және ұйымдастыру
жөнінде уәкілетті ұйым ретінде 2000 жылдың 4 сәуірінде құрылған.
Ұлттық ақпараттық технологиялар АҚ ұйымдастырушылық құрылымы
орталық аппараттан, өндірістік бөлімшелерден және 16 облыстық
телекоммуникациялар орталықтарынан, оның ішінде және Астана қаласында
тұрады.
Бүгінгі күні Ұлттық ақпараттық технологиялар акционерлік қоғамы
біздің елімізде тек қана астанада ғана емес, және барлық облыс
орталықтарында ұсынылған Қазақстандағы ақпараттық технологиялар нарығындағы
ең ірі және тұрақты дамушы компания болып табылады. Өңірлік орталықтарды
дамыту саясаты белсенді жүргізіледі.
Компанияның миссиясы – заманауи ақпараттық технологияларды пайдалана
отырып Қазақстан Республикасының ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастыру және дамыту.
Сондай-ақ еңбек өніміділігін арттыру және басқарушылық пен өндірістік
үрдістерді оңтайландыру мақсатында экономиканың барлық салаларында
ақпараттық технологияларды кеңінен қолдануға жәрдемдесу болып табылады.
Құрылым және қызмет
Компанияның құрылымы мен қызметі:
- Қоғам құрылымы мынадай өндірістік бөлімшелерді қосады:
Бизнесті дамыту орталығы;
- Ұлттық есептік жүйелері жөніндегі бағыт;
- ЭҚАБЖ сүйемелдеу;
- БҚ дамыту орталығы;
- Ықпалдастыру шешімдері жөніндегі бағыт;
Data-орталық;
- Ақпараттық жүйелерге сервистік қызмет көрсету;
- Ақпараттық қауіпсіздік жөніндегі бағыт;
- Ақпараттық теңсіздікті төмендету бағдарламасы;
- Телекоммуникациялық қызмет көрсету;
- Мемлекеттік органдардың АКТ-бөлімшелерінің жұмыс істеуі
жөніндегі бағдарлама;
- Құзырет орталығы;
- Аумақтық бөлімше;
- Орталық аппарат.
Өндірістік бөлімшелермен жүзеге асырылатын жұмыс түрлері:
Бизнесті дамыту орталығы – рынокты сегменттеу және Қоғаммен берілетін
қызметтерді орналастыру, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңдерде сату
жоспарын әзірлеу мен атқару, ба әзірлеу мен атқару, бағалық саясатты
талдау, жаңа қызмет түрлерін игеру жөніндегі ұсыныстарды қалыптастыру,
коммуникациялық жұмыс (бұқаралық ақпарат құралдарын және с.с. пайдаланумен
корпорацияның беделін қалыптастырудың жалпы үдерісі), PR-проблемаларға
зерттеу мен талдау жүргізу, PR-бағдарламалар әзірлеу және жүзеге асыру,
басшылықтың БАҚ-пен байланысын қамтамасыз ету, семинарлар, конференциялар,
дөңгелек үстелдер және с.с. ұйымдастыру мен өткізу және оларды толық
ақпараттық және техникалық сүйемелдеу, Қоғам туралы келіп түскен
ақпараттарды жинау және талдау (мониторинг), құттықтау хаттар, ашық хаттар
жіберуді ұйымдастыру, БАҚ пен клиенттер бойынша дерекқорлар жүргізу,
мемлекеттік бюллетендер мониторингі, конкурстық құжаттамаларды дайындау
және сүйемелдеу.
Ұлттық есептік жүйелер жөніндегі бағыт – Мемлекеттік дерекқорлар
жобаларын басқару жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру, бөлігінде оларды
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарында құру, дамыту және
ендіру, сондай-ақ электрондық үкіметтің бірыңғай ақпараттық
инфрақұрылымына ықпалдастыру.
ЭҚАБЖ сүйемелдеу – мемлекеттік органдардың ЭҚАБЖ құру жобаларын
басқару, мемлекеттік органдар мен орталық торапта ЭҚАБЖ ендіру және
әкімшілендіру жөніндегі жұмыстарды өткізу, электрондық құжат айналымы үшін
бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеу және дамыту.
БҚ дамыту орталығы – бағдарлама жобалары бойынша жоба алды тексеру
мен талдау жұмыстарын өткізу, жасалған шарттар талаптарына сәйкес
бағдарламалық қамтамасыз ету әзірлеу, бағдарламалық өнімдерді әзірлеу
саласындағы заманауи әлемдік үрдістер маркетингі және талдау, бағдарламалық
өнімдерді пысықтау және бейімдеу бойынша Қоғамның құрылымдық бөлімшелерімен
жұмыстарды ұйымдастыру, әзірленген және ендірілген бағдарламалық өнімдер
функционалын тестілеу және өңдеу, жасалған шарттарға сәйкес бағдарламалық
өнімдерді ендіру және әкімшілендіру жөніндегі жұмыстарды орындау кезінде
ұйымдастырушылық және техникалық мәселелерді шешу, Қоғамның ішкі мәселелері
бойынша Қоғамның құрылымдық бөлімшелері арасында хат жазысулар жүргізу.
Ықпалдастыру шешімдері жөніндегі бағыт – Қазақстан Республикасы
электрондық үкіметінің порталы мен шлюзін құру және дамыту, Мемлекеттік
органдардың Интранет-порталын құру, Қоғамдық қол жеткізу рунктерін құру,
Төлем шлюзін құру, ҚР Ақпараттандыру және байланыс агенттігінің рұқсат
беру құжаттарын есепке алу ақпараттық жүйесін құру, Электрондық үкімет
веб-порталымен қайта инжинирингтеу және ықпалдастыру мақсатында мемлекеттік
органдардың қызмет беру үдерістері мен ақпараттық жүйелерін зерттеу
жобаларын басқару, сондай-ақ талдау жұмыстарын жүргізу, Қазақстан
Республикасында электрондық үкіметті қалыптастырудың 2005 - 2007 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар
Жоспарымен қарастырылған жобалар үшін тенхикалық талаптар әзірлеу және іске
асыру.
Data-орталық – ведомствоаралық ақпараттық жүйелерді ендіру және
сүйемелдеу жөніндегі жұмыстар, ионың ішінде:
мемлекеттік органдардың және басқа да ұйымдардың веб-сайттарын
әзірлеу, дамыту және сүйемелдеу;
Қазақстан Республикасының ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастыру және дамыту Мемлекеттік бағдарламасының мақсатты бағдарламаға
қарастылары шеңберінде Қоғамның ақпараттық жобаларын әзірлеу мен ендірудің
барлық кезеңдеріне қатысу;
типтік ақпараттық жүйелерді ендіру және сүйемелдеу;
Үкіметтің ақпараттық Веб-сайтын сүйемелдеу;
ішкі ақпараттық ресурстар мен Қоғамның жергілікті желісін қорғау
бойынша іс-шара өткізу;
Қоғам жобалары серверлерінде операциялық жүйелерді әкімшілендіру;
Қоғам жобалары серверлерінде дерекқорларды басқару жүйелерін
әкімшілендіру;
Қоғам жобалары шеңберінде пайдаланылатын бағдарламалық өнімдердің
лицензиялары мониторингін өткізу.
Ақпараттық жүйелерге сервистік қызмет көрсету – аппараттық-
бағдарламалық кешендерге сервистік жүйелік-техникалық қызмет көрсету және
мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін сүйемелдеу (құрал-жабдыққа
техникалық қызмет көрсету, дерекқорларды басқару жүйелеріне техникалық
қызмет көрсету және әкімшілендіру, аппараттық-бағдарламалық кешендер мен
жүйелік бағдарламалық қамтамасыз етулерді және т.б. әкімшілендіру).
Ақпараттық қауіпсіздік жөніндегі бағыт – Мемлекеттік органдар үшін
куәландырушы орталық құру (МО КО), Қазақстан Республикасы ұлттық
сәйкестендіру жүйесінің ашық кілттер инфрақұрылымын құру (ҚР ҰСЖ АКИ),
open source технологиялары базасында ұлттық қорғалған операциялық жүйе
құру және Электрондық үкімет ақпараттарын техникалық қорғау жүйесін
құру жобаларын басқару, Қоғамның ақпараттық қауіпсіздігін ұйымдастыру,
қамтамасыз ету, сондай-ақ Қоғамның ұлттық ақпараттық инфрақұрылымына
қалыптастырумен, дамытумен және қызмет көрсетумен байланысты жұмыстарды
қамтамасыз ету, ақпараттық ресурстар мен жүйелерді ықпалдастыруда
ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
Ақпараттық теңсіздікті төмендету бағдарламасы – Ақпараттық
теңсіздікті төмендету бағдарламасын іске асыру үшін жағдаймен қамтамасыз
ету және ондағы іс-шаралардың орындалу мониторингін өткізу, халықты
компьютерлік сауаттылыққа оқытуды ұйымдастыру, АТ-мамандар даярлау,
көрсетілген Бағдарламаны іске асыру мәселелері бойынша PR-компаниялар
ұйымдастыру.
Телекоммуникациялық қызмет көрсету – МО серверлік орталықтарына
қызмет көрсетуді жүзеге асырушы, МО бірыңғай көліктік ортасы (МО БКО)
жобасын құру мен дамытуға қатысушы және Қоғамның ақпараттық жобаларын және
МО мен Қоғамның бірлескен жобаларын телекоммуникациялық қолдауды қамтамасыз
етуші бөлімше.
Мемлекеттік органдардың АКТ-бөлімшелерінің жұмыс істеуі жөніндегі
бағдарлама – электрондық үкіметті қалыптастыру кезінде мемлекеттік
органдарға кеңес беру және практикалық көмек көрсету, ақпараттандыру
саласындағы бірыңғай техникалық саясатты іске асыру мақсатында мемлекеттік
органдардың инвестициялық жобалары мен бағдарламаларын жоспарлауға,
қалыптастыруға және талдауға қатысу, Ақпараттық ресурстар мен ақпараттық
жүйелер мемлекеттік тіркелімінің ақпараттық жүйелерін сүйемелдеу,
бағдарламалық кодтар Депозитариясы мен нормативтік-құқықтық құжаттамалар
жүргізу, сараптау жүйесін, оның ішінде сынақ зертханасын сүйемелдеу,
мемлекеттік органдардың ақпараттық ресурстары мониторингі және мемлекеттік
органмен Бірыңғай техникалық саясат талаптарының орындалуы жөніндегі іс-
шараларды бақылау, сондай-ақ қолданыстағы стандарттарға сәйкес ақпараттық
жүйелердің әзірленуі мен ендірілуін бақылау.
Құзырет орталығы – Қазақстан Республикасы электрондық үкіметінің
сәулеті мен инфрақұрылымын дамыту саласындағы халықаралық тәжірибені
жүйелендіру және талдау, халықаралық тәжірибені талдау есебімен Қазақстан
Республикасының мемлекеттік секторындағы АКТ-жобаларды басқару жүйелерін
құру және ендіру жөніндегі ұсыныстарды дайындау, Электрондық үкіметті
дамытудың 2008 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске
асыру шеңберінде өткізілетін жобалардың, оның ішінде Қоғам жобаларының да
ағымдағы жай-күйі жөнінде ақпараттар дайындау, Қоғамның жобаларын басқару
бойынша электрондық офис құру, электрондық үкіметті ғылыми-әдістемелік
және ақпараттық-техникалық қолдау, Қоғам жобалары бойынша ҒТҚ, әдістемелік
және басқа да құжаттарды ресімдеудің стандарттық талаптарының сақталуын
қамтамасыз ету, Қоғамда оны ұдайы жақсарту үдерістерін өткізу есебімен МСЖ
қолдау.
Аумақтық бөлімше сервистік жүйелік-техникалық қызмет көрсету мен
компьютерлік, желілік және перифериялық құрал-жабдықтарды жөндеуді,
ақпараттық жүйелерді сүйемелдеу мен әкімшілендіруді жүзеге асырады, сондай-
ақ орталықтандырылып жасалған шарттарға сәйкес телекоммуникациялық
қызметтер көрсетеді.
Орталық аппарат Қоғамның жалпы басшылығы жүзеге асыратын басқарудың
әкімшілік блогын өзімен ұсынады.
Ұлттық ақпараттық технологиялар АҚ бірқатар шетелдік
компаниялармен меморандумдар және әріптестік келісімдер жасасты, атап
айтқанда:
- Ripe NCC келісім (Интернет желісіне қол жеткізу);
- Enterprise information management systems inc ынтымақтастық туралы
келісім (ақпараттық және телекоммуникациялық саласындағы ынтымақтастықты
дамыту);
- Fujitsu siemens келісім (бағдарламалық қамтамасыз етуқұралдар бойынша
қызметтер);
- Cisco Systems International B.V. меморандум (ақпараттық қызметтер);
- меморандум о взаимопонимании с LG CNS өзара түсіністік туралы меморандум,
ақпараттық-телекоммуникациялық саласындағы ынтымақтастықты дамыту туралы
KazDoc электрондық құжат айналымының жүйесі
KazDoc мемлекеттік емес ұйымдарда құжат айналымды автоматтандыру үшін
арналған.
KazDoc электрондық құжат айналымы жүйесінің бағыты басқарушылық шешімдерді
қабылдаудың жеделдігі мен сапасын арттыру, сондай-ақ іс жүргізудің қағазсыз
және электрондық құжат айналымы технологияларын, ұжымдық құжаттардың
пайдаланудың механизмдерін, деректер қорын құруды пайдалануға ұйымдастыруды
көшірудің жалпы есебінде басқарудың тиімділігін арттыру болып табылады.
Іс жүргізуде құрылатын және пайдаланылатын жүйеде ЭҚ өңдеу жүргізіледі.
Жүйе технологиялық үрдістерді даярлау, тіркеу, құрылымдау, маршруттаулар,
сақтау, ЭҚ-ды іздеу және өңдеу, ЭҚ-ға қол жеткізілімді авторизациялау, ЭҚ
сілтемелерді автоматтандырады.
KazDoc-те Қазақстан Республикасының Ұлттық куәландыру орталығының
электрондық цифрлық қолтаңбасы жүзе асырылған.
ЭҚЖ міндеттері:
( хат-хабар есебінің бірыңғай ішкі ведомстволық Деректер қорын құру;
( құжаттардың жобаларымен ұжымдық жұмыс жасау үшін тетіктерді беру;
( статистиканы алу үрдістерін автоматтандыру;
( Қазақстан Республикасының Ұлттық куәландыру орталығының электрондық
цифрлық қолтаңбасын пайдаланумен ұйымдар мен құрылымдық бөлімшелердің
электрондық құжат айналымы мүмкіндіктерін қамтамасыз ету;
Функциялардың тізбесі:
( кіріс хат-хабарды тіркеу;
( шығыс хат-хабарды тіркеу;
( ұйымның ішкі ұйымдастыру-басшылық ететін құжаттарын тіркеу;
( азаматтардың хаттары мен өтініштерін тіркеу;
( электрондық құжаттардың жобаларын құру;
( келісудің тапсырылған және еркін бағыттары жөніндегі электрондық
құжаттардың жобаларын келісу және бекіту;
( басшылықтың құжаттары мен тапсырмаларының атқарылуына бақылау;
( жүйеден шықпай-ақ Microsoft Word, Excel, PowerPoint немесе Paintbrush
көмегімен құжаттарды құру және сақтау
Сонымен қатар қосымша мынадай жұмыстар орындалуы мүмкін:
- қосымша модульдерді әзірлеу қажеттілі туралы шешімдерді қабылдау
үшін ұйымдардың іс жүргізу маманданымын зерттеу;
- ұйымдарда пайдалану үшін ЭҚЖ бағдарламалық қаматамасыз етудің жаңа
модульдерін әзірлеу
Ақпараттық технологиялар саласындағы жобаларды басқару жөніндегі
қызметтер:
Қызметтерді сипаттау:
Қазақстан Республикасының және одан тыс аумақтарда ақпараттық
технологиялар саласындағы жобаларды басқару жөніндегі қызметтерді көрсету.
Біздің мүмкіндіктер:
Электрондық үкіметтің базалық құрауыштарын және Қазақстан
Республикасы мен одан тыс мемлекеттік және мемлекеттік емес секторларда
ақпараттық жүйелерді құру және енгізу жөніндегі жұмыстарды аяқтаған
кезеңінен бастап АТ-жобаларын басқару бойынша қызметтерді көрсету.
Ақпараттық жүйелерді құрудың, енгізу мен сүйемелдеудің барлық кезеңдерінде
АТ-жобаларын кәсіби басқару:
бастама кезеңінде: - жобаны ашу туралы бұйрық беруге даярлық,
автоматтандыруға жататын бизнес-үрдістерді зерттеу үрдістерін басқару,
жобаның Техникалық-экономикалық негіздемесін (Инветициялық жоба үшін бизнес-
жоспарды) әзірлеу жөніндегі жұмыстардың мониторингін ұйымдастыру және
жүзеге асыру, жоба Жарғысын әзірлеу, бағдарламалық қамтамасыз етуді
әзірлеу, серверлік құрал-жабдықтарды, лицензияланған бағдарламалық
қамтамасыз етуді, компьютерлік техникалар мен байланыс қызметтерін сатып
жөніндегі Шарттар мен бағдарламалық техникалық маманданымның жобаларын
даярлау.
жоспарлау кезеңінде: жобалық команданы құру туралы бұйрықты даярлау,
жобаның иерархиялық құрылымдарының, MS Project-де жобаның күнтізбелік
жоспарының, рөлдердің матрицалары мен жауапкершілігіның жоба Жоспарын
әзірлеу; қауіптерді, сапаны, коммуникацияны, ресурстарды, жобаның ұсталуы
мен жеткізілуінің басқару жоспарларын даярлау.
орындалу кезеңінде: жобалар жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру және
үйлестіру, жобаға қатысушылардың өзара іс-қимылын басқару, жоба бойынша
жұмыс мәжілістерін ұйымдастыру мен өткізу, қауіптерді сәйкестендіру,
жобаның қауіпі жөніндегі ескертілетін әрекеттерді сипаттау, жобада
туындаған қауіптер жөніндегі түзетушілік әрекеттерді жүзеге асыру, Жоба
жоспарына сәйкес жұмыстардың уақытылы орындалуының бақылауы мен
мониторингі, жобаның ағымдағы іске асырылуын талдау, жұмыстардың
мониторингі бойынша аралық есептерді даярлау.
аяқтау кезеңінде: жобаны тәжірибелі өнеркәсіптік пайдалануға беруде жобалық
құжаттамаларды даярлау, қабылдау сынақтарын және пайдалануға енгізу туралы
актілердің хаттамаларын, Тапсырыс берушіге тауарларқызметтер беру
жөніндегі актілерді құрастыру, жобаны іске асыру, жобалық құжаттаманы
мұрағаттау жөніндегі қорытынды есепті даярлау.
Біздің артықшылықтар:
- мемлекеттік маңызы бар ірі көлемді АТ-жобаларын басқаруда,
мемлекеттік органдар мен АТ-компаниялардың – жобаға көптеген қатысушылардың
өзара іс-қимылын ұйымдастыруда, және белгіленген уақытта соңғы нәтижеге
жету жөніндегі жұмыс үйлестіруінде үлкен тәжірибе;
- республикалық және шет елдік универстиеттерден ақпараттық
технологиялар саласынан жобаларды басқаруда халықаралық сертификациясы бар,
жоғарғы білім алған, магистрлік және ғылыми дәрежесі бар менеджерлердің
кәсіби жоғары деңгейі бар.
Нәтиже:
Нәтижесінде Тапсырыс беруші толық көлемде және белгіленген мерзімде
түпкілікті мақсатқа жету үшін бағытталған, кез-келген қиындықтағы АТ-
жобалардың кәсіби басқаруын алады.
Электрондық үкіметтің веб-порталы мен шлюзі
Салықтарды төлеу, лицензияны алу, баланы мектепке орналастыру,
жылжымайтын мүлікке тіркеу жүргізу – енді осының бәрін үйдің табалдырығын
аттамастан жасауға болады!
Сіздердің назарларыңызға халыққа мемлекеттік қызметтерді берудің рәсімдерін
жеңілдетуге бағытталған Электрондық үкімет жаңа порталын ұсынамыз және
мемлекет пен азаматтардың өзара қарым-қатынасында бір терезе қағидасы
бойынша әрекет етеді.
Электрондық үкімет - бұл халыққа және бизнеске интерактивтік қызметтер
көрсетеді. Осы бірегей порталдың көмегімен компьютердің түймелерін
қарапайым басумен барлық өмірге қажетті мемлекеттік қызметтерді алуға
болады.
Қажетті операцияны жүзеге асыру үшін шексіз кезектерде жалықтыратын
күтулерді және бір ведомствадан екіншісіне анықтамалар тасуды тоқтататын
уақыт келді!
Электрондық үкімет порталы қалай әрекет етеді? Мысалға, Сіз істі
бастаушы кәсіпкерсіз және өз фирмаңызды тіркегіңіз келеді. Ол үшін Сіз
порталдың бас бетін ашып және Бизнес үшін қызметтер айдарына көшсеңіз
жеткілікті. Бұдан әрі Кәсіпкерлік қызметті тіркеу бөлімшесіне кіру қажет
және осы жерден тіркеу үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz